I İDARE HUKUKU Prof. Dr. YILDIZHAN YAYLA
II Yay n No : 2310 Hukuk Dizisi : 1141 1. Bas Eylül 2009 - STANBUL T pk 2. Bas m Eylül 2010 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-333 - 7 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Neflriyat Ofset San. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12084) Yüzy l Mah. Matbaac lar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 Kapak : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sok No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
III SUNUM Bu kitap bir özlemin sonucu! stedim ki, dare Hukuku Ö retim üyesi olarak edindi im deneyimleri dare Hukuku nun bütün müesseselerini ele alan bir çal flmaya yans tay m. Bilmem baflarabildim mi? Kulland m Türkçe, eski ile yeninin yan yana geldi i bir üslup. Çünkü hukuk hayat öyle. Bir yandan eski fakat hâlâ yürürlükte olan mevzuat, bir yandan, y llar öncesinin bugün de geçerlili ini koruyan hükümleri ama bir yanda da günümüzün mahkemelerinin oldukça yeni sözcük ve kavramlara yer vermesi böyle bir yaklafl m zorunlu k l yor. Hukuk ö rencilerine ve uygulamac lar na yönelen bu kitab okuyanlar n eski dilin bir k sm na aflina olmas n diliyorum. Kitaptaki bir yaklafl m da, özet olarak tarihi geliflimi; polis devlet, jandarma devlet, hukuk devleti, demokratik sosyal devlet mücadelelerini; siyasi iktidar karfl s nda kifli hak ve hürriyetlerini koruma hamlelerini hat rlatmakt. Umar m faydal olur. YILDIZHAN YAYLA Temmuz 2009 NOT: Bu çal flman n ortaya ç kmas nda, birçok kiflinin eme i geçti: Prof. Dr. Celâl Erkut a, Yard. Doç. Dr. Cem Ayayd n a, Doç. Dr. Erdo an Bülbül e, Ar. Gör. Mahmut Özdil e, Ar. Gör. Ahmet Yayla ya ve Yüksel Sungurtekin ile Gülin Laçin e; Beta Yay nc l a teflekkür ederim.
V İÇİNDEKİLER G R fi...1 Toplum halinde yaflama zorunlu u...1 Otorite gereksinimi.... 1 Siyasal iktidar...2 B R NC BÖLÜM: DEVLET N filevler -HÂK M YET VE DARE I- Devletin Haklar ve fllevleri Yahut flleri:... 5 1- Emretme Hakk...6 2- Devletin flleri...6 3- Haklar n tek elde, hükümdarda bulunmas...8 A- Haklar n tek elde toplanmas...8 B- Ast-üst düzeni sorunu-kuvvetler ayr flmas...9 C- Merkezd fl Teflkilat...10 II- Egemenlik...11 1- Egemenlik Kavram...11 A- Egemenlik en üst iktidard r...11 B- Egemenlik (hakimiyet) devlete özgüdür...11 2- lk hukuki geliflmeler-belirtiler...12 III- dare fllevinin Ayr l fl...13 1- Devlette Geliflme ve fllev Öznelerinin Ayr flmas...13 A- Jandarma Devlete Do ru...13 B- Koruyucu Devlet-Sosyal Devlet...15 C- Devlet fllevlerinin Ço almas ve Ayr flmas...16 D- Kurallarda Dereceleme...17 1- Asli kural n, yasama iflleminin-üstünlü ü...18 2- Yürütmenin koydu u alt kurallar...18 3- Bireysel ifllemlerin as l ve genel yetkilisi... 18
VI 2- Yürütme ile darenin Ayr flmas : dare fllevi...19 A- Siyasi fllev-hükümet...19 B- Günlük fller- dare...19 C- Hükümet ve dare fllerinin Ayr lmas Çabalar...20 1- Hükümet ifllevi siyasal amaçl d r...20 2- Hükümet görevi daha önemlidir...20 3- Hükümet ifllevi ilkelere iliflkindir...20 4- Hükümet ifllevi tabi de ildir...21 5- Hükümet iflleri yasamaya kat lmay içerir...21 6- Hükümet egemenli i, idare kamu kuvvetini kullan r...21 IV- darenin Faaliyetleri...22 1- Devletin Korunmas - ktidarin Kendisini Korumas...22 A- Tarihi Geliflim:... 22 B- Günümüzde, Ba ms zl n ve Egemenli in Korunmas...23 1- Milli Savunma...24 (1) Bakanlar Kurulunun sorumlulu u...25 (2) Askerlik ödevi...25 (3) Sivil savunma ödevleri...26 (4) Yurtiçi düflmana karfl savunma...26 (5) Askeri mal ve hizmetlerin karfl lanmas...26 a) Eflit uygulama...28 b) Adalet ve hakkaniyet...28 c) Usuli güvence...28 2- Milli Güvenlik...28 (1) Kanunla s n rlama ilkesi...30 (2) Bakanlar Kurulunun sorumlulu u...31 a) Milli Güvenlik Kurulu...31 b) Haber alma-haber iletme-yay n yasa koyma...31 (a) Ola anüstü hal ilan...32 aa) Afetlerle ilgili ola anüstü hal...33 bb) Güvenlik nedeniyle ola anüstü hal...33 (b) S k yönetim ilan...34 (c) Ola anüstü haller ve s k yönetim rejiminin özellikleri...35 aa) Bu rejim hukukidir...35 bb) Bu rejim geçicidir...36 2- Demokratik Kamu Düzeninin Korunmas : dari Kolluk...36 A- Kamu Düzeni Kavram...36
