Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! TürkçeMino AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ Artık Türkçe den korkmuyorum. Artık Türkçe yi daha çok seviyorum. Artık az yazarak çok zaman kazanıyorum. Artık Türkçe den sıkılmıyorum. Artık Türkçe dersinde eğleniyorum. 6 Artık kelimeleri doğru yazıyorum. Artık daha fazla yazar tanıyorum. Enver YILMAZ Artık daha fazla kelime öğreniyorum.
Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. YAZAR Enver YILMAZ KAPAK TASARIM İhsan SONDOĞAN GRAFİK-TASARIM İbrahim ERDOĞAN Bilal KARAGÜLMEZ - Ş. Kübra MERAL BASIM YERİ Aykut Basım (0212 428 52 74) Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim Hizmetleri Güneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70 www.ariyayin.com - info@ariyayin.com /ariyayin /ariyayin 2 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Merhabalar, Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik. Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır. TürkçeMino da konu anlatım bölümleri boş bırakılmıştır. Bunun nedeni; her öğretmenin konuyu anlatım ve not alma tarzının farklı oluşudur. Türkçemino'da boş bir defter kadar not kısmı bulabilirsiniz. Öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecek; soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik için bol bol zaman kalacaktır. TürkçeMino da her temanın sonunda yer verilen yazma ve kompozisyon bölümleri ile öğrenciler, öğrendikleri yazı türleri ve özellikleri ile ilgili özgün yazılar yazabilecek böylece yazma becerilerinin gelişmesine katkı sağlanacaktır. Akıllı Türkçe Defteri nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir defter almasına gerek kalmayacaktır. Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle Enver YILMAZ Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 3
İÇİNDEKİLER 1. TEMA Sözcükte Anlam (Eş Anlamlı Sözcükler, Karşıt Anlamlı Sözcükler)... 9-14 Paragraf Bilgisi (Düşünceyi Geliştirme Yolları)... 15-20 Söz Sanatları (Kişileştirme)... 21-22 Dil Bilgisi (Kök, Ek, Ses Bilgisi)... 23-34 Yazım Kuralları (Birleşik Kelimelerin Yazımı, Büyük Harflerin Yazımı)... 35-38 Noktalama İşaretleri (Nokta, Virgül)... 39-42 Yazma (Öykü, Deneme)... 43-48 2. TEMA Sözcükte Anlam (Deyimler)... 53-56 Dil Bilgisi (İsim, Fiil Gövdeleri, Edat, Bağlaç)... 57-66 Yazım Kuralları (Sayıların Yazımı, Kısaltmaların Yazımı)... 67-70 Noktalama İşaretleri (Tırnak İşareti, Kısa Çizgi, Kesme İşareti)... 71-74 Yazma (Biyografi, Otobiyografi)... 75-80 3. TEMA Sözcükte Anlam (Gerçek Anlam, Mecaz Anlam, Yan Anlam, İkileme)... 83-90 Cümlede Anlam (Nesnel, Öznel Cümle, Amaç-Sonuç, Neden-Sonuç)... 91-94 Paragrafta Anlam... 95-96 Dil Bilgisi (Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler, İsimler)... 97-108 Yazım Kuralları (Da, De'nin Yazımı, Ki'nin Yazımı)... 109-114 Noktalama İşaretleri (Üç Nokta)...115 Yazma (Masal)... 116-120 4. TEMA Sözcükte Anlam... 124-125 Atasözleri... 126-128 Cümlede Anlam... 129-130 Dil Bilgisi (Zamirler, Hal Ekleri, İyelik Ekleri)... 131-140 Yazım Kuralları... 141-142 Noktalama İşaretleri (Soru İşareti, Ünlem İşareti, Uzun Çizgi, Yay Ayraç)... 143-148 Yazma (Mektup, Dilekçe, Anı)... 149-154 5. TEMA Sözcükte Anlam... 158-160 Paragrafta Anlam... 161-162 Dil Bilgisi (İsim Tamlamaları, Sıfatlar)... 163-176 Noktalama, Yazım Kuralları (Eğik Çizgi, Noktalı Virgül)... 177-180 Yazma... 181-182 6. TEMA Dil Bilgisi (Sıfat Tamlamaları)... 187-188 Noktalama İşaretleri (İki Nokta)... 189-190 Yazma... 191-192 4 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
