ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı 2007-2013 BSBEEP Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı GA1: Mevcut Dış Durumun Analizi Veri ve Bilgi Toplanması ve Dağıtılması Faaliyet GA1.2 Özet Avrupa Birliği, Ulusal Ve Yerel Düzeyde Binalarda Enerji Verimliliği İle İlgili Hibe Programları, Finansal Fırsatlar Ve Girişimler Hakkında Bilgi Toplanması Ve Proje Ortaklarının Yerel İhtiyaçlarını Karşılamak Üzere Değerlendirilmesi
Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca Samsun Büyükşehir Belediyesi sorumlu olup, herhangi bir şekilde AB nin görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. 2
ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı 2007-2013 Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı (BSBEEP) Samsun ve Tekirdağ Büyükşehir Belediyeleri tarafından uygulanmakta olan Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Projesinin amacı yerel yönetimlerin ve kurumların kapasitelerini güçlendirerek bölgede ortaklıklar ve işbirliği programlarının güçlenmesine katkıda bulunmaktır. Yerel ve küresel ölçekte çok önemli etkileri olan binalarda enerji verimliliği sektöründe yerel yönetim ve kuruluşların kapasitelerinin güçlendirilmesi oldukça önemlidir. Proje ile ulaşılması hedeflenen gruplar başta Belediyeler (teknik hizmet departmanları, finansal destek hizmetleri), üniversitelerin konu ile ilgili bölümleri, laboratuvarları, belediyeye hizmet verenler (yönetsel ve teknik personel), enerji verimliliği ile ilgili çalışmalar yürüten firmalar, uzman gazetecilerdir. Projenin çıktıları finansal açıdan başta kentin kolektif kuruluşları (örneğin ticaret odası, mühendis odaları, sendikalar, finansal kuruluşlar) olmak üzere belirli meslek grupları (yapı malzemesi üreticileri, inşaatçılar), enerji ile ilgili kurum ve kuruluşlar (elektrik dağıtıcı şirketler, ESCO lar), inşaat şirketleri, genel kitle (potansiyel yatırımcılar, vatandaşlar) üzerinde etkili olacaktır. Projenin beklenen sonuçları arasında; binalarda enerji verimliliği ile ilgili organize bilgi paylaşımı ve bilginin Karadeniz Bölgesine sistematik olarak yayılmasının sağlanması, doğru bilginin toplanması ve özellikle belediye binaları ve belediye düzeyinde enerji tüketimi müdahale alanlarında güvenilir analizler yapılması, enerji verimliliği konularında kısa ve orta dönemli planlama yapabilmek için güvenilir temel bir çalışma yapılması vardır. Bunun yanında hedef grupların eğitimi, geniş kitlelerin farkındalığının arttırılması beklenmektedir. AB proje yönetimi konusunda üye olmayan ülkelere de bilgi transferi yapılmaktadır. BSBEEP projesi hakkında daha fazla bilgi için :www.bsbeeb.com 3
GA1.2: Avrupa Birliği, Ulusal Ve Yerel Düzeyde Binalarda Enerji Verimliliği İle İlgili Hibe Programları, Finansal Fırsatlar Ve Girişimler Hakkında Bilgi Toplanması Ve Proje Ortaklarının Yerel İhtiyaçlarını Karşılamak Üzere Değerlendirilmesi Güncel Finansman Planları Ve Kaynaklar Karadeniz Havzası nda her biri farklı özelliklere, hedeflere, avantajlara ve dezavantajlara sahip bulunan farklı finansman planları portföyleri vardır. Binalarda enerji verimliliğini teşvik etmek için yapılan tüm çabalara ragmen, Karadeniz Havzası nda enerji talebi olumlu anlamda artmaktadır. Bu nedenle, hem altyapı gelişimlerine hem de enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji yatırımlara ihtiyaç