VII 1- Güvenlik...38 2- Sa l k...39 3- Esenlik...40 B- Kamu Düzeninin Bozulmas n n Önlenmesi: dari Kolluk...41 1- dari Kolluk-Adli Kolluk...42 2- Genel dari Kolluk-Özel dari Kolluk...44 3- Özel Güvenlik...45 C- Kolluk Yetkilerinin Kullan l fl lkeleri ve S n rlar...50 1- Hukukilik lkesi...50 (1) Kanunilik...50 a) dare, kiflinin hürriyetini k s tlayan yapt r m yarat p uygulayamaz... 50 b) dare kanun ve yönetmeli in koydu u zorunlulu u gevfletemez...51 c) dare, kanundaki s n rlamay idari kararla geniflletemez...51 d) dare kolluk yetkisinin verilifl amac d fl na ç kamaz...51 e) dare kanuna dayanmayan s n rlama getiremez...52 f) dare somut olay n özelliklerine göre karar verebilir...52 2- Kolluk fllem ve Eylemleri...54 (1) Serbestlik rejimi...55 (2) Bildirim (ihbar) rejimi...55 (3) zin rejimi...56 (4) Yasak rejimi...57 (5) Kolluk tedbirleri, uygulamalar ve yapt r mlar...58 a) Arama...58 b) Kimlik sorma...58 c) Denetim-uyarma (ihtar); faaliyetten men, para cezas, kapatma, izin iptali...58 d) Zor kullanma-silah kullanma...58 e) Ceza yapt r mlar...59 3- Ölçülülük lkesi...59 4- Kolluk Yetkilerinin Kar flmas...61 (1) Koflut yetkiler...61 (2) Koflut faaliyetler...62 (3) Yetkilerin iç içe veya üst üste gelmesi...62
VIII a) ki ayr idare aras nda...62 b) Ayn idare içinde...62 D- dari Kolluk Makamlar...63 3- Kamu Hizmetleri...64 A- Tarihi Geliflim...64 1- Fransada...64 2- Türkiye de Tarihi Geliflim...70 B- Kamu Hizmetinin Tan m -Özellikleri...71 1- Tan m...71 2- Kamu Hizmetinin Özellikleri...73 (1) Süreklilik-Düzenlilik...73 (2) Eflitlik-Genellik-Tarafs zl k...76 (3) De iflkenlik-uyarlanma...78 (4) Bedelsizlik...79 C- Kurulufl, Yürütülüfl Biçimleri - Hukuki Rejim...82 1- Kamu hizmetlerinin kuruluflu...82 (1) Kurulufl nesnel mi, öznel mi?...83 (2) Kamu gücü iradesi...84 (3) Kurulufl standard sorunu...85 (4) Kamu hizmetinin kuruluflu zorunlu mu?...87 (5) Kamu hizmetlerinin s n r olabilir mi?...87 2- Kamu hizmetlerinin Yürütülüfl Biçimleri:...88 (1) Kamu tekeli ile yürütülen hizmetler...88 (2) Kamu tekeli d fl ndaki alanda yürütülen hizmetler...89 a) Kamu hizmeti imtiyaz...89 b) Müflterek emanet...90 c) ltizam usulü...90 (3) Özel kiflileri destekleme, özendirme ve denetleme...91 (4) Özel kiflilerin kamu hizmeti görmesi...91 a) Kamu hizmeti niteli i tafl yan özel teflebbüs...92 b) Kamu hizmeti anlay fl içinde özel faaliyet...93 c) Kamuya yararl özel faaliyetler...93 d) Özel ö retim...94 e) Özel sa l k kurulufllar...95 f) Kamu kudretinin kullan ld özel faaliyetler...95 g) Özellefltirilen kamu hizmetleri...96
IX 3- Kamu Hizmetlerinin Hukuki Rejimi ve Bugünkü Sorunlar...96 (1) Kamu hizmetlerinin sorgulanmas....97 a) deolojik de iflim...97 b) Teknolojik geliflme...98 c) Kamu hizmetinde sapmalar...98 d) Kamu hizmetlerinin ifllev ve özelliklerinde yaklafl m de iflikli i...99 aa) Avrupa kamu hizmeti anlay fl na do ru...99 bb) Çözüm aray fllar...99 cc) Özellik ve ilkelerde yaklafl m de iflikli i...100 K NC BÖLÜM: DAREN N YETK LER ; BUNLARI KULLANMA KOfiULLARI; DAREN N HUKUKA BA LILI I I- darenin Yetkileri - Bu Yetkileri Kullanma koflullar...103 1- crai- dare Sistemi...104 2- Adli dare Sistemi...106 3- Tek Tarafl Ba lay c fllem: dari fllem...108 A- dari fllemin Tan m ve Unsurlar...108 1- Tan m...108 (1) darî ifllem genellikle idarenin ifllemidir...110 (2) dari ifllemlerin türleri...114 2- dari ifllemin unsurlar...115 (1) Yetki Unsuru ve Yetki Sakatl klar...116 (2) fiekil Unsuru ve Sakatl klar :...122 a) dari ifllemin varl ve yaz l l k kural...122 b) Yaz l l k kural n n istisnalar...123 c) Aç kl k kural...123 d Usul kurallar...124 e) dari ifllemin uygulanma flart olarak flekil...126 f) radenin varl meselesi...129 (3) Sebep Unsuru ve Sakatl klar...130 (4) Konu Unsuru ve Sakatl klar :...132 a) dari ifllemlerde konu sakatl klar...134 b) Bireysel idari ve yarg sal ifllemlerin ihlali...134 c) dari ifllemlerde geriye yürümezlik kural...135
