MİLLİ MÜCADELE DE BATI CEPHESİ I İÇİNDEKİLER Batı Cephesi I. İnönü Savaşı Londra Konferansı Moskova Antlaşması Türk-Afgan Dostluk Antlaşması II. İnönü Savaşı Kütahya-Eskişehir Savaşları BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ HEDEFLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ Bu ünitede amaçlanan kazanımlar; Batı Cephesinde meydana gelen gelişmeleri ve sonuçları hakkında bilgi sahibi olacak ÜNİTE 13
1. BATI CEPHESİ Batı Cephesi, Kurtuluş Savaşı nın en önemli muharebelerinin meydana geldiği cephedir. Bu cephede kazanılan her muharebenin önemli sonuçları da olmuştur. Not: Batı Cephesindeki mücadele, bizim Sevr i kabul etmeyişimizin, müttefiklerin de Sevr i kabul ettirmeye çalışmasının mücadelesidir. 1.1. I. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921) Yunanlılar bu tarihe kadar Kuva-yı Milliye birlikleri ile mücadele etmişler ve bu sayede rahat bir şekilde ilerlemişlerdi. Yunan ordu komutanı yeni kurulan düzenli Türk ordusunun güçlenmesine fırsat vermek istemiyordu. Sevr antlaşmasıyla kendilerine verilen yerlerle yetinmek istemeyen Yunanlılar, İngilizlerin de Türk-Yunan savaşının devam etmesini istemeleri üzerine yeniden taarruza geçtiler. Yunanlılar, yeni kurulan düzenli ordunun büyük bir bölümünün Çerkez Ethem le uğraşmasından faydalanarak bir taarruzla Eskişehir i almak istediler. Bunun üzerine İsmet İnönü, Çerkez Ethem üzerine gönderdiği birliklerin çoğunu geri çekerek Yunanlılar üzerine sevk etti. İnönü dolaylarında çarpışmalar başladı. Türk ordusu zor anlar yaşamasına rağmen, Yunanlılar geri çekilmek zorunda kaldılar. I. İnönü Savaşı nın sonuçları Düzenli ordunun ilk zaferidir. Düzenli orduya olan güven arttı. İsmet Paşa generalliğe yükseldi. TBMM, bu zaferden sonra Londra Konferansı na davet edildi. Afganistan la dostluk ve ticaret, Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı. 20 Ocak 1921 Anayasası ilan edildi. İstiklal Marşımız kabul edildi (12 Mart 1921) 1.2. Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) I. İnönü Savaşı nın kazanılmasıyla İngilizler de TBMM gerçeğini kabul etmek zorunda kaldılar. Güneydoğu Anadolu da büyük bir direnişle karşılaşan Fransızlar ve işgal planlarından memnun olmayan İtalyanların ısrarıyla İngiliz ve Yunanlılar ortaya çıkan yeni durumu görüşmeye razı oldular. Londra da toplanacak olan konferansa İtilaf Devletleri, İstanbul Hükümeti ni davet ettiler. İstanbul Hükümetinin göndereceği delegeler arasında M. Kemal in yetki verdiği birisinin de yer almasını istediler. Londra Konferansı na katılma konusunda İstanbul ve Ankara Hükümetleri anlaşamadıkları için her ikisi de Londra ya ayrı delege heyeti gönderdiler. İstanbul hükümetini Sadrazam Tevfik Paşa, TBMM hükümetini de Bekir Sami Bey temsil etmişlerdir. TBMM doğrudan çağrılmadıkça Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2