artacaktır. Bütçe kaynaklarının sınırlı kullanılabilirliği ve belediyelerin borçlanmasında kalan sınırlamalar ile enerji sektöründeki yatırımlara özel sektörün katılımı ve enerji verimliliği hizmetlerinin ticarileştirilmesi; kapasite geliştirme, politika reform ve özel oyuncuların katılımı ile kamu sektörü projeleri için yeterli şartları sunabilecek olan özelleştirilmiş finansman programlarının geliştirilmesi ile iyileştirilebilir. Aynı zamanda, IFI nin belirgin biçimde karbon ayak izlerini izlenmesi ve rapor etmesi sayesinde azaltılmış CO 2 emisyon pazarı özellikle sürdürülebilir enerji projeleri için finansman durumunu etkileyebilir. Son olarak, yukarıda belirtildiği gibi, enerji taşıyıcıları için maliyet düzeylerinin altında belirlenen tarifelerden kaynaklanan piyasa bozulmaları sebebiyle enerji ve enerji verimliliği yatırımları gecikebiliyor. Piyasa bazlı enerji fiyatlarına geçişi yapmak suretiyle etkin kılınacak yerleşik enerji verimliliği teşvikleri ile böylesi mali engellerin ortadan kaldırılması gerekir. Ayrıca, ESD nin enerji verimliliği yatırımlarıyla enerji verimliliği gelişmelerini destekleyen fonlar ile teşvik edilmesine gerekir. BSBEEP programı, işbirliği programlarının yanı sıra AB yapısal ve bağıntılı fonları gözden geçirmiştir. Bu rapor ulusal ve bölgesel düzeyde bölge ülkelerinin mevcut finansal kaynakları, devlet bütçesi ödenekleri, IFI leri (Dünya Bankası, EBRD gibi), Küresel Çevre Fonu nu (GEF), Avrupa için Birleşmiş Milletler Ekonomi Komisyonu (UNECE) ve UNDP gibi Birleşmiş Milletler (BM) kuruluşları, AB nin Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) birimini, Green for Growth Fonu nu, Alman Kalkınma Bankası (KfW Kreditanstalt, KfW) gibi ikili finansal aracıları ve ticari bankaları gözden geçirmiştir. Teknik Destek fonları hakkında daha fazla bilgi USAID, GIZ ve Avrupa Yatırım Bankası (EIB) işbirliği ile AB tarafından kurulan Teknik Destek birimlerinden bulunabilir. 4
Ülkelerin çoğunda enerji verimliliği alanında faaliyet gösteren aşağıdaki finansman planlarının belli bir harmanı vardır: Kamu veya donör fonlarından hibe finansmanı Devlet bütçesinden doğrudan yatırımlar Sektörel kanunlarla şart koşulan enerji verimliliği fonları Ticari bankaların sağladığı enerji verimliliği hibe, teşvik veya kredileri (yatırım maliyetinin % 20'sine kadar) ve yerel bankalar ve borçlulara sağlanan teknik yardım (EBRD, EIB, KfW, GGF, WB, EC). Bankalar ve finans kurumlarından ticari finansman Buna ek olarak, yerel ticari bankaların birçoğu enerji verimliliğine yönelik kredi ürünlerinin tanıtımını yapmaktadır. EBRD, SEFF, IFC or GGF gibi bankalar daha büyük bölgesel kredi olanakları çerçevesinde alt bankalara yönelik faaliyet gösterir. Avrupa Komisyonu ndan gelen destek, yukarıda belirtilen bölgesel kredilere farklı oranlarda hibe finansmanı ve teminat şeklindedir. Finansal Engeller GA 1.1 deki çalışmada söz konusu olan yasal ve mevzuat engellerine ek olarak, aşağıda sıralanan engeller sürdürülebilir enerji yatırımlarına sağlanabilecek finansman kaynaklarını engeller. Bu engeller; Yüksek faiz oranları ve teminatlandırma nedeniyle uygun maliyetli enerji verimliliği finansman düzenlemelerinin yokluğu Yüksek seviyede ticari kayıplar ve enerji faturalarının ödenmemesinin enerji verimliliği önlemlerinde yatırım için teşviği azaltması Belediyelerin borç vermesine konulan yasal sınırlamalar