X d) Di er ayk r l k halleri...136 (a) Eflitlik ilkelerine ayk r l k...136 (b) Hak, adalet ve ölçülülük kurallar na ayk r l k...137 (c) Kazan lm fl haklar n-durumlar n çi nenmesi...137 (5) Maksat unsuru ve sakatl klar :...140 a) Kamu yarar...140 b) Özgün kamu yarar...141 B- Düzenleyici dari fllemler...142 1- darenin düzenleme yetkisi:...142 2- darenin Düzenleyici fllemleri:...146 (1) Tüzük:...146 (2) Yönetmelik...148 (3) darenin Di er Düzenleyici fllemleri...155 a) Karar, genelge, tebli, yönerge, genel emir...155 b) Bakanlar Kurulu, Baflbakanl k, bakanl k kararlar...156 c) Di er düzenleyici ifllemler yönetmelik mi?...156 (4) Gelece i Öngören Düzenleyici fllemler...157 a) Plan ve programlar...157 (a) Kalk nma plan...158 (b) Y ll k programlar...159 (c) Di er belgeler-master planlar...160 b) mar planlar...160 (a) Ülke plan...161 (b) Bölge plan...161 (c) Çevre düzeni plan...161 (d) Naz m imar plan...162 (e) Uygulama imar plan...163 C- darenin Sözleflmeleri...163 1- Özel kesimle rekabete aç k alandaki sözleflmeler...164 2- darenin belli ve farkl usullere göre yapt sözleflmeler...164 (1) darenin idari olmayan sözleflmeleri...165 (2) darenin idari sözleflmeleri...166 a) dari sözleflme türleri...168 b) dari hizmet sözleflmeleri...169 c) mtiyaz sözleflmesi...169 (3) mtiyaz sözleflmelerinin uygulan fl...173
XI a) Akidin yükümülükleri...173 b) darenin yetki ve görevleri...173 c) Akidin haklar ve beklentileri...174 d) Sözleflmeyi etkileyen olaylar...175 (a) Zorlay c sebepler...175 (b) Kamu makamlar n n uygulamalar...175 (c) Öngörülemezlik...175 (4) mtiyaz sözleflmelerinin bugünkü durumu...176 (5) dari sözleflmelerin sona ermesi...176 (6) dari sözleflme benzeri ifllemler...176 4- Kamu Hukuku Tekni i...177 A- Hukukun Kayna...178 1- Tabii hukuk: Bireyci veya sosyal...178 2- Hukuki pozitivizm...178 3- Kamu hukuku tekni inin etkilenmesi...178 B- Hukuk Alemi...179 1- Hukuk Düzeni...179 a) Hukuk Kurallar...179 b) Hukuki Durumlar...180 c) Hukuk Kurallar nda Derecelenme...182 2- Hukuki Faaliyetler...183 5- darenin Ayr cal klar...185 A- Hukuka Uygun Varsay lan Tek Tarafl fllem...186 B- dari fllemin cras nda Ayr cal klar ve Re sen cra Yetkisi...187 1- Genel olarak icra...188 2- Re sen cra (kendili inden yürütme)...189 C- darenin Takdir Yetkisi-Yerindelik Tespiti ve Ba l Yetkisi...190 1- Takdir Yetkisi...190 2- Takdir Yetkisi ve Yerindelik...193 3- Takdir Yetkisi-Ba l Yetki...195 D- Ola and fl Hallerde darenin Yetkileri...196 1- Türkiye de ola anüstü haller...196 2- Fransa daki oluflum ve Türkiye...197 3- Çekirdek hak ve hürriyetler...199 E- Kamu (Amme) Alacaklar n n Tahsili...199 1- Tahsil usülünü iflletecek memurlar...200
XII 2- Kamu alacaklar n n korunmas...201 3- Tahakkuk üzerine ödeme usulü ve süresi...201 4- Haciz...202 F- darenin Mal, Gelir, Hizmet Edinmesi...203 1- Devlet- dare...203 a) Ola an usulller...203 (1) Devletin hüküm ve tasarrufu alt ndaki mallar...203 (2) Kamulaflt rma...204 (3) Devletlefltirme...204 (4) Bay nd rl k ifli sonucu yer yaratma...204 (5) dare ad na önal m (flufa)...204 (6) dari sözleflmenin bitiminde devir...204 (7) Düzenleme ortakl k pay...205 b) Ola and fl usuller...205 2- Kamulaflt rma...206 a) Kamu tüzel kiflisi...206 (1) Kamulaflt rma yetkisi...207 (2) Kamulaflt rma türü...208 (3) Yetki alan d fl nda kamulaflt