TEMA 1 - KAZANIMLAR Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat eder. Yazım ve noktalama kurallarına uyar. İsim ve fiil kökünü ayırt eder. Yapım eki ile çekim ekini ayırt eder. Yazma yöntem tekniklerini uygular. Yazacaklarının taslağını oluşturur. Yazım kurallarını kavrayarak uygular. Noktalama işaretlerini işlevlerini uygun olarak kullanılır. Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 5
6 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Tema 1 - Sevgi KIZILIRMAK KIYILARI Kardaş, senin dediklerin yok, Halay çekilen toprak bu toprak değil. Çık hele Anadolu'ya, Kamyonlarla gel, kağnılarla gel gayrı, O kadar uzak değil. Çamı bitmiş, kavağı azalmış, Gamla örtülü bayırlar, çıplak değil. Yedi ay kıştan sonra, Yeşeren senin yaşamındır, Yaprak değil. Yersin, içersin sofrasından, üç yüz senedir, Kuvvetlisin ama kuvvet hak değil. Bakımsızlıklarla göçüp gitmiş bir cihan, Mevsimler soğumus, sular azalmış, Buğday, Selçuklulardan kalan başak değil. Fazıl Hüsnü DAĞLARCA 1. Yukarıdaki şiirin konusu nedir? 2. Şair, bu şiirde kardaş diyerek kimlere sesleniyor? 3. Yukarıdaki şiirde, dizelerin sonundaki ses benzerliklerinin altını çizelim. Bu ses benzerliklerinin şiire katkısı nedir? Yazalım. 4. Kızılırmak Kıyıları adlı şiire başka hangi başlıkları koyabiliriz? Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 7
Sevgi Biz de sevgi temalı bir şiir yazalım. 8 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Sözcükte Anlam Aşağıdaki sözcüklerin anlamını tahmin edelim, sözcüklerin anlamlarına sözlükten bakarak tahminizle karşılaştıralım. Bu sözcükleri cümle içinde kullanalım. Sözcük: sitem Tahminim: Sözlük anlamı: Cümlem: Sözcük: nezaket Tahminim: Sözlük anlamı: Cümlem: Aşağıdaki turuncu kutuda bazı sözcükler, kırmızı kutuda ise bu sözcüklerin anlamları verilmiştir. Sözcüklerle anlamlarını kırmızı oklarla birleştirelim. 1. öykü a. Arkadaşça, dostça karşılıklı konuşmak. 2. edebiyat b. Bir duygu, tasarının anlatımında kullanılan yöntemlerin tamamı, yaratıcılık. 3. sanat c. Ayrıntılarıyla anlatılan olay. 4. söyleşi d. Olay, düşünce ve hayalleri dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak anlatma sanatı. 5. ulusal e. Milli. 6. tebessüm f. Verimli olmayan toprak. 7. çorak g. Gülümsemek. Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 9
