! "#$#%$#%&$#' #$$ ANKARA ÜNVERSTES ETM BLMLER FAKÜLTESNDE GÖREV YAPAN ÖRETM ÜYELERNN LSANSÜSTÜ ÖRETME ÖRENC SEÇME SÜRECNE LKN GÖRÜLER Ar. Gör. Tuncer BÜLBÜL Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Eitim Yönetimi Teftii Ekonomisi ve Planlaması ÖZET Bu çalıma lisansüstü öretime örenci seçme sürecine ilikin öretim üyelerinin görülerini belirlemek amacıyla yapılmıtır. Aratırma 2002-2003 öretim yılında Eitim Bilimleri Fakültesi nde görev yapan 13 öretim üyesi ile gerçekletirilmitir. Aratırmada veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmı görüme teknii kullanılmıtır. Görüme yapmak üzere, amaçlı örnekleme (purposeful sampling) yolu izleyerek lisansüstü öretime örenci seçme sürecine jüri üyesi olarak katılan öretim üyeleri görümeci olarak seçilmitir. Öretim üyelerinin sürece ilikin görüleri, lisansüstü öretime örenci seçme sürecinin mevcut haliyle olumsuzluklar taıdıı izlenimini desteklemektedir. ABSTRACT This study was carried out in order to found out the perceptions of academicians (lecturer) during the selection of postgraduate students. The study was conducted with the 13 lecturers in 2002-2003 academic year at the Faculty of Educational Sciences. In this study, semi-structual interview technique was used as a data gathering technique. Lecturers who had been involved in the selection process were asked to participate as interviweer. As a result it was founded that there were many problems and negative implementations on selecting the canditates for gradute students and the views of the academical staff also supported that inferring. Giri Lisansüstü öretim, bilim alanında yetkinleme ve uzmanlama açısından dünyada bir zorunluluk haline gelmitir. gücü piyasalarının, birçok alanda olduu gibi kendisi için igücünü hazırlayan eitim kurumları üzerinde etkileri açıkça görülmeye balanmıtır. gücü piyasasında kendilerine yer elde etmeye çalıan bireyler, aranan bir igören olabilmek için igücü talebinde sürekli uzayan kuyruun baına geçme çabası içindedirler. Lisans düzeyinde mezun sayısının artması, bireyleri daha ileri eitim düzeylerine ve daha farklı niteliklerle donanmaya yönlendirmektedir. Bu anlamda lisansüstü öretim bireyin gelecekteki gelirini ve sosyal statüsünü artırmaya yönelik yaptıı bir yatırım olarak görülebilir. Lisansüstü öretimin amacı, sadece bireyin kendisine yaptıı yatırım deildir. Lisansüstü öretimin bireyler için sayılan amaçları dıında, ülke kalkınması için gerekli nitelikli insangücünü hazırlamak ve bu insangücünü hazırlayacak öretim
üyesini, bilim insanlarını yetitirmek gibi amaçları da vardır. Lisansüstü Öretim Türkiye de lisansüstü öretim, lisans eitimine dayalı olan yüksek lisans ve doktora eitimiyle sanat dallarında yapılan sanatta yeterlik çalıması ve tıpta uzmanlıkla bunların gerektirdii eitim-öretim, bilimsel aratırma ve uygulama etkinliklerinden oluan eitim olarak tanımlanabilir (Lisansüstü Öretim Yönetmelii, Mad. 2; Yükseköretim Kanunu, Mad.3). Bu öretim, üniversitede lisansı izleyen derecelere götüren, aratırma yoluyla bilim ve teknoloji üreten ve ülke kalkınmasına yön çizen bilim insanı yetitirmeyi amaçlayan, planlı, programlı bir eitim kademesidir (Varı, 1984, 52). Baka bir yaklaıma göre lisansüstü öretim, ülkelerin hedefledikleri amaçlarını gerçekletirmelerinde katkı salar. Bu katkılar, gelecein öretim üyelerini ve aratırmacılarını yetitirmesi ve ülkelerin teknolojik, ekonomik ve kültürel geliimleri ile ilgili sorunlarına çözüm getirmesi olarak sıralanabilir (Tosun, 1997, 7; Karakütük, 2001, 6). Lisansüstü öretim toplumların gereksinim duyduu bilim insanını, aratırmacıları ve yüksek nitelikli insangücünü yetitirmek için