ve bazı belediyelerin bankalar ile sağlıklı kredi geçmişinin olmaması Proje hazırlamada kaynakların eksikliği (Enerji denetim, proje geliştirme, yatırım portföy hazırlama) Sonuçlar Ve Kapasite Geliştirme İçin İhtiyaçlar Enerji Verimliliği Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (NEEAP) süreci üzerinde çalışmaya devam eden Karadeniz ülkelerinde Gürcistan kendilerinin ilk, Moldova, Ermenistan ve Ukrayna ikinci ve AB üyesi ülkeler üçüncü NEEAP lerini başlatmıştır. Bunlar sadece planlama belgeleri değil ayrıca ayrıntılı bir yatırım planı ve belirlenmiş zaman dilimleri içerisinde bu ülkelerin enerji tasarrufu hedeflerine ulaşmalarında gelişmelerini gözlemlemeye yardım etmeyi hedefleyen derin izleme ve doğrulama egzersizleridir. Ulusal M&V süreci ayrıca enerji sektöründe, çevre korumasında, iklim değişikliği azaltım stratejilerinde vs. genel ulusal politika için değerli bir varlık olduğuna dikkat edilmesi gerekir. NEEAP enerji verimliliği geliştirme önlemlerinin bir parçası olarak, yasal-düzenleyici çerçevenin daha da geliştirilmesi gerekmektedir. Bu ülkelerde en yüksek öncelik, enerji verimliliği direktiflerinin uygulanmasını sağlayacak olan uygun 5
kurumlar arası işbirliğini de kapsayan, binalarda enerji verimliliği ile ilgili mevzuatın geliştirilmesi ve düzenlenmesidir. Ikinci mevzuat özellikle enerji verimliliği için piyasa engellerini ortadan kaldırmaya yardımcı olabilecek, desteklenen enerji verimliliği reformunun uygulanması ticarileştirecek ve yatırımları sürdürülebilir enerji projelerine yönlendirecek bölgelerde gereklidir. İkincil mevzuat farklı ülkelerde gelişimin farklı aşamalardadır ve özellikle aşağıdaki alanlarda tamamlanması gerekmektedir: Tedarik yönetmeliği, model sözleşmeler ve kamu bütçelerinin mevcut yasalarında yapılan değişiklikler gibi Enerji Hizmet Şirketleri için Enerji Performansı Sözleşmesi ve Yasal Çerçeve Enerji tasarruflu ürün ve hizmetlerin kamu alımları Devam eden tarife reformu, ölçüm ve tüketim temelli faturalama, kamu hizmeti yapan kuruluşların katılımıyla gerçekleşen enerji verimliliği politikaları Uygun maliyet asgari bina enerji performansını hesaplamak için karşılaştırılabilir metodoloji ve yazılım aracı Sıfır Enerji Bina (NZEB) anlayışını geliştirmek ve EPBD altında 2021 e kadar kademeli olarak uygulamaya koymak için planlama Enerji performans sertifikası ve denetim sistemleri için prosedürler ve düzenleme Sertifika, denetim raporları ve sertifikalı uzmanlar için ulusal kayıtlar (sistem ve kurum) 2010/31/AB yeni çerçeve talimatının enerji etiketleme düzenlemesini geliştirme Benzer olarak, tüm ülkelerin başarılarının bilgisinin oluşturulacağı ve diğer ülkelerde gelişimi desteklemek için kullanılabilecek bölgesel bir web tabanlı bilgi portalı kurmak için belirgin bir ihtiyaç vardır. Aynı zamanda enerji verimliliği performansının değerlendirilmesi, yeni bir dizi normların temelinde belgelendirme ve etiketleme, düzenlemeler ve standartlar ile bağlantılı yeni görevleri yapacak büyük bir profesyoneller kadrosu oluşturacaktır. AB politika süreçlerine farkındalık sadece politika yapıcılar ile değil aynı zamanda teknik profesyoneller, sektörel karar vericiler, yerel yetkililer vs. ile oluşturulacaktır. Binalarda enerji verimliliği için potansiyel finansman planları Yerel yetkililerin belediyelerin enerji faturalarını yönetmesinde ve