Sözcükte Anlam Eş Anlamlı Sözcükler (Anlamdaş) Örnek 1 Doktorların çabalarıyla küçük çocuğun hayatı kurtuldu. hekim gayret yaşam Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüklerin eş anlamlıları altlarına yazılmıştır. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili yazılan sözcüklerin eş anlamlılarını cümlenin karşısına yazalım. İstanbul, her zaman medeniyetin beşiği olmuştur. Memleket meselelerini konuşmaktan keyif alırdı. Soruları tam duyamadığım için yanıt veremedim. Konunun detaylarını daha sonra konuşuruz. Karşıt Anlamlı Sözcükler (Zıt Anlam) 10 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Sözcükte Anlam Örnek 2 Tok, açın halinden anlamaz. Tok ve aç sözcükleri birbirinin tamamen tersi olduğu için zıt anlamlı dır. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili yazılan sözcüklerin zıt anlamlısını cümlenin karşısına yazalım. Yaşamı boyunca çocuklarına helal lokma yedirdi. Okulun koridorları ve sınıfları oldukça genişti. İlkel insanların yaşadığı zor bir coğrafyaydı burası. Aşağıdaki sözcüklerin karşısına o sözcüğün zıt anlamlısını ve eş anlamlısını yazalım. Sözcük Eş Anlamlısı Zıt Anlamlısı yaşlı esaret geçmiş derman cevap beyaz zengin hayal ıslak bütün Aşağıdaki sözcükleri cümle içinde kullanalım. Sözcük: yenilgi Cümlem: Sözlük: galibiyet Cümlem: Sözlük: bozgun Cümlem: Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 11
Etkinlik (Sözcükte Anlam) Aşağıdaki kelimelerin eş anlamları yandaki bulmacada soldan sağa ve aşağıdan yukarıya gizlenmiştir. Gizlenmiş kelimeleri bulalım ve işaretleyelim. Sual imkan Sınav fiil yıl sözcük ivedi Giz yöntem ırak cevap zelzele medeniyet O L A N A K P R M O K D U Y Ü Ğ C T L S E N E E Z A L Ş E S İ R T Z L P A N E Y L E M V O Y İ R K I A T E Z R D T F M E T T S I M T I H A N E M U Y G A R L I K S O R U Aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını bulup yazalım ve bulduğumuz sözcüğü cümle içinde kullanalım. Sözcük Eş Anlamlısı Cümlem muharebe öykü sonbahar adil yurt yayın büyü mesele kıymet ulaşmak 12 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Sözcükte Anlam) Aşağıda verilen sözcüklerin zıt anlamlıları yandaki bulmacada verilmiştir. Bu sözcükleri bulalım ve kırmızı kalemle boyayalım. dost varsıl alt doğu başlamak kıtlık yapay tavan küçük ilk ölü masum sığ B İ T İ R M E K P S A Y A B O L L U K O T O B Ü D Ü Ş M A N I K A Y E Ü Ğ Ö R L K S N Ü R S U Ç L U B U Ö K İ T S A Ğ U G L L L N Y D İ R İ Aşağıdaki sözcüklerin karşıt anlamlılarını bulup yazalım ve bulduğumuz sözcükleri cümle içinde kullanalım. Sözcük Zıt Anlamlısı Cümlem sıcak barış ithalat kuzey ulaşmak yanlış sağlam kuru cimri karanlık Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 13
Sözcükte Anlam 14 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Paragraf Bilgisi Düşünceyi Geliştirme Yolları 1. Benzetme Örnek 3 Deniz öyle durgun ki çarşaf gibi. Benzeyen Benzetme yönü Benzetilen Benzetme edatı Yukarıdaki cümlede deniz, çarşafa benzetilmiştir. Aşağıdaki dizelerde kullanılan benzetmeleri bulalım. Benzetme unsurlarını altına yazalım. Kitaplarım, ömrümün solmaz çiçekleri! Sessiz dururlar raflarında, dayanmış birbirine. Bu güzel yırtıcı kuş gözleri gördüm. Baktım Som mücevheri gibi kan kırmızı tırnaklarına. 2. Karşılaştırma Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 15
