BEŞLER GIDA VE KİMYA ANONİM ŞİRKETİ

PROJE SAHİBİ BEŞLER GIDA VE KİMYA ANONİM ŞİRKETİ PROJENİN ADI ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI RAFİNE YAĞ MARGARİN VE SABUN ÜRETİM TESİSİ MARGARİN ÜRETİMİ KAPASİTE ARTIŞ PROJESİ PROJENİN YERİ GAZİANTEP İLİ NİZİP İLÇESİ, İSTASYON MAHALLESİ HAZIRLAYAN KURULUŞ DENG MÜHENDİSLİK İNŞAAT SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. EK IV PROJE TANITIM DOSYASI GAZİANTEP 2014

PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON GSM VE FAKS NUMARASI BEŞLER GIDA VE KİMYA ANONİM ŞİRKETİ İstasyon Mahallesi Ülfet Caddesi No:28 NİZİP/ GAZİANTEP Tel: 0 342 513 00 11 Faks: 0 342 513 07 48 E-POSTA PROJENİN ADI PROJENİN BEDELİ blnx@hotmail.com ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI RAFİNE YAĞ - MARGARİN VE SABUN ÜRETİM TESİSİ KAPASİTE ARTIŞ PROJESİ 800 000 TL PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ(İLİ, İLÇESİ,MEVKİİ) Gaziantep İli, Nizip İlçesi, İstasyon Mahallesi, Ülfet Caddesi No:28 (Pafta No: 69, Ada No: 1056, Parsel No:2, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56 ve 57) PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi Sanayi tesisleri Tarım, orman, su kültürü ve gıda 28- Bitkisel ürünlerin üretimi ile ilgili projeler: a) Bitkisel ham yağ veya rafine yağ elde eden tesisler, Kimya, petrokimya, ilaç ve atıklar 6- Hammadde üretim ünitesini içeren sabun ve/veya deterjan üretimi yapan tesisler. PROJENİN NACE KODU 20.41.04 10.41.07 RAPORU HAZIRLAYAN ÇALIŞMA GRUBUNUN /KURULUŞUN ADI ADRESİ, DENG MÜHENDİSLİK SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ DEĞİRMİÇEM MAH. SÜLEYMAN KURANEL CADDESİ TEVFİK ÖZDİL APT. NO:14/1 ŞEHİTKÂMİL/GAZİANTEP www.dengcevre.com TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJE TANITIM DOSYASI SUNUM TARİHİ Tel: 0 342 220 25 10-0 342 220 25 11 20.02.2014

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ PROJENİN TEKNİK OLMAYAN ÖZETİ SAYFA NO I ΙΙI II II III 1- PROJENİN ÖZELLİKLERİ 1 a) Projenin ve yerin alternatifleri (proje teknolojisinin ve proje alanının seçilme nedenleri) 1 b) Projenin iş akım şeması, kapasitesi, kapladığı alan, teknolojisi, çalışacak personel sayısı c) Doğal kaynakların kullanımı (arazi kullanımı, su kullanımı, kullanılan enerji türü vb.) ç) Atık miktarı (katı, sıvı, gaz ve benzeri) ve atıkların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellikleri 2 22 22 d) Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riski 38 2- PROJE YERİ VE ETKİ ALANIN MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ a) Mevcut arazi kullanımı ve kalitesi (tarım alanı, orman alanı, planlı alan, su yüzeyi ve benzeri), b) EK-5 deki Duyarlı Yöreler Listesi dikkate alınarak korunması gereken alanlar. 3- PROJENİN İNŞAAT VE İŞLETME AŞAMASINDA ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER 39 39 40 51 NOTLAR VE KAYNAKLAR 56 EKLER 58 I

TABLOLAR SAYFA NO Tablo 1 Türkiye nin Bitkisel Yağ Üretimi (Miktar: 1000 Ton) 4 Tablo 2 Tesisin mevcut durumu ve kapasite artışından sonraki durumu 18 Tablo 3 Tesiste bulunacak makine ekipmanlar 19 Tablo 4 Zeytinyağı ve Sabun Üretimi, Katı Yağ Rafinasyonu 25 Tablo 5 Evsel Atık Su İçerisinde Kirletici Yükleri 25 Tablo 6 Nizip Belediyesi Kanalizasyon Kabul Standartları 27 Tablo 7 Tablo 8 Tablo 9 İşletme aşamasında Gürültü Sayılabilecek Makine ve Ekipmanlar İşletme aşamasında Çalışan Makine ve Ekipmanların Ses Basınç Düzeyi Tesiste mesafeye göre oluşacak ses basıncı düzeyi (2000 Hz oktav band) Tablo 10 Tesiste mesafeye göre Atmosferik Yutuş (2000 Hz oktav band) 33 Tablo 11 İşletme Aşamasında Oluşacak Gürültünün Mesafelere Göre Dağılımı 33 Tablo 12 Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 35 Tablo 13 Gaziantep Bölgesinin Florası 42 Tablo 14 Gaziantep Bölgesinin Faunası 47 Tablo 15 Kuşlar 48 Tablo 16 Mamalia (Memeliler) 49 Tablo 17 Proje Alanı (ÇED) Koordinatları 58 Tablo 18 Gaziantep ve Civarında Meydana Gelen Depremler 61 Tablo 19 Gaziantep İli Deprem Bölgeleri 31 32 32 62 ŞEKİLLER SAYFA NO Şekil 1.a. Zeytinyağı Üretimi İş Akım Şeması 3 Şekil 1.b. Rafine Yağ İş Akım Şeması 10 Şekil 1.c. Margarin Üretimi İş Akım Şeması 11 Şekil 1.d. Sabun Üretimi İş Akım Şeması 13 Şekil 2 İşletme Aşamasında Oluşan Gürültünün 0 3 000 m Arasındaki Dağılımı 35 Şekil 3 Gaziantep İli Deprem Haritası 61 II

PROJENİN TEKNİK OLMAYAN ÖZETİ Söz konusu proje, Gaziantep İli, Nizip İlçesi, İstasyon Mahallesi, Ülfet Caddesi, No:28 adresinde, Pafta No: 69, Ada No: 1056, Parsel No:2, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56 ve 57 de Beşler Gıda ve Kimya Anonim Şirketi tarafından işletilen Zeytin, Zeytinyağı Rafine Yağ Margarin ve Sabun Üretim Tesisinin Margarin üretimi Kapasite artışı projesidir. Tesis 20 538 m 2 si kapalı olmak üzere toplam 65 585 m 2 lik alan üzerinde kurulmuştur. Tesis Sanayi Alanında yer almaktadır. Akdeniz uygarlığının sembolü olan zeytin ağacı en iyi yetişme koşullarını bu bölgede bulmuş ve tarihte çeşitli uygarlıkların kuruluşunda en büyük etken olmuştur. Zeytin ve zeytinyağı Akdeniz insanının önemli bir gıdası, ticari bir geliri, ortalığı aydınlatan bir ışığı ve güzellik iksiri durumuna gelmiştir. Zeytin ağacı yetiştiriciliği zahmetlidir ancak zeytin ağacının uzun ömürlü olması bu emeğin karşılığını vermektedir. Olgun bir zeytin ağacından 15 20 kg zeytin elde edilebilmektedir. Ortalama 4 5 kg zeytinden ise 1lt civarında zeytinyağı çıkarılabildiği göz önünde bulundurulursa, 1 zeytin ağacından yılda ortalama 3 lt ya da 4 lt zeytinyağı üretilebilir. Zeytin en fazla yağ içeren meyvelerden biridir. Ağırlığının %20 30 u kadar yağ içerir ve ekim alanının kuzey veya güney yarım kürenin hangi bölgesinde olduğuna bağlı olarak, çiçeklenme mevsimi Nisan ile Haziran aylarına rastlamaktadır. Yeşil zeytinler, Ağustos sonundan Kasım başına kadarki sürede olgunlaşır, Kasım ile Ocak ayları arasındaki dönemde ise hasat edilir. Türkiye de kişi başına yıllık toplam yağ tüketimi 16 17 kg/yıl civarındadır. Yeterli bir beslenme için, farklı kullanım alanları da dikkate alındığında ülkemizin toplam yağ gereksinimi yıllık 1 300 000-1 500 000 ton kadardır. Türkiye nin yıllık yağ üretimi bu rakamın çok altındadır ve her yıl yaklaşık 850 000 ton bitkisel ham ve rafine yağ ile 1 400 000 ton yağlı tohum dış alımı yapılmaktadır. Bitkisel yağ, yağlı tohum ve yağlı tohum küspesi ithalatı için her yıl yaklaşık bir milyar dolar harcama yapılmaktadır. Türkiye nin