ARCHIVES OF PEDIATRICS / 2016; 1 (1): 21-26 Çocuk Hastalıkları Arşivi doi: 10.5799/ahinjs.04.2016.01.0004 ARAŞTIRMA / RESEARCH ARTICLE Kistik Fibrozisli Çocuk Hastaların Klinik ve Laboratuvar Özelliklerinin Değerlendirilmesi Lokman Timurağaoğlu 1, Velat Şen 2, Mehmet Fuat Gürkan 3 ÖZET Amaç: Kistik Fibrozis (KF) otozomal resesif geçiş gösteren bir hastalık olup çocuk hastalarda önemli bir sağlık sorunudur. Bu çalışmada, KF li çocuk olguların epidemiyolojik verileri, klinik bulguları ve tedavi sonuçlarının değerlendirilmesi amaçlandı. Yöntemler: Bu çalışmada Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Çocuk Göğüs Hastalıkları Ünitesinde Kistik Fibrozis tanısı almış hastaların klinik ve laboratuvar özellikleri geriye dönük olarak incelendi. Bulgular: 48 olgunun %45,8 i kız ve %54,2 si erkek idi. Hastalarımızın tanı alma yaşı en sık ilk bir yıl olarak saptandı. En sık başvuru şikayeti (%43,8) öksürük olup solunum sistemi ile ilgili idi. 30 olguda (%62,5) anne baba akrabalığı mevcut idi. 14 (%29,2) hastada KF li kardeş öyküsü saptandı. En sık rastlanılan laboratuvar bulgusu transaminaz yüksekliği ve hematokrit düşüklüğü idi. İdeal vücut ağırlığı yüzdesine göre 20 olguda (%40,1) yetersiz beslenme saptandı. Balgam kültüründe en sık üreyen mikroorganizma Pseudomonas aeruginosa olarak bulunmuştur. En sık gelişen komplikasyonun bronşektazi olduğu ve hastalarımızın çoğunun insan deoksiribonükleazı ve pankreas enzim tedavisi aldığı saptandı. Sonuç: Günümüzde KF hastalığı çocukluk döneminde ciddi sağlık problemlerine neden olmaya devam etmektedir. KF li hastalarda komplikasyon gelişimini önlemek için erken tanı ve tedavide multidisipliner yaklaşım hastaların yaşam kalitesinin artması için büyük önem taşımaktadır. Anahtar kelimeler: Kistik Fibrozis, çocuk, erken tanı ve tedavi Evaluation of the Clinical and Laboratory Characteristics of Children With Cystic Fibrosis ABSTRACT Objective: Cystic Fibrosis (CF) is an autosomal recessive metabolic disorder and an important health problem in pediatric patients. The aim of this study is to evaluate the epidemiological and clinical signs and treatment results of the children with CF. Methods: Hospital records of children with CF which were diagnosis in Dicle University Medical Faculty, Pediatric Pulmonology Department, were retrospectively reviewed. Results: This study consisted of 22 (45.8%) female and 26 (54.2%) male patients with CF. Our patients were diagnosed most frequently in the first year of age. The most common complaint (43.8%) was cough which is related to the respiratory system. Most frequent laboratory abnormalities were elevated transaminase and low hematocrit values. History of sibling deaths was present in 29.2 % of our patients. Consanguinity was positive in 62.5% of our patients. We found that 20 patients (40.1%) were malnourished according to the percentage of ideal body weight, the most frequent complication was bronchiectasis, the most common microorganism was Pseudomonas aