ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: Cilt: 1 Sayı: 2 Aralık 2010

Transkript

1 ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Aratırmaları Dergisi Issn: Cilt: 1 Sayı: 2 Aralık 2010 KAVRAM HARTALARI LE NOT TUTMANIN LKÖRETM ÖRENCLERNN DNLEDN ANLAMA BECERS ÜZERNE ETKS EFFECTS OF TAKING NOTES WITH CONCEPT MAPS ON THE LISTENING SKILLS OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS Erhan DURUKAN * Sedat MADEN ** Özet Anlama becerileri içerisinde dinlemenin sık kullanılan bir beceri olması nedeniyle ayrı bir önemi vardır. Bu nedenle örencilerin dinleme becerilerinin gelitirilmesi için çeitli yöntemler oluturulmutur. Bunlardan biri de kavram haritalarıyla not tutma teknii dir. Bu çalımada kavram haritalarıyla not tutma tekniinin örencilerin dinlediklerini anlama becerisi üzerindeki etkisini aratırmak amaçlanmıtır. Bu amaçla ön test son test kontrol gruplu deneysel bir çalıma yapılmıtır. Çalıma grubu 7. sınıfta okuyan 49 örenciden (kontrol: 26, deney: 23) olumaktadır. Deney grubunda dinleme etkinlikleri kavram haritalarıyla, kontrol grubunda ise geleneksel yöntemle yürütülmütür. Çalıma sonunda; kavram haritalarıyla not tutma tekniinin örencilerin dinlediklerini anlama becerileri üzerinde daha etkili olduu sonucuna ulaılmıtır. tutma. Anahtar Kelimeler: dinleme, dinleme becerisi, kavram haritaları, not Abstract Listening has an important situation in understanding skills because of its frequency of usage. For this reason some methods created for the developnig of listening skill. One of these methods is taking notes with concept maps. Purpose of this study is to analyse the effects of taking note with concept maps on students * Ar. Gör., Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eitim Fakültesi Türkçe Eitimi Bölümü ** Ar. Gör. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Eitim Fakültesi Türkçe Eitimi Bölümü

2 listening skills. For this purpose pre-test and post-test with control group experimental reserach method used in this study. Research s sample has comprised 49 students in 7 th class. Concept maps used in experimental group and traditional method used in control group. It has been found that taking notes with concept maps is more effective than traditional method on listening skill. Key Words: listening, listening skill, concept maps, taking notes. GR Salıklı bireylerin doutan sahip olduu önemli becerilerden biri dinlemedir. Dinlemeyi; Demirel (1999: 33) konuan kiinin vermek istedii mesajı doru olarak anlayabilme ve söz konusu uyarana karı tepkide bulunabilme becerisi, Temur (2001: 61) dinleyicinin önce söylenilenlerle, sonra söylenenler arasında balantı kurma ve iletiim içindeki ilevini anlama yetenei, Johnson (1951: 58) sözlü iletisim sürecinde etkili anlama ve cevap verme yetenei, Wolff, Marsnik, Tacey ve Nichols (1983) iitmeyi, anlamayı, anlaılan bilgileri önceki bilgilerle bütünletirmeyi ve gerekirse cevap vermeyi içeren aktif bir süreç, Jalongo (1995: 13) mesaja younlamak için iitilenlerden pek çounu zihinsel bir süzgeçten geçirme, iitmeden çok daha öte bir i, Ergin ve Birol (2000: 115) seslerin ve varsa konuma görüntülerinin farkında olmayla ve onlara dikkati vermeyle balayan, belli iitsel iaretlerin tanınması ve hatırlanmasıyla süren ve anlamlandırılmasıyla son bulan psikolojik bir süreç eklinde tanımlamaktadır. Dinleme her ne kadar doutan getirilen bir yeti olsa da dinleme becerisinin kazanımı bir eitim sürecini gerekli kılmaktadır. Eitim sürecinde, bireylere kazandırılması gereken becerilerden biri dinleme alıkanlııdır. Bireyin, çevresini ve dünyayı doru biçimde algılaması ve içinde bulunduu sosyal çevreye uyum salaması açısından dinleme alıkanlıının önemli bir payı vardır. Dinleme, bireyin hem okul yaamında hem de okul yaamından sonra örendii iletiim becerisini doru bir biçimde kullanmasını ve dinlediklerini doru yorumlamasını salayan önemli bir beceridir. (Çiftçi, 2007: 231). Özbay (2005: 55) dinlemenin; ilgi, algı ve tepki aamalarından olutuunu belirtmekte ve tepki basamaına dikkat çekerek dinleme becerisini gelitirmede etkin dinleme kavramını vurgulamaktadır. Bu nedenle de ilköretim seviyesinden balayan dinleme becerisini gelitirme çalımalarında örencilere etkin dinleme alıkanlıının kazandırılması önemli görülmektedir. Örencilerin sık kullandıı anlama becerilerinden biri olan dinleme, uzun yıllar boyunca gerek ilköretim programları gerekse lisans programları seviyesinde yeterli yer bulmamıtır lköretim 2. Kademe Türkçe Dersi Öretim Programı yla ve 2006 yılında yeniden yapılanan Türkçe Öretmenlii Lisans Programı yla dinleme becerisi de müfredatlarda yerini almıtır. Bu deiikliklerle birlikte Türkçe Öretmenlii lisans dersleri arasına 4 ders saatlik (2+2) Anlama Teknikleri: Dinleme Eitimi dersi; ilköretim Türkçe müfredatına da dinleme becerisiyle alakalı 5 amaç / 42 kazanım ile dinleme tür, yöntem ve teknikleri eklenmitir. Anlama becerilerinden biri olan dinleme, insan hayatındaki örenmelerin pek çounda karımıza çıkar. Dinlemek, baarının anahtarıdır. yi bir dinleyici olmadan baarılı olmayı düünmek zordur. Dinlemek insana yeni ufuklar açar; ayrıca dinleme, örenmenin

