www.pwc.com.tr Halka Arz Seyri: Türkiye ye Bakış Halka Arz Faaliyetlerinin Gelişimi Sermaye Piyasaları
İçindekiler Giriş 1 Türkiye: Geçmişteki faaliyetler 4 Borç Finansmanı 16 Görünüm 19 Avrupa daki Faaliyetler 28 İstanbul Sermaye Piyasaları Ekibi hakkında 32 Terimler Sözlüğü 33
Giriş
Giriş Son on yıla kısa bir bakış ekonomik göstergeler ve halka arz faaliyetleri Türkiye; 72,5 milyonluk nüfusu, 771 milyar dolar civarındaki Gayri Safi Yurtiçi Hasılası ( GSYH ) ve yaklaşık 10.400 dolarlık kişi başı GSYH'si ile bölgedeki en büyük ekonomilerden biridir. Mevcut ekonominin boyutları, son 14 çeyreğin 13'ünde mevsimsellikten arındırılmış olarak gösterdiği pozitif büyümeyle güçlü bir performans yansıtmaktadır. Türkiye nin temel makro ekonomik göstergelerine bakıldığında, 1998'deki 269 milyar dolarlık GSYH, 2003'te 303 milyar dolara, 2008'de ise 742 milyar dolara yükselmiş ve 2009'da 617 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2013 için GSYH tahmini 858 milyar dolardır. (Kaynak: TÜİK, 2013 için Orta Vadeli Program tahmini) Türkiye ekonomisi 2001 ekonomik krizinden kaynaklanan yıllık %5,7 küçülmenin ardından 2008'in son çeyreğine kadar sürekli büyüme göstermiştir; bu dönemde ise küresel finans krizinden dolayı daralmaya başlamıştır. Aynı dönemde enflasyon oranı yıl sonu hedefinin üzerinde gerçekleşmiş ve hızla düşen dış talep daha zorlu bir ekonomik ortam ve ihtiyati tasarruf planlarının uygulamaya konmasıyla sonuçlanmıştır; 2008'in son çeyreğinde bir ekonomik gerileme başlamış ve 2009'da da devam etmiştir. Özel tüketime dayanan %9,2'lik güçlü bir büyümenin gerçekleştiği 2009'un ardından Türkiye ekonomisi 2011'de gücünü korumuş ve ekonomide %8,5'lik istikrarlı bir büyüme görülmüştür. 10 Yıllık Büyüme Oranı 8 8,4 9,2 8,5 6 4 6.9 4,7 3,2 4 5 5 2 0-2 -4 0,7 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012f 2013f 2014f 2015f -4,8-6 2
Ekonominin genelinde büyümeye dönüşü takiben, 2009 global krizinin ardından elverişli koşullara dönülmüş ve kısmen Türkiye Sermaye Piyasalarındaki yeni uygulamaların da desteğiyle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda Halka Arz faaliyetleri hızlanmıştır. 2008'de başlatılan Halka Arz Seferberliği'ni takiben 2011'de Gelişen İşletmeler Piyasası nın kurulması halka arzlardaki artışı tetiklemiştir. Borsada 2010'dan 2012'nin sonuna kadar 12'si Gelişen İşletmeler Piyasası'ndan olmak üzere 75 adet halka arz gerçekleşmiştir. Halka arz sayısı ve toplam değeri 3500 27 26 3000 22 2500 2000 15 1500 12 9 9 1000 500 2 2 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Şirket Number Sayısı of Company Revenue Gelir(milyon$) (USD million) Kaynak:IMKB 30 25 20 15 10 5 0 Gelecekteki faaliyetlerin ana unsurları Modern Türkiye ekonomisinin gelişimi Türkiye'nin iş ortamı ve bu ortamın sunduğu avantajlarla desteklenmiştir ve uygun politikaların devam ettirilmesi halinde bu durum devam edecek gibi görünmektedir. Türkiye ekonomisinde egemen olan koşullar şu şekilde özetlenebilir: Demografik yapı: büyük ve büyümeye devam eden nüfus, genç nüfus, büyüyen kentli nüfus, çok sayıda büyük ve büyümeye devam eden şehir; Gelir düzeyi: ekonomik büyüme, artan kişi başına gelir, değişken gelir dağılımı; Liberal ticari ve ekonomik ortam, gümrük birlikleri; Coğrafi konum, lojistik avantajlar ve Komşu ülkelerle vizesiz seyahat imkanlarını da kapsayan daha yakın ekonomik ilişkiler ve artan ticaret (Orta Doğu ile artan ticaret) Türkiye dünyanın en büyük 16. ekonomisi ve nüfus bakımından da en büyük 16. ülkesidir. Ülke, potansiyelinden daha verimli biçimde yararlanarak ve tüm ekonomisini düzenleyerek gelecekte ekonomi sıralamasındaki yerini yükseltebilir ve böylece sermaye talebi ve gelecek halka arz faaliyetleri artabilir. Bu yayında son üç yıla odaklanılarak Türkiye'deki halka arz piyasasının gelişimi analiz edilmekte ve sektör yorumları ve faaliyetlerin gelecek göstergelerini kapsayacak biçimde bu piyasanın karakteristik özelliklerine genel bir bakış sunulmaktadır. 3