iklim koşulları hemen her türlü yağ bitkisinin yetiştirilmesine uygundur. Buna karşın yağ açığının bu denli büyük rakamlara ulaşması, problemin nereden kaynaklandığı sorusunu akla getirmektedir. Diğer ürünlerde olduğu gibi, yağ bitkilerinde de üretim planlamasının olmaması bu sonucu doğurmaktadır. Bitkisel yağların biyodizel üretiminde de kullanılmaya başlaması, konunun önemini daha da arttırmaktadır. Türkiye de yağ bitkilerinin 2015 yılına kadar ki üretim hedefleri incelendiğinde, yağ tüketimi kişi başına 23 kg olarak alınmış ve bitkisel yağ tüketiminin nüfus artışına bağlı olarak 2015 yılında 1 559 400 ton dan 2 037 000 ton a ulaşacağı, yağ bitkileri üretiminin ise 3 375 000 ton dan 4 413 000 ton a ulaşması gerektiği belirtilmektedir. Yağlar, karbonhidratlar ve proteinler gibi insan vücudu için yaşamsal değeri olan insanların beslenmesinde önemli yer tutan temel ihtiyaç maddelerinden biridir. Özellikle doymuş yağ oranlarının düşük olması, hücre yapısı için gerekli olan serbest yağ asitlerini içermesi ve insan vücudunda A, D, E, K gibi yağda eriyen vitaminleri çözmesi gibi özellikleriyle bitkisel yağlar, insan sağlığına katkıları ve yüksek besin değerine sahip olmaları bakımından ayrı bir yere sahiptir. 1980 li yıllarda tarımsal sanayi sektöründe görülen gelişmelere paralel olarak, gerek teknoloji gerekse üretim miktarı açısından bitkisel yağ sanayinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak, arz talep veya iklim koşullarına bağlı olarak, yağlı tohumlar ve özellikle ayçiçeği üretiminde görülen dalgalanmalar, bitkisel yağ üretimi ve ticaretini de etkilemektedir. III

Türkiye, 2,3 milyon tonluk rafine sıvı yağ ve 1,1 milyon tonluk margarin üretim kapasitesi ile toplamda yaklaşık 3,4 milyon tonluk rafine sıvı yağ üretim kapasitesine sahiptir. Bu durum Türkiye yi dünyada önemli bir bitkisel yağ üreticisi konumuna getirmektedir. Rafine yağ üretiminde ayçiçeği yağı ilk sırada bulunmakta olup, son yıllarda iç talebin artması ile birlikte soya ve mısır yağları üretiminde de artış olmuştur. 2006/7 sezonunda bitkisel yağ sanayinin en önemli ürünlerinden biri olan ayçiçeği yağının üretiminin yaklaşık 470 bin ton civarında olacağı tahmin edilmekte olup, ham pamuk, soya ve kolza yağlarının üretimleri ise sırasıyla 220 bin, 85 bin ve 75 bin ton olarak tahmin edilmektedir. Ülkemiz genelindeki sosyal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak, Bölgemizde temizlik ürünlerinin hızla tüketimi artmıştır Temizlik ve hijyen konusunda toplumda meydana gelen duyarlılıklar artmış buna paralel olarak da temizlik ürünleri üretim ihtiyacı da artmaktadır. Tesiste hammadde olarak piyasadan (yurt içinden ve yurt dışından) alınan hammaddeler kullanılacaktır. İşletmede elde edilecek ürünlerin yurt genelinde satışı yapılacaktır. Ülkemiz temizlik maddeleri pazarının %88'ini deterjan, %12'sini ise sabun oluşturmaktadır. Ülkemizin sabun sektörü dünyadaki rakiplerine göre gelişmiş ve önemli yeterlilikleri olan bir sektördür. Türkiye, talebin çok üzerinde sabun üretim kapasitesine sahiptir. Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği kayıtlarına göre, Türkiye sabun sektörünün toplam üretim kapasitesi 550 bin ton, deterjan sektörünün üretim kapasitesi ise 1,3 milyon tondur. [Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 Sektör Raporları] IV

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN 1- PROJENİN ÖZELLİKLERİ a) Projenin ve Yerin alternatifleri (Proje Teknolijisinin ve Proje Alanının Seçilme Nedenleri) Söz konusu proje, Gaziantep İli, Nizip İlçesi, İstasyon Mahallesi, Ülfet Caddesi, No:28 adresinde, Pafta No: 69, Ada No: 1056, Parsel No:2, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56 ve 57 de Beşler Gıda ve Kimya Anonim Şirketi tarafından işletilen Zeytin, Zeytinyağı Rafine Yağ Margarin ve Sabun Üretim Tesisinin Margarin üretimi Kapasite artışı projesidir. Tesis 20 538 m 2 si kapalı olmak üzere toplam 65 585 m 2 lik alan üzerinde kurulmuştur. Tesis Sanayi Alanında yer almaktadır. Söz konusu alan Beşler Gıda ve Kimya Anonim Şirketi ne ait olup mülkiyet belgeleri Ek 1 de sunulmuştur. GAP Projesinin tam olarak faaliyete geçmesiyle, ekonomik büyümenin özellikle Gıda, Tarım ve Tekstil sektöründeki kapasite ve kalite artışını önemli oranda artacaktır. Buna paralel olarak Bölge yetiştirilen tarım ürünlerin Uluslararası kabul görmüş standartlarda işleme gereksinim duyulacağı muhakkaktır. Bu düşünceyle yola çıkarak, bu sektördeki talebi karşılamak amacıyla bu tesis kurulacaktır. Zeytinyağı üretim proseslerinde oluşacak atıksuyun miktarı ve kirlilik özellikleri, tesiste uygulanan yönteme ve teknolojiye bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. 2-fazlı santrifüj prosesinde, proses suyuna çok az gereksinim olduğundan, su ve enerji gereksinimi yönünden avantajlı olan tek prosestir. Oluşan düşük atıksu hacmi ve çok düşük kirlilik yükü sebebiyle, bu proses avantajlıdır. Bu prosesin diğer ilave avantajları, elektrik tüketiminde azalma ve atıksu uzaklaştırmadaki kolaylık olarak sıralanabilir. Kurulacak tesisin yer seçimi, Zeytin yetiştiriciliğinin fazla olduğu bir bölge olması Gaziantep ve Şanlıurfa illerine yakın olması dolayısıyla ürünün tesise ve pazara yapılacak taşıma maliyetlerinin daha düşük olacağı, hammadde temininin rahat sağlanması, topoğrafik yapısının uygun olması ve alt yapının müsait olması gibi faktörlerin yanında, gerek GAP Projesinin bölgede yaratacağı hareket açısından avantajı, gerekse de teknoloji ve ticaret potansiyeli açısından tesisin gelişme potansiyelini ve sürekliliğini olumlu yönden etkileyeceği göz önünde bulundurularak kurulacaktır. İşletme faaliyete geçtiğinde; Tesiste kullanılacak teknoloji sayesinde verim optimize edilecektir. Kullanılacak teknoloji sayesinde aynı konuda çalışacak işletmeler arasında rekabet artacak. Dolayısıyla tüketiciye hem kaliteli ve hem de ucuz ürün sunumu sağlanacaktır. Söz konusu tesisin, yer seçiminde Bölgenin Sosyo-Ekonomik durumu, çeşitli gereksinimleri giderme olanakları, hizmet potansiyeli, iş gücü temini olanakları açısından da tercih edilir bir yapıya sahiptir. Sonuç olarak faaliyetler sonucunda çevre ve insan sağlığı açısından herhangi bir risk ve tehlike olmayacaktır. Bu nedenle proje yeri için alternatif alan düşünülmemiştir. 