/ ı, i Al~ara D. T. c. Fakültesi Antropoloji ve Etnoloji enstitüsü ö~rencilerinden 2243 numaralı Mediha Ça~daş. \ \ jl!i ' i lı' li i' :ı ' / /
S İ H İ R, A M U L E T (Nazarlık- Muska) Te VE B U N L A R L A İ L G İ L İ İ N A N Ç L A R \ 'i-,j'
r~-ı lle.jl :ı DI= ~ 5bl.C3~ \ c:ıv::ı ') ' ' '\. '!.;
ı İ Ç İ N D E K İ L E R Giriş ve Amuletin Etimolojisi Sayfa Amulatin tarifi Amuletin Etnolojik yônden tatkiki Amulet olarak kullanılan objeler nelerdir ve amulatin genel karakterleri Prehistorik ça(;larda amulet ı::ırotohistuvar ve Tar i hi devirlerde Amu- let ı ı ll ll ır I 2-? 3-4 I rz ) 7 IB-24 \. Muhtelif Etnilerde amuıst MısırdaA A.mulet Habeşiştanda " Babilanyada ll Sayfa 25-'38 25-26 26-27 Hirıd:i.stan:da ll Tibette KeCtle)'de Greklcrdn Romalı J..::"tr da Eskimolai"da Kızıl '" ıı ıı ll ll derililerde Meksikada Mayalarda 30-')I '32 ')'~ 33-~74 3~ 36 Hebrid adalarında 38 Muhtelif dinlerde amulet Şamanıılda Budistlerde Müslümanlıkta Anadoluda Sonuç amulet tl ll ll ları 39-54 40 4I 42-45 45-50 SI-54 ıl i lı! il :~.: p
CHR I İn:::>anlar en esld ça!~lardan bu güne kaclar tabiatı ve onun tlirlü tezahürlerini a:nlamaga ve bu tezahürlere üstün gelmeye çalışmışlar, eze li ebedi dertlerine daima çarejler bulma.ki? yollarını aramışlardır. Din ve felsefe, sihr(magie) bu konuda onlara on yakın teselli kaynntı olmuş tur~ FeHUce:tlerini çeşitli kaynaklara atfeden insanlar, onlara karşı ön ceden savunma yollarını aramışlardır o Çagdaş medeniyet in bilimsel zhı... niyeti bu günkü durumunu kazanmadan evvel batıl inançlara dayanan bir çok safhalardan geçmiştir. Bu batıl inançların bazıları zamanımıza kadar devanı edegelm.işlerdir. Bu gün medeni sosyotelerde hala. bu inançların arta kalan izlerine raslanmaktadır. Bu nevi inançlardan zamanımızda da önemini muhafaza etmiş olan sihir ve onunla ilgili obje''(amulet)(nazarltt" ık-muska) ' hakkındaki inançların anlam ve mahiyetini, prehistuvar~ pro-.\-.~:e tohistuvardan bu günet;y~bu günkü etnilerde incelemeye ve nihayet bu korıud da mütevazı b:lr sentez yapmaya çalıştım. Çok gen:lş ve uzun bi.r meı:ıaiyi gerektiren bu konuyu vaktin müsaades:l nisbetinde işlemeye gayret et cün Bana bu vazifeyi veren, çalışmalarımda degerli yardımlarından faydalandığım sayın ho cam Ord" rrof.. şevket Aziz Kanfmya ho calarım Dr o Doç" Nerrnin Erdentuğa, Dr. Kılıç Köktene teşekkürjıerimi sunmaya bir borç bilirimo İngiliz» Jl'ransız, alman edebiyatında amulot iu etimoloj isi gaz, önune alındığında bu kelime ile sihirli obje~erin ifade edildiği görulur. Aynı kolüne turkçede nazarlık ve muska, hanıayil anlarıuna tekabul eder o ~i~' ğer taraftan Asya etnilerinden Altay ve Yenisay kabileleri lisanında ll~~s "~'öz" kelimesi takdis edilen ve evler:l koruyan objelerin karşılı{h ola:f rak, Moğol dilinde "Ongon" kelünes tılı sımıı figür inler iıı karşılı(;{;ı, }arım lehçesinde "Abak" kelimesi ve Di van.:ı.. Lügatı Türk de "Aba.kı keii.lui;;.!- si canlılur ı fena e;özlorci.lc)ll koruyan objelerin karşılıt~ı olarak kaydeclil:lr. Dünyanın en eski fikir mahsüllerini taşıyan Vedda odebiyagınd~, p tı.lısım ve onurıla lgii bir sürü inançlar gurubuna "Vlani tabir edilmektedir; bu kelimenin diger bir anlamıda slis eşyasını ifade eder Etimoloji..tl~tif'l(lf Yönden V e dda,!'ilan i k e H nıo s i ".r,:anilo " k e lt me s il e ayni anı aı.ı~ ta ş ımajet ad ır " Vedda ll.taratiründe Bllıre alt metinler topluluğu olarak kabul edebilece-
u.?~ üniz "Atharva" v ec i' ı d a b 'ı:ı: -~ c~ol r.: ' "' aı'lıjr..... formülleri zikredilmokte,lir_w Hint te sihirlt söz formülleri "lvlat:nı" kelimo;':lile ifade oj.u.mııalctaclır Tfls.ki sır yazıla:.rında "Ka kelimesi k:albi olan tjir varl:ı.k ola rak taı::>vir edı me ç e ve es LL...::;..... -~ ı t ' ı J :Lr d:-~ ka<- ı.p,c;, e.lrj_ı nc.e anıuletler bu met'hurnla ilgili olarak lcullanılmakta idi "Dat" kelimesi vücudun çatısı manasını taşımakta ve bu isimde Tanrılara sihri objeler sunuldugu zikredilir. EskJ IV!J.sırlılarda diger bir mefhum sihi.rli gözü işrret etmekte ve "Uza" kelinı< mesile ifade olunmaktadır. Eski Mısırda göz şeklinde amulotler yapılmıştır. tedir. Habeş lisanında Dabtara kelimesi :3ıiıhirli sözleri ifade etmejcgskl~ola:rda rr Arnuaq" keliuıe.:d i.nsanı tehlikelerden koruyan obj e+ ye verilen isimdir. Dogu Kızıl derililer araı:nnda "JVIani tou.kelimesi ~~Jh r bir mefhum taşımakta ve bu kelime ile ifade olunan sihir sistemi ile ilgili amuletler taşım~ta oldukları görülür" nuronlar gayri tabii gördükleri cisimleri amulet olarak J.cullanmışar ve buna.ta"oky" adını vermişlerdir. Bunarda rüya ve büyü ile Llgili anıtilletlerde "Onniot" adını almaktadır. Amuletip IJ:'arifi Amulet nıefhunıu muhtelif müellifler tarafından muhtelif şekillerde tarit edilmiştir. Bu tariflerden bazılarını gözden geçirelim: Geniş bir tarife göre amulet, tehlikelerden korunmak talihli olmak, talihsizlikten kurt*lmak, hastalıkları iyi etmek, kuvvet kazan~k, ~'aiırının himayes.iııe mazhar olmak, maksa<iıilo insanın Uzer.inde taşıdığı şu veya bu şekilde muhafaza ettihi kendisinde sihri kuvveti saklayan obje- erdir. Bazı müellifler i!e amuleti fenalıklara karşı koruyucu bir kudre- te sahip s ü s e şyaları dır d iye tar H eder ı er Bu ikinc i tar ı.r ik in sanların sihrl kuvvotj.ere inanma ihtiyacile suslemne ihtiyacını tek obje ile tem~n ettie;i fikrini desteklemek isterlero
Diger bir tari4ise taşınabilen objelerle beraber sihr söz formullerini 3 anıulet meflıumunde toplanıaktadır. Bazı mllellifle:r,sihir ve amulet kelimolerinin aslında b:i.rbiringl.r. den farklı mofhunılar ifade ettigini iddia ederler. Bu muelliflere göre sihir, kelime veya söz formullerini söyleyerek yapılır; amulet ise konuşulan söz veya sözler mecmuası olmayıp taşınabilen eşya Uzerine yazılmı~ veya kazı~mış yazılar yahut tılısımlı eşyalara verilen isimdir diye tarif ederler. Bu tari~ler çeşitli şekilde ifade edilmekle beraber biribirinden pek farklı d.egildirler P orta lcarcılcterler. haizdirler. Bu mefhumun ayrı ayrı şekilde tarif edilmesine sebep çeşitli etnilerin din ve inanç farkından dogmaktadır. Amuletj,n Etnoloj ill_y.önden tatkiki l Etndıl oj ik e kol rııen,s u plan nı n amu le t m<ıf humunu in o eilıenmeıiıte t i o e~ sinde esaslı iki kanaata sahip oluyoruz. Bunlardan magik nazariye ile ilgili olanı etn6lojinin kurucurarı dan olan E9 B".)(ylor tarafından i.leri atılmış tır 9 Ayni teori J-. G. Fra~E zer tarafından tekamlil ettirilwiştir. Bu birinci kanaata göre iptidai insan zihniyeti bir maddenin pa:rçası maddeden ayrılmış olsa dahi yine onda ayrılmış oldugu şeyle bir irtibat olduğuna inanır. IVIesela: G-öze benzeyen taşın gözün görme hassası üzerine tesir edebileceğine inanıra Kezg bir ı: kartalın cesare lf ve keskin baleışının silırini onun tuyle:rinde saklı olduguna ve bu tuyl~bri saklamak yahut üzerinde ta.'i::unakla bu vasfın onlaracıa geç ecegi inancı hakündir. E. B. Taylor bu misallerdede zikredildi~i gibi insanlar~b-zihinde kurulan munasibeti gerçekte olan bir munasfbet sanarak bir çok maddelerde sihir kuvvetıiı. oldu~una inanmı.ş olduklarını açıklar. 'I~ylo.run gö.rüş lerini tekamul ettiren ve yayan meşhur etnook Frazer de insanların kendi li!ükent Univer~ity Library
kafaların!!laki fikir nizanıını tabiatın nizamı olarak görelüklerini ve eş yaya kendiler ine göre de('!; er verdileler ini il8.ve eder. İkinci görüş birinci görüşten esas itibarile pek farklılık göstermeza Bu görüşte iptidainin sihir kudreti anj.ayışı ile ilgilidir. İkinci kanaatı l?oli:nezya ve maıe:nezyadaki mana anlayışı i.le izah edebiliriz. Malenezya ve ~olinezyada tek&mülü olarak mana anlayışı biz amulet mefhumunu fikir ile kabili izah görmekteyiz. MSlenezyalılar arasında amuletler taşınan kimseler tarafındar. şu veya bu tarzda degerlendirilnıiş kendilerine hususiyatler atfedilmiş objelerd~~. Bunlar nasıl mana haline gelmiş ve insanlar tarafından taşınmışlardır? Evvel~bu maddej.er al~kayı çekecek durumdadırlar. lviesela; İnsanlara benzerler, insam n etrafında gördü&; ii şeylerde~ farklıdır lar_, :~u obj eler de insana tesir etme hassas ı vardır. Aynı zarnanda. kew.. Une bakan ldmseye adeta (beni al taşı) gibi bir tt"'d.r bıralnr. Bu eşyalar ekseriya alınıp taşındıkları Vt=.:ı muhafaza edildikleri iç in manadirlar; nasıllö mana oldukjarı için sakjanılatl taşınılan maddeler oldugu gibi. (l) i il L
'\ A.mulet Olarak kullanılan objeler nelerdir? Amulet olarale kendilerinde sihri bir kuvve saklı olduguna nılan objeler( maddeler) şunlardır: ı:eaşlar ( hususile garip şekiller taşıyan.9 orijinal renkler i olan pre- histuvarda alet olaı ak kullanılmış çakmak taşları., işlenınemiş çal(mak taşları., göze benzeyen taşlar V.. So) bazı nebatlar,nebat kökleri, yaprakları, tohumlarj ağaç kabuk ve parçaları, hayvan boynuzları.ıı dişle:r:i., hayvanların pençe tır:rıak i V.,s" böcekler., insanın saç ve dişi hatta yamyamlarda insan kafası ve eli, ölü ( yadigarları, bitkilerden yapılan ilaçlar, demir, altın, gümüş VoSıı madenler, tuz,. renkli maddeler, inss.n vevr h~yvarı şek:il"teri(idoller) (ı) göz,el,boynuz şekilleri, yabancı diyarıardan getirtilmiş süs eşyaları muskalar, kutsal metin lerden alınını ş yazılar, madalyalar sikkeleır., kurban edilmiş veya tanr ıya sunu I. muş bir maddr:min parçaları., kutsal bir mahal veya kimseye ait şeyler mercanler i kavkılar ~ tüyler,hayvan deriler i., haç şekilleı~ i~ yıldız şekilleri V os" dir" ~ ı Amulet objeleri, kendilerine sihri kuvvet atfedilen eşyalar bu vasfı nasıl kazanmışlardırp anıulet objelerinin genel karakterleri nelerdir? Bu soruları misaller vererek belirtmeye çalışabiliriz. Normal üstü bir inkişaf göstermiş bazı bitkilere, kozu kendilerine has hususiyat gösteren meyvalara sihri kuvvet atfedilerek saklan:lr" İtalyada çift bademler ve çift cevizler kem gözden baş agrısından, büyüden koruyan ve in insana talih getiren birer amulet olarak kullanılırlaro lave ediliro Anadoluda küçük ceviz ve fındıklar nazarklık olarak nazar talnrrıına i-' Aşağı siyamda acayip şekilli yaprakları kalplerinin üzerine asan yer liler, yaprağırı ruhları korkuttuğuna inanırlar keza bazıları bu yapraklardan kapılarına. asarlar. (ı) İdallerin a.mulet olmaları munaka.şalıdır. Protohistuvarda amulet mevzuunda idollere temas edilecektiro
Bir eşyanın nadirattan oluşu on~amulet olarak taşınması veya muhafaza eelilmesine yol açar" Pendleton Lancaschire de bir maden işçisi ailesi medul şeklinde bir siyal;ı. taşı üç nesil ailesinin en değerli eşyası olaralc" kendileriı ni madon kazalarından kor:udğu inancı ile taşımış ve muhafaza etmişlerdir, Kcıza ' mitolojik hayvanlardan şu veya.nı ~ıe.ldlde elde adildiğine inanılan nacur maddeler amujet olmtiıflardır. İngiliz folklöründe Hfer:m.tı ( ı:ığrel ti otu) tohumı.iı.nu bulan ' ve taşıyenı kimsenin insanların gözünde görünmez olacakları söylenir o Epirus destanında bir kartalın yuvasından yumurtalarını alıp kaynatılır ve tekrar yuvaya konursa~ kartalın kuluçlcaya yardım için.turdan ülkesirıden yuvasına getirdiği çakmak ta.şının hastalıklar ı iyi etmek ve kem gözün insan üzerinde yaptığı tesirleri izale edeceği yazılıdır. Nikobar adalarında kemige benzer maddeden yapılmış bir halka taşıyan bir yerli onu arınanda taşıyan garip bir hayvanın içinde bulduj;unu ve bunun ke:ndj.si:n \ ni felaketlerden kurtarelığını anlatır. Hindistancıa ve.japonyada bazı parlak taşların yılanların başlarından ye ~,,, re düştüğüne inanılarak bunları yılan taşı diye amulet olarak kullanırlaro Amulet eşyası denince küçük ve taşınabilen herhangi bir yere bağlı mayan obj eler akla gelirsede, dikkati eelbeden fakat insanın beraber inde taşıyali mıyacağı büyük bir taşı insanlar ona rasladıkça hayretle bakar yahut 0 taş için, de her hangi sem$vi varlı(iın per i' cin v. s mevcudiyetine Inanılarak sanki bir haç yeri gibi orayı Ziyaret ederek, belkide Orada kurban keserek bu taşa sihri kuvvet atfetmiş olurlarp İngiliz Guanasında bir oyu c Arovak sihirbazı tarafından çocuk doğumundak~ izdirabı hafifletici bir yer r olarak gösterilrıü.ştir, Anadoluda bazı garip şekil 'l li kayaların ve büyük t ı aş_ an~:n hastalıkları iyi edici,. arzuları yerine getirici i' sihre sahip olduğu kanaati va.tdır9 Gaziantep tabii olarak büyük deliği olan bir t " aşa o csürük ta.şı adı veriliı/ve rek iyi ı o acakları inancı hakimdir., Mısırda hanedanlar zamanına ait da Kel t mezarll:arında me dul şekl.inde yakınında öksürük olanların bu delı"kten geç e- mezarlarda, prehistorik iskeletler yanınç aj.nrıak taşlar ı ve taş lar bul t - unmuş ur"
' o devir insanları bunların sihri kuvveti olduguna inanmışları:ii.oir~ Dogu Avrupada ekser:i sun'i olarak insan figurlerine benzer~ köklerdeb bazı ağaçların odunundan yapılmış şekiller amulet örnekleridir. Aşagı Siyamda kursa benzer bir şekj_lde inkişaf etmiş olan bir ağaç me;y: vası elbiseleritı dayanma süresini arttıran ve talih getiren, hastalj_klara karşj bir tarafa amulet olaralt asılnıaktadıro Bu objeye yerliler agaç kuş oldu demek- tedirler o Bir çok hayvanların derileri ilaç olarak değerlendirilen am~let objesi olarak kullanılmaktadıro Sarı ayı derisi, yılan derisi kurt, kurbaga derileri gibio Anadoluda yılan derim:iı büyü yapmakta ve sıtıaııı. hastalığının tedavisinde ( ~ bunun tütsüsü yapılarale amulet olarak kullanı.ihlr., li i Bazı kuşların gagaları perrçeleri bazı hayvanların kuyruklarıda anıulet. olarak kullanılm:ır:ştj.r.. Lower Siamese States da, keçinin dilinin düşmeden mütevellit yara ve (V\ ağrılara iyi geldigiıü söylerler~ Bu fkri oşlara keçinin düştuğü zaman yalanması ilham etmiştir. Keçi dili burada amulet olarak kullanılır o Anadoluda J~rzurumda kurbanlarj.n burunları kurutularak lohusayı nazardan korumak için göz boneuğu ile beraber bir yere asılır. Prehistorik devir insanlarının yaptıkları ve kullandıkları taş aletler ~~ sonraki devirlerde sihri kuvveti olan objeler olarak kullanılmış ve iptidailer arasırıda kullanılagelmektediro Bunlar küçuk el baltaları, lamlar, cilalı küçük el baltaları,, ok uç lar ı, bizler teşkil eder. Avrupa Asya, Afrika ve Amerika etnileri arasında bu aletlerin ve çakmaj yahut perilerin aletleri olarak türlü gayeler için sihri obje olarak kullanılır<!', q ı taşlarının tabiat üstü bir kuvvete sahip olduğu inaneı görülur. Yıldırım taşı lar. ıl Belç ikada köyluler sileks parçalarına yıldırım taşı derler, hastalıldarç,,,. karşı sihirli obje olarak kullanırlar, Mejlle kıymetli taşlar sıhhat için iyilik j: sağlayan birer tılısımüır, yüzük ve kolye oli:ir<~ık taşınılır. i! lı ı ll
8 sahil i L;errıieilEn i bal taya benzer cilalı taşüırı taşıyu.rttk ş id dı:d;li fıı"tınalardan, deniz kazalarından korunacaklarına inanırlar@ Ma.nş köylüleri tarlada buldukları orijinal taçüara perinin aletleri adını verirler" İnsana saadet getiren ve kötü gözden koruyucu nazarile bakarlar Normandiyada. halk Belemnit fosillerine yıldırım taşı, beyaz deniz taşlarına saadet taşı ve küçük el baltası şeklinde.ki taşlarada taşı diye bunları ı;uuulet olarak kullanırlar., Bretagnevda küçük el baltaları sihri kuvvete sahip olarru~ ev duvar larına asılır, bir kimse tarlasında bıçak veya balta şeklinde bir taş bulur mutlaka cennete gideceğine inanır.. Yıldırım taşları eb.la.:ı:::ı:-- çocuklara onları nazardan korumak için kolye olarak takılır. Yıldırım taşları ayni zrunarıda evi yıldırımdan korur...arnıorikte eski mezarlardan renkli taşlardan ve bal ta şeklindeki taşlaradan mürekkep bir çok talisman olarak kullanılmış kolyeler bulunmuştur. Lorainde büyük çaptaki amonitler köylerde evlere asıii:ır., Koyun ve ine.kleri hastalıklardan koruyan amulet olarak hayvanıara takılır.. Vivaraide(Fr.t yılana benzer taşlar göze ve kurbakaya benzer taşlar amulet olarak kullanılır. (Levha. I, ) Suette'de cilalı baltaları hala zamanın köylüleri hastalıklardan koruyan, zen&!;in eden~ felaketlerden koruyan saadet balışeden tılsımlar olarale ( sakla.rlar. 'ıı Norveç te yıldırım taşları 8 yumurta biçimli taşlar 9 gr ı beyaz taş hastalıkların tedavisdnde ve ayrıca saadet, şans getirici olarille amulet olarak kullanılır. Laponlı;tr fırtına veya yıldırım taşı diye tanıdıkları taşları hastalık tedavisinde göğüslerinin üzerine korlarq İtalyada çok çeşitlılı. taşlar amulet olarak kullanılmıştır. Sudanda çak:mak taşlarına ve bazı taşıara yıldırım taşı denir, tıls sım olarak saklanır.pigmeler güneş taşı ve gök taşı derler ve bunlara sihri kuvvet atfederler 9
Hint i dişi Le..v h cı (ı) "''" Ul ru..i s rlv- a. M v ld "fa. rg~. le:. k u{/ oı. rı de~.. n (ca~ le\~ Fı'~ hast F f rı. p, ~. ll yi/2.ii l /P.'jl<>.t- ( Frj lo l ltfo.. Ta Jr A;.' Q~~.J.oz. re.. J" r;... ı," tti s ( ) J
Hint te, sumatrada, Cavad-a yıldı:r ırrı taş ı.~ Pil:lırli olarak tanılır ~ Cavada.ı vıldır ımın dişi denir. 9 Tti"arek ve Hoggar l&rda pre.hi st or ik ale tl er bir t ıls:ım obj esi olarak hastalıkları iyi etmekte kullanılır. Senegal kadınla:rı beyaz çakmak taşları:na silti kuvvet atfederler o Fi dişi sahilinde ok uçları ve cilalı baltalar çakmak taşları sihr i kuvveti dolayüü le kırallar tarafından taşınır. Fransız Kongosunda yıldırım taşları gökten düşer ve büyuk ağaçları yı dırıma karşı l<:orur inancı vardır o Kongoda diş ve diğer küçük.hayvanlardan ijlı_üteşek kil kolyeleri hastalıklardan korunmak için takarlar. Yeni Gine zencileri çakmak taşına, yıldırım yahut Allahın taşı adını verirler. Yıldırımdan korunmak için insanı öldürebilmek iç in, hayvanları korumak, evleri korumak için kullanırlar. H indi çinde Çakmak taşlar ı ve cilalı baltaların gökten düş tü(~ üne inanırlar ve bunları hastalıkları iyi edicek amulet olarak kullanırlar. Annamlılara göre kim yanında yıldırım taşı taşırsa arzularına nail olur muşkülleri yener, hastal:ıklara karşı korunur ayni zamanda bunlara göre bu taşlar hastalıklara karşı, yıldır ıma, kötü ruhlara, fırtınaya karşı koruyucu amuletlerdi:ıi ' Yeni Kaledonyada taş parçaları hastalıklara karşı, har pt e muvaffak olmale için, bereket tılısımı olarak ve deniz nakliyatında boyuna asılır, cepte saklanır ı evde bulundurulur, kapı eşiğine asılıro it; Polinezyada mercan kül tü görü.lür; kendilarinu silıri ku.vvet atfedilen mercaı canlar alel~de şekilde olmayıp orij i:ş.al şekilli ve çok inkişaf etnüş mercanlardj_r. Kapta süs ve amulet erşyası hemen hemen aynı vasfı taşır" Fildişinden gerdanlıklar yı lan ha~ ı diy"" adla nd ı rdı.kları.kavkılardan aıürelcke _p kolyeler ve sol kolla:ı: ı ü.zhrinde lcaolan \re y.-lıun doınuzu şekli çizilmiş kay ış lar hem süs hemde a mulet eşyası kar ak ter indedir o (ı) MalEmezyalılara amulet olarale taşj.dıkları taşlarj_ niçin yaıılarında taşı ~~klap~-taşlap~ sakladıkları soruldugunda, taşın şeklinde orijinalite bulduklarını "\ı (ı) P., Sainjyves. Pier Vlagiques Paris~ I936
!() ve eger bu taşda bi:c özellik bulunmasaydı şekli böyle olmazdı. diye ifade edil,_. miştir. tlzerinde küçük diskler bulunan bir taşın taşıyanı zengin ettigini, etrafına küçük küçük taşlar yapışrruş olruı bir jaşın (konglgmeranın) domuzlaruı çogalmasına iyi gelditini söylemektedirlero lvlurray adalarında. bir yerli tabusu olan bir yı.lanın başına benzer bir lav yumrusunun tarlasj_nı farelerin tahr.ibatı.ndan korumak için amule~g olarak kullanıldığını anlatihışlardır, Bi:r çok memleketlerde kırmızı taşlar kantaşı olarak kanamalardap beyaz taşlar der i hastalıklar ı iç inj ku ts al taşların :ı:ıazar d eğmesine karşı kullanı.ldılc lar ı görülür e.anadoluda kantaşı, burun kanamalarında zürlll'üt taşı. dogwnda kolaylık iç. iç ir kullanılan amuletle:rd.ir. Birbirine benzer şeylerin birbirlerine yakınlık duydukları ve birbirini ' \ \ çektikleri inancı ile iptidainin benzer şekilleri amulet olarak kullandıgı gö... rülür, Mamafih muhtelif yerlerde insanların duydukları çeşitli ihtiyaçlara cevap vermek ;için uğraşmaları amulet taşıma ve muhafaza etmek için vesile olmuşturo Mesela: Bir ayı balığı avaısının gözünde bu balığın şekli iyice tecessüm etmiştir, hariç te gördüğü obj eler arasında ona benziyenıimi görünce hemen bu objenin ayı balığı avlanıakta kendisine sihri kuvvet a:tl:;ı::ıeie bahşedeceği fikrine kapılarak~ onu yanında taşı.mış bu suretle bu obje amulet mahiyetini almıştıro İngiliz Guanasında (Ophiacaryon paradoxum) nebatı» yılana benzediği i Ir için yılanlara vı:,. yılan ıs ırmasına karşı kullanılır o Eğer yılan bulmak gerekır-.,:;ı se ayni nebatı yılanları cezbeder diye kullanmaktadırla:r., ~rürkiyede yılancık hastalığına karşı gümüş veya bakırdan yapılmış yılan figürleri amulet olarak kullanıldığı gibi yılan taşı denen taşta yılan sôj malarına karşı kullanılır., Nikobarlılalıar yüzerken timsahların hücumlarından korunmak için vücudlarj na timsah resmi çizerler. Codrinton Malenezyada bir mercan taşı hakkında şunları işitmiştir,
II Bir agacın meyvasına benzeyen mercan ağacın dibine sahibi tarafından gömülür~3c~, meyvaların bol ve iyi yetişmesinde faydalı olacağına inanllır. Eğer bu n~rcanın gö.müldüğü sc:ıne çok meyva olursa o ağacın sahibi başkalarının kendi ağacının tında yatnıalarına müsade eder, orada yatan kimseler bu mercanın.n. meyva yetişt medeki tılsımının kendi ağaçlarınada geçeceğine irw.nj.:rlar o Malayada pirinç yetiştirmede iyi tesir eden bir taş haklnnda şu hikaye anlatılır. Jorunlu bir adam yabancı bir kasabaya gitmiş ve orada kasabalılara pir inç yetiştinneye :iyi tesir eden bir siyah taş kaybettigini söylemiş;,!ifbir kaç gün sonra o civarda b:i.r köylü yolda bir siyah taş bulmuş bu taşı evvelki yolcunun kaybettiği taş olduguna hükmetmiş ve tarlasını bu siyah taşı yıkadığı su ile sularrıış, o yıl pirinç lllalısulu çok bere.k:<::ıtli olmuşa Arap yarım adası ve cıvar ülkeler kurak olduğu için buralarda su vc:.ı :om kaynaklarının şüphesiz özel bir önemi vardır~ Mandeanslar arasında yedi kuyular adı verilen bir mahalde bazı sihri merasimler yap,ılır. Yedi kelimesi ve sayısı Samiler arasında kutsal sayılır, bu rakkara ayinlerin icrası esnasında çok ge.!ıere Kuzey Afrika müslümanları arasında beş sayısı sih:ri kuvvet e haizdir Q Heredot Arapların ~utsal saydıkları kana HB:~ yedi taşı arımlot olar ak kullandıklar ını zikreder o Arap ve Samiler kendilerine hususiyet atfedilen kuyulardan alınan su ların toprağı rııünbit bir hale geti.receğine ve ıhastalıkarı iyi edeceğine inanırlar. Orta çağlardan ilkbaharda Fırat nehrinin kaynağında yıkanan kimsenin o yıl hastalık yüzü yeceğine inanılır.(ı) Cozwini o zamamıa:ıo.:mn insanları.nın kendilerini hastalıktan, fena r~hlar tesirinden ve başka tehlikelerden koruduğuna inandıkları b~ir çok amuletle:rin, Dicle ve başka nehirlerde bulunduğuna inandıj.tları masallardada zikredildigini söyler. Bu katsal nehirlerin kıyılarındaki nebatlarda hastalığı iyi edici hassalar olduğu sanılmaktadıro Bazı Sami kavimler arasında karaca ve antilopla:r uğurlu hayvanlar tanılır. Yabani eşek eti yemek yasak olduğu halde bu ete kutsiyet atfettikleri ~. (ı) Wa Robertson Smith: The Religion Of The Semites Le do ı~ C)2. 7 SıJY.f.o 8),))5,)8