Türkiye: Geçmişteki Faaliyetler
Kronoloji: Türkiye Sermaye Piyasalarındaki önemli olaylar Son birkaç yılda gelişen ekonomik koşulların yanı sıra bir dizi başka faktör de Türkiye'deki Sermaye Piyasası faaliyetlerini etkileyebilir. Türkiye'de Sermaye Piyasaları faaliyetlerini geliştirme ve Türkiye'ye yatırım çekme girişimleri ve hedeflerine sahip birçok düzenleme kurumu ve ticaret örgütü bulunmaktadır. Bu girişimlerin temel amaçları özetle şöyledir: İMKB'de işlem gören şirket sayısını artırmak Şirket çalışanları ve genel nüfus arasında finansal okuryazarlığı artırmak Sermayeye erişimi kolaylaştırmak KOBİ'leri desteklemek Uygun durumdaki şirketlerin borsaya kote olma maliyetlerinin yükünü azaltmak, Yatırımcılara eğitim sağlamak; ve İstanbul Borsası nda işlem gören araçların çeşitlerini artırmak Aşağıda bu stratejik girişimlerden bazıları sürece dahil olan kilit oyuncularla birlikte özetlenmiştir: 7 Ağustos 2008 2 Ekim 2009 Kasım 2009 3 Nisan 2010 17 Mayıs 2010 Ağustos 2010 SPK, İMKB, TSPAKB ve TOBB ortak bir protokol imzaladı ve halka arz kampanyasını başlattı İstanbul Finans Merkezi Strateji ve Eylem planı Resmi Gazetede yayımlandı Kurumsal Ürünler Pazarı nın açılması Sermaye Piyasası Kurulu tüzüklerinde değişiklik İMKB, Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı nı kurdu Varant Pazarı nın kuruluşu GİP in kuruluşu Ekim 2010 4 Şubat 2011 KOSGEB, IMKB, SPK, TSPAKB tarafından KOBİ lerin Halka Arz süreçlerini destekleyen bir protokol imzalandı 5 Mart 2012 SPK, IMKB, TSPAKB ve farklı ticari kuruluşlar tarafından, Sermaye Piyasası Kuruluşları Yatırımcı Seferberliği İşbirliği protokolü imzalandı 10 Mayıs 2012 Serbest İşlem Platformu kuruldu 1 Temmuz 2012 Yeni TTK yürürlüğe girdi 31 Aralık 2012 Yeni SPK yasası yürürlüğe girdi 5
Son üç yıla yakından bakış 2010 yılında 22 adet halka arz ile, yalnızca bir adet halka arzın gerçekleştiği 2009'a kıyasla keskin bir artış gerçekleşmiştir ve bu sayı neredeyse bundan önceki dört yılın toplamına eşittir (2006 2009 arasında toplam 27 adet halka arz gerçekleşmiştir). Halka arz sayısındaki artış trendi 2011'de sürmüş; ancak toplanan fon miktarında toplam %60 azalma görülmüştür (842 milyon dolar). 2012 halka arz sayısı bakımından durağan bir yıl olmuş; ulusal pazarda daha az kotasyon, GİP'de ise dikkat çekici bir artış görülmüştür. Toplanan fon miktarı da 2011'e kıyasla %58 azalarak 352 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplanan fon miktarındaki keskin düşüş büyük ihtimalle şirketlerin 2008 ile 2010 arasındaki ekonomik koşullardan duydukları kaygı sonucu geri çekilmelerine bağlı olarak 2010 yılında anormal derecede yüksek sermaye talebini de kapsayan bir dizi faktörün kombinasyonundan kaynaklanmıştır. Yabancı yatırımcıların Türkiye borsalarına ciddi bir ilgi gösterdikleri de not edilmelidir (2003-2012 arasındaki ortalama yabancı payı %64,1'dir), bu nedenle 2011 ve 2012'de Euro bölgesindeki krizle ilgili kaygıların artması sonucu yurtdışı kaynaklı yatırımcı iştahında bir azalma görülmüş olabilir. Türkiye deki Halka Arzlar 2010 2011 2012 Ulusal Pazar Gelişen işletmeler piyasası 22 0 25 2 16 10 Toplam Halka Arz 22 27 26 Toplanan fon (m $) Ulusal Pazar Gelişen işletmeler piyasası 2.104 0 826 15 303 49 Toplanan fon (m $) 2.104 842 352 Ortalama arz değeri (m $) Ulusal Pazar Gelişen işletmeler piyasası 96 0 33 8 19 5 Ortalama arz değeri (m $)* 96 31 13 Toplam arz değerinin, halka arz sayısına bölünmesi ile hesaplanmıştır. Kaynak:IMKB 6