3 de anahtarıdır (Mackay, 1997: 9). Bu nedenle dinleme becerisinin gelitirilmesi amacıyla bazı yöntemler oluturulmu ve ilköretim seviyesinden itibaren uygulanmaya çalıılmıtır. Bunlardan en sık kullanılanları FKAN (leriye bak-fikirler-aretler-katıl-aratır-not tut) ve ELVES (Excite-Listen-Visualize-Extend-Savor) yöntemleridir. Bu yöntemlerin basamakları dikkate alındıında dinlediini anlama becerisinin gelitirilmeye çalııldıı dikkat çekmektedir. Dinlenilenlerin anlamlandırılmasında ve daha uzun süre hatırda tutulmasında önemli tekniklerden biri de not tutmaktır. FKAN yönteminin son basamaı da bu fikre dayanmaktadır. Bilgiyi saklamanın ve ileride anımsamanın en etkili yolu not alma ve daha sonra bu bilgileri tekrarlamadır. Not almanı en önemli yararlarından biri, kendi anladıınız biçimde derste örenilenleri kaydetme ve saklama imkânını salamasıdır. Derste alınan notlar hem bilgilerin kalıcı hâle getirilmesi hem de zaman zaman bavurulabilecek bilgi kaynaı olmasından dolayı örenmede büyük rol oynamaktadır. Dier yandan not alma becerisi, sizin aktif bir biçimde anlatılan konunun üzerine younlamanızı ve anladıınız bilgileri kâıda aktarmanıza yardımcı olur. Böylelikle derse daha iyi younlamanızı salar. ( 07.pdf). Dinleme esnasında not almanın etkili yollarından biri de örencilerin aldıkları notlar arasında iliki kurmasını salayan kavram haritalarıdır. Bu çalımada da not tutma teknii olarak kavram haritalarının dinlediini anlama becerisi ve hatırda tutma (kalıcılık) düzeyleri üzerine etkisinin belirlenmesi amaçlanmıtır. YÖNTEM Bu aratırmada ön test son test kontrol gruplu deneysel model kullanılmıtır. Bu modelde gruplardan biri deney, öteki kontrol grubu olarak kullanılır. Bu dorultuda, çalımada deney grubunda kavram haritaları ile not tutma teknii; kontrol grubunda ise geleneksel öretim yöntemi uygulanmıtır. Çalımanın örneklemi, akademik yılında Erzurum il merkezinde bulunan bir ilköretim okulunun farklı iki 7. sınıfında örenim gören 49 örenciden olumaktadır. Sınıflardan biri kontrol (n=26), dieri ise deney (n=23) grubu olarak rastgele ayrılmıtır. Deney grubunda dinleme çalıması kavram haritaları ile not tutularak, kontrol grubunda ise ders geleneksel öretim metodu ile yürütülmütür. Tablo 1. Çalımada Kullanılan Aratırma Deseni Çalıma Cinsiyet Grubu Kız Erkek Ön Test Uygulama Süreci Kontrol Geleneksel Öretim Deney DABT Kavram Haritaları ile Not Tutma Teknii Son Test Kalıcılık DABT DABT Verilerin Toplanması ve Analizi