inandıkları Tatar kabileleri senede bir gün kendilerine kuvvet saglıyacagına at etini yerlero Bir ipe veyahtiı.t başj.ca bir şey üzerine dügümlor yaparak iptidailer bun. ların hastalık -y.,s, vesair hususlarda koruyucu amuıstler olduğuna inanırlar. Batı A:Cr ilcada bir sihirbaz bir nebat sapı na dügüm bağlarken, sihir yaptıran kimsenin düşmanıarına şöyle bedduada bulunur. (Bütün felaketler onun başına çöksün tarlaya giderse yılan soksun, ava giderse v ahşi hayvanlar parçalasın, şimşek şına düşsün, nehirlerde sular alıp götürsün)diyerek otu dügümleyen sihirbaz düşmanı bu dügümle bağladığına inanır. Bir ç<hk kabilelerde yüzükler sihir alanında önem.k.:.ı.za.ı:wuşlaı:dır. insanın ruj-uı un : ~ıı:::a veya w-: un bi... zam"'m iç in ı~ıu ve~"il bu " e:,'dc vücuddan ((( uzak olar ak saklana b il e c eğ ine inanan baz ı e tn il. er vardır, N! e s c la: (Co le be s) er d e yeni bir eve taşınan kimselerin ruhunu silıirbaz başka bir yere saklar, zira eve ilk girerken orada ruhlt=rrı korkutan b.ir şey olduğuna inanırlar. Alaska Eskimolarında :.cuhların saklı olduguna inanılan bazı.kutular amulet olarak dikkatle saklanıra A'TI.adoluda yeni bir eve taşınırken sarımsak ve.sosa.n kabukları ile tutsülenir. Bu tütsü evdeki fena ruhlal'ı defetmek ve büyü yapılmışsa onu tesirsiz bırakmak içindir ev temizlendikten sonra üzerlik tohumu 9
IJ Prehistorik Çaelarda Amulot. Bu ça~ insanlarjnın nelere sihirli kuvvet atfederek bunları a~jlct o rak kullo.ncltkl:ır ı kesin olarak bilinmemektedir; yalnız bilinen çuclurki tabia~. tın kuvvetlerini izahda içinrto bulundu~uruuz yüzyılın insanlarından aciz duru :ruında bulunan bu insanlar gi::ırdükleri acaip şeylerde ~~~ hayvan K)nebatlarda tabiat üstü kuvvetin saklı oldu~una,büyüye ve sihre inandıklarından şüphemiz yolctur. Prehistorik çaglara ait amulet olması ihtimali olan eşya ve çekiller ekseriya bir tesadüf eseri olarak bulunmuşlardır. Pr. Reinack'a g0re Fransa ma~aralarında çizilmiş veya kazılmış hayvan resimlerini bır~kmış olan muhtelif artistler,yaptıkları bu nevi eserleri san at ve zevk gayesiyle de~ij eçyayı büyülemek maksadıyla yapmışlardır;çunkibu düşünceyi şu nokta dt:~stckler görünmektedir Yarıılan resimler magaro duvarlarıı rının on karanlık,girilnıesi zor yerlerine yapılınış olduğu ve yırtıcı hayvbnla rın şekillerinin bulunmamasıdır. G.Goury magdalaıüen tapınaklarından vo bu zamana ait büyü rirı.tlerin_ den bile bahsetmbktegir. Lst paleolitikte yapılmış olan bir çok hayvan figürt ler in' de siyah ve kırmızı lekeler görülür ; bu iı;.\aretlorin büyülonıe iş are ci olarak hayvanıara yapıldıgı kanaatı vardır.( İnsanın erk i ~wroti olan el şekjller i ve izler i tı ls ı m i şaret i olc=ı.rak) prehüluvarda yalnız mağara üuvarlarında değil tabiat üotü H kuvvet atfettikl.s:,: ri objeler üzerinae görülmüştür. Tarih öncesi inoanlı~ın oihri kuvvet atfederek amulot olarak kullanı ınış oldukları eşyal::uın bugünkü etrıilorde olduğu gibi çok çe~;?itli şeyler olma ~ sı kuvvetle muhtemeldir.. Bir çok konularda oldugu gibi prohistuvar insanları nın din ve inançları hn.kkındaki b:ilgi ve talıminlerimizi bugünlin etnilorin. göz ıönüne alarak elde etmekteyiz. v Prehistuvarda amuletler :::ı.ncak ölü eşyası arasjnda mezarlarda ve ma lqra dolgu tabakalarında bulunuyor. (ı) Kansu f. Şevket Aziz. Iynsanl'ı~ın kayn -L ',~ a c arı ve ı K meô.eniy,f~~~r.