Halka arz sayısı ve toplanan fon (2010-2012) Türkiye halka arz piyasası, 26 halka arzdan 351 milyon dolar değerinde fon toplanan 2012 de, 27 halka arzdan 842 milyon dolar fon toplanan 2011 e göre daha kötü bir performans sergilemiştir. Halka arz sayısı ve toplanan fon (2010-2012) 30 30 2.500 2,500 25 20 15 10 5 2.000 2,000 1.500 1,500 1.000 1,000 500 0 Kaynak:İMKB 2010 2011 2012 National Ulusal pazar Market Emerging Gelişen işletmeler Companies piyasası Market Offering Halka arzların value of değeri IPOs (milyon (USD million) dolar) - Halka açık payların piyasa değerinde yabancı yatırımcı oranı (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 72 66 68 65 67 66 66 62 57 52 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak:İMKB 7
Büyük Halka Arzlar - 2010-2012 arası her yılın en büyük 5 halka arzı 2012 Firma Toplanan fon (mtl) Toplanan fon (m $) Sektör Alt Sektör Tümosan Motor ve Traktör San A.Ş. 120,0 67,5 İmalat sanayi Metal eşya, makine ve gereçleri imalatı Özak GYO A.Ş. 98,1 59,3 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Teknosa İç ve Dış Ticaret A.Ş. 98,0 54,8 Toptan ve perakende ticaret, otel ve restoranlar Perakende ticaret Polisan Holding A.Ş. 44,4 24,4 Mali Kuruluşlar Karakaş Atlantis Kıymetli Madenler Kuyumculuk Telekomünikasyon Sanayi ve Ticaret A.Ş. Toplam 402,4 229,0 41,9 23,0 İmalat sanayi Holdingler ve Yatırım Şirketleri Diğer imalat sanayi Toplanan fonun, 2012 de toplanan toplam fona oranı %65 Kaynak:İMKB 8
Büyük Halka Arzlar - 2010-2012 arası yıl bazında en büyük 5 halka arz 2011 Firma Toplanan fon (mtl) Toplanan fon (m $) Sektör Alt Sektör Bizim Toptan Satış Mağ. AŞ 400,0 252,6 Toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar Perakende ticaret Kiler GYO A.Ş. 184,1 121,9 Mali Kuruluşlar Akfen GYO A.Ş. 123,4 80,6 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Kiler Alışveriş Hizmetleri Gıda San. ve Tic. A.Ş. 123,2 78,5 Toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar Perakende ticaret Bimeks Bilgi İşlem-Dış Tic A.Ş. 85,5 57,2 Toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar Perakende ticaret Toplam 916,2 590,9 Toplanan fonun, 2011 de toplanan toplam fona oranı 69% 2010 Firma Toplanan fon (mtl) Toplanan fon (m $) Sektör Alt Sektör Emlak Konut GYO A.Ş. 1.052,0 722,5 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Koza Altın İşletmeleri A.Ş. 662,4 435,5 Madencilik Yok Torunlar GYO A.Ş. 411,4 288,8 Aksa Enerji Üretim A.Ş. 154,8 98,0 Mali Kuruluşlar Elektrik, gaz ve su Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Yok Do&Co Restaurants and Catering AG 121,6 90,5 Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Ulaştırma Toplam 2.402,2 1.635,3 Toplanan fonun, 2010 da toplanan toplam fona oranı %78 9 Kaynak:İMKB
2010 2012 yılları arasındaki en büyük 5 halka arz Firma Toplanan fon (mtl) Toplanan fon (m $ ) Sektör Alt sektör Yıl Emlak Konut GYO A.Ş. Koza Altın İşletmeleri A.Ş. Torunlar GYO A.Ş. 1.052,0 722,5 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) 2010 662,4 435,5 Madencilik Madencilik 2010 411,4 288,8 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) 2010 Bizim Toptan Satış Mağazaları AŞ 400,0 252,6 Toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar Tüketim Ürünleri 2011 Kiler Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. 184,1 121,9 Mali Kuruluşlar Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) 2011 Total 2.709,9 1.821,3 Toplanan fonun, 2010-2012 arası toplanan toplam fona oranı %55 Kaynak:İMKB 10
Büyük Halka Arzlar 2012'de ilk beş halka arz ile toplanan fonun toplamı 361,9 milyon dolara, yani 2011'in %61'ine düşmüştür. Bu düşüş 2010 ile 2011 arasındaki 1.044,4 milyon dolarlık, yani %64'lük düşüşle benzerlik göstermektedir. 2010, 2011 ve 2012 yıllarındaki ilk 5 halka arz sırasıyla ilgili yıllarda toplanan miktarların %78, %69 ve %65'ini temsil etmekte ve bu nedenle ortalama işlem büyüklüğünde genel bir düşüşü yansıtmaktadır. 2010, 2011 ve 2012'de ortalama işlem büyüklüğü sırasıyla 96 milyon, 31 milyon ve 13 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Ortalama toplanan fon büyüklüğünde son üç yıldaki bu düşüşün olası nedenlerinden biri 2010'da Gelişen İşletmeler Piyasası'nın devreye girmesidir. Buradaki amaç büyümeye istekli olan; ancak ana Ulusal Pazarda kotasyon şartlarını karşılayamayan şirketlerin sermayeye erişmesini sağlamaktı. 