konferansa katılmamaya karar vermişti. Ancak son anda İtilaf Devletleri adına İtalya nın daveti üzerine Londra Konferansı na katılmıştır. Not: Konferansa; TBMM hükümeti, İstanbul hükümeti, İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan katılmıştır. İstanbul hükümeti adına konferansa katılan Tevfik Paşa, görüşmeler sırasında kürsüye gelerek sözü Türk milletinin gerçek temsilcisi ola TBMM temsilcisine bırakıyorum. diyerek Bekir Sami Bey e bırakmış, o da Misak-ı Milli de yer alan kararları açıklamıştır. Bu konferansta İtilaf Devletlerinin Sevr Barış Antlaşmasında bazı ufak değişiklikler yaparak TBMM ne kabul ettirmeye çalışmışlardır. Londra Konferansı nın sonuçları İtilaf Devletleri, TBMM Hükümetini konferansa çağırmakla onun varlığını hukuken tanımış oldu. TBMM hükümeti, bu konferanstan önemli sonuçlar beklemiyordu. Ancak konferansa katılmakla Türkler barışa yanaşmıyor, savaşı uzatıyorlar şeklindeki propagandanın önüne geçmiş oldu. Malta da sürgünde bulunan Türk esirler kurtarıldı. Anadolu da Yunan saldırısı yeniden başladı. 1.3. Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) 1917 yılında çıkan Bolşevik İhtilali sonucunda Rusya da Çarlık rejimi yıkıldı. Yeni rejim I. Dünya Savaşı ndan çekilince İtilaf Devletleri, Rusya ya karşı mücadeleye başladılar. Sovyetlerin gizli antlaşmaları açıklamaları üzerine de Batı ile ilişkileri iyice gerginleşti. Böylece çıkarların örtüşmesi üzerine TBMM hükümeti ile Sovyet Rusya arasında bir yakınlaşma meydana geldi. Ancak Rusya, yeni Türk devletinin gücünü henüz ölçmediği için TBMM hükümetiyle hemen bir antlaşma imzalamaya yanaşmadı. TBMM hükümetinin Ermenilere ve I. İnönü Savaşı nda Yunanlılara karşı kazandığı başarılar ve TBMM temsilcisinin Londra Konferansı na çağrılması üzerine iki taraf arasında Moskova Antlaşması imzalandı. Buna göre; İki taraftan birinin tanımadığı devletlerarası bir anlaşmayı diğeri de tanımayacaktı. Sovyet Rusya, Misak-ı Milli yi tanıyacaktı. Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasındaki antlaşmalar geçersiz sayılacaktır. Sovyetler kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecektir. Sovyet Rusya, TBMM ile Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan antlaşmalara göre belirlenen sınırı Batum un Gürcistan a iade edilmesi şartıyla tanıyacaktır. Moskova Antlaşması, Kurtuluş Savaşı nda önemli bir yere sahiptir: Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3
Bu antlaşma yeni Türk devletinin diplomasi alanında kazandığı bir zaferdir. İlk defa büyük bir devlet TBMM yi tanımıştır. Sovyet Rusya, Misak-ı Milli yi tanıyan ilk Avrupa devletidir. Sovyet Rusya, Sevr Antlaşmasını tanımadığını ilan etti. Doğu Cephesi tam anlamıyla güvenlik altına alındı. Not: Batum Gürcistan a bırakılmış ve böylece Misak-ı Milli sınırlarından ilk taviz verilmiştir. 1.4. Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) TBMM ve Afganistan karşılıklı olarak birbirinin meşruluğunu tanımayı ve yardımlaşmayı kabul ettiler. Önemi: İlk defa bir doğulu İslam devleti TBMM yi ve Misak-ı Milliyi tanıdı. NOT: Afganistan 1919 a kadar İngiliz sömürgesi altındaydı. 1.5. II. İnönü Savaşı (23-31 Mart 1921) Londra Konferansı ndaki barış tekliflerinin TBMM hükümeti tarafından kabul edilmemesi, İngilizlerin yeni bir saldırı konusunda Yunanlıları kışkırtması Batı Cephesinde Yunan saldırılarının yeniden başlamasına neden oldu. Böylece Yunanlılar Türk ordusunun teşkilatlanmasına fırsat vermeden Eskişehir ve Afyon u almayı, Ankara üzerine yürüyerek TBMM ni dağıtmayı planlamışlardı. Ancak Türk ordusu İsmet Paşa nın idaresinde Yunanlılara karşı kahramanca mücadele etti ve Yunanlılar İnönü mevkiinde durduruldu. Yunan kuvvetleri işgal ettikleri yerleri bırakarak geri çekildiler. Mustafa Kemal İsmet Paşa ya çektiği telgrafta Siz orada yalnız düşmanı değil; milletin makus talihini de yendiniz demiştir. II. İnönü Savaşı nın kazanılmasıyla: İnönü Zaferinin rastlantı olmadığı anlaşıldı. Türk ordusunun henüz taarruza hazır olmadığı görüldü. İtalyanlar ve Fransızlar, Anadolu da işgal ettikleri yerleri boşaltma kararı aldılar. 1.6. Kütahya-Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921) Yunan saldırılarının İnönü savaşlarında başarısızlıkla sonuçlanması Yunanlıları yeni bir durum değerlendirmesi yapmaya sevk etti. Düzenli ordunun Kuva-yı Milliye den farklı olduğunu anladılar. Ancak bu ordunun henüz taarruz gücünde olmadığını gördüler. Yunanlılar, TBMM hükümetini dağıtarak kesin sonuç elde etmeği amaçlıyordu. Bu nedenle aldıkları yeni takviye birlikleriyle Türk ordusuna karşı saldırıya geçtiler. Bu cephe İnönü den Afyon a kadar uzanıyordu. Türk ordusu henüz II. İnönü Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4
Savaşının yorgunluğunu üzerinden atamadığından Yunan kuvvetleri karşısında başarılı olamadı. Yunan saldırıları karşısında Türk kuvvetleri yenilgiye uğradı. Bu gelişmeler üzerine M. Kemal, İsmet Paşa ya orduyu Sakarya nın doğusuna çekmesi tavsiyesinde bulundu. Türk ordusunun Sakarya nın doğusuna çekilmesiyle Afyon, Eskişehir ve Kütahya Yunanlıların eline geçti. TBMM nin daha güvenli bir yer olan Kayseri ye taşınması tartışılmaya başlandı. Not: Kurtuluş Savaşı nda, düzenli ordunun yenilgi aldığı ilk muharebedir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5
Özet Milli Mücadel'nin en önemli savaşlarının yapıldığı ve kesin olarak zaferle sonuçlandığı cephe Batı Cephesi olmuştur. İngilizlerin gözetiminde, İzmir ile başlayan Yunan işgali Eskişehir'e kadar ilerlemiştir. Bu döneme kadar Kuva-yı Milliye birlikleri ile direniş gösterilmiş ancak işgaller kesin olarak durdurulamamış ve düzenli ordunun kurulmasına karar verilmiştir. Düzenli ordu ilk ciddi sınavını I. İnönü Savaşı'nda vermiş ve Yunan ordusu mağlup edilmiştir. Bu savaş TBMM'nin içerde ve dışarda prestijini artırmış, TBMM yönetimi Londra Konferansına davet edildiği gibi, Rusya ve Afganistanla da antlaşmalar imzalanmıştır. İlk yenilginin öcünü almak için toparlanan Yunan kuvvetleri bir kez daha II. İnönü Savaşında mağlup olmuşlardır. Yunanlılar, TBMM hükümetini dağıtarak kesin sonuç elde etmeyi amaçlıyordu. Bu nedenle aldıkları yeni takviye birlikleriyle Türk ordusuna karşı saldırıya geçtiler. Kütahya-Eskişehir Savaşları'nda ilk ve tek yenilgisini alan Türk ordusu Mustafa Kemal'in tavsiyesiyle Sakarya nın doğusuna çekilmek zorunda kaldı. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6
1. Düzenli ordunun kazandığı ilk savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) I. İnönü B) Sakarya C) II. İnönü D) Başkomutanlık Ünite Değerlendirme Soruları 2. TBMM'yi tanıyan devletlerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? I. TBMM'yi tanıyan ilk İtilaf devleti II. TBMM'yi tanıyan ilk İslam devleti III. TBMM'yi tanıyan ilk devlet I II III A) Afganistan Ermenistan Fransa B) Afganistan Fransa Ermenistan C) Ermenistan Afganistan Fransa D) Fransa Ermenistan Afganistan E) Fransa Afganistan Ermenistan 3. 