1/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN b)projenin İş Akış Şeması, Kapasitesi, Kapladığı Alan, Teknolojisi, Çalışacak Personel Sayısı Söz konusu proje, Gaziantep İli, Nizip İlçesi, İstasyon Mahallesi, Ülfet Caddesi, No:28 adresinde, Pafta No: 69, Ada No: 1056, Parsel No:2, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56 ve 57 de Beşler Gıda ve Kimya Anonim Şirketi tarafından işletilen Zeytin, Zeytinyağı Rafine Yağ Margarin ve Sabun Üretim Tesisinin Margarin üretimi Kapasite artışı projesidir. Tesisin mevcut kapasitesi ve yapılacak kapasite artışı sonrası kapasite bilgileri Tablo 2 de verilmiştir. Tesis 20 538 m 2 si kapalı olmak üzere toplam 65 585 m 2 lik alan üzerinde kurulmuştur. Tesis Sanayi Alanında yer almaktadır. Söz konusu alan Beşler Gıda ve Kimya Anonim Şirketi ne ait olup mülkiyet belgeleri Ek 1 de sunulmuştur. Tesise 08.07.2009 tarih ve 2357 karar Nolu ÇED Gerekli Değildir Belgesi alınmıştır (Ek 10). Proje konusu tesiste kapasite artışı planlanmakta olup bu nedenle 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliği kapsamında değerlendirilmiş olup Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmıştır. Söz konusu kapasite artışıyla makine ekipmanların sayısının arttırılması ve ilave proseslerden dolayı yeni makine ve ekipmanların alımından dolayı proje bedeli için 800 000 TL yeterli olacaktır. Zeytinyağı üretiminde, zeytinin cinsi, yetiştiği bölge, hava şartları (aşırı veya normal yağış ya da kuraklık), yetişme şartları (sulama, gübreleme, kimyasal ya da organik koruma) ve toplanarak zeytinyağı üretim tesisine geliş şekli ve hatta hızı önemli faktörlerdir. Ayrıca, zeytinyağının üretim biçimi, hızı ve yüksek sıcaklığa maruz kalıp kalmadığı da zeytinyağının kalitesini, üretim miktarını ve dolayısıyla fiyatını etkileyen faktörler arasında yer alır. Bu nedenlerle yörede bu tesisin kurulması planlanmıştır. Bunlarla birlikte Dünya pazarlarında elde edilen payların korunması söz konusu pazarlarda sürekli ürün arzı ile mümkün olabilir. Zeytinyağı üretimindeki alternatifler nedeniyle yok yıllarında bazı pazarlarımıza ürün sunulamadığından bu pazarlar kaybedilmektedir. Tesisin ileriki yıllarda bu kayıpların azaltılmasında küçükte olsa etkisi olacağı düşünülmektedir. Meyve bağlamadan itibaren meyve iriliği yavaş yavaş artar, çekirdek sertleşme dönemine eriştiğinden, ağırlık artışı oldukça belirgin bir hal alır. Sonbaharın başlangıcında koyu yeşil renk, parlak sarımtırak ve açık yeşil renge döner, sonra özellikle uçta küçük menekşe rengi benekler görülmeye başlar ve bütün kabuğu bağlayacak şekilde yayılır. En sonunda et ve kabuk çeşidi de has rengini alır. Olgunlaşma devresi, menekşe rengi lekelerin görülmesinden kabuk ve etin son lekelenme zamanına kadar süren devre olarak kabul edilir. Meyvenin yağ varlığı, olgunluk ilerledikçe artar ve ağaç üzerinde yeşil meyve kalmayınca en yüksek seviyeye ulaşır. Bu zamandan sonra ağırlığına göre, toplam yağ varlığı pratik olarak sabit kalmakla birlikte toplam yağın yüzdesi meyvenin rutubet kaybetmesiyle artar. Zeytin hasadı dökümün şiddetli olduğu devreden önce yapılır. Meyvenin organoleptik özellikleri derim geciktikçe bozulmaktadır. Meyvenin tabü dökümü esas olarak çeşide bağlıdır. Bunun yanında iklim koşulları ve ağacın sağlık durumu da etkili olabilir. Çoğunlukla olgunlaşma devresinde tabü döküm azalır. Fakat bu devreden sonra dökülme yüzdesi belirginleşir. Hasat esnasında sarsıcı makinelerin kullanılması son zamanlarda yaygınlık kazanmıştır. Ancak muhtelif çevre şartları ve çeşitlere uygun sarsıcının kullanılması gerekir. 2/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Türkiye'de Bitkisel Yağ Üretimi Türkiye de kişi başına yıllık toplam yağ tüketimi 16 17 kg/yıl civarındadır. Yeterli bir beslenme için, farklı kullanım alanları da dikkate alındığında ülkemizin toplam yağ gereksinimi yıllık 1 300 000-1 500 000 ton kadardır. Türkiye nin yıllık yağ üretimi bu rakamın çok altındadır ve her yıl yaklaşık 850 000 ton bitkisel ham ve rafine yağ ile 1 400 000 ton yağlı tohum dış alımı yapılmaktadır. Bitkisel yağ, yağlı tohum ve yağlı tohum küspesi ithalatı için her yıl yaklaşık bir milyar dolar harcama yapılmaktadır. Türkiye nin iklim koşulları hemen her türlü yağ bitkisinin yetiştirilmesine uygundur. Buna karşın yağ açığının bu denli büyük rakamlara ulaşması, problemin nereden kaynaklandığı sorusunu akla getirmektedir. Diğer ürünlerde olduğu gibi, yağ bitkilerinde de üretim planlamasının olmaması bu sonucu doğurmaktadır. Bitkisel yağların biyodizel üretiminde de kullanılmaya başlaması, konunun önemini daha da arttırmaktadır. Türkiye de yağ bitkilerinin 2015 yılına kadar ki üretim hedefleri incelendiğinde, yağ tüketimi kişi başına 23 kg olarak alınmış ve bitkisel yağ tüketiminin nüfus artışına bağlı olarak 2015 yılında 1 559 400 ton dan 2 037 000 ton a ulaşacağı, yağ bitkileri üretiminin ise 3 375 000 ton dan 4 413 000 ton a ulaşması gerektiği belirtilmektedir. Yağlar, karbonhidratlar ve proteinler gibi insan vücudu için yaşamsal değeri olan insanların beslenmesinde önemli yer tutan temel ihtiyaç maddelerinden biridir. Özellikle doymuş yağ oranlarının düşük olması, hücre yapısı için gerekli olan serbest yağ asitlerini içermesi ve insan vücudunda A, D, E, K gibi yağda eriyen vitaminleri çözmesi gibi özellikleriyle bitkisel yağlar, insan sağlığına katkıları ve yüksek besin değerine sahip olmaları bakımından ayrı bir yere sahiptir. 1980 li yıllarda tarımsal sanayi sektöründe görülen gelişmelere paralel olarak, gerek teknoloji gerekse üretim miktarı açısından bitkisel yağ sanayinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak, arz talep veya iklim koşullarına bağlı olarak, yağlı tohumlar ve özellikle ayçiçeği üretiminde görülen dalgalanmalar, bitkisel yağ üretimi ve ticaretini de etkilemektedir. Türkiye, 2,3 milyon tonluk rafine sıvı yağ ve 1,1 milyon tonluk margarin üretim kapasitesi ile toplamda yaklaşık 3,4 milyon tonluk rafine sıvı yağ üretim kapasitesine sahiptir. Bu durum Türkiye yi dünyada önemli bir bitkisel yağ üreticisi konumuna getirmektedir. Rafine yağ üretiminde ayçiçeği yağı ilk sırada bulunmakta olup, son yıllarda iç talebin artması ile birlikte soya ve mısır yağları üretiminde de artış olmuştur. 2006/7 sezonunda bitkisel yağ sanayinin en önemli ürünlerinden biri olan ayçiçeği yağının üretiminin yaklaşık 470 bin ton civarında olacağı tahmin edilmekte olup, ham pamuk, soya ve kolza yağlarının üretimleri ise sırasıyla 220 bin, 85 bin ve 75 bin ton olarak tahmin edilmektedir. 3/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Tablo 1 Türkiye nin Bitkisel Yağ Üretimi (Miktar: 1000 Ton) YILLAR BİTKİSEL HAM YAĞLAR MİKTAR 1996 522 1997 563 1998 837 1999 782 2000 851 2001 688 2002 800 2003 864 2004 874* 2005 972** Kaynak: DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)2005 Yılı Programı Destek Çalışmaları. * Gerçekleşme Tahmini/** Tahmin Toplam bitkisel sıvı yağ ihracatımızın (zeytinyağı hariç) tamamına yakını ayçiçeği, mısır, soya ve pamuk yağlarından oluşmaktadır. Yine bu ürünler, palm yağı ile birlikte ithalatımızın da % 90 ını oluşturmaktadır. Türkiye de bitkisel yağ sanayine hammadde teşkil eden yağlı tohumların üretimi yeterli olmadığından yağ açığı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. İthalat daha çok ham yağ şeklinde gerçekleştirilmekte ve bu şekilde katma değer yaratılmaktadır. Önemli bir üretim kapasitesine sahip olan bitkisel yağ sanayi ürünlerimiz birçok ülkeye ihraç edilmektedir. Bitkisel yağ ihraç ettiğimiz başlıca pazarlar; Irak, Libya, Suriye, İsrail, KKTC, Güney Kore ve Yemen dir. İthalatımızın olduğu başlıca ülkeler ise Arjantin, Ukrayna, ABD, Rusya Federasyonu, Brezilya, Çin Halk Cumhuriyeti, Romanya ve özellikle palm yağında Endonezya ve Malezya dır. Sabun yüzey aktif bir maddedir. Su veya organik maddelerde çözündüğü vakit bu sıvıların yüzey gerilmelerini azaltır ve sıvı içerisindeki maddeleri yüzer vaziyete getirir. Mesela sabunlu suyla eller yıkandığında, kirler sabun molekülleri etkisiyle gevşer ve su içinde yüzmeye başlar, akan su ise bu kirleri elden uzaklaştırır. Magnezyum ve kalsiyum tuzları yönünden zengin olan sert sularla yapılan yıkanmalarda sabunun asit kökü bu iyonlarla çözünmeyen tuzlar meydana getirerek çöker. Sudaki sertliğe sebep olan iyonların hepsinin bu şekilde çöktürülmesinden sonra köpük dolayısıyla temizleme işlemi başlamış olur. Sabun kullanılma amacına göre imal edilir. Genel olarak suda çözünebilen ve çözünmeyen olmak üzere iki sabun cinsi vardır. Suda çözünebilenler, yağ asitlerinin sodyum veya potasyum tuzudurlar. Bunlar genel temizlik maksadıyla kullanılırlar. Suda çözünmeyen sabunlara sert sabun denir ki, bunlar alüminyum, kalsiyum, magnezyum, baryum, lityum, çinko, kurşun, kobalt ve bakır gibi katyonları ihtiva eden yağ asidi tuzlarıdır. Suda çözünmediği halde, organik sıvıların içinde çözünebilirler. Sabun, yağlama, organik jelatin vasıtası, organik reaksiyon katalizörü ve vinil plastiklerinin dengeye getirilmesinde kullanılır. 4/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN İş Akış Şeması Açıklaması Zeytin, Zeytinyağı Üretimi; Üreticiden alınan hammadde işletmede bulunan işleme havuzlarına alınır. Burada zeytinin tadının ve renginin ayarlama işlemleri yapılır. Zeytinin istenilen tada ve renge gelebilmesi için, havuzda bulunan solüsyonun ph sı tuz ile ayarlanır. Tuz çözülmüş halde meyvenin et kısmına ozmotik basınçla difüzyona uğrar. Burada meyveye acılık tadı veren aromayı nötrleştirir, yeşil rengi veren klorofildeki renk pigmentini de siyaha dönüştürür. Havuzdaki su belirli periyotlarla gerektiğinde sifonlanarak arıtma tesisine gönderilir ve yeni solüsyon hazırlanarak havuzlara verilir. Daha sonra eleme ve boylama işlemleri yapılır. Bu aşamadan sonra çeşitli ebatlarda bulunan ambalajlara konarak salamura eklenir ve ambalaj kapatılarak satışa hazır hale gelir. İşletmede 14 tonluk 44 adet zeytin kuyusu bulunmaktadır. Üç ayda bir yılda 4 kez şarj edilmektedir. Bu hesaba göre yılda 2 464 ton sofralık zeytin üretimi yapılabilmektedir. Zeytin toplanması sonbaharın sonu ve kış aylarının yağışlı ve çamurlu günlerinde yapıldığından daneler kirli ve ıslak olmaktadır. Yöremizde genellikle sırıkla hasat yapıldığından yere düşen daneler kirlenir ve yerden toplanırken yaprak, filiz, taş ve toprakla beraber alınır. Gerek kirlenen danelerin temizlenmesi ve gerekse yabancı maddelerin arınabilmesi yıkama işlemi ile mümkündür. Zeytinleri yıkamada basınçlı su, titreşim elekli su içerisine hava vererek, zeytinleri hareket halinde tutan hidrofönematik tip çeşitli makineler kullanılmaktadır. Tesise getirilen zeytin meyveleri, önce içerisinde bulunan yabancı maddeler ayıklanır. Meyveler, içerisindeki taş vs. gibi ağır maddeler zeytinin ilerlediği özel kıvamlı hazneden suyun dibine iner. Biriken ağır maddeler makinenin çalışması durdurulduktan sonra el tahrikli helezon yardımı ile dışarı atılır. Zeytin yıkama haznesinden geçerek ön kısımda bulunan vibrasyonlu eleğe gelir. Bu kısımda zeytin sudan ayrılarak besleme helezonu bunkerine dökülür. Kırıcı haznesine zeytin besleme helezonlu konveyörü vasıtası ile iletilen zeytinler özel dizayn edilmiş çekiçler tarafından ezilmeye ve yanmaya maruz kalmadan parçalanarak kırılır. Kırılan zeytinler dağıtıcı helezon vasıtasıyla isteğe bağlı olarak malaksör karıştırıcının sağ ve sol gözlerine iletilir. Malaksör, yatay karıştırıcı aralarında geçiş bağlantıları olan her bir 0,8 m 3 hacme sahip 2 şerli sıralı 6 gözden meydana gelir. Zeytin hamuru bir gözden diğerine karıştırıcılar vasıtasıyla karıştırılarak aktarılır. Hamur karıştırıcı helezonlar vasıtasıyla homojen hale gelir. Gözler etrafında bulunan su ceketleri içerisinde oluşan 35 38 o C su vasıtasıyla hamur ısıtılır. Ayrışma yoğunluğuna 35 45 dakikada ulaşır. Bu işlem yağ verimini artırmak amacıyla yapılır. Sistem kapalı sistemdir dışarıya buhar atılması söz konusu değildir. Hamur pompası, malaksör gözlerinden hamur geçiş haznesi vasıtasıyla zeytin hamurunun dekantöre sevki yapılır. Dekantöre alınan hamur, tambur devrinin 300 devir/dakika çıkarması ile sistem santrifüj kuvvetler sonucunda yağ veriminin en yüksek düzeyde tutarak prinayı, suyu ve zeytin yağını birbirinden özgül ağırlıklarından faydalanarak ayrıştırır. Hamur pompası ile iletilen hamur flowmetreden gelen 35 45 o C su ile beraber dekantör tamburu içerisine gelir. Su tambur arkasındaki geçiş kanalından dekantörün alt haznesine oradan da dekantörün yanında bulunan vibrasyonlu eleğe gönderir. Tambur içindeki yağ özel olarak dizayn edilmiş 2 adet karşılıklı bulunan beklerden tambur dışına alınır. Dekantörün alt haznesine inen yağ buradan vibrasyonlu eleğe gönderilir. Tamburun ön kısmında monte edilmiş olan şanzıman tambur ile iç helezon arasında belli bir devir farkı yaratarak prinanın sistemden dışarı atılmasını sağlar. 5/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Yağ ve suyun içindeki tortuların tutulduğu elek kısmı ve suyun ve yağın toplanıp sevk edildiği 2 adet hazneden oluşur. Elek kısmına inen su içindeki tortular özel dizayn edilmiş elek sacında tutulur. Su buradan alt hazneye iner ve alt kısımdaki geçiş kanalındaki sistem dışına tahliye edilir. Yağ ise aynı şekilde elek sacı üzerinde tortular tutulduktan sonra alt hazneye iner. Buradan yağ pompası vasıtasıyla mikromize tortuları ayrıştırmak üzere separatöre sevk edilir. Elek sacında kalan tortular titreşim neticesinde yatay helezonlu konveyör içerisine dökülerek sistemden dışarıya sevk edilir. Vibrasyonlu eleğin ön kısmında bulunan aspiratör yardımıyla yağın buharı sistem dışına atılır. Prina ise, helezonlu konveyörler sistemiyle bina dışına sevk edilmesini ve yığın haline getirmesini sağlar. Zeytin yağı içerisindeki mikromize tortular bu sistemde santrifüj kuvvetler neticesinde ayrıştırılır. Satışa hazır hale gelen zeytinyağı 55 litrelik variller ve 17 litrelik tenekelerde tüketime sunulacaktır. Prina zeytin fabrikalarında zeytinlerin sıkılmasından sonra arta kalan zeytin küspesine verilen isimdir. Prina, içerisinde yağ, su, çekirdek ve pulp kısımlarından oluşmaktadır. Zeytinyağı fabrikalarının tipi ve işleyiş şekillerine göre prinanın ihtiva ettiği yağ ve su miktarı değişiklik göstermektedir. Ortalama prinanın % 1-2 nin yağ, % 20-25 nün su geri kalan kısmında ise çekirdek ve pulp olduğu tespit edilmiştir. İşletmede elde edilen prina, çevre illerde bulunan ve prinada kalan yağın daha sonra yeniden çözgen ekstraksiyonu ile (hekzan) yolu kurutulduktan sonra yakıt olarak kullanılmasına uygun hale getirilen firmalara yerinde satılacaktır. Sistem manuel olacaktır. Sistemde kullanılan ekipmanlar üç faza uyumludur. Dekantör hem iki hem de üç fazlı çalışma özelliğine sahiptir. Dekantör aşınmaya karşı dirençli ve gıda tüzüğüne uygun tamamı AISI 414 paslanmaz döğme çelikten ultasonik teste tabi tutularak imal edilmiştir. Malaksör gözleri her biri 750 kg zeytin hamuru alma kapasitesine sahip 8 gözlü malaksör olacaktır. Malaksörün her gözünde hamurun taşmasını önleyici bilgisayar kontrol sistemi olacaktır. Üç faz çalışmada debi ayarı için (100-2 500 lt/sa) debimetre ölçeklendirilmiş göstergeye sahip olacaktır. 6/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN HAMMADDE YIKAMA SU ATIK SU KIRMA YAKIT SU MALAKSÖR DEKANTÖR KARASU + PRİNA SEPARATÖR ZEYTİNYAĞI ATIK SU PAKETLEME Şekil 1.a. Zeytinyağı Üretimi İş Akım Şeması Rafine Yağ Üretimi: Rafinasyon işlemini kısaca berrak ve normal tatta yağ elde etmek için ham yağda bulunan ve istenmeyen tüm maddelerin yağdan uzaklaştırılması olarak tanımlayabiliriz. Ham yağlar ne kadar özenli ve temiz elde edilirse edilsin mutlaka rafine edilmelidir. Çünkü tüketici açık renkli, kokusuz, serbest yağ asidi bulunmayan ve berrak yağ satın almak ister. Rafine edilmeden tüketilen tek bitkisel yağ, iyi kalite zeytinlerden elde edilen zeytinyağıdır. Fakat kötü vasıfta olan zeytinyağları da rafine edilir. Türkiye nin kırsal kesiminde ayçiçeği, susam, haşhaş vb. gibi hammaddelerden elde edilen yağlar yerel halk tarafından rafine edilmeden tüketilir. Musilaj giderme, asit giderme, ağartma, koku giderme ve vinterizasyon rafinasyon işleminin aşamalarıdır. Adım 1; Yurt içi ve yurt dışından tankerlerle işletmeye getirilen ham bitkisel yağlar, işletme bünyesinde bulunan ham yağ stok tanklarına alınacaktır. 7/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Adım 2; Musilaj Giderme (Degumming) : Türkiye de yetiştirilen ayçiçeği, soya, keten vb. gibi yağlı tohumlar fosfatidlerce zengindir (% 1 2,5). Bunlarda müsilaj giderilmezse rafinasyonda kayıplar olur. Ayrıca yağlı tohumlarda bir de patolojik etkenler veya yaralanmalar sonucu meydana gelen zamksı maddeler de bulunur. Müsilaj gidermede sodyum klorür veya pirofosfatın % 40-65 lik çözeltisi kullanılır. Bu çözeltiden ham yağa %2 3 oranında katılır ve yağ karıştırılarak 40 50 0 C ye kadar ısıtılır. İşlem sonunda çöken sulu tabaka (hidrolasyon çamuru) santrifüjlenerek yağdan ayrılır. Yapışkan maddeler bir elektrolit yardımıyla pıhtılaştırılırken fosfatidler gibi diğer yapışkan maddeler su ve sıcaklık yardımıyla hidrotasyon sonucu çöktürülür. Bu sırada yağda bulunan mineral maddeler ve bazı yabancı maddeler de çöken bu maddelerle birlikte yağdan uzaklaştırılır. Musilaj maddeleri lesitin eldesinde kullanılır. Bu işlemde kontinü veya diskontinü yöntem uygulanabilir. 2. Adımda Prosese Giren Ürün veya Katkı Malzemesi; Ürün olarak Ham yağ, katkı maddesi olarak sodyum klorür veya pirofosfatın %40-65 lik çözeltisi 2. Adımda Prosesten Çıkan atık ya da yan ürün; Çıkan yan ürün Musilaj maddeleri hidratasyon yöntemiyle Lesitin elde etmek için kullanılır. 2. Adımın amacı; Ham yağın bünyesindeki yapışkan maddelerin giderilmesi Adım 3; Nötralizasyon: Musilaj giderme işleminden çıkan yağ, asitliği giderilmek üzere II. Bir ısıya tabi tutulur ve 80 85 o C ye kadar ısıtıldıktan sonra, karıştırıcıya verilerek gerekli miktarda sud-kostik çözeltisiyle katıştırılır ve II. Seperatörde oluşan sabun çözeltisinden kurtarılır. Sabun çözeltisi kendisine ait depolama tankında depolanır. Buradan soap-stokla beraber ilgili tüccara satılır. Seperatörden çıkan atık sular ise ön arıtma ünitesine gönderilir. Yağda kalması muhtemel olan sabun kalıntısının ham olarak uzaklaştırılabilmesi için, yağın ısıtıcı üzerinden sıcak yıkama suyu ile karıştırıldığı karıştırıcıya ve oradan da yıkama yapan II. Separatöre verilir. Son aşamada ise nötralize edilen yağ, jet enjektör sistemi ile gerekli vakumun sağlandığı vakumlu kurutucuda kalan neminden kurtarıldıktan sonra, pompa yardımıyla diğer işleme geçirilecektir. Yağda serbest halde bulunan yağ asitleri NaOH ile muamele edilince yağda erimeyen sabun meydana gelerek çöker. Asit karakterde olan diğer bazı maddelerle sabun tarafından absorbe edilen diğer birçok maddeler de çöker. 3. Adımda Prosese Giren Ürün veya Katkı Malzemesi; Ürün olarak Ham yağ, katkı maddesi olarak NaOH 3. Adımda Prosesten Çıkan atık ya da yan ürün; Çıkan yan ürün Soap stock maddesi sabun üretimi, işletme içindeki ilgili birimde transfer edilmektedir. 