Paragrafta Anlam Örnek 4 Hikaye olay, kişiler ve mekan yönüyle sınırlı bir türdür. Onun bu özelliği sayfa sayısına yansır. Roman ise yüzlerce sayfadan oluşabilir. Romanda mekan, olay ve kişiler ayrıntılıdır. Yukarıdaki metinde roman ve hikaye karşılaştırılmıştır. Aşağıdaki cümlelerde ve paragraflardaki karşılaştırmaları bulalım. Karşılaştırılan kavram veya varlıkları cümlenin karşısına yazalım. Bir gün Nasrettin Hoca ya bir minareyi gösterip Hoca! Bu nedir diye sormuşlar. Yaş kuyudur. demiş. Güneşe çıkartmış, kurutuyorlar. (2009-SBS) Bodrum un en temiz koylarında demirledik. Daha büyük felaketler de yaşadı bu aile. Tanık Gösterme Örnek 5 İnsanın kendisini tanıması başkalarını tanımaktan her zaman daha zordur. Benim amacım kendi gizli dünyamı keşfederek insanı, insanlığı tanımaktır. Kendi özelliklerinin, zaaflarının, kabiliyetlerinin, isteklerinin farkında olmayanlar, insanlık hakkında yorum yapmaya kalktıklarında sığ ve değersiz oluyor. Asıl dünya bizim içimizde, önce o dünyaya bakmak lazım gelir. Plinius: Herkes kendisi için bir derstir elverir ki insan kendisini yakından görmesini bilsin. diyerek gizli dünyamızın anahtarını vermiş bize. 16 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Paragrafta Anlam Tanımlama Örnek 6 Şiirde art arda gelen mısralarda ünsüz seslerin tekrarlanmasına aliterasyon denir. Yukarıdaki cümlede aliterasyonun tanımı yapılmıştır. Bu cümle tanım cümlesidir. Aşağıdaki cümleleri inceleyelim. Tanım cümlelerinin sonuna ( ) tanım cümlesi olmayanların sonuna ( ) işaretini koyalım. Benzetme, iki varlıktan özelliği zayıf olanın güçlü olanla benzetilmesidir. Ÿ İstanbul un su sorununun çözümüne yönelik toplantılar yapılıyor. Ÿ Sabır; acı, yoksulluk, haksızlık vb üzücü durumlar, karşısında ses çıkarmadan onların geçmesini beklemektir. Ÿ Kökler, isim kökleri ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılır. Ÿ Virgül, ret, kabul ve teşvik bildiren kelimelerden sonra kullanılır. Ÿ Yaşanmış ya da yaşanma ihtimali yüksek olan olayların anlatıldığı türe hikâye denir. Ÿ Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 17
Paragrafta Anlam Örneklendirme Örnek 7 Sahile doğru yürürken bu güzel alanın nasıl kirletildiğini fark ettik. Etrafa saçılmış: pet şişeler cam şişeler, poşetler sigara paketleri, şişe kapakları, eski pabuçlar... Yukarıdaki örnekte etrafı kirleten maddelere örnek verilmiş. Aşağıdaki defter sayfalarına, sayfanın üstünde belirtilen düşünceyi geliştirme yollarını kullanarak birer kısa metin yazalım. Tanık Gösterme Örnekleme Tanımlama Karşılaştırma 18 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Düşünceyi Geliştirme Yolları) Aşağıdaki balonların her birinde düşünceyi geliştirme yollarından biri örneklenmiştir. Kullanılan düşünceyi geliştirme yolunu bularak balonun altındaki boşluğa yazalım. Gülünce ağzında inci gibi dişleri göründü.... İsimlerden önce gelerek kendisinden sonra gelen adın özelliğini anlatan kelimelere sıfat denir.... Haber alma gereksinimini en iyi karşılayan iletişim aracı televizyondur. Mutluluk aslında herkesin çok yakınında, isteyen herkes her an mutlu olabilir. Filozof Sokrates: Bir kitap, bir çiçek, bir kış... ne büyük saadet derken bunu anlatmıyor mu?... Divan edeviyatımızda sadece bizim değil dünyanın büyük saydığı isimler vardır: Fuzuli, Baki, Nedim bunlardan sadece üçüdür....... Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 19
Paragrafta Anlam 20 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!