rma...209 (4) Kamu tüzel kiflisi kavram...209 b) Kamulaflt rman n konusu...210 c) Kamulaflt rman n flartlar...211 (1) Ödenek temini...212 (2) Sat n alma usulü önceli i...212 (3) Ödeme...212 d) Kamulaflt rmada usul...213 (1) Sat n alma-k ymet takdir komisyonu...213 (2) Kamulaflt rma Kanunundaki usul...214 (3) Kamu yarar karar ve onay -bedel tespiti...214 e) Kamulaflt rman n sonuçlar...214 (1) Mahkemenin tescil karar -tafl nmaz n idareye geçmesi...215 (2) Tafl nmaz malikinin de er art r c de ifliklikler yapamamas zorunlulu u...215 (3) Tapu dairesince tescil...215 (4) darenin tahsis ve gerekli bay nd rl k ifllerini yapmas zorunlulu u...215 f) Kamulaflt rmadan vazgeçme...215
XIII (1) darenin tek tarafl vazgeçmesi...215 (2) Taraflar n anlaflmas yla vazgeçme...215 (a) Tafl nmaza ihtiyaç kalmam flsa...215 (b) Kamulaflt rma bedelinin ödenmesi...216 (3) Baflka idare lehine vazgeçme veya vazgeçirilme...216 (a) darece devir...216 (b) darece baflka idareye devir...216 (c) htiyaç devam ediyorsa devir olmaz...216 g) Geri alma hakk...216 (1) Malik veya mirasç lar n talebi bulunmal...216 (2) Bedelin kesinleflmesi tarihinden itibaren befl y l geçmifl olmal...216 (3) Bedel, al nd günden itibaren iflleyecek kanuni faiziyle idareye ödenmeli...216 (4) Bu hak geri alma hakk n n do du u tarihten sonraki bir y l içerisinde kullan lmal d r...216 h) Acele kamulaflt rma...217 ) Dolay s yla kamulaflt rma...218 i) dareler aras nda devir...219 3- stimval (Para, mal ve çal flma yükümlülü ü)...220 4- Kamunun di er baz kazan mlar ve malik olarak korunmas...221 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: FAAL YETLER N ARAÇLARI: K fi LER VE MALLAR I. Devlet ve dare...223 1. Devlet...223 A- Genifl Anlamda Devlet...224 B- Dar Anlamda Devlet: Merkezi dare...224 2- Kamu tüzelkiflili inin ölçütleri ve türleri...225 A- Anayasa, Kanun, KHK ile Kurulma...225 B- Kamu Gücünü Kullanma...227 C- Kamu Tüzelkiflilerinin Türleri...227 1- Devlet ve mahalli idareler...227 2- Hizmet kurulufllar...227 3- Di erleri...227 D- Organ ve Makam Kavramlar...230
XIV II- dare Teflkilat...232 1- darenin Bütünlü ü...233 2- Merkeziyet ve Yerinden Yönetim...233 3- Merkezi idare...237 A) Cumhurbaflkanl...239 B) Bakanlar Kurulu...241 C) Baflbakanl k ve Bakanl klar...241 D) Yard mc Kurullar...242 E) Merkezi darenin Taflra Teflkilat...243 1- l ( l Genel daresi) - Valilik...243 2- lçe daresi - Kaymakaml k...244 3- Bucak ve Bucak Müdürü...244 4- Merkez D fl dare...245 A- Mahalli dareler...246 1- l Özel daresi...247 2- Belediye...248 (1) Ola an belediyeler...248 a) Belediyenin Organlar...249 (a) Belediye Meclisi...249 (b) Belediye Encümeni...250 (c) Belediye Baflkan...250 b) Belediye Teflkilat...251 (2) Büyükflehir Belediyesi...252 a) Büyükflehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumluluklar...252 b) Büyükflehir Belediyesinin Organlar...253 (a) Büyükflehir belediye meclisi...253 (b) Büyükflehir Belediye Encümeni...253 (c) Büyükflehir Belediye Baflkan...254 (d) Büyükflehir Belediyesi Teflkilat...254 (e) Büyükflehir çindeki Belediyelerle liflkiler...254 3- Köy...256 a) Köy Derne i...256 b) htiyar Meclisi...256 c) Köy Muhtar...257 4- stisnai ve Karma Bir Yap : mroz ve Bozcaada...257 B- Kamu Kurumlar...258 1- dari Kamu Kurumlar...259