4 lköretim 7. sınıf örencilerinin dinlediini anlama becerisi üzerinde uygulanan yöntemlerin etkisini aratırmak amacıyla aratırmacılar tarafından gelitirilen Dinlediini Anlama Beceri Testi (DABT) kullanılmıtır. Dinlediini anlama becerisini ölçecek olan bu test, uygulamada kullanılacak olan ders kitabından seçilmi metinlere yönelik olarak hazırlanmıtır. DABT, 12 sorudan oluturulmu; baarı testinin ilk hâli Türkçe öretmenleri tarafından incelenmi ve metinle ilgili kazanımlara yönelik kapsamları da dikkate alınarak bazı sorular (2 soru) elenmitir. Testin güvenirliini belirlemek için DABT, 65 ilköretim örencisi üzerinde uygulanmıtır. Sonuçlar üzerinde yapılan madde güçlük analizinde testin ortalama güçlüünün 0,55 olduu belirlenmitir. DABT de her soru deeri 10 puan olarak kabul edilmitir. UYGULAMA SÜREC Uygulama 3 hafta boyunca Türkçe derslerinde deney ve kontrol gruplarında sürdürülmütür. lköretim 7.sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Millî Kültür temasına ait Anadolu nun Cirit Oyunları ve Miras Keçe adlı metin parçaları deney ve kontrol grubunda örnek metinler olarak kullanılmıtır. Deney ile kontrol grubu örencilerine, dinlediini anlama sorularını içeren 10 soruluk (DABT), çalımanın balangıcında ön test, sonunda son test ve 4 hafta sonra kalıcılık testi olarak uygulanmıtır. Deney grubuna yönelik ilemler lk hafta dinleme çalımalarına geçilmeden önce deney grubundaki örencilere deney sürecinde kavram haritalarının ne olduu, nasıl oluturulduu ve dinlediini anlama çalımalarında nasıl kullanılacaı ile ilgili bilgiler anlatılmıtır. Örnek kavram haritaları sınıfa gösterilmitir. Dinleme metninin içerii ile ilgili hazırlık çalımaları (soru-cevap, beyin fırtınası) yapılmıtır. Okunan metinleri dinlerken örencilerin kavram haritaları ile notlar almaları istenmitir. Dinleme çalımaları esnasında kavram haritaları öretmen tarafından kontrol edilmi, bazı örencilerin haritalama çalımaları aracılııyla sorulara cevap vermeleri istenmitir. Bu ilemlerin ardından son ders saatinde (DABT) son test uygulamasına geçilmitir. Kontrol grubuna yönelik ilemler Kontrol grubunda dinleme becerisine yönelik çalımalar (metnin okunması, deerlendirilmesi vb.) geleneksel yöntem ile yürütülmütür. Örnek metnin içeriine yönelik sorular sorularak örencilerin ilgisi çekilmitir. Geleneksel öretim yöntemiyle örnek metinler öretmen tarafından ve bir örenci tarafından okunmutur. lenecek konulara ait günlük planlar öretmen tarafından örencilerin kazanması gereken davranıları kapsayacak ekilde gelitirilmitir. Gerekli araç-gereçler önceden belirlenmitir. Dersin sonunda o günkü konu özetlenmitir. Dönüt ve pekitireçler öretmen tarafından verilerek ders anlatımı tamamlanmı ve (DABT) son test uygulamasına geçilmitir. Uygulamadan 4 hafta sonra örencilerin dinlediklerini hatırda tutma düzeylerini belirlemek için DABT kalıcılık testi olarak deney ve kontrol grubu örencilerine tekrar uygulanmıtır. Deney ve kontrol gruplarının ön test, son test ve kalıcılık testi verileri