3. Adımın amacı; Yağın bünyesinde bulunan serbest yağ asitlerinin giderilmesi Adım 4; Ağartma: Ağartma işlemi kontinü olarak yapılabildiği gibi ülkemizde de kullanılan diskontinü sistemle de yapılabilmektedir. Bu amaçla 2 adet topraklama kazanı kullanılacaktır. Kazanda ısıtıcı serpantin ve karıştırıcı bulunur. Yağın sıcaklığı, 70 80 0 C ye çıkarılır ve toprak konur. Sıcaklık 90 100 0 C ye çıkarılır. Toprağın ilave edilmesi sırasında karıştırıcılar çalıştırılarak bir süspansiyon elde edilir. Isıtma tamamlandıktan sonra 15 20 dakika daha karıştırmaya devam edilir. Daha sonra yağ presli filtrelerden geçirilerek süzülür. Bu aşamada yağ kaybı en fazla katılan toprak miktarı kadar olmaktadır. Süzme işleminden sonra kazana önce basınçlı hava verilerek serbest yağ, sonra basınçlı buhar verilerek de toprağın adsorbe ettiği yağ alınır. Bu işlemler sırasında oksidasyonu önlemek için vakum da yapılır. 8/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN 4. Adımda Prosese Giren Ürün veya Katkı Malzemesi; Ürün olarak Nötr yağ, katkı maddesi olarak ağartma toprağı 4. Adımda Prosesten Çıkan atık ya da yan ürün; Çıkan yan ürün ağartma toprağı maddesi sabun üretimi yapan Lisanslı firmalara yerinde satılacaktır. 4. Adımın amacı; Yağ sanayinde ağartma işleminin amacı, ham yağın doğal olarak içerdiği ve tohumun yağa işlenmesi sırasında oluşan renk maddelerinin uzaklaştırılmasıdır. Adım 5; Deoderizasyon: Kokusu giderilecek yağ kazana alınır. Kazana alttan buhar verilerek sıcaklık, 3 5 mm lik vakumda 180 o C ye çıkarılır. Buhar kazana alttan verildiği için aynı zamanda yağ karıştırılmış olur. Bu sırada yağda istenmeyen koku maddeleri buharla birlikte uzaklaştırılmış olur. Kokusu giderilmiş yağ yüksek vakum altında 100 o C ye soğutulur. Oradan da plakalı soğutuculara gönderilerek sıcaklık 30 50 o C ye soğutulur. Bu arada oksidasyonu önlemek amacıyla 1 kg. yağa 50 mg. Sitrik asit çözeltisi verilmelidir. 5. Adımda Prosese Giren Ürün veya Katkı Malzemesi; Ürün olarak Nötr yağ, katkı maddesi olarak Sitrik Asit 5. Adımda Prosesten Çıkan atık ya da yan ürün; Çıkan yan ürün sabun çözeltisidir. Burada çıkan yan ürün işletmedeki sabun üretimi yapılan birime transfer edilmektedir. 5. Adımın amacı; Koku alma işleminin amacı istenmeyen koku ve tat maddelerinin yağdan uzaklaştırılmasıdır. Adım 6; Vinterizasyon: Bu işlem genellikle ayçiçeği, çiğit ve mısırözü gibi yağlarda yapılır. Rafinasyonu biten yağ kristalizatörlere alınır ve istenilen kristalizasyon sıcaklığına kadar (0 10 o C ) soğutulur. Böylece yağlarda bulunan ve yüksek derecede eriyen trigliseritlerle (genelde stearin) wax lar (mumlar) ayrılır. Bu işlemle yağın oda derecesinde kristalleşmeler sonucu bulanması önlenmiş olur. Ayırma işleminden sonra yağ soğutulmuş filtrelerden geçirilerek berrak kısım alınır. Vinterizasyonun başarılı olabilmesi için yağ mutlaka diğer rafinasyon aşamalarından geçmiş olmalıdır. Aksi halde ortamdaki serbest asitlik, yapışkan maddeler ve renk maddeleri kristalizasyonu güçleştirir. 6. Adımda Prosese Giren Ürün veya Katkı Malzemesi; Ürün olarak Rafine yağ 6. Adımda Prosesten Çıkan atık ya da yan ürün; Bu işlem sonucu bir gün bekletilen yağdaki kristalize olabilecek maddeler tankın dibine çöker. Daha sonra uygulanan düşük basınçlı filtrasyon ile yağdan alınırlar. Buradan alınan bu mumsu yağ maddeleri soap-stock tankına alınır ve işletmede sabun üretimi yapılan birime transfer edilir. 6. Adımın amacı; Yağlarda bulunan doymuş trigliseritlerin; özellikle de stearinlerin, 8 10 o C de donarak yağı bulandırmalarını önlemek amacıyla yapılır. Tamamen berraklaştırılan bitkisel rafine edilmiş yağ satışa sunulacağı zaman ambalajlanmak üzere mamul yağ depolarına aktarılır. Burada 1, 2, 5, 10 ve 18 litrelik pet şişelere dolumu yapılarak satışa sunulur. Tesis üründe kullanacağı ambalaj maddelerinden dolayı piyasaya ambalaj süren firma konumunda olduğundan 24.08.2011 Tarih ve 28035 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 9/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN HAM YAĞ TANKI Kostik Soap Stock ALFA-LEVEL SEPERATÖR Kostik Sıvı Atık MUAMELE KAZANI Buhar Tasfiye Toprağı TOPRAKLAMA KAZANI FİLTRE Perlit Atık Toprağı VİNTERİZE Sitrik Asit FİLTRE Filtre Atığı Katkı Maddeleri DEODORİZASYON SIVI BİTKİSEL YAĞ (MAMUL) TANKI AMBALAJ Şekil 1.b. Rafine Yağ İş Akım Şeması 10/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Margarin Üretimi; Tesiste ağartma ve deodorize işlemlerinden geçirilen bitkisel yağlar karışım tanklarına alınarak gerekli hammaddeler ile karıştırılır. Ardından kristalizatörden geçirilmek suretiyle yağın katı formu ve stabilizasyonu sağlanmaktadır. Margarin türü yağların tümü kristalizatörden geçirildiğinden darboğaz perfector kabul edilmiştir. Yapılan inceleme ve firma yetkililerinden alınan bilgiye göre perfector da günde 4 ton ürün elde edilmektedir. KATKI MADDELERİ HAZIRLAMA MİKSERİ MARGARİN HAZIRLAMA MİKSERİ EŞANJÖR KRİSTALİZATÖR DOLUM PAKETLEME Şekil 1.c. Margarin Üretimi İş Akım Şeması Sabun Üretimi; İşletmede sabun hammaddesi olarak, yağ rafinasyonu sonucunda çıkan soap-stock ve işlenmiş don yağı kullanılmaktadır. İşletmeye alınan hammadde önce depolama alanına alınmaktadır. Hammadde stoklama tankı 50 m 3 lük hacme sahiptir. Zemin geçirimsiz betonarme olarak dizayn edilmiştir. Depolama alanından teknelere alınan hammadde buradan paralel şekilde dizayn edilen 8 adet her biri 42,5 m 3, 6 adet her biri 36 m 3, 2 adet 30 m 3 ve 2 adet15 m 3 kapasiteli tanklara alınır. Daha sonra hammaddeye kostik, su katılır ve amacına göre boya katılır. Bu amaçla kullanılacak boya suda rahat çözünebilen yeşil, sarı vb. gibi renklerden doğal 0.81 gr/cm 3 yoğunluktadır. Kazanda karışım yapılır ve sisteme ısı verilir ve hammadde pişirilir. Pişirme işlemi hammaddenin özelliğine göre 4 6 saat kadar devam eder ve sistem daha sonra yaklaşık 12 saat dinlendirmeye bırakılır. Dinlendirme sonucunda dipte kalan kostikli sıvı atık ayrı bir kaba alınarak bir sonraki işlem için bekletilir. Bu aşamada oluşan sıvı atık kapalı devre ile sürekli tekrar tekrar kullanılır. Oluşan ürünün kalitesine bakılır. Arzu edilen kalitede ürün elde edilmişse ürün buradan serim alanına alınır. Arzu edilen kaliteye gelmemiş veya istenilen rengi ürün almamışsa, ürün tekrar reaksiyona alınır. 