XV 2- ktisadi Kamu Kurumlar...260 (1) ktisadi Devlet Teflekkülü...261 (2) Kamu ktisadi Kuruluflu...262 (3) Müesseseler, Ba l Ortakl klar, fltirakler...262 3- Sosyal Kamu Kurumlar...263 4- Kamu Kurumu Niteli indeki Meslek Kurulufllar...264 5- E itim, Ö retim, Bilim ve Kültür Kurumlar...266 6- Ba ms z Kamu Kurumlar...267 7- Mahalli darelerle Ba lant l Kamu Kurumlar...269 (1) Mahalli dareler Birlikleri...269 (2) Bu genel hukuki durum yan nda, kanun baflka mahalli idare birlikleri de öngörmektedir...269 a) Köylere Hizmet Götürme Birlikleri...269 b) Sulama Birlikleri...270 c) Ülke Düzeyinde Birlik...270 d) Kanunla Kurulan Kurumlar...270 C- Kamu Finansman...271 III- Memurlar ve Di er Kamu Görevlileri...271 1- Türkiye de Kamu Görevlileri...272 A- Memurlar ve Di er Kamu Görevlileri Kavramlar...273 B- Kamu Tüzelkiflilerine Ba l l k...274 C- Kadrolar-S n flar...276 2- Kamu Görevlileri Konusundaki lkeler...277 A- Serbestlik lkesi...277 B- Eflitlik lkesi...278 1- Vatandafll k...278 2- Hizmetin gerektirdi i nitelikler...278 3- Girifl S navlar...279 (1) S navs z ve baflar s z girifl yok...280 (2) Bofl kadrolar n duyurulmas...280 (3) S nav baflvurular ve sonuçlar...280 C- Liyakat ve Kariyer lkeleri...282 1- Kariyer lkesi...282 2- Liyakat lkesi...282 D- Statüterlik lkesi...283 1- Gelece e Dönük Düzenleme ve De ifliklikler...283 2- Ast-üst iliflkisi (hiyerarfli)...284
XVI (1) Emir ve talimat verme yetkisi...284 (2) Sicil...285 (3) Disiplin...286 a) Cezalar, dari Yapt r mlar ve Disiplin Cezalar...287 b) Uygulama...288 (a) Disiplin cezalar n vermeye yetkili amir ve kurullar...288 (b) Disiplin suç ve cezalar...289 aa) Uyarma...289 bb) K nama...289 cc) Ayl ktan kesme...290 dd) Kademe ilerlemesinin durdurulmas...290 ee) Devlet memurlu undan ç karma...290 (c) Usuller...291 aa) Karar usulü...291 bb) Zamanafl m...291 (aa) Soruflturmaya bafllama süresi...291 (bb) Ceza verme süresi...291 (cc) Karar süresi...292 (d) Sicilden silme...292 (e) Ceza Soruflturmas...292 (f) Yarg yolu...293 (g) Özel hükümler...293 (4) Görevden uzaklaflt rma...293 IV- Sözleflmeliler...295 1- Uzmanl k Gerektiren fllerde Çal flan ve flçi Say lmayan Kamu Hizmeti Görevlileri...295 A- Kalk nma Plan, Y ll k Program ve fl Programlar nda Yer Alan Önemli Projelerin...295 1- haz rlanmas ;...295 2- gerçeklefltirilmesi;...295 3- flletilmesi ve ifllerli i için:...295 (1) zorunlu ve istisnai hallerde...295 (2) özel meslek bilgisi ve ihtisas na ihtiyaç gösteren (3) geçici ifllerde...295 (4) kurumun teklifi üzerine Devlet Personel Dairesi ve Maliye Bakanl n n görüflleri al narak...295 (5) Bakanlar Kurulu nca,...295
XVII a) geçici olarak çal flt r lmas na karar verilen...295 b) ve iflçi say lmayan kamu hizmeti görevlileri...295 B- Yabanc Uyruklular...295 1- Yabanc Uyruklular n...295 2- Tarihi belge ve eski harflerle yaz lm fl arfliv kay tlar n de erlendiren mütercimlerin, tercümanlar n...295 3- Ö retmen aç n n kadrolularla kapat lamamas halinde kadrosuz ö retmenlerin;...295 4- Kadrolu avukat istihdam gerekli de ilse avukatlar n...295 5- Ayn durumda, Bakanlar Kurulu nca tespit edilecek esas ve flartlarla tabip veya uzman tabiplerin...295 6- Adli t p uzmanlar n n...295 7- Devlet konservatuarlar sanatç ö retim üyelerinin...295 8- stanbul Belediyesi konservatuar sanatç lar n n...295 9- Milli Savunma Bakanl ile Jandarma Genel Komutanl ve...296 10- D fl kurulufllarda belirli baz hizmetlerde çal flt r lacak personelin...296 11- Zorunlu hallerde sözleflme ile istihdamlar caizdir (DM), m. 4/B)...296 C- Geçici mevsimlik çal flanlar...296 D- Mevzuat n öngördü ü baflka sözleflmeli çal flanlar...296 E- Neden sözleflme?...297 2- Atanmalar...297 A- Adayl k...297 B- Asli Memurlu a Atanma...297 1- Atamalarda ifle bafllama süresi...298 2- Ödevler ve sorumluluklar (DMK, m. 6-16)...298 3- Haklar...299 (1) Genel haklar...299 (2) Çal flma saatleri, izinler...299 a) Hastal k izni...300 b) Ayl ks z izin...300 (3) Çekilme...301 (4) Silah alt na al nma...302 (5) Mali haklar-ilerleme ve yükselmeler...302 a) lerleme-yükselmeler ve di er mali haklar...302 b) Gösterge ve katsay...302
XVIII c) Kademe ilerlemesi...303 d) Derece yükselmesi...304 e) Ek tazminatlar-ödemeler...304 f) Sosyal haklar ve yard mlar...305 g) Sendika hakk ve toplu görüflme...306 V- Memurlu un Sona Ermesi...310 1- Çekilme...310 2- Çekilmifl Say lma...310 3- Memurluktan Ç kar lma...310 4- Memurlu a Al nma fiartlar n n Bulunmamas...311 5- Emeklilik...311 A- stek üzerine emeklilik (DMK, m. 98/ç)....311 B- Re sen emeklilik...311 C- Yafl haddinden dolay emeklilik...312 D- Malülen (sakatl k nedeniyle) emeklilik...312 6- Ölüm...312 VI- Memurlar Hakk nda Ceza Yarg lamas...312 1- Ön nceleme...314 2- tiraz...314 3- Soruflturma izni vermeye yetkili merciler...314 VII- Kamu Mallar...315 1- Kamu Mallar - Kamunun Mallar...316 A- Fransa ve Türkiye de Kamu Mallar...317 1- Fransa daki Geliflme...317 (1) Görüfller...317 a) Tabii olanlar-nehirler-gibi...317 b) Tahsisle oluflanlar...317 (2) Halk n kullan m na ve kamu hizmetlerine tahsis...317 (3) Tahsis kavram d fl nda ölçüt arayan görüfller...318 (4) çtihada göre ölçütler...318 a) Eflyan n menflei önemli de ildir...318 b) fieklen tahsis flart de ildir...319 c) darenin niyeti yetmez...319 d) Özel kifli mülkiyetindeki eflya kamu mal olamaz...319 e) kili ölçüt:...319 (a) Halk n kullan m na tahsis edilmifl veya...319
XIX (b) Do alar ya da yap lar sonucu kamu hizmetine tahsis edilmifl mallar...319 (5) Kamu mallar n n türleri...320 a) Do al kamu mallar...320 b) Kamuya dönük tesisler ve hukuki rejimi...320 (6) Kamu mallar n n de iflmez flartlar...322 a) Malik kamu tüzel kiflisi...322 b) mtiyazl flirkete b rak lan mallar...322 c) lerde idareye dönecek mallar...322 d) Do al kamu mallar ile bunlara ba l mallar...323 (7) Kamu mal konusunda tart flmalar...323 a) Hava koridorlar...323 b) Kanalizasyon ba lant lar...323 c) Uçufl yasa...323 d) Dalga uzunluklar...323 e) Hava koridorlar n n niteli inde tart flma...324 f) Radyo dalgalar ve televizyon kanallar n n niteliklerinde tart flma...324 aa) B. Delcros a göre...324 bb)d. Truchet ye göre...325 B- Fransa daki geliflmelerin özeti...326 C- Türkiye de Kamu Mallar...326 1- Osmanl Toprak Rejimi...327 (1) Arazi-i Emiriye (miri topraklar)...327 (2) Arazi-i Metruke (terkedilen arazi)...327 (3) Arazi-i Mevat-Di er mubah eflya...327 (4) Arazi-i Mevkufe (Vak f araziler)...328 2- Cumhuriyet Dönemi...328 (1) Kamu mallar n n türleri...329 (2) Tahsis yönlerine göre kamu mallar...329 (3) Faydalananlar yönünden...329 (4) De iflik aç lardan...330 3- Kamu Mallar n n Bugünkü Hukuki Düzeni...330 (1) Kamu mallar n n edinilmesi...331 a) Do al mallar...331 b) Tahsis...332 (2) Kamu mal niteli inin kaybedilmesi...332
XX a) Do al kamu mallar...332 b) Di er kamu mallar...332 (3) Kamu mal niteli inin kaybedilmesi...332 a) dare hukuku kurallar ile s n rl mülkiyet...332 b) Devletin hüküm ve tasarrufu...333 c) dare Hukuku Kurallar...333 (4) Kamuya dönük tesisler...335 (5) Kamu mallar n n korunmas...337 a) Kamu mallar sat lamaz, devir ve fera edilemez...337 b) Kamu mallar zaman afl m ile iktisap edilemez...337 c) Haciz yasa...337 d) Kamulaflt rma yasa...339 e) Özel hukuk ifllemlerine konu olma yasa...339 (6) Kamu mallar ndan yararlanmalar...340 a) Genel, eflit ve ortak yararlanmalar: darenin izni-ruhsat...340 b) Sözleflmeye dayal bireysel yararlanmalar...341 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: DAREN N SORUMLULU U-DEVLET N SORUMLULU U I- Devletin Yasama Faaliyetinden Dolay Sorumlulu u...347 II- Devletin Yarg lama Faaliyetinden dolay sorumlulu u...349 III- darenin Sorumlulu u...351 1- Sorumluluk Sebepleri...352 A- Zarara yol açan sebepler...352 1- dari fllemden Do an Zarar...353 2- dari ifllemin Uygulanmas Eyleminden Do an Zarar...353 3- dari Eylemden Do an Zarar...354 4- darenin Haks z Eyleminden Do an zarar...354 5- dari Say lan Eylemlerden Do an Zarar...355 6- dare Ajanlar n n Eylemleri...355 7- mtiyazl flirketin, Müteahhidin Eylemi...356 8- dareye Ba lanabilen Eylemler...356 9- dari Sözleflmelerden Do an Sorumluluk...357 B- Sorumluluk Esaslar...359 1- Kusurlu Sorumluluk...359