verilen programlı bir eitimdir. Lisansüstü öretimin hedeflerine ulamasında öretim üyesi ve örencilerin uyumlu bir ekilde çalıması beklenir. Bir çeit usta çırak ilikisini andıran bu süreçte öretim üyelerinin birlikte çalıacaı istenilen nitelikte ve nicelikte örencileri kendilerinin seçmeleri gerekmektedir. Aratırmanın Tasarlanması ve Gerçekletirilmesi Bu çalımada, lisansüstü öretime örenci seçme sürecinde, halen kullanılan ölçütlerle ilgili olarak öretim üyelerinin görüleri alınmı ve u sorulara yanıt aranmaya çalıılmıtır; Lisansüstü Eitim Sınavı [LES], mülakat ve lisans/yüksek lisans not ortalaması ile ilgili görüleri nelerdir? Bu ölçütler yeterli bulunuyor mu?eer bu ölçütler yeterli deilse önerileri nelerdir? Anabilim dallarınca istenilen özgeçmi, neden lisansüstü öretim istenildiine ilikin kompozisyon, referans gibi belgelerin sürece olan katkıları hakkında görüleri nelerdir? Daha önce uygulanan bilim sınavı ile ilgili görüleri nelerdir? Lisansüstü öretime giri için yabancı dil sınavı hakkında görüleri nelerdir? Lisansüstü öretim programlarını kazanıp devam etmeyen örenciler ve bu örencilerin devam etmeme nedenleri hakkında görüleri nelerdir? Lisansüstü örenci seçiminde jürinin yansızlıını etkileyen durumlar hakkında görüleri nelerdir? Yukarıda sıralanan tüm soruların yanıtlarını bulabilmek amacıyla Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesinde görevli 13 öretim üyesiyle görümeler yapılmıtır. Öretim üyelerinin görüleri alınarak, öretim üyelerinin lisansüstü öretime örenci seçme sürecini nasıl deerlendirdikleri ve istenilen adayın seçimi için ne tür ölçütler getirdikleri ortaya konulmutur. Bu çalımada nitel aratırma teknii kullanılmıtır. Genel olarak nitel aratırmalar çeitli kavramların, sorunların ve süreçlerin yorumlanmasını içerir. Nitel aratırma süreci, çalımanın çeitli boyutları arasındaki içsel balantıların aratırmacı tarafından yönetilmesi ile ortaya çıkan veri ve analizlerin yer aldıı diyalektik bir süreçtir. Bu sürecin temelinde çalımanın kapsamı ile ilikili olarak günlük hayatın çeitli boyutlarının gözlenmesi, betimlenmesi ve analizinde kullanılan yöntemler arasındaki içsel ilikilerin nitel aratırmacılar tarafından yönetilmesi yer alır (Miller ve Dingwall, 1997). Görüme yapmak üzere, amaçlı örnekleme (purposeful sampling) yolu izlenmitir. Amaçlı örnekleme yöntemleri tam anlamıyla nitel aratırma süreci içinde ortaya çıkmıtır. Amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduu düünülen durumların derinlemesine çalıılmasına olanak vermektedir (Yıldırım ve imek, 2000, 69). Bu örneklemede seçim için önemli olduu düünülen ölçütler belirlenir. Bu ölçütlere göre seçilen örneklemin, aratırma evrenini bütün nitelikleri ile temsil edebildii düünülür (Tavancıl ve Aslan, 2001, 56). Görümeler, lisansüstü öretime örenci seçme sürecine jüri üyesi olarak katılan Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesinde görevli 13 öretim üyesiyle gerçekletirilmitir. Özellikle jüri üyesi olarak sürece katılan öretim üyeleriyle görümek, seçme sürecini en yakından görenlerin fikirlerini yansıtmak açısından önem taımaktadır. Veri toplama yöntemi olarak yarı yapılandırılmı görüme teknii kullanılmıtır. Bu yöntem ne tam yapılandırılmı görümeler kadar katı ne de yapılandırılmamı görümeler kadar 168