11/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Pişirme kazanlarında pişirilen ve dinlendirilen ürün 6580 m 2 lik alana sahip sergi alanında sergiye açılır. Sergi yerinde dinlendirilen ürün daha sonra kesimi yapılır. Kesimi yapılan ürün jüt çuvallarda paketlenerek ürün depolama alanına gönderilir. İşletmede batch (parti) sistemine göre üretim yapılmaktadır. Üretim zinciri kısaca, yıkama, pişirme(sabunlaştırma), kurutma şekillendirme ve ambalajlama işlemlerinden oluşmaktadır. Hammadde işletmeye alınıp sergi alanına aktarılıncaya kadar yaklaşık 4 gün işlem görmektedir. İşletmede ve her pişirme kazanında 2 günde 1 şarj yapılmaktadır. Sergi sahasında alanın m 2 cinsinden kapasitesi tespit edilir. Sergi sahasında ortamın atmosferik koşullarına göre iki günde bir defa her metrekareye 40 kg. (0,040 ton) sabun hamuru dökülüp kurutulabilmektedir. Tesis için gerekli olan hammadde ve yardımcı hammaddeler yurt içinden temin edilmektedir. Tesise hammadde taşınması ve nihai ürünlerin pazarlanması için Nizip Merkez seçilmiş olup taşıma işlemi tamamen karayolu üzerinden sağlanmaktadır. Bu işlemler sırasında karayoluna verilen trafik yükü çok az olmaktadır. Tesiste kimyasalların ve diğer hammaddelerin taşınması bu hammaddeleri pazarlayan firmalar tarafından yapılmaktadır. İşletmede yıllık 39 480 ton hammadde işlem görmektedir. İşletmeye günlük yaklaşık 131 ton hammadde ve yaklaşık 26 ton yardımcı maddeler alınmaktadır. İşletmeye günde yaklaşık 4 kamyon hammadde ve ürün taşımacılığını yapmaktadır. Tesiste çalışan personelin taşınması için 1 adet servis mevcut olup günlük bu servislerin fabrikaya girişçıkışları 1 vardiya üzerinden 2 giriş-çıkış şeklindedir. Bu servisler tesisle Nizip Merkezi arasında servis yapmaktadır. Ortalama olarak tesise sabun üretimi bölümü için giriş-çıkış yapan araç sayısı 5 dir. 12/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN SUD KOSTİK HAMMADDE DEPOLAMA TANKI HAMMADDE YIKAMA ARITMA TESİSİ Sıvı Atık TUZLU SOLÜSYON SİLİKAT BOYA ESANS MİKSER BARETO KAYNATMA KAZANI SABUN ISITMA ÜNİTESİ SERİM KESİM PAKETLEME Şekil 1.d. Sabun Üretimi İş Akım Şeması 13/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN KAPASİTE SOFRALIK ZEYTİN KAPASİTESİ Tesiste 14 tonluk 44 adet zeytin kuyusu bulunmaktadır. 3 ayda bir yılda 4 defa şarj edilmektedir. Buna göre; Kapasite = 14 x 44 x 4 = 2 464 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Zeytin = 2 464 ton/yıl Tuz = 2 464 x 100 = 246 400 ton/yıl 1 kg lık Teneke Kutu = 2 464 000 x 0,30 = 739 200 ton/yıl 2 kg lık Teneke Kutu = 2 464 000 x 0,10 /2 = 123 200 ton/yıl 4 kg lık Teneke Kutu = 2 464 000 x 0,20 /4 = 123 200 ton/yıl 5 kg lık Teneke Kutu = 2 464 000 x 0,30 /5 = 147 840 ton/yıl 10 kg lık Teneke Kutu = 2 464 000 x 0,10 /10 = 24 640 ton/yıl ZEYTİNYAĞI KAPASİTESİ Tesiste kontini sistem zeytinyağı imalatı yapılmaktadır. Yapılan inceleme ve firma yetkililerinden alınan bilgilere göre saatte 6 ton zeytin işlenebilmektedir. Zeytinyağı üretim için çalışma süresi 100 gündür. Buna göre; Kapasite = 6 x 24 x 100 = 14 400 ton/yıl zeytin işlenebilmektedir. Yağ = % 30 Prina = % 40 Karasu = % 30 Zeytinyağı kapasitesi = 14 400 x 0,30 = 4 320 ton/yıl Yağlı Prina Kapasitesi= 14 400 x 0,40 = 5 760 ton/yıl Karasu = 14 400 x 0,30 = 4 320 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Zeytin = 14 400 ton/yıl Firma piyasadan gelen talebe göre farklı gramajlarda dolum yapabilmektedir. 228 gr lık (250 ml) Cam Şişe = 4 320 000 x 0,20 / 0,23 = 3 756 522 adet/yıl 455 gr lık (500 ml) Cam Şişe = 4 320 000 x 0,20 / 0,46 = 1 878 261 adet/yıl 910 gr lık (1 litre) Cam Şişe = 4 320 000 x 0,10 / 0,910 = 474 725 adet/yıl 910 gr lık (1 litre) Pet Şişe = 4 320 000 x 0,15 / 0,910 = 712 088 adet/yıl 1820 gr lık (2 litre) Pet Şişe = 4 320 000 x 0,10 / 1,820 = 237 363 adet/yıl 4550 gr lık (5 litre) Pet Şişe = 4 320 000 x 0,15 / 4,550 = 142 418 adet/yıl 16380 gr lık (18 litre) Teneke = 4 320 000 x 0,10 / 16,38 = 26 700 adet/yıl 14/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN RAFİNE YAĞI KAPASİTESİ Tesiste yapılan inceleme ve firma yetkililerinden alınan bilgiye göre tesiste beç ve kontinü işleme bölümleri mevcut olup birbiri ile entegre olarak çalışmaktadır. a) Açık sistem Rafine Yağı Kapasitesi Tesiste rafine yağ imalatı yapılmaktadır. Yapılan incelemelere göre kazanların boyutları aşağıda belirtilmiştir. Kazan Adedi = 4 adet Kazan Çapı = 3 metre Kazan Yüksekliği = 9 metre Kazan Hacmi = 3,14 x (4) 2 / 4 x 9 = 113,04 m 3 Faydalı hacim %65 olup, 24 saatte 4 şarj alınmaktadır. Buna göre; Yıllık ham yağ işleme kapasitesi = 4 x 113,04 x 0,65 x 4 x 300 x 0,92 = 324 470 ton/yıl Rafine Yağ Kapasitesi = 324 470 x 0,91 = 295 268 ton/yıl Soap-stock Kapasitesi = 324 470 x 0,09 = 29 202 ton/yıl b) Kontinü Sistem Rafine Yağ Kapasitesi İşletmede bulunan modern teknoloji ile ham ayçiçek yağı, soya ham yağı, pamuk ham yağı, kanola ham yağı, fındık ham yağı, zeytin ham yağı, mısırözü ham yağı, palm ham yağı, rep-kolza-hardal ham yağı keten ham yağı, Hindistan cevizi ham yağı yağlarının vinterizesi yapılabilmekte olup, seperatörler vasıtasıyla saatte 37 ton ham yağ işleyebilme kapasitesine sahiptir. Ham yağ girişi ayarlanarak otomatik olarak sağlanmaktadır. Yıllık ham yağ işleme kapasitesi = 37 x 24 x 300 = 266 400 ton/yıl Rafine Yağ Kapasitesi = 266 400 x 0,91 = 242 424 ton/yıl Soap-stock Kapasitesi = 266 400 x 0,09 = 23 976 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Ham Yağ = 266 400 ton/yıl Tasfiye Toprağı = 266 400 x 20 = 5 328 000 kg/yıl Sudkostik (%50) = 266 400 x 8 = 2 131 200 kg/yıl Sülfirik Asit = 266 400 x 8 = 2 131 200 kg/yıl Fosforik Asit = 266 400 x 8 = 2 131 200 kg/yıl Sitrik Asit = 266 400 x 0,15 = 39 960 kg/yıl Sodyum Silikat = 266 400 x 10 = 2 664 000 kg/yıl Sodyum Karbonat = 266 400 x 3 = 799 200 kg/yıl Filtre Bezi = 266 400 x 0,1 = 26 640 m/yıl Filtre piyasadan gelen talebe göre farklı gramajlarda dolum yapılabilmektedir. 910 gr lık (1 litre) Pet Şişe = 266 400 000 x 0,20 / 0,910 = 58 549 450 adet/yıl 1820 gr lık (2 litre) Pet Şişe = 266 400 000 x 0,20 / 1,820 = 29 274 725 adet/yıl 4550 gr lık (5 litre) Pet Şişe = 266 400 000 x 0,20 / 4,550 = 11 709 890 adet/yıl 9100 gr lık (10 litre) Pet Şişe = 266 400 000 x 0,2 / 9,100 = 5 854 945 adet/yıl 16380 kg lık (18 litre) Teneke = 266 400 000 x 0,2 / 16,380 = 3 252 747 adet/yıl 15/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN ASİT YAĞI KAPASİTESİ Nötralizasyondan çıkan soap-stock un sülfirik asit ile parçalanmasın elde edilir. Tesisten çıkan soap-stock kullanıldığı için % 60 sulu kabul edilmiştir. Kazanın faydalı hacmi % 75, yoğunluğu d=1 ve 3 saatte 1 şarj yapılmakta olup, randıman % 25 tir. Firma sadece kendi rafine ünitesinden çıkan soap-stock u işlemektedir. 