1921 Anayasasının ilan edilmesi ve İstiklal Marşının kabulü aşağıdakilerden hangisinin sonucunda gerçekleşmiştir? A) I. İnönü Savaşı B) II. İnönü Savaşı C) Eskişehir-Kütahya Savaşları D) Sakarya Savaşı E) Büyük Taarruz 4. Aşağıdakilerden hangisinde İstanbul ve TBMM hükümetleri Türk milletini birlikte temsil etmişlerdir? A) San Remo Konferansı B) Mondros Mütarekesi C) Sevr Antlaşması D) Moskova Antlaşması E) Londra Konferansı 5. Aşağıdakilerden hangileri II. İnönü Savaşı ndan sonra Anadolu dan çekilme kararı almışlardır? A) İngiltere-Yunanistan B) Fransa-İngiltere C) İtalya-Fransa D) Rusya-İtalya E) Fransa-Rusya 6. Düzenli ordu aşağıdaki savaşlardan hangisinde ilk ve tek yenilgisini almıştır? A) Maraş B) Alaşehir C) Kütahya-Eskişehir D) II. İnönü E) I. İnönü Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7
7. Rusya ile yapılan Moskova Antlaşmasında Batum'un Gürcistan'a bırakılmasıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Milli Mücadele sonuçsuz kalmıştır B) Misakı Milliden ilk taviz verilmiştir C) Rusya işgal ettiği topraklardan çekilmiştir D) Doğu cephesi kapanmıştır E) Rusya'dan yapılan yardım kesilmiştir 8. İtilaf Devletleri TBMM yönetimini Londra Konferansına İstanbul Hükümeti aracılığıyla çağırmış ancak TBMM yönetimi doğrudan davet gelmediği takdirde konferansa katılmayacağını bildirmiştir TBMM'nin böyle davranmasının nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Barış görüşmelerinin kesintiye uğraması B) İtilaf devletleri arasındaki anlaşmazlıktan yararlanmak C) İtilaf devletlerince resmen tanınmak D) Savaşları sürdürmek istemesi E) Konferansa katılmamak istemesi 9. 1. Londra konferansının Milli Mücadele açısından en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisi olmuştur? A) Misakı Milli ilk kez uluslararası alanda duyurulmuştur B) İşgal kuvvetleri Anadolu'dan çekilmiştir C) Ankara resmen başkent ilan edilmiştir D) İstanbul hükümeti yok sayılmıştır E) İtilaf devletleri barış şartlarını kabul etmiştir 10. Mustafa Kemal Paşa nın İsmet Paşa ya çektiği telgrafta Siz orada yalnız düşmanı değil; milletin makus talihini de yendiniz dediği savaş hangisidir? A) I. İnönü B) II. İnönü C) Sakarya D) Başkomutanlık CEVAPLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A E A E C C B C A B Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR Armaoğlu, F., (1998), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara. Ercan, Y., (2002), Osmanlı İmparatorluğunda Bazı Sorunlar ve Günümüze Yansımaları, Ankara. Gürün, K., (1983), Ermeni Dosyası, Ankara. Kırzıoğlu, F., (1990), Kazım Karabekir, Ankara. Kocatürk, U., (1988), Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara. Kurat, A. N., (1993), Türkiye ve Rusya, Ankara. Mumcu, A. (1986), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Onar, M., (1995), Atatürk ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, C.I-II., Ankara. Özalp, K., (1988), Milli Mücadele, Ankara. Sonyel, S. R, (1991), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Ankara. Tansel, S., (1991), Mondros tan Mudanya ya Kadar, C.III,IV, İstanbul. Turan, R.- Safran, M. vd., (2011), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Uçarol, R., (1985), Siyasi Tarih, İstanbul. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9