esnektir. ki uç arasında yer alır (Karasar, 1995, 165). Lisansüstü Öretime Örenci Seçiminde Kullanılan Ölçütler 2547 sayılı Kanun un 65. maddesi hükmü gereince Üniversitelerarası Kurul tarafından hazırlanan Yönetmelik Yükseköretim kurumlarında yürütülen lisansüstü eitimi düzenlemektedir. Lisansüstü öretim, yüksek lisans, doktora ve sanat dallarında yapılan Sanatta Yeterlik programlarından oluur (Yüksek Öretim Kurumu [YÖK], 2003). Yüksek lisans programına bavurabilmek için adayların bir lisans diplomasına sahip olmaları ve Örenci Seçme ve Yerletirme Merkezi (ÖSYM) tarafından merkezi olarak yapılan Lisansüstü Eitimi Giri Sınavı ndan (LES) bavurduu programın puan türünde 45 standart puandan az olmamak kouluyla ilgili senatoca belirlenecek LES standart puanına sahip olmaları gerekir. Yüksek lisans programlarına örenci kabulünde, LES puanı yanı sıra gerekirse, lisans not ortalaması ve mülakat sonucu da deerlendirilebilir. Bu deerlendirmeye ilikin hususlar ile, bavuru için adayların salaması gereken dier belgeler (referans mektubu, neden yüksek lisans yapmak istediini belirten kompozisyon, uluslararası standart sınavlar vb.) ve hangi düzeyde yabancı dil bilgisi gerektii, ilgili senato tarafından düzenlenen yönetmelikle belirlenir. LES puanının % 50 den az olmamak kouluyla ne kadar aırlıkla deerlendirmeye alınacaı, ilgili senato tarafından belirlenir. lgili üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü, yalnız LES puanı ile de örenci kabul edebilir (YÖK, 2003). Doktora programına bavurabilmek için adayların bir yüksek lisans diplomasına, hazırlık sınıfları hariç en az 10 yarıyıl süreli Tıp, Di Hekimlii ve Veteriner Fakülteleri diplomasına, Eczacılık ve Fen Fakültesi mezunlarının ise yüksek lisans derecesine veya Salık Bakanlıı nca düzenlenen esaslara göre bir laboratuar dalında kazanılan uzmanlık yetkisine sahip olmaları ve LES sınavından bavurduu programın puan türünde 45 standart puandan az olmamak kouluyla ilgili senatoca belirlenecek LES standart puanına sahip olmaları gerekir. Doktora programlarına örenci kabulünde, LES puanı yanı sıra gerekirse, lisans ve/veya yüksek lisans not ortalaması ve mülakat sonucu da deerlendirilebilir. Bu deerlendirmeye ilikin hususlar ile, bavuru için adayların salaması gereken dier belgeler (referans mektubu, neden doktora yapmak istediini belirten kompozisyon, uluslararası standart sınavlar vb.) ve hangi düzeyde yabancı dil bilgisi gerektii, ilgili senato tarafından düzenlenen yönetmelikle belirtilir. LES puanının % 50 den az olmamak kouluyla ne kadar aırlıkla deerlendirmeye alınacaı, ilgili senato tarafından belirlenir. lgili üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü, yalnız LES puanı ile de örenci kabul edebilir (YÖK, 2003). Çizelge 1 de bazı üniversitelerin yüksek lisans ve doktoraya örenci alırken kullandıkları LES, mülakat ve akademik ortalama puanlarının aırlıkları yer almaktadır. Çizelge 1. Üniversitelerin yüksek lisans ve doktoraya örenci alırken kullandıkları LES, mülakat ve akademik ortalama puanlarının aırlıkları (%) Üniversite Yüksek Lisans Doktora Ankara Üniversitesi Marmara Üniversitesi Gazi üniversitesi stanbul Teknik Üniversitesi Yabancı LES Mülakat Akademik Yabancı Dil LES Mülakat Akademik Dil % % Ortalama % % % Ortalama % % % - 70 20 10-60 30 10-50 30 20-50 30 20 15 50 25 10-50 25 25-50 - 50-50 30 20 169
Çizelge 1 de görüldüü gibi her üniversite lisansüstü öretime örenci alırken YÖK ün belirledii ölçütleri temel alarak kendi senatolarınca belirlenen oranları uygulamaktadırlar. LES sınavının yüksek lisans ve doktoraya giriteki aırlıı %50 den az olmamak üzere üniversitelere bırakıldıı için, üniversiteler arasında farklı uygulamalar yapılmaktadır. Bu oranlara göre, LES sınavından 69 almı bir örencinin baarı notuyla birlikte alacaı not (yüksek lisansa bavurabilmek için lisanstan en az 65 not ortalamasıyla mezun olmak koulu nedeniyle) 55 olmaktadır. Bunun anlamı, sınav jürisinin hiçbir deerlendirme hakkı olmadan, yüksek lisans örenimi yapacaı alanın bilim sınavına