2010 son 10 yılda toplanan fon miktarı olarak en yüksek ikinci yıldı (en yükseği 3.3 bilyon dolar toplanan 2007'ydi). Toplanan fonlar özellikle iki GYO (Emlak ve Torunlar), büyük bir madencilik şirketi (Koza Altın) ve bir elektrik, gaz ve su şirketi (Aksa Enerji) ile artmıştır. Emlak GYO ile toplanan fon (722,5 milyon dolar) tek başına sonraki yılda toplanan toplam fon miktarının %86'sına karşılık gelmektedir (2011: 842 milyon dolar). 2010 yılında gerçekleşen diğer bir önemli kotasyon da Do&Co Restaurants and Catering AG nin hisselerinin borsada işlem görmeye başlamasıydı. Daha önce hisseleri Viyana Borsası nda işlem gören Avusturyalı yiyecek, içecek ve eğlence hizmetleri şirketi Do&Co, İstanbul Borsa sına kote olan ilk yabancı şirket oldu. GYO'lar 2 büyük halka arzdan (Kiler ve Akfen) toplanan 374,5 milyon dolar (bu yılda toplanan miktarın %44'ü) ile 2011'de piyasayı domine etmeye devam etmiştir. Ancak, ilk beşteki bu GYO hakimiyeti, iki büyük perakende ticaret şirketinin birlikte (Kiler ve Bimeks) topladığı 135,7 milyon dolar ile etkisini biraz kaybetmiştir. 2012'de görece büyük iki imalat şirketinin (Tümosan ve Karakaş) birlikte topladığı 90,5 milyon dolar ile sektör anlamında da çeşitlilik artmıştır. Ancak, mali kuruluşlar (GYO'lar ve holding şirketleri de dahil) iki önemli halka arz ile hala belirgin bir şekilde ilk beştedir. GYO'lar neden piyasayı domine ediyor? Türkiye'de tüm GYO'ların halka açık olmasının zorunlu olduğu not edilmelidir. Ayrıca, GYO'lar hem kurumlar vergisi hem de gelir vergisinden muaf olmak gibi iki önemli vergi avantajına sahiptir, bu nedenle yatırımcılara Türkiye Gayrimenkul piyasasına giriş için benzersiz bir fırsat sunmaktadır. GYO mevzuatı 2010 yılında GYO halka arzları için belirlenen süreyi şirketin ticaret siciline kaydından itibaren yalnızca üç aya indiren bir GYO tebliği ile değiştirildi. Bu mevzuat değişikliğinin yeni kurulan GYO'ların halka arzlarını hızlandırması beklenmektedir. 11
Sektörel analiz son üç yıldaki kotasyonlar Sektöre Capital raised göreby toplanan sector fon (2010 (2010 2012) 2012) Sektöre göre kote olan şirket sayısı (2010 2012) Number of companies listing by sector (2010 2012) 6% 20% 5% 5% 21% 55% 12% 61% 29% 39% 15% 12% 26% 7% 9% 5% 23% 33% 5% 5% 45% 38% 31% 27% 22% Kaynak:IMKB Manufacturing İmalat sanayiindustry Financial Mali kuruluşlar institutions Wholesale Toptan ve and perakende retail trade, satış, hotels ve andlokantalar restaurants Administrative İdari destek and hizmetleri support service activities Agriculture, Tarım, ormancılık forestryve andbalıkçılık fishing Construction İnşaat ve bayındırlık and public works Mining Madencilik Electricity Elektrik, gas gaz and ve suwater Transportation, Ulaştırma, haberleşme communication ve depolama and storage Education, Eğitim, sağlık, health, spor sports ve diğer and other sosyal social hizmetler services Real Gayrimenkul estate activities faaliyetleri Technology Teknoloji Kaynak:IMKB 12
Sektörel analiz son üç yıldaki kotasyonlar Borsada işlem gören şirketlerin genel bir analizi, ilk 5 halka arzın dışında, 2012'de en yüksek sermaye talebinin sırasıyla imalat sanayi, mali kuruluşlar ve toptan ve perakende ticaret, oteller ve lokantalardan geldiğini ve bu yılda hem Ulusal Pazar hem de GİP'den toplanan fonun toplam 316 milyon dolar (veya %90) olduğunu göstermektedir. Bu üç sektörün toplam 810 milyon dolar topladığı (yani o yılki toplamın %96'sı) 2011 yılında da sıralama aynıydı. Ancak, 2010'da halka arzdan toplanan fonlarda ilk üç sektör dikkat çekici biçimde farklı. Mali kuruluşlar hala ilk sırada yer alsa da (toplanan fonun %60'ı), madencilik ve ulaştırma, haberleşme ve depolama toplanan fonlardan sırasıyla %21 ve %5'lik bir pay almıştır. 