I Bu devir insanlarının gunluk hayatlarında karşılaştıkları muşkulleri bortaraf edecek tabiat UstU kuvvete sahip olan objelerin ma~ara dolgu t bakalar ında, mezarlarda bulunmuı:;; olan o bj elerden başka zamanım~ z otniler' i de'de göruldu~u Uzere hayvan pençelerinin,deri ve tuylerinin veya nobat tohum ve yaprakların V.S; nin'de sihirli objeler olan:ı.k kullanılmış olmala~! rı çok kuvvetle muhtemeldir ;fakat bu nevi objolerin elimize geçmelerine imkan yoktur.!'ı.ncak biz bu Eıtimali bu gunku otnierde amulet hakkındaki bil~ilerimizi gözönune alarak ileri surebiiyoruz. Prehistorik devirde amulot olarak kullanıldıklarında şüphemiz eşyalar umimiyetle kemiker; çakmak taşları; balık verk.<brelerj_ böcekler, insana,hayvanlara,moyvalara benzer tabii şekil almı~ çakj_j taşları,tabii ve suni olarak delinmiş taşlar ve dikkati çeken renkli varlak taşlar, van dişleri,kafa iskeletleri,insan kemikleri,taşlardan yapılmış di statuetler,kavkılar,fildişinden boncuklar teşkil etmektedir Bazı prelüstoryen ve arkeologlar amulet olması kuvvcit.lt~ muhtemuj piesleri sus eşyaları içine dahil etmek temayulunu gösterirler. İptidail de ve nıej_eni sosyeteılerde raslanan amuletlu:cin ::ır:ı.cjg0 ~-ıll; c.~y:,lluxın:.). inh sar etmiş oldukları hemen kabul edilemez kanaatindeyiz;şuhalde insanlar eşy::ı.lc::ı.ra sonradaıtın sihri kuvvet atfetmlşlerdir'; yani s!üı eşyaliı_rınıniıl::; u kabul sdenıeymsyiz ;ancak bunun aksi halleri tesbit edilmiştir. Bazı memleketlerdeı amuıstler sonradan hem B lls hem' de sihiri obj e kultu olan yerlerde mercanlar hem sus objesi hem'de amuıst vasfını ta~ır lar Hindistanda a~aç yapraklarından ve meyvalarından yapılmış kolyeler +Güney Afrikada dişlerden ibaret kolyeler'de bu karakteri haizdirler. ditjer tare,j'tan üst paleoli tikte yaralı olarak çiz ilmi ş hayvan tasfirleri bunların san'at zevkinden ziyade sihri duşuncelerle yapılmış olduklarını ilham eden belgeler i teşkil eder. Bu günün iptidailerinin mantalitesi'~e bunu destekler görunur Bir iptidai ava gitmeden önce avlıyacu~ı hayvanın resmini yaralanmış olarak yapar ve bu suretle avını daha kolaylıkla avlıya
ca~ına kanaat getirir İpdidaile;de en yaygın sihir usulü duşmanının hor L han(~i bir maddeden bir tasvirini yapmak veya şeklini çizmrklir. rnek ~art deiildir Hat ta horhangi bir madde onun tasviri ~ sayılabilir. Bu eşyaya ne yapılırsa aynının düşmanın'da başına geleaegine inanılır. Bu f I'5 kirler herhalde prehistuvar insanlarında'da hakimdi Arie~e'de şeytan ve büyücü reliefl.erini, fekondit:e ayinle:cini canlandı~ tan reliefler görülnıliştü:r. İsteo pij lcı:ı.dı.n heylcelleriniiıde :8'ıransada, Si b:lryaq.; da, İtalyada ve AvTupunuı bazı yerlerinde yayın olarak bulunması muhtemel L olarak bereket sembolleri olması fikrini ilham etmektedir (ı). Çlinki zenci IV' K ının bu kadar geniş alana yayılması imkansız gbidir I'rotohistuvarda çoklukla raslanan be~eket fikriııi ifade eden idellerde geniş kalçalı kadın figürleri dir. prehistuvarda mezar ve ma~ara dolgularından çıkarılan ve amulet olması :\' muhtemel olan eşyalar şunlardır : Lauqerie -Basse diğeri Chancelade' da bulunmuş olan kemil:ten yapılmış üzerinde ınam*ut,bizon resimleri bulunan boyuna asılmak için delikli iki ke_ mik objenin bazı prehibtorienlerin gerdanlık(pandoloque ) olarak te~hisler ne; J ağmen amulet olmaları kuvvetle muhtemeldü. i;)eld.ii(a;;.b) ( ~ 3) Bunlara benzer diger buluntularda herhalde sihri kuvvete sahi~ olduk larına inanılan objelerdlr. l>.rehistorik çağlarda ölctye 'de sihirli kuvvet 'li. atfedildigiu:l bazı mezar e~;yaları arasında ölü kemiklerine raslanrnasj_ düşllrı r dürtcjbktedir Bunlar muhtemel olarak ~ihirli obj E:ıler meyanında gözönüne alılf mışlardır. Devrimişzin kelle avcılarında insan kemikleri bilhassa kafası el' j,, ayakları amulet olarak kullanılır. İnsan avaılarının ekserisi silu i kuvvete sahip olfn&k mc::ı..ksadıyla hemcinsinin öldürm:el<:tedir Arıtropof'aj i yi bu cihetten mütalea yerinde bir duşünüştür. Taki:rih öncesi devi:rler derı cı.rta kalan bir inançladırld insaı~ın majik esaslarcı. sahip oldu~u orta ça~ ecza±knel.erindo insan kemiklerinin tılsım ob jesi olarak satıldı~ı tesbit edilmiştir. (ı) Kansu. Ord. ltf. şevket aziz: İnsanlı~ın kaynakları ve ilk medeniyet ler.ankara. 946.