girmeden örenci yüksek lisansa kayıt yaptırabilmektedir (Karakütük, 2002, 59). Lisansüstü Öretime Örenci Seçiminde Kullanılan Ölçütlerle lgili Öretim Üyesi Görüleri Yukarıda sayılan ve YÖK tarafından lisansüstü öretime örenci seçimine getirilen ölçütlerin kullanılmasıyla ilgili olarak görüme yapılan öretim üyelerinin neredeyse tamamına yakını (11 kii) tarafından uygun bulunmamıtır. Öretim üyeleri bu ölçütlerle örenci seçiminde bölümlerin ve kendilerinin inisiyatifinin ortadan kalktıını vurgulamaktadırlar. Bu ölçütlerin kullanılmasının öretim üyelerinin alana yakın, nitelikli örencileri programa almakta engel olarak gördüklerini belirtmilerdir. Örnein bu konuyla ilgili bir öretim üyesi, Bana göre bu ölçütler uygun deil, oturmu kadrolarıyla, geçmileriyle üniversiteler lisansüstü öretime örenci seçmede sınav sistemi gelitirecek düzeydedir. Sınav inisiyatifinin üniversitelere bırakılmasından yanayım. (03 Konumacı [K]). eklinde görüünü ifade ederken aslında öretim üyelerinin ortak görüünü ifade etmektedir. Bu görülerle birlikte öretim üyelerinin çok azı bu ölçütleri uygun bulduunu belirtmilerdir. Bazı öretim üyeleri de bu ölçütlere bazı ek ölçütler getirilmesi gerektiini belirtmilerdir. Bu ölçütlerin olması yanlısıyım, bu ölçütlerin yanında yazılı sınav da yapılmalı. LES in aırlıı aynen kalmalı, gerekirse daha da arttırılmalı, bireyin kapasitesini ortaya çıkarabilmek için önemli bir sınav (07K). Lisansüstü Eitim Sınavı LES, ülkemizde lisansüstü eitime girite, Yükseköretim Kurulunca yurtdıına lisansüstü öretim için gönderilecek adayların seçiminde, aratırma görevlilerinin atanmalarında ve bunlara benzer amaçların gerçekletirilmesinde, ilgili kurumların yapacakları düzenlemelere göre kullanacakları puanları veren bir sınav olarak tanımlamaktadır (ÖSYM, 2002, 2). LES'te sayısal ve sözel bölümlerden oluan çoktan seçmeli yetenek testi uygulanır. Bütün yükseköretim kurumlarının lisansüstü programlarına örenci seçme ve yerletirme ilemlerinde LES sonuçları kullanılır. Yükseköretim kurumları seçme ve yerletirme ilemlerinde sadece bu puanlardan yararlanabilecekleri gibi, bu puanları ön eleme amacıyla veya kendi yapacakları sınavın bir parçası olarak da kullanabilirler. Yurtiçindeki ve yurtdıındaki kurumlar istedikleri takdirde amaçları dorultusunda bu sınavın sonuçlarından yararlanabilirler. LES sonuçları, sınav tarihinden itibaren iki yılık bir süre için geçerlidir (ÖSYM, 2002). Gümgüm (2002) LES sınavının siyasi istismar koullarını ortadan kaldıracaını daha nitelikli örencilerin hem aratırma görevlisi olarak üniversiteye çekilebileceini hem de lisansüstü öretime daha nitelikli örencilerin alınabileceini savunmaktadır. Gümgüm (2002) ayrıca LES in TUS sınavı benzeri bir yapıya kavuturulmasıyla lisansüstü öretime örenci seçimi sorununu çözebileceini söylemektedir. LES sınavıyla ilgili olumlu eletiriler olduu gibi, büyük bir kesim tarafından da sınav hakkında olumsuz eletiriler yapılmaktadır. Arıcı (1997), LES in lisansüstü öretime örenci seçiminde belirli bir aırlıkta zorunlu olarak yapılmasını doru bulmadıını belirtmitir. Lisansüstü öretim programları için geçerlii ve güvenirlii yeteri kadar incelenmemi olmasından dolayı ve genel yetenek türünden bir testle böyle bir sınav sonucunun lisansüstü öretim için ön koul yapılmasının hatalı olduunu vurgulamaktadır. Konuyla ilgili olarak Adıgüzel (2002) tarafından yapılan ve Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsünde Lisansüstü Öretimlerine devam eden yüksek lisans ve doktora örencilerinin lisansüstü öretime ilikin görülerinin alındıı yüksek lisans tezinde, görüleri alınan örencilerin %41.3 ü LES in programa girite herhangi bir ilevinin olmadıı ve kaldırılması gerektiini 170