2010 sonuçları, 435,5 milyon dolar toplayan Koza Altın (madencilik) ve 90,5 milyon dolar toplayan Do & Co (ulaştırma, haberleşme ve depolama), ile sapma göstermiştir. Bu işlemler dışarıda bırakıldığında, 2010'da en çok fon toplayan sonraki sektörler Elektrik, gaz ve su (bu da Aksa Enerji'nin tek işlemi ile domine edilmiştir) ile İmalattır. 2010-2012 arasında borsada işlem gören şirket sayısı bazında, fon talebi en yüksek ilk üç sektör (değişen sıralamalarla) imalat, mali kuruluşlar ve toptan ve perakende ticaret, oteller ve lokantalar olarak istikrarlı kalmıştır. 2012'de, İmalat sanayi hem halka arz gerçekleştiren şirket sayısı hem de toplanan fon miktarı anlamında halka arzlarda en yüksek talebi göstermiştir. 13
Sektör odağı kümülatif sonuçlar Sektöre göre Piyasa Değeri (2012) Sektöre göre şirket sayısı (2012) 8% 2% 2% 6% 4% 11% 4%2% 3% 5% 46% 50% 32% 25% Kaynak:IMKB Financial Mali kuruluşlar institutions Manufacturing İmalat sanayiindustry Transportation, Ulaştırma, haberleşme communication ve depolama and storage Wholesale Toptan ve and perakende retail trade, satış, hotels ve and lokantalar restaurants Construction İnşaat ve bayındırlık and public works Other Diğer Mining Madencilik Kaynak:IMKB İkincil halka arzlarda bankacılık sektörü talebi güçlü kalmıştır Kasım 2012'de, devletçe işletilen Türkiye Halk Bankası (HALKB.IS), İstanbul Menkul Kıymetler Borsasındaki ikincil halka arzında 4,51 milyar TL (yaklaşık 2,5 milyar dolar) gelir toplamıştır. Bankanın hisseleri için toplam talep 11 milyar TL'dir (yaklaşık 6,2 milyar dolar). Hükümetin bankanın %23,9'luk payını, 13,80-15,90 TL'lik talep toplama aralığının yüksek olan yarısından, hisse başına 15,1 TL'den (hisse başına yaklaşık 0,85 dolar) satması güçlü bir yatırımcı ilgisine işaret etmektedir. Satılan hisselerin %10'u yurtiçinden 30 bireysel yatırımcı tarafından satın alınmış; bir diğer %10'luk kısmı yurtiçinden 170 kurumsal yatırımcıya satılmış ve kalan %80'i uluslararası kurumsal yatırımcılara satılmıştır. Bankanın ilk halka arzı Mayıs 2007'de gerçekleşmiş ve hisselerin %24,98'i satılmıştır. 14
Sektörel analiz kümülatif sonuçlar Son üç yıldaki talebin yanı sıra, hisse senedi piyasalarının toplam büyüklüğünün (hem piyasa değeri hem de şirket sayısı bazında) mali kuruluşlar, imalat sanayi ve ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörü tarafından domine edildiğini not etmek ilginçtir. Mali kuruluşların aralarında en büyükleri bankalar, holding şirketleri ve GYO'lar olan çok sayıda alt sektörü kapsadığını belirtmek önemlidir. Özellikle bankaların, Türkiye'nin olumlu demografik yapısı ve sektörün hem finansal aracıları hem de finansal ürünleri kullanmada global standartlarla kıyaslandığında yetersiz penetrasyonu nedeniyle finansmana gereksinim duymaya devam etmesi muhtemeldir. Bankacılık sektörünün, daha ucuz kaynaklara erişimi artırarak finansman maliyetini azaltacağından, Fitch Ratings'ten kısa süre önce gelen Yatırım Yapılabilir Düzeye not yükseltmesinden ve olası halka arz kaynaklarından da yararlanması beklenmektedir. İmalat sektörü; bilgisayar, elektrik-elektronik, ulaşım ekipmanları, metaller ve metal ürünleri, yiyecek-içecek, petrol ürünleri, tekstil, makine, kauçuk ve plastik, kimyasal ürünler, kağıt ve ağaç ürünleri ve deri ürünleri gibi çeşitli ve çok sayıda alt sektörden oluşmaktadır. Bu sanayiler arasında şu anda olumlu piyasa koşullarına sahip olan, özellikle de Türkiye'nin geleneksel olarak güçlü olduğu doğal kaynaklar, büyük yabancı pazarlara yakınlık ile kalifiye ve genç bir işgücünün avantajlarından yararlanma gibi avantajlara sahip çok sayıda alt sektör bulunmaktadır. Bu sektörde piyasa değerine en büyük katkılar özellikle Metal eşya, makine ve gereç yapım, Kimya, petrol, kauçuk ve plastik ürünleri ve Gıda, içki ve tütün alt sektörlerinden gelmektedir. En yüksek genel sermaye talebi mali kuruluşlardan kaynaklanmaktadır 15
Borç Finansmanı
