Alkın Küçükbayrak alkin@superonline.com Çeşitli Alanlarda Yapay Zeka Ajanları I Bundan önceki yazılarımızda Yapay Zeka nın tanımını yaptık ve kullandığı yöntemleri temel ve ileri yöntemler olmak üzere iki başlık altında inceledik. Sıra, bu yöntemler kullanılarak oluşturulan birincil yapay zeka yazılımlarını, ajanları incelemeye geldi. Kelime anlamı olarak ajan, (ing.: agent) kontrolü altında olduğu bir üstbirim tarafından yönlendirilen alt birime denir. Ajan, üstbirim adına, onun bir uzvu veya uzantısı olarak üstbirimin işlerini görür. Bu tanımlamaya göre bizim yerimize iş gören bütün elektronik aletleri ajan olarak tanımlar isek yanılmış olmayız sanırım. Fakat bütün bu ajanlar, örneğin bir mikser, düğmesine basıldığında yalnızca gelen elektriği motoruna yönlendirecek ve karıştırma işlemine başlayacaktır. Yapay Zeka kullanılmadan yazılan bütün bilgisayar programları da bir yönden miksere benzerler. Basit bilgisayar programları çağırıldıklarında kodlarına yazılı olanlar doğrultusunda işlem görürler. Yapay Zeka ile programlanmış yazılım ajanlar ise, üst birimin işlerini görürken çıkacak bozuklukları, kendilerini meydana getiren zeki kod aracılığı ile halledebilir, oluşan istisnai durumların üstesinden gelebilirler. Yani daha basit olarak açıklayacak olur isek, normal bir yazılım sadece söyleneni yapıp ortaya koyarken ve en ufak bir aksaklıkta işlem görmekte aciz kalırken, bir yapay zeka yazılımı ulaşılması amaçlanan sonuç doğrultusunda daha kapsamlı düşünebilir ve amaç doğrultusunda ürettiği zeki çözümler ile normal bir programdan daha faydalı olabilir. Yapay Zeka yazılımlarının bilgisayar ortamında oluşturulup denendiğinden önceki yazılarımızda bahsetmiştik. Zeki Yazılım Ajanları da (Intelligent software agents) genellikle bilgisayar ortamında meydana getirilir ve kullanılırlar. Bu ajanlar, çalışma prensiplerine göre kendi aralarında sınıflara ayrılırlar. Bunların içinden en ilgi çekici olanları, etkileşimli(interactive) olarak kullanıcıdan gelen emirler ile çalışan davranışçı (behaviorist) ajanlardır. Bunlar kullanıcı ile birebir etkileşim içindedirler ve ondan gelecek komutlara göre davranışlarını düzenlerler. Buna güzel bir örnek, USC Information Sciences Institute da üretilen STEVE yazılımıdır. STEVE, öğretim amaçlı kodlanan bir yazılımdır. Şu sırada Amerika Birleşik Devletleri nde deniz kuvvetlerinde mürettebat eğitiminde kullanılmaktadır. İlk önce bilgisayar ortamında, çalışılacak ortamın birebir bir kopyası meydana getirilir. Bu, örneğin
bir denizaltının makine dairesi olabilir. O makine dairesindeki her bir motor ve düğme, görüntüleri ve fonksiyonları gerçekleri ile aynı olmak üzere bilgisayarda simulasyon ortamına taşınır. Yani bilgisayar programı olarak, üç boyutlu gerçeği ile hiçbir farkı olmayan bir sanal gerçeklik yaratılır. STEVE ise, bu sanal gerçeklik içinde sanal bir öğretmen davranışı gösterecektir. Burada kullanıcı, yani öğrenci, bilgisayar oyunlarındakine benzer bir şekilde dışarıdan kendini o sanal gerçeklikte temsil eden bir arabirim ile dahil olacak; Öğrenci davranışı gösterecektir. Bu simulasyonda STEVE, ilk önce öğrenciye makinenin genel çalışma prensibini anlatır ve denemeden önce sorusu olup olmadığını sorar. Öğrenciden gelebilecek her soruya yanıt bulabilecek kapasitesi olan STEVE, daha sonra öğrenciden bu anladıklarını uygulamasını ister. Öğrenci de öğrendiklerini sırası ile o sanal makine dairesinde uygulamaya başlar. Bu sırada STEVE öğrencinin her adımını izleyecek, yaptığı yanlışlarda uyaracak, sorulduğu kadar -örneğin bin kere de sorulsa- cevap verecek ve öğrenci o işlemi doğru uygulayana
kadar öğretme işlemini sürdürecektir. Bu tür simulasyonların daha da gelişmişleri öğrencinin durumunu da değerlendireblmekte ve uygun bir ders notu verebilmektedir. Öğretim amaçlı meydana getirilen bu zeki yazılım ajanı, öğretmenler adına, onların bilgi ve verileri doğrultusunda öğrenciye öğretme, hatta başarılarını test etme yetisine sahiptir. Bu yönü ile STEVE, zeki bir ajandır. Fakat aynı sanal gerçeklik içinde kullanıcının temsilcisi veya görüntüsü olan birim, sadece basit bir yazılım ajanıdır. STEVE in içinde olduğu bundan başka daha bir çok öğretici simulasyon vardır. Bazılarında takım çalışması öğretilir. Öğrencinin içinde bulunduğu bir sanal gerçeklik içinde, öğretmen ve yine zeki ajan olarak birden fazla takım arkadaşı vardır. Öğrenciye tecrübe kazandırmak için burada takım arkadaşlarının bir tanesi önceden programlandığı şekli ile bir hata yapabilir veya öğrencinin bir hatasında onu uyarabilir.
Bu tip simulasyonlar, tıp üniversitelerinde de kullanılmaktadır. Örneğin ADELE isimli pedagojik zeki yazılım ajanı, tıbbi müdahaleleri öğrencilere öğretebilir. Ayrıca ADELE in arabirimi pedagojik nedenlerden dolayı erkek değil, kadındır.
Yazımızın ikinci bölümünde, bu konudaki araştırmalara göz atacağız ve zeki yazılım ajanlarının bugün bulundukları seviyeyi inceleyeceğiz. Yapay Zeka nın gücünün son hali ile ortaya çıkmış ajanların davranışlarına bakacak, emotional algorithms (duygusal yazılımlar) konusuna değineceğiz.