belirtirken yine örencilerin %41.32 ü LES in örencinin örenim görmek istedii programa uygun olarak yeniden düzenlenmesi gerektiini belirtmilerdir. LES in mevcut haliyle devam etmesini isteyen örencilerin oranı ise %9 dur. Aratırma sonuçlarından anlaılabilecei gibi lisansüstü öretim yapan örenciler LES in ilevsel olmadıı görüündedirler. LES in mevcut haliyle devam etmesi gerektiini isteyenlerin oranı çok azdır. Aratırma kapsamında görüülen öretim üyelerinin neredeyse tamamı LES sınavının aırlıının çok fazla olduunu belirtmilerdir. Böyle bir aırlıın olmasının programın hedefi olan örencilerin programa girememelerine yol açtıı düünülmektedir. Bir öretim üyesi LES in aırlııyla ilgili olarak, LES puanının bu denli aırlık taıması, bölüm hocalarının elini ayaını balıyor, çok yüksek LES puanıyla gelmi, sadece amacı Ankara ya tayin yapmak, ya da askerlikten kaçmak için bunu kullanıyor ve siz mülakatta 1 (bir) bile verseniz bu kii LES puanı ve dier notlarının toplamıyla sıralamada ilk on, ilk yirmi kii arasında yer alabiliyor ve siz biliyorsunuz ki geride asıl amacı lisansüstü öretim yapmak olan örenciler bu sebeple programa alınamamıtır (01K) eklinde görülerini bildirmektedir. Öretim üyelerinden sadece birisi LES sınavının aırlıının aynen kalması gerektiini hatta arttırılmasının daha iyi olacaını belirtmitir. Öretim üyelerinin büyük çounluu LES sınavının genel kültür ölçmeye yönelik bir sınav olduu ve içinde yer alan sayısal aırlıklı sorulardan dolayı sayısal bölüm mezunu olan örencilerin bu sınavda daha baarılı olduunu ifade etmilerdir. LES sınavı hakkında yeterli bir bilgim yok, sözel ve sayısal diye ikiye ayrıldıını, daha çok genel yetenek sınavı olduunu biliyorum, ama matematikle ilgili bilgi gerektiren aır sorular var, kii eitim yönetiminde yüksek lisans yapacak onları bilse ne olur, bilmese ne olur, o yüzden çok da gerekmiyor. (01K) Ayrıca öretim üyelerinin büyük çounluu (1K, 2K, 3K, 4K, 5K, 6K, 8K, 9K, 13K) lisansüstü öretime örenci seçmede LES sınavının nesnel olmadıı eklinde bir görüe sahiptirler. Eitim sistemi kendisi seçici bir ileve sahip, üniversiteyi bitirmi birisinin yüksek lisansa girmek için yeteneinin böyle bir sınavla ölçülmesi bana çok anlamlı gelmiyor. Bu aslında belli bir bakı açısını yansıtıyor, merkezi sınav mantıını yerletirmek. (02k). Mülakat Hemen her programda bavuru yapan adaylar ile yüzyüze görümeler yapılır. Bu görümelerin Bilim Sınavı kadar önemli olduunu bilmek çok önemlidir. Özellikle de bilim sınavı yapılmayan programlarda en aırlıklı deerlendirmeler bu görümelerde ve sonrasında gerçeklemektedir. Adayların deerlendirilmesinde görüme yapılmasının iki taraf açısından önemi vardır. Öncelikle, öretim üyeleri görümeler sayesinde örencinin yeteneklerinin, becerilerinin ve ilgilerinin önerilen programa ne kadar uyduunu anlayabilirler. kinci olarak da aday kendisi, bölüm üyelerinin ilgi ve istekleri, dier lisansüstü örencilerle ilikiler, programın sosyal ve entelektüel ortamı ve hatta okulun bulunduu mekanın özellikleri düünüldüünde programa ne kadar uyduunu görebilir (http://www.psikolog.org.tr/ple/6-ple.htm). Görüme yapılan öretim üyelerinin mülakatla ilgili görülerinden tamamının mülakatın gerekli gördükleri anlaılmaktadır. Öretim üyelerinin tamamı mülakatın örencileri daha iyi tanımak için kendilerine yardımcı olduunu ifade etmilerdir. Bunun yanında aday sayısının fazla oluu her adaya ancak ortalama 5 dakika sürenin ayrılabilmesinin seçimi zorlatırdıı ve seçimin nesnel ölçütlere göre yapılmasını engelledii görüüne öretim üyelerinin büyük çounluu katılmaktadırlar. Mülakata yeterli zaman ayrılabildii