Borç finansmanına kısa bir bakış Borçlanma Araçları Piyasası işlem hacmi 2012'de, özellikle bankalar arası repo piyasasındaki yüksek işlem hacminin yardımıyla rekor bir düzeye erişmiştir. Hisse senedi piyasalarının aksine kurumsal tahvil piyasası, 2010'dan sonra kurumsal tahvil ihracının yaygınlaşmasından dolayı yerel yatırımcılar tarafından domine edilmiş durumdadır. Milyar $ 5000 4000 3000 2000 Borçlanma Araçları Piyasası İşlem Hacmi Outright Kesin alım/satım Purchases pazarı and Sales Market Repo-Reverse Repo, ters repo Repo piyasası Market Offerings Nitelikli yatırımcıya Market forihraç Qualified pazarı Investors Interbank Bankalar arası Reporepo-ters Reverse repo Repopazarı Market Repo Menkul Market kıymet for tercihli Specified repo Securities pazarı Borçlanma Araçları Piyasasına katılım Fitch Ratings'in not yükseltmesinin ardından artabilir. Türk bankaları/şirketleri küresel piyasalarda işlem gören 12,6 milyar dolarlık Eurobond a sahiptir. 2010'dan itibaren borçlanma aracı ihracı Türkiye'deki kurumlar için önemli bir finansman kaynağı haline gelmiştir. Faaliyetteki bu artışın arkasındaki en muhtemel neden faiz oranlarındaki düşüştür. 2011'de toplam 11 milyar dolarlık borçlanma aracı (bono, tahvil, ticari senetler ve varlığa dayalı menkul kıymetler) ihraç edilmiştir. 2012'deki yeni ihraçlarla borçlanma araçları ihracında dikkat çekici bir artış gözlenmiştir. 1000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak:İMKB 25000 20000 15000 10000 5000 0 Toplam borçlanma (bonolar, tahviller, ticari senetler, VDMK) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak:İMKB 17
Son üç yılın temel istatistikleri İstanbul Menkul Kıymetler Borsası 2010 2011 2012 Yıllık Değişim Halka açık şirket 344 363 406 %11,8 Borsa yatırım fonu 12 12 16 %33,3 Özel sektör borçlanma aracı (ihraç edilmiş) 15 58 240 %313,8 Hisse senedi piyasası toplam piyasa değeri (milyar dolar) 308 202 310 %53,3 Hisse senedi işlem hacmi, toplam 426 424 348 %-17,9 Hisse senedi işlem hacmi, günlük 1,7 1,7 1,4 %-17,9 Borçlanma aracı işlem hacmi, toplam 2.308 2.449 3,814 %55,7 Borçlanma aracı işlem hacmi, günlük 9,2 9,7 15,1 %55,7 Yabancı yatırımcı payı %66,2 %62,2 %65,9 Kaynak:İMKB 18
Görünüm
Görünüm Gelecekteki halka arz faaliyetlerini etkileme olasılığına sahip bir dizi önemli unsur bulunmaktadır. Bunlar arasında Yeni Sermaye Piyasası Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu gibi mevzuat değişiklikleri de bulunmaktadır. Ayrıca, büyüme projeksiyonları ve hükümet planlarını (örn. bütçe ve özelleştirme girişimlerini) de kapsayan ekonomik görünümün sermaye talebini etkilemesi muhtemeldir. Bunlar aşağıda özetlenmiştir: Planlanan girişimler arasında muhtemelen en önemli ikisi Yeni Türk Ticaret Kanunu TTK ve Yeni Sermaye Piyasası Kanunu'dur. 20
Yakın tarihli önemli mevzuat değişiklikleri Yeni TTK TTK, Türkiye'nin ticari yaşamında ciddi etkileri olacak maddeler barındırmaktadır TTK'nin kapsadığı çok sayıda alan arasında kurumsal yönetim, bilgi toplumu hizmetleri, tek ortaklı anonim şirketler ve tek üyeli sınırlı sorumlu şirketler, şirketler grubu konsepti, yapısal değişiklikler, yürürlükteki muhasebe standartları, denetim gerekliklilikleri ve faturaların zamanında ödenmesi yer almaktadır. TTK, Türkiye'nin ticaret kanununu AB müktesebatı ile uyumlu hale getirmektedir. Bir yandan da Türk şirketlerinin sürdürülebilirliği ve rekabet edebilirliği için iyi bir altyapı oluşturmaktadır. TTK belirli yönlerden değişmeye devam edecektir (denetim gerektiren şirket türü ve sayısı gibi). TTK'de öne çıkanlar 2011'in başında yasalaştı 1 Temmuz 2012'de yürürlüğe girdi Kurumsal yönetime dayanan sağlam bir altyapı sağlıyor Kurumsal yönetimin dört ilkesi geçerlidir: Şeffaflık Adaletlilik Hesap verebilirlik Sorumluluk Ancak, yürürlüğe girip doğru biçimde uygulandığında kanunun Türk şirketlerinin yatırım açısından görece cazip hale gelmesini olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir. Bunun da yatırımları ve sermaye piyasası faaliyetlerini teşvik etmesi muhtemeldir. 21