XXI (1) Özel Hukuk Sorumlulu u...359 (2) Hizmet Kusuru...361 a) Hizmet kusuru nesnel ve anonim olabilir...361 b) Hizmet kusuru genel ve asli bir sorumluluk esas d r...362 c) Hizmet kusurunun a rl, ola anl, yoklu u...364 2- Kusursuz Sorumluluk...365 (1) Kusursuz Sorumluluk Esaslar : Tehlikelilik...366 a) Tehlikeli faaliyetler ve araçlar...366 b) Toplumsal Tehlikeler...366 (2) Kusursuz Sorumluluk Esas : Külfetlerde Eflitllik ve Hakkaniyet...368 3- Terör olaylar...369 2- Sorumlulu u Gerektirmeyen veya Kald ran Haller...369 A- Hoflgörülebilir kusur...369 B- Beklenmeyen Hal...370 C- Mücbir sebep...370 BEfi NC BÖLÜM: DAREN N DENET M 1- darenin dare ve Yarg D fl ndan Denetimi: Siyasi Organ Denetimi...373 A- Osmanl Eski Rejimi...373 B- Tanzimat ve I. Meflrutiyet Dönemi...374 C- II. Meflrutiyet Dönemi...375 D- Cumhuriyet Dönemi...376 1-1924 Anayasas Dönemi...376 2-1961 ve 1982 Anayasalar Dönemi...376 2- darenin Baflka dare ve dare Makamlar Taraf ndan Denetimi...377 A- Merkezi dare, Devlet Denetimi...377 1- Devlet Denetleme Kurulu...378 2- Baflbakanl k, lgili Bakanl klar Denetleme Kurullar ve Denetçileri...378 3- dari vesayet-hukukilik denetimi...379 B- Obudsman (halk denetçisi)...381 C- dareler ve Organlar Aras nda Denetim...382
XXII 1- Büyükflehir Belediyesi - Ba l Belediye liflkisi...382 2- Belediye baflkan ve belediye meclisi iliflkileri...383 3- l Genel Meclisi ve Vali...384 4- Köy Muhtar ve htiyar Meclisi...385 5- Kamu Kurumu Niteli inde Meslek Kurulufllar ve Üst Kurulufllar...385 D- darenin Kendi çinden Denetimi: Ast-Üst liflkisi...385 E- darenin Denetiminde Di er Baz Örnekler...386 1- dare, hukuka ayk r ifllemini geri alabilir...386 2- ç denetimde, performans, mali ve etik denetimler...386 3- dari usuller; kiflilerin idari karar almas...387 4- Kusurlu kamu görevlisine rücu...387 3- darenin Yarg sal Denetimi ve dari Yarg lama...387 A- darenin Yarg sal Denetimine Do ru...387 1- Fransa daki Geliflme...387 (1) Ba ms z yarg ya do ru...388 (2) Kanuna ba l idare ve idari yarg...391 (3) Sorunlar...393 a) Yasan n Yetki Vermesi Üzerine Cumhurbaflkan nca Ç kar lan Tüzük...394 b) Ola anüstü fiartlarda Yarg sal Denetim...394 c) Her Türlü Baflvuruyu Önleyen Kanunlar Karfl s nda dari Yarg...395 d) dari Yarg da Denetimin Derinleflmesi: Maksat Sakatl...396 2- Türkiye de darenin Yarg sal Denetiminin Geliflmesi...396 (1) Tanzimat Öncesi...396 (2) Tanzimat Dönemi...397 (3) fiûra-i Devlet ve Birinci Meflrutiyet Dönemi...398 (4) kinci Meflrutiyet Dönemi...400 (5) Cumhuriyet Dönemi...401 a) Kurulufl ve 1924 Anayasas Dönemi...401 b) Kanun Devleti ve daresinden, Hukuk Devleti ve daresine...410 (a) Anayasa Mahkemesine baflvuru hakk...412 (b) Anayasa Mahkemesinin tekel yetkisi...412 (c) Kanun hükmünde kararnameler...412 (d) Esastan red kararlar...413
XXIII (e) ptal kararlar n n geriye yürümemesi...413 (f) Kanun koyucu gibi hüküm tesis etme yasa...413 (g) Geriye yürümezlik kural nda ortaya ç kan baz sorunlar...414 aa) tiraz yoluyla gelen dosya üzerine iptal karar verilmiflse davaya bakan mahkeme bunu uygular...414 bb) Yürürlü e girmesi ertelenen iptal karar n n konusu olan hüküm uygulanacak m?...414 (h) Anayasa de iflikliklerinin flekil bak m ndan denetlenmesi...415 ( ) Anayasal yarg k s tlamalar...416 aa) Cumhurbaflkan n n tek bafl na, re sen yapt ifllemler...416 bb) Hakimler ve Savc lar Yüksek Kurulu...416 cc) Say fltay kararlar...416 dd) Milletleraras andlaflmalar...416 ee) Ola anüstü hallerde, s k yönetim ve savafl hallerinde ç kar lan kanun hükmünde kararnameler...416 B- Türkiye de dari Yarg lama- darenin Yarg sal Denetimi...419 1- Genel yap...419 2- dari Yarg laman n Görev Ölçütleri...420 (1) Kanun Hükmü...421 (2) Kamu Gücü (Kamu Kudreti)...424 3- Yasama Organ n n dari fllemleri...426 4- Yarg Organ n n dari fllemleri...427 (1) Adliye emanet dairesinden kaybolan eflya...427 (2) Say fltay n tescil ifllemleri...427 5- Özel Kiflilerin Baz Kararlar...427 6- Kamu Hizmeti - dari Sözleflme...428 7- dari Yarg lama çinde Görev Ölçütleri...430 (1) Sivil-Askeri dari Yarg lamada Görev Ölçütleri...430 (2) Sivil dari Yarg lama Teflkilat ve Görevleri...431 a) Dan fltay...431 (a) Görevleri...431 (b) Oluflumu ve Teflkilat...432 aa) Personeli...432 bb) Teflkilat...432