ölçüde baarılı oluyor. Özellikle son yıllarda farklı alanlardan gelen örenciler çoalıyor, bu örencileri tanıyabilmenin tek yolu sözlü sınav (09K). Öretim üyelerinin büyük çounluu mülakatın yanında daha önceki seçme sürecinde olduu gibi yazılı bilim sınavının da kullanılması gerektii görüünü savunmaktadırlar. Yapılacak bilim sınavıyla adayların alanla ilgili bilgisini derinlemesine ölçmenin daha kolay olacaı görüü paylaılmaktadır. Mülakatın önemli ölçüde sınırlılıı var. Yazılı sınavında vardı. Ancak bunların her ikisi de kullanılmalıdır. Mülakatta aday, sorunun sorulu biçiminden etkilenebilir, fiziksel ortamdan etkilenebilir, yönlendirmeden etkilenebilir, jüri karısında kendisini rahat hissetmeyebilir. (05K) 171
Öretim üyelerinin yine büyük çounluu mülakat puanının baarı notundaki oranının çok düük olduunu savunmaktadırlar. Bazı durumlarda mülakatta tam puan verilen adayın programa girememesinin, öretim üyesinin çalımak istedii adayı kendisinin seçememesi anlamına geldiini söylemektedirler. Öretim üyelerinin tamamı sözlü sınav notunun yükseltilmesi gerektii görüünü savunmaktadırlar. Öretim üyelerinin görülerinden mülakatın bu haliyle seçme sürecinde fazla bir aırlıı olmadıı anlaılmaktadır. Bir öretim üyesinin belirttii gibi mülakat bir seçme sınavı havasında deil, bir sohbet havasında olduu vurgulanmaktadır. Biz sözlü sınav yapmıyoruz, sohbet ediyoruz, adayın ilgisini örenmeye çalııyoruz. Bu ekilde programı yürütebilecek adayları ne kadar doru bir ekilde seçebileceimiz üpheli (02K). Referans Kompozisyon- Özgeçmi Görüme yapılan öretim üyeleri referansların seçme sürecini dorudan etkilemedii görüündedirler. Bunun en önemli nedeni olarak da Türkiye de referans sisteminin amacına uygun bir ekilde ilemediini göstermektedirler. Ülkemizde referans sistemi çok iyi ilemiyor, bilimsel referans ilemiyor, kimi hocalar hiçbir zaman örencisi olmayan kiilere referans verebiliyorlar veya ilgisiz kiiler referans verebiliyor, örnein, Ankara valisi. (04K). Öretim üyeleri referansların gereksiz olduunu belirtirken, iyi hazırlanmı bir kompozisyonun ve özgeçmiin kararsızlık yaayan öretim üyelerinin kararsızlıını yenmede yardımcı olduu görüünü savunmaktadırlar. Kompozisyonlarla mesela adayın Türkçe sini görür, ifade biçimini anlayabiliriz. Bu da bize aday hakkında kısa görüme öncesi bir hazırlık nitelii taıyabilir. (10K). Çok az öretim üyesi de kompozisyonlarında gerekli olmadıını görüü savunmakta ve kompozisyonda adayların gerçek görülerini yansıtmayabileceini vurgulamaktadırlar. Yabancı Dil Sınavı Yabancı dil sınavının lisansüstü öretime örenci seçiminde kullanılmasında üniversite senatolarının alacaı kararlar dikkate alınır. Bazı üniversiteler yabancı dil notunu bavuru için gerekli olarak belirlerken bazıları da yabancı dil notunu deerlendirme sürecine katmaktadır. Çou üniversite özellikle yüksek lisansa örenci seçerken kendi yabancı dil sınavını yapmaktadır. Üniversiteler ÖSYM nin yaptıı KPDS, ÜDS nin yanı sıra uluslararası geçerlii olan TOFEL sınavı sonuçlarını da kabul etmektedir. Lisansüstü öretimde yabancı dil konusunda öretim üyelerinin görüleri arasında farklılıklar yaanmaktadır. Bütün öretim üyeleri yabancı dilin lisansüstü öretim için bir gereklilik olduunu kabul ederken, yabancı dilin giri için bir ölçüt olup olmaması konusunda görü ayrılıkları vardır. Kimi öretim üyeleri yabancı dilin lisansüstü öretime girite bir ölçüt olarak getirilmesi gerektiini savunmaktadırlar. Örnein bir öretim üyesi, Okulun yabancı dil öretme zorunluluu yok, lisansüstü öretime yöneleceklerin dil problemini çözmü olması gerekiyor (10K). derken, bazı öretim üyeleri de özellikle yüksek lisans için yabancı