Yeni Sermaye Piyasası Kanunu Yeni Sermaye Piyasası Kanunu SPK Mart 2012'de kamuoyu görüşlerini almak için Sermaye Piyasası Kanunu taslağını yayımladı. Kanun 31 Aralık 2012'de yasalaştı. Kanunun hisse senedi ihraç sürecini AB ile uyumlu hale getirmesi beklenmektedir. Kanunun temel hedefi kamuoyunu aydınlatma yükümlülüklerini artırmaktır. Yeni Sermaya Piyasası Kanunu'nun temel özellikleri: Finansal enstrümanlar artık SPK'ye kaydettirilmeyecektir. Kayıt yerine, AB'de kullanılana benzer bir izahname onay mekanizması getirilecektir. Onaylanmasını takiben, aynı izahname, ek izahnamelerin kullanımıyla birlikte, onayın ardından bir yıl boyunca menkul kıymet ihracında kullanılabilecektir. İhraççı kuruluş izahnamedeki bilgilerden, yanıltıcı bilgilerin sorumluluğu da dahil olmak üzere, birincil olarak sorumlu tutulacaktır. İhraççı yanıltıcı bilgilerden vuku bulan zararları tazmin edecek durumda değilse sigortacı, kefil ve/veya aracı/konsorsiyum lideri kusurlu oldukları kanıtlandığı ölçüde sorumlu tutulacaktır. İçeriden bilgilendirme ve piyasa ihlalleri tanımları (AB direktiflerinde kullanılanlara benzer), cezaları ve bilgi sızdırma yükümlülüklerini de kapsayacak biçimde getirilecektir.. Hissedar sayısı 500'ün üzerinde olan (önceden 250'ydi) şirketler halka açık şirketler olarak değerlendirilecek ve otomatik olarak SPK düzenlemelerine tabi olacaktır. Bu şirketlerin iki yıl içinde İMKB'de işlem görmesi zorunlu olacaktır. Şirketlerin kendi hisselerini satın alabilmesine imkan verilecektir. Halka açık bir şirket için önemli işlemlerin tanımlanması (örn. birleşmeler, varlıkların satışı) bu işlemlerin uygulanmasına dönük standartların, bunların ihlali durumunda uygulanacak cezaları da kapsayacak biçimde belirlenmesi Hissedarlara hisse senetlerini geri satın almak için önemli işlemlere karşı oy kullanma imkanı Şirketlere, genel kurullarının görüşüne bağlı olarak, kendi temettü hissesi düzeylerini belirleme imkanı Azınlık payına sahip hissedarlara belirli koşullar altında bir satış opsiyonu getirilecektir. Yatırımcıların haklarını ve şirket ile şirket yönetiminin kamuoyunu doğru olmayan biçimde bilgilendirmesinden kaynaklanan sorumluluğunun tanımlanması. İşlem ve standartların AB'dekilerle uyumlu hale getirilmesinin genel finansal okuryazarlığı, halkı bilgilendirmede şeffaflığı ve ihraççının hesap verebilirliğini teşvik etmesi beklenmektedir Bu tür avantajlar yatırımcıların ilgisini çekebilir ve Türk şirketlerini halka arz adayları olarak daha cazip hale getirebilir. 22
Ekonomik Faaliyet Görünüm Genel konsensüse göre Türkiye'nin potansiyel ekonomik büyüme oranının orta vadede yıllık %4,5-%5,5 aralığında olması beklenmektedir. Bu büyüme potansiyelini etkilemesi beklenen bazı faktörler arasında daha yüksek doğrudan yabancı yatırım beklentisi, hükümetin daha az gelişmiş bölgelere yönelik yeni yatırım teşvikleri ve yeni ihracat partnerleri bulma yer almaktadır. Ancak, tüm mevcut tahminler (örn. Orta Vadeli Program, Dünya Bankası ve IMF), GSYH'nin istikrarlı biçimde artacağını öngörse de, büyüme hızına dair tahminler farklılık göstermektedir. 1200.0 1200,0 1150,0 1150.0 1100,0 1100.0 1050,0 1050.0 1000,0 1000.0 950,0 950.0 900,0 900.0 850,0 850.0 800,0 800.0 750,0 750.0 700,0 700.0 Orta Medium Vadeli Term Programme IMF GDP Forecasts (USD bn) GSMH Öngörüleri (milyar $) 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Kaynak: Source: Ministryof Sanayi Development, Kalkınma IMF, Bakanlığı, Turkey IMF, Türkiye Örneğin, IMF tahminleri öngörülen %5'lik hedefin 2017'den önce yakalanamayacağını belirtirken Dünya Bankası ve Orta Vadeli Program %5'lik hedefin 2014'te yakalanacağını göstermektedir. Kalkınma Bakanlığınca başlatılan en son Orta Vadeli Program'a göre Türkiye ekonomisinin büyüklüğünün 2015'te yaklaşık 1 trilyon dolara ulaşması öngörülmektedir. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti'nin yüzüncü kuruluş yıldönümü olan 2023 için resmi olarak 2 trilyon dolarlık bir GSYH hedefi belirlenmiştir. Türkiye aynı tarihte dünyadaki İlk 10 ekonomiden biri olmayı hedeflemektedir. Böylesi bir büyümenin büyük miktarda finansman gerektirmesi muhtemeldir ve bu finansmanın halka arz ve borçlanma da dahil farklı kaynaklardan karşılanması gerekecektir. Önümüzdeki iki-üç yılda, büyüme hızı Euro bölgesi kaynaklı küresel yavaşlama ve önceki yüksek büyüme oranlarının baz etkisinden etkilenecektir. Ancak, faiz oranlarının düşmesi ve stratejik yatırım teşvikleri ile özel tüketimde beklenen artış kısa vadede ekonomik büyümeye olumlu katkılar yapacaktır. 2023 Hedefi: 2 trilyon $ Yıllık Büyüme 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Orta Vadeli Program 3,2 4,0 5,0 5,0 Dünya Bankası 2,9 4,0 5,0 5,0 5,0 İMF 3,0 3,5 4,0 4,3 4,4 4,4 Kaynak: Sanayi ve Kalkınma Bakanlığı, IMF, Türkiye Büyüme oranıyla ilgili genel konsensüs %4,5 ile %5,5 arasındadır; ancak büyüme hızı değişebilir ve önümüzdeki iki - üç yılda yavaşlayabilir 23
Genel Yönetim Bütçesi Bütçe, Türkiye ekonomisinin en güçlü makro ekonomik göstergelerinden biridir. Genel yönetim bütçe açığının GSYH'ye oranı, son yedi yılın beşinde Maastricht Kriterleri'nin altında kalmıştır. Ancak, ekonomik yavaşlamanın potansiyel olumsuz etkileri 2012 bütçe gelirleri bağlamında hissedilmeye başlamıştır. Örneklerden bazıları: % 0,0 0.0% -1.0% %-1,0 %-2,0-2.0% Merkezi Central Govt. Hükümet Budget Balance Bütçesi /GDP / GSYİH 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012f 2013f 2014f 2015f 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012F 2013F 2014F 2015F Azalan hane halkı tüketimi, yurtiçi KDV gelirlerinde Ağustos 2012'de 2011'in %-3.0% -3,0 aynı dönemine kıyasla %50'lik bir azalmaya yol açmıştır ve Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun %-4,0-4.0% hükümetçe önerilen ilk ücret artışının yetersiz olduğuna hükmetmesinin ardından kamu sektörü ücretlerinde %-5,0-5.0% beklenenin üstünde artış gerçekleşmiştir. (Mayıs 2012'de, Ocak %-6,0-6.0% ve Temmuz'da %3 olarak planlan 2012 ücret artış oranı teklifleri %4'e yükseltilmiştir.) Kaynak: Maliye Bakanlığı, Orta Vadeli Program, TÜİK, Türkiye Hükümet bütçe açığını yönetmeye dönük önlemler almaktadır; ancak başarının önündeki riskler sürmektedir. Hükümet bütçe açıklarını vergileri artırarak yönetme adımlarını atmaya başlamıştır. Bunlar arasında akaryakıt, otomobil ve alkollü içkilerdeki Özel Tüketim Vergisinin artırılması, Eylül 2012'de tapu harçlarının yükseltilmesi ve ithal et üzerindeki verginin artırılması da bulunmaktadır. Bu önlemlerin enflasyonu artırma riski taşıması muhtemeldir. Hükümet önlemleri yaklaşan yerel (2013) ve genel seçimler (2015) nedeniyle risk taşımaya devam edecektir. Ancak, bütçe 2011 genel seçimleri sırasında başarıyla yönetilmiştir. Orta Vadeli Program önümüzdeki üç yılın her birinde yıllık 5 milyar dolar özelleştirme geliri öngörmektedir. Enerji (Elektrik ve Doğal Gaz Dağıtım Şirketleri), Ulaştırma (Otoyollar ve Köprüler) ve Bankacılık (Halkbank) özelleştirme gündemindeki kilit sektörlerdir. Bu yatırımların bütçe açığını daha da cesaretlendirmesidir muhtemeldir. 24
Hazırlık aşamasındaki özelleştirmeler Özelleştirme İdaresinin portföyündeki sektörler ve şirketler: Sektör Firma Deniz Taşımacılığı Enerji Limanlar Telekom Tekstil Madencilik Petrokimya Gıda Diğer TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş ANKARA Doğalgaz Dağıtım Ticaret TÜRKİYE Elektrik İletim İzmit ve Derince Limanları Türk Telekom Sümer Holding Karadeniz Bakır İşletmeleri Hidrojen Peroksit A.Ş. Türkiye Şeker Fabrikaları Ulusal Şans Oyunları İlgili yasal düzenlemelerin ardından İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının yerini alacak olan Borsa İstanbul'un borsada işlem görmesi beklenmektedir. 25