XXIV b) dare ve Vergi Mahkemeleri...434 (a) dare mahkemesi...434 (b) Vergi mahkemeleri...435 (c) Tek hakimli idare veya vergi mahkemesi...435 c) Bölge dare Mahkemeleri...435 d) dari Davalarda Yetki...436 (a) Kanunun gösterdi i yer...436 (b) Kanunda hüküm yoksa genel kural Daval n n bulundu u yer...436 aa) Kamu görevlileri ile ilgili davalarda (atama ve nakillerde)...436 bb) Göreve son verme, görevinden uzaklaflt rma veya emekli edilme davalar...436 cc) Disiplin cezalar ndan, ilerleme, yükselme gibi özlük ifllerinden; mahalli idarelerin organlar ile bu organlar n üyelerinin geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaflt r lmalar...436 (c) Tafl n r ve tafl nmaz mallara ve kamu mallar na iliflkin davalar...436 aa) mar, kamulaflt rma, y k m, iflgal, tahsis, ruhsat ve iskân ifllerinde...437 bb) Kamu mallar na iliflkin idari davalarda...437 cc) Tafl n r mallara iliflkin davalarda...437 (d) Mahalli idareleri ilgilendiren mevzuat n uygulanmas na iliflkin davalarla, s n r uyuflmazl klar nda mülki idari birimin, köy, belediye veya mahallenin bulundu u yahut yeni ba land yer idare mahkemesi...437 (e) Tam yarg davalar nda (idari sözleflmelerden do anlar hariç)...437 aa) Zarar do uran idari uyuflmazl çözmeye yetkili yer idare mahkemesi...437 bb) Zarar, bay nd rl k ve ulaflt rma gibi bir hizmetten veya idarenin bir eyleminden do mufl ise, hizmetin görüldü ü veya eylemin yap ld yer idare mahkemesi...437 cc) Di er hallerde davac n n ikametgâh n n bulundu u yer idare mahkemesi...437 (f) Vergi uyuflmazl klar nda...437 aa) Mali yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren, zam ve cezalar kesen dairenin bulundu u yer vergi mahkemesi...437
XXV bb) Amme Alacaklar n n Tahsil Usuli Hakk nda Kanunun uygulanmas nda ödeme emrini düzenleyen dairenin bulundu u yer vergi mahkemesi...437 cc) Gümrük Kanunu na göre al nmas gereken vergilerle flikâyet yoluyla vergi düzeltme taleplerinin reddine iliflkin ifllemlerde, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren dairenin bulundu u yerdeki mahkeme...437 dd) Di er uyuflmazl klarda dava konusu ifllemi yapan dairenin bulundu u yerdeki vergi mahkemesidir...437 e) Ba lant l Davalar...438 (a) Tan m...438 (b) Ba lant n n tespiti...438 aa) Davalardan biri Dan fltay da ise di erinin dosyas Dan fltay a gönderilir...438 bb) De iflik bölge idare mahkemeleri aras ndaki ba lant l dava dosyalar da Dan fltay a gönderilir...438 cc) Ayn bölge idare mahkemesinin yarg çevresindeki mahkemelerde bulunan dosyalar o yer bölge idare mahkemesine gönderilir...438 (c) Dosyay veya dosyalar alan mahkeme ne yapacakt r?...438 aa) Ba lant bulunmad takdirde dosya veya dosyalar geri gönderilir. Ba lant varsa yetkili mahkeme belirtilir...438 bb) Ba lant iddias n n reddinde usul: Ara karar taraflara tebli edilir. Ba lant hakk nda karar verilinceye kadar usuli ifllemler durur...439 (d) Ba lant n n bulunup bulunmad yolundaki kararlar kesindir. Bunlara karfl itiraz veya temyiz söz konusu de ildir...439 f) Görevsizlik ve Yetkisizlik Halleri...439 g) Yetkili Yarg Mercii Tayini (2577 s.k., m. 44)...440 8- dari Yarg lama Usulünün Özellikleri...441 (1) dari Yarg lama Usulü Kanunu...441 (2) dari Yarg lama Usulüne ek olarak...441 a) Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu...441