dilin bir ön koul olmaması gerektiini, süreç içinde okulun imkanlarıyla örencilere yabancı dil yeterliinin kazandırılması gerektiini ve böyle bir sürecin doabilecek fırsat eitsizliklerini de ortadan kaldırabilecei görüünü savunmaktadırlar. Ben yabancı dil kökenli bir hoca olarak, yabancı dilin lisansüstü öretim için ön koul olmaması gerektiini düünüyorum. Dil olanaı bütün devlet okullarında tam anlamıyla verilemiyor, bu da fırsat eitliini bozuyor. Bu haliyle dil belki de gelecekte iyi bir akademisyen olacak bireyin önünü kesiyor, yabancı dil süreç içerisinde kazandırılabilir, örenci buna gereksinme duyacak yoksa sistem doal olarak bireyi sürecin dıına itecektir. (07K). Öretim üyelerinin lisansüstü öretim programlarını kazanıp devam etmeyen örenciler ve bu örencilerin devam etmeme nedenleri hakkındaki görüleri Öretim üyelerinin tamamı lisansüstü programları kazanıp devam etmeyen örencilerinin olduunu belirtmilerdir. Devam etmeme nedenlerini iki kısımda toplamak mümkün, bunların birincisi adayın dıında gelien nedenlerle adayın programa devam edememesidir. Bunun en önemli nedeni örencilerin büyük bir kısmının çalııyor olması, iyerlerinden gerekli izni alamamaları veya baka bir ilde çalııyor olmalarıdır. Öretim üyelerinin örencilerin devam etmemeleriyle ilgili ikinci neden lisansüstü 172
öretimin önemini tam anlayamayan adayların bavurduu, askerlii erteleme, büyük ehirlere tayin yaptırma gibi nedenler gelmektedir. Öretim üyeleri özellikle bu tür devamsızlıklardan oldukça rahatsızlık duymakta ve bu kiilerin bakalarının haklarını çaldıklarını belirtmektedirler. Bunlara ek olarak öretim üyeleri adayların bazıları ailevi nedenlerle, bazıları geldikleri programa uyum salayamama, sosyal yaama uyum salayamama ve bilinçsizce program seçme gibi nedenlerle programa devam edemediklerini belirtmilerdir. Örenciler lisansüstü öretimi çok bilinçli tercih etmiyorlar. Özellikle son dönemdeki ekonomik krizin etkisiyle lisansüstü öretime talepte patlamalar oldu. siz kalan bireyler, dier lisans mezunlarından kendilerini biraz farklılatırabileceini düünerek bavuru yapıyorlar. Üstelik bölüm, anabilim dalı ayrımı kalmadı, Eitim Programı bölümüne petrol mühendisi bile bavuru yapıyor (11K). Lisansüstü öretime örenci seçiminde jürinin yansızlıını etkileyen durumlar hakkında görüleri Öretim üyelerinin neredeyse tamamına yakını jürinin yansızlıını etkileyebilecek durumlar olduunu belirtmilerdir. Özelikle mülakatla ilgili olarak jürinin yansızlıını etkileyebilecek durumların artabilecei görüü öretim üyeleri tarafından paylaılmaktadır. Öretim üyeleri yansızlıı etkileyebilecek durumların baında lisanstan beri tanıdıkları örencilere tanınan öncelii görmektedirler. Yansızlıı etkileyen durumlar olabiliyor. Lisanstan beri çalıılan örenciler varsa, iyi tanınıyorsa karıma geldiinde deerlendirme 100 üzerinden balıyor. Bu olumlu olan, birde adayın dı görünüü, Türkçe yi kullanması, davranıları veya kırılamayacak bir hocanın referansı gibi olumsuz etkenler olabilir (5K). Aynı görüte olan bir öretim üyesi görülerini öyle açıklamakta (11K); Yansızlıı her zaman olumsuz düünmemek gerekli, insanla ilgili eylerde yansızlıı etkileyebilecek durumlar mutlaka oluyor. Jürilerde en çok yanlılık tanıdık ve kendi mezunlarımıza öncelik veya bazı kurumlarda çalıanlara öncelik vermek gibi olabilir. Öretim üyeleri özellikle mülakatla ilgili olarak jürinin yansızlıını etkileyebilecek çok fazla adayla görümenin getirdii yorgunluk, adayla ilgili olarak önceden yaanmı olumsuzluklar gibi durumların olabileceini belirtmilerdir. Bu görülerle birlikte öretim üyelerinin çok azı jüri üyelerinin yansızlıını etkileyebilecek durumların