5 toplanmı; veriler SPSS 16.0 programı aracılııyla Mann Whitney U testi yapılarak analiz edilmitir. BULGULAR Deney ve Kontrol Gruplarının Dinlediini Anlama Baarısına Yönelik Bulgular Tablo 2. Deney ve kontrol grubundaki örencilere ait DABT ön-son test bulguları Gruplar n Aritmetik Ort. Standart Sapma Fark Sıra Ort. Sıra Top. U p Ön test Son test Deney 23 23,39 9,438 20,98 482,50 Kontrol 26 28,65 9,956 28,56 742,50 Deney 23 85,00 8,660 37,52 863,00 Kontrol 26 56,54 9,568 13,92 362,00 206,50 0,61 11,00 0,00 Tablo 2 ye göre deney grubundaki örencilerle kontrol grubundaki örencilerin DABT ön test ortalamaları arasındaki ilikiye bakıldıında U=206,50, p<0,05 anlamlılık düzeyinde anlamlı bir farkın bulunmadıı, ancak son test ortalamaları arasındaki ilikiye bakıldıında U= , p<0.05 anlamlılık düzeyinde anlamlı bir farkın olduu tespit edilmitir. Bulgulardan hareketle kavram haritaları ile not tutarak okuma çalımaları yapılan deney grubundaki örencilerin dinlediini anlama becerilerinin geleneksel metotla ders ilenen kontrol grubundaki örencilere göre daha fazla arttıı ve kontrol grubundaki örencilerin deney grubundaki örencilere göre dinlediini anlama becerilerinde daha düük bir artı olduu söylenebilir. Grafik. Deney ve kontrol gruplarının DABT ön-son test bulguları Deney Kontrol 0 Öntest Sontest

6 Grafik incelendiinde deney ve kontrol grubundaki örencilerin dinlediini anlama becerileri arasındaki deiim daha net bir ekilde görülebilir. Kavram haritaları ile not tutularak ilenen dersteki dinlediini anlama düzeyi ile geleneksel yöntemle ilenen dersteki baarı arasında deney grubu lehine bir farkın olduu sonucu grafik üzerinde de görülmektedir. Tablo 3. Deney ve kontrol gruplarının DABT kalıcılık testi bulguları Gruplar n Aritmetik Ort. Standart sapma Fark Sıra Ort. Sıra Top. U p Deney 23 73,26 7,479 37,96 873,00 Kontrol 26 40,77 8,330 13,54 352,00 1,010 0,00 Tablo 3 e göre deney ve kontrol grubu örencilerinin, dinlediklerini hatırda tutma düzeylerini belirlemek için yapılan kalıcılık testi ortalamasının deney grubunda X: 18,78, kontrol grubunda ise X: 16,34 olduu görülmektedir. Bulgulardan hareketle deney grubundaki örencilerle kontrol grubundaki örencilerin DABT kalıcılık testi ortalamaları arasındaki ilikiye bakıldıında U= , p<0,05 anlamlılık düzeyinde anlamlı bir farkın olduu tespit edilmitir. Bu sonuç, kavram haritaları ile not tutma tekniinin ve geleneksel öretim yönteminin her ikisinin de dinlediini hatırda tutma düzeyi üzerinde etkili olduunu; ancak kavram haritaları ile not tutma tekniinin daha yüksek bir etkiye sahip olduunu göstermektedir. SONUÇ lköretim 7. sınıf örencilerinin dinlediini anlama becerisi ve hatırda tutma düzeyleri üzerinde kavram haritalarıyla not tutma teknii ile geleneksel öretim yönteminin etkisini aratırmayı amaçlayan bu aratırmada, kavram haritaları ile not tutma tekniinin kullanıldıı deney grubu lehine anlamlı sonuçlara ulaılmıtır. Elde edilen bulgularda, deney ve kontrol gruplarının ön test ortalamaları (Deney X: 23,39, Kontrol X: 28,65) arasında anlamlı bir farkın olmadıı, bununla birlikte son test ortalamaları (Deney X: 85,00, Kontrol X: 56,54) arasında U= , p<0.05 anlamlılık düzeyinde deney grubu lehine anlamlı bir fark olduu görülmütür. Ayrıca dinlediini hatırda tutma düzeyleri üzerinde de kavram haritaları ile not tutma tekniinin geleneksel öretim yöntemine göre daha etkili olduu tespit edilmitir. Bulgulardan hareketle, kavram haritaları ile not tutma teknii ve geleneksel öretim metodunun dinlediini anlama becerilerinin öretiminde etkili olduu, ancak deney grubunda kullanılan kavram haritaları ile not tutma tekniinin baarı üzerinde daha etkili olduu söylenebilir. Aratırmada ulaılan bulgular, ilgili literatürde yapılmı bazı çalımaların sonuçları ile benzerlik göstermektedir (Acat, 2003; Beydoan ve ahin, 2002; Chularat ve DeBacker, 2003; Özata, 2003; Sarıçayır, 2000; Erdoan, 2000; Akyürek, 2003; Hoffman, Trott ve Patterson, 2002; Kabaca, 2002; Yaman, 2006).