belediye hizmetlerinin kalitesinin iyileştirilmesinde destek olma anlamına gelen böylesi bir çözüm oldukça önemlidir. Özeldeki yaklaşım, konut yapılarının sübvanse edilmesi, finansman, çeşitli konut enerji verimliliği teknolojileri yatırımlarında hibe desteği gören kredi programlarının pazar talebi oluşturması teklif edilmiştir. Ulusal ve yerel bütçe kaynakları, uluslararası fon kaynakları, ticari bazlı işlemler ve yukarıda bazılarını ya da tümünü içeren hibrid düzenlemeleri de içeren Karadeniz bölgesindeki ülkeler için uygun olan çeşitli finansman seçenekleri bu çalışma ile 6
değerlendirilmiştir. Ulusal ve belediye bütçe kaynakları, altyapı iyileştirmelerinin dağıtılmasında veya özel fonlarda, AB projeleri gibi uzun vadeli finansman programlarının uygulanmasını kolaylaştırmak için kurulan kamu yatırım programlarının desteklenmesinde kullanılabilir. Uluslararası fonlardan gelen finansman genellikle hibe, kredi ve teknik yardım sağlamak amacıyla kullanılır. Banka kredileri, ESCO'lar veya kamu hizmetleri, üreticiler ya da servis sağlayıcıları gibi diğer özel sektör girişimlerini içeren ticari bazlı işlemler olarak sayılabilir. Sadece seçilen binaların enerji verimliliğini yükseltmede değil ayrıca ESCO lar gibi enerji verimliliği servis sağlayıcılarının gelişimi kolaylaştırmada sınırlı donör fonları kullanmaları önemlidir. Ticari temelde dağıtılan fonda kullanılan modellerden bazıları, ESCO konseptine benzeyen, enerji verimliliği yatırım maliyeti ürettiği enerji tasarrufundan daha fazla olan projeler olabilir. Donör programları içinde ESCO sözleşmelerin kullanılmasına tüm ülkelerde öncelik verilmelidir. ESCO enerji performans sözleşme başlangıç girişimleri, donor veya Romanya, Ermenistan, Ukrayna ve Türkiye'de mevcut olan UFK destekleri ile uygulanmaktadır. İlgili taraflardan en az birinin finansal maliyetlerini ya da riski azaltan finansal bir mekanizma üretmek için hibrid düzenlemeler finansman kaynakların daha etkin ve verimli kullanılmasını sağlayacaktır. Örneğin: Ticari kredileri yumuşatmak için donör kuruluşlar tarafından hibe sağlanması Fonlarını yerel ticari bankalar aracılığıyla müşterilerine kanalize eden bir donor kuruluşu tarafından bir enerji verimliliği kredi mekanizmasının kurulması Ticari kredileri kapsayacak kısmi kredi garantileri. Orta vadeden uzun vadeye, enerji verimliliği yatırımları mali olarak sürdürülebilir olmalı ve kullanılan kredilerin geri ödenmesini sağlamak için yeterli tasarrufu oluşturmalıdır. Bununla birlikte kısa vadede, tüketicilerin maliyeti yansıtan enerji fiyatlarının tamamını ödememesi anlamına gelen piyasa çarpıklıklarından dolayı ve birçok kamu ve özel binaların asgari konfor düzeyini kullanıcılarına sunmaması nedeniyle, bu koşulların her durumda yerine getirilmesi mümkün değildir. Ortak İlgi Alanı Yukarıdaki uygulamaların karmaşık doğası, bölge ülkelerindeki enerji verimliliği uygulama deneyimlerinin azlığının yanı sıra teknik personel arasında farkındalık eksikliği göz önüne alındığında, tüm bölgesel ülkeler tecrübe paylaşımı, farkındalık arttırma ve pilot proje uygulamalarından ciddi şekilde yararlanacaktır. Ayrıca sınırlı donör kaynaklarını uygun şekilde oluşturmak, Karadeniz Havzası ülkelerinin binalarda enerji verimliliği kapasitesini arttırmak ve teknik destek ihtiyaçlarını gidermek için güçlü ve devamlı donör koordinasyonu gerekecektir. 7