2 adet 18 tonluk muamele kazanı kullanılmaktadır. Buna göre; Kapasite Toplam soap-stock miktarı = 2 adet x 18 ton x 8/3 x 0,75 x 1 x 300 x 0,25 = 5 400 ton/yıl = 23 976 ton/yıl A= 79,92 ton/gün (Nötralizasyondan elde edilen sopstock miktarı) Kapasite = A x 2,5 x 300 x 0,25 x 1/3 Kapasite = 79,92 x 2,5 x 300 x 0,25 x 1/3 = 4 995 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Sülfirik Asit (66 be) = 23 976 x 0,12 = 2 877 ton/yıl Preform Şişirme Kapasitesi Tesiste bulunan 1 adet preform şişirme makinesinde tesisin ihtiyacı olan pet şişelerin imalatı yapılmakta olup, yapılan inceleme ve firma yetkililerinden alınan bilgiye göre saatte 8000 adet 1 litrelik pet şişirilmektedir. Buna göre; Kapasite = 8000 x 8 x 300 x 0,80 = 15 360 000 adet/yıl (kendi üretiminde kullanılmaktadır) İhtiyaç Maddeleri Preform = 15 360 000 adet/yıl GIDA ÜRÜNLERİ DOLUM VE AMBALAJLAMA KAPASİTESİ Tesiste 3 adet pet dolum ve 2 adet teneke dolum makinesi mevcuttur. Yapılan inceleme ve kronometraja göre makinelerin kapasitesi; Pet Dolum 1 dakikada doldurulan Ambalaj Ağırlığı (kg) 24 Enj. Rotary Dolum Mak. 250 x 0,910 = 227,5 kg/dakika 12 Enjeksiyon Dolum Mak. 120 x 0,910 = 109,2 kg/dakika 8 Enjeksiyon Dolum Mak. 80 x 0,910 = 72,8 kg/dakika 10 Enjeksiyon Teneke Dolum 80 x 9,1 = 728 kg/dakika 2 Enjeksiyon Teneke Dolum 16 x 9,1 = 145,6 kg/dakika = 1 283,1 kg/dakika Kapasite = 1 283,1 x 60 x 24 x 300 x 0,85 = 471 154,32 ton/yıl Dolum kapasitesinin 4 320 ton/yıl ve 242 424 ton/yıl kadar olan kısmı kendi üretimleri için kullanılmaktadır. Buna göre; Kapasite = 471 154,32 (4 320 + 242 424) = 224 410,32 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Bitkisel Rafine Yağ = 224 410,32 ton/yıl 16/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN MARGARİN BÖLÜMÜ Kapasite (margarin) = 4,59 ton/h x 24h/gün x 300gün/yıl x verim Kapasite (margarin) = 4,59 x 24 x 300 = 33 048 ton/yıl (110,16 ton/gün) İhtiyaç Maddeleri (Firmanın beyanına göre) Rafine sıvı yağ = 33 048 x 0,80 =26438,4ton/yıl (kendi imalatından karşılanmaktadır.) Hidrojene yağ veya palm yağı = 33 048 x 0,2 = 6 609 ton/yıl Sitrik asit = 33 048000 x 0,002 = 66 096 kg/yıl Betakaroten = 33 048000 x 0,000010 = 330,48 kg/yıl Esans = 33 048000 x 0,000030 = 991,44 kg/yıl Antioksidanlar = 33 048000 x 0,000010 = 330,48 kg/yıl Vitaminler = 33 048000 x 0,000023 = 760,104 kg/yıl Diasetil = 33 048000 x 0,000050 = 1652,4 kg/yıl Lesitin = 33 048000 x 0,002 = 66 096 kg/yıl Emülgatör = 33 048000x 0,003 = 99144 kg/yıl Sodyum Benzoat = 33 048000x 0,001 = 33048 kg/yıl 2 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,6/2 = 9 914 400 adet/yıl 4 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,06/ 4 = 495 720 adet/yıl 8 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,04/ 8 = 165 240adet/yıl 14 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,04/ 14 = 94422,85 adet/yıl 15 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,48/ 15 = 1 057 536 adet/yıl 16 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,04/ 16 = 82620 adet/yıl 1745 gr lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,08/ 1.745 = 1 515 094,55 adet/yıl 910 gr lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,05/ 0,910 = 1 815 824,17 adet/yıl 16380 gr lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,05/ 16,38 = 100 879 adet/yıl 1 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,05/ 1 = 1 652 400 adet/yıl 10 kg lık Teneke kutu = 33 048000 x 0,05/ 10 = 165 240 adet/yıl SABUN İMAL KAPASİTESİ a) Sabun Pişirme 8 adet 42,5 m 3, 6 adet 36 m 3, 2 adet 30 m 3, 2 adet 15 m 3 lük 18 adet sabun pişirme kazanı mevcuttur. Beher pişirme kazanında 2 günde 1 şarj yapılmaktadır. 1 şarjda kazan hacminin yarısı kadar sabun üretilmektedir. Yoğunluk = 1 alınmıştır. Buna göre; Toplam Kazan Hacmi = (8x42,5) + (6x36) + (2x30) + (2x15) = 646 m 3 Kapasite = 646 m 3 x 1 x 0,50 x 300/2 = 48 450 ton/yıl 17/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN b) Sergi sahasında sabunun kurutulması ve şekillendirilmesi S= 6580 m 2 sergi sahası alanı mevcuttur. Beher sergi sahasına 2 günde 1 defa ve beher metrekareye 40 kg (0,040 ton) sabun hamuru dökülüp kurutulabilmektedir. Buna göre; Kapasite = 6580 m 2 x 0,040 x 300/2 = 39 480 ton/yıl Darboğaz kurutma ve şekillendirme olup kapasite 39 480 ton/yıl İhtiyaç Maddeleri Sabunluk yağ = 39 480 x % 70 = 27 636 000 kg/yıl Sud kostik = 39 480 x % 12 = 4 737 600 kg/yıl Benzoil peroksit = 39 480 x % 0,02 = 7 896 kg/yıl Esans = 39 480 x % 0,500 = 197 400 kg/yıl Fiksatör = 39 480 x % 0,2 = 78 960 kg/yıl Hutban kâğıdı = 39 480 x % 0,125 = 49 350 kg/yıl Boya = 39 480 x % 0,01 = 3 948 kg/yıl Tuz = 39 480 x % 12 = 4 737 600 kg/yıl Oksalik asit ve fosforik asit = 39 480 x % 1 = 394 800 kg/yıl Hidrojen peroksit (%55 lik) = 39 480 x % 2 = 789 600 kg/yıl Sodyum klorit = 39 480 x % 1,5 = 592 200 kg/yıl Tablo 2 Tesisin mevcut durumu ve kapasite artışından sonraki durumu MEVCUT DURUM KAPASİTE ARTIŞINDAN SONRAKİ DURUM SOFRALIK ZEYTİN 2 464 ton/yıl 2 464 ton/yıl ZEYTİNYAĞI 4 320 ton/yıl 4 320 ton/yıl RAFİNE YAĞ 242 424 ton/yıl 242 424 ton/yıl ASİT YAĞI 4 995 ton/yıl 4 995 ton/yıl RAFİNE BİTKİSEL YAĞ AMBALAJ VE DOLUMU 471 154,32 ton/yıl * 471 154,32 ton/yıl * SABUN 39 480 ton/yıl 39 480 ton/yıl MARGARİN 1 200 ton/yıl 33 048 ton/yıl 18/65

BEŞLER GIDA VE KİMYA A.Ş. ZEYTİN, ZEYTİNYAĞI - RAFİNE YAĞ- MARGARİN VE SABUN Tablo 3 Tesiste bulunacak makine ekipmanlar TESİSİN MEVCUT DURUMU TESİSTE YAPILACAK KAPASİTE ARTIŞINDAN SONRAKİ DURUM CİNSİ VE TEKNİK CİNSİ VE TEKNİK GÜÇ ADET ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ GÜÇ ADET SOFRALIK ZEYTİN KISMI SOFRALIK ZEYTİN KISMI Tuzlama Havuzu (7 Ton) 0.00 44 Tuzlama Havuzu (14 Ton) 0.00 44 Santrifuj 7.50 4 Santrifuj 7.50 4 Paslanmaz Kalibre Eleği 2.20 1 Paslanmaz Kalibre Eleği 2.00 1 Seçme Konveyörü Ve Bandı 1.00 1 Seçme Konveyörü Ve Bandı 1.00 1 Baskül 0.00 1 Baskül 0.00 1 Su Isıtma Ocağı 0.00 1 Yıkama Sepeti 0.00 4 ZEYTİNYAĞI KISMI ZEYTİNYAĞI KISMI Pres 6.00 10 PARÇALAMA ÜNİTESİ (4 TAŞLI) 20.0 1 Ezici Taş 80.0 4 Pres 45.0 2 Dolum Ünitesi 3.00 1 ZEYTİNYAĞI YIKAMA 6.00 1 Seperatör 6.00 1 Defelatör (Yaprak Temizleyici) 6.00 1 Zeytin Yıkmama 6.00 1 Malaksör (Zeytin Kırma) 47.0 1 Defelatör 6.00 1 Seperatör 34.0 4 Malaksör (Zeytin Kırma) 47.0 1 Elevatör 6.00 4 Seperatör 31.0 4 Prina Konveyörü 7.00 3 Elevatör 6.00 4 Prina Elevatör 7.00 3 Prina Konveyörü 7.00 3 Dekatör 23.0 1 Prina Elevatör 7.00 3 Sıcak Su Kazanı 3.00 1 Dekatör 23.0 1 Sıcak Su Kazanı 3.00 1 19/65