7 Aratırma sonuçları ııında, kavram haritaları ile not tutma tekniinin dil öretimi alanında kullanımının faydalı olacaı söylenebilir. Bu dorultuda u öneriler dikkatlere sunulabilir: 1. Kavram haritaları ile not tutma teknii okuma, konuma, yazma, dinleme/izleme ve dil bilgisi gibi Türkçe derslerinin örenme alanlarında kullanılabilir. 2. Farklı ya ve eitim seviyelerindeki örencilerin kavram haritalarıyla ilgili tutum ve görülerini belirlemek amacıyla çalımalar yapılabilir. 3. lköretim örencilerinin ve Türkçe öretmeni adaylarının kavram haritaları tekniinin kullanımına dair görüleri ve önerileri alınabilir. KAYNAKÇA Acat, B. (2003). Kavram Haritalarının Türkçe Öretiminde Kullanımı, Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, S. 34, s Akyürek, S. (2003). Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Kavram Haritalarının Kullanımı, Deerler Eitimi Dergisi, C. 1, S. 3, s Beydoan, H. Ö. & ahin, A. (2002). Türkçe Dilbilgisi Öretim Hedeflerine Ulama Düzeyi Açısından Kavram Haritaları le Düz Metne Dayalı Öretim Materyallerinin Karılatırılması, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü E-Dergisi, S. 1. Chularat, P. & DeBacker K. T. (2003). The Influence of Concept Mapping on Achievement, Self-Regulation, and Self-Efficacy in Students of English as a Second Language. Contemporary Educational Psychology, C. 29, S. 3, s Çiftçi, Ö. (2007). Aktif Dinleme, Milli Eitim, S. 176, s Demirel, Ö. (1999). lköretim Okullarında Türkçe Öretimi, stanbul: MEB Yayınları. Ergin, A. & Birol, C. (2000). Eitimde letiim, Ankara: Anı Yayıncılık. Hoffman, E., Trott, J. & Neely K. P. (2002). Concept Mapping: A Tool to Bridge The Disciplinary Divide, American Journal of Obstetrics & Gynecology, C. 187, S. 3, s Jalongo, M.R. (1995). Promoting Active Listening in the Clossroom, Childhood Education, C. 72, S. 1, s Johnson, O. K. (1951). The Effect of Classroom Training upon Listening Comprehension, The Journal of Communication, S. I, s Kabaca, T. (2002). Orta Öretim Matematik Eitiminde Kavram Haritalaması Tekniinin Kullanımı, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mackay, I. (1997). Dinleme Becerisi (çev.: Aksu Bora ve Onur Cankoçak), Ankara: lkkaynak Kültür ve Sanat Ürünleri Ltd. Sti.

8 Özata, Ö. Faruk (2003). lköretim Birinci Kademe Fen Bilgisi Dersinde Kavram Haritalarının Kavram Yanılgıların Gidermeye Ve Hatırlamaya Etkisi, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. Özbay, Murat (2005). Dinleme Eitimi, Ankara: Akça Yayınları. Sarıçayır, H. (2000). Lise II Kimya Derslerinde Kavram Haritalarının Baarıya Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Temur, Turan (2001). Dinleme Becerisi-Konu Alanı Ders Kitabı nceleme Kılavuzu Türkçe 1 8, Ankara: Nobel Yayınları. Wolff, F.I., Marsnik, N. C., Tacey, W. S. & Nichols, R. G. (1983). Perceptive Listening, New York: CBS College Publishing. Yaman, Havva (2006). lköretim kinci Kademe Türkçe Dil Bilgisi Derslerinde Kavram Haritası Tekniinin Örenci Baarısına Ve Hatırlamaya Etkisi, Yayımlanmamı Doktora Tezi, stanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.