olmadıını belirtmilerdir. Yansızlıı etkileyecek durumların olacaını sanmıyorum. Ancak, eit durumdaki iki aday için belki duygusal durumlar devreye girebilir (03K). Sonuç ve Öneriler Öretim üyelerinin lisansüstü öretime örenci seçme süreciyle ilgili olarak getirdikleri önerilerin baında halen uygulanmakta olan süreçten vazgeçilerek, üniversitelerin kendilerinin hazırlayacaı bir sınav sisteminin gelitirilmesi gerektii, eer merkezi bir sınav sonucu kullanılacaksa bunun baarı puanındaki aırlıının çok düük olması, seçim sürecinde eski uygulamada olduu gibi yazılı ve mülakatın birlikte kullanılması gerektii görüü paylaılmaktadır. Öretim üyeleri uygulanan sürecin eksiklerinin çok fazla olduunu ve üzerinde çalıılması gerektiini savunmaktadırlar. Öretim üyelerinin görülerinden lisansüstü öretim için hazırlık aamasına daha fazla önem verilmesi gerektii anlaılmaktadır. Hazırlık safhası çok önemli, lisansüstü öretim yapacak adayların hangi bölümde eitim yapacaksa bölümdeki hocalarla birebir balantı kurmalarını, kaynakları elde etmelerini ve alanla ilgili bilgi sahibi olmaları gerektiini düünüyorum. Eer bu süreç gerçekletirilemiyorsa farklı alanlardan gelenler için iyi bir hazırlık döneminin olması gerektiini düünüyorum. Özellikle uygulamalı alanlarda seçme sınavının bir haftalık bir sürece yayılması gerektiini düünüyorum (3K). Öretim üyelerinin sürece ilikin görülerinden lisansüstü öretime örenci seçme sürecinin mevcut haliyle olumsuzluklar taıdıı görülmektedir. Seçme sürecinde kullanılan ölçütlerin gözden geçirilerek yükseköretim sistemimize uygun ölçütler kullanılmalıdır. Seçme sürecinde bölümlerin ve öretim üyelerinin inisiyatifini artırabilmek için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bunun yanında lisansüstü öretime gelen örencilerin yabancı dil yeterliine kavuabilmeleri için üniversiteler tarafından hazırlık sınıfları açılmalıdır. 173
KAYNAKÇA Adıgüzel, E.(2002). Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Lisansüstü Örencilerinin Lisansüstü Öretime likin Görüleri Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi. AÜ. Eitim Bilimleri Enstitüsü. Arıcı, H. (1997). Bilim nsanı Yetitirme: Lisansüstü Eitim ve Sorunları. Türkiye Bilimler Akademisi Bilimsel Toplantı Serileri 7: Bilim nsanı Yetitirme. Lisansüstü Eitim. Ankara Gümgüm, B. (2002). LES Neden TUS Gibi Deil? Cumhuriyet Bilim Teknik, 783. Karakütük, K. (2002). Öretim Üyesi ve Bilim nsanı Yetitirme: Lisansüstü Öretiminin Planlanması. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Karakütük, K. (1999). Lisansüstü Öretimde Örgütlenme Modelleri ve Türkiye deki Uygulamalar. 6. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Dernei. (Bildiri) Karasar, N. (1995). Bilimsel Aratırma Yöntemi. Ankara: 3A Aratırma Eitim Danımanlık. Lisansüstü Öretim Yönetmelii, (http.www.yok. gov.tr/yasa/yonet/yonet11.html. 16.05.2003). Miller, G. ve Dingwall, R. (1997). Con-text and method in qualitative research. USA: Sage Publications, Inc. Tavancıl, E. ve Aslan, E. (2001). çerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. stanbul: Epsilon Yayıncılık Tosun,. (1997). Bilim Adamı Yetitirme: Lisansüstü Eitim. Ankara: TÜBA Yayınları. Varı, F. (1984). Lisansüstü Düzeyde Eitim Elemanı Yetitirme. Eitim Bilimleri Sempozyumu. 49-54. Ankara: Ankara Üniversitesi. Eitim Bilimleri Fakültesi Yayınları:136 Versan, V. (1988).Tarihsel Geliim çinde Üniversite ve Yükseköretim Kavramı. Ankara: TED Yayınları. Yıldırım, A. ve imek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. http://www.osym.gov.tr/sinavlar/les/sinavkapsam.html. nd. Tarihi; 14.05.2003 http://www.psikolog.org.tr/ple/6-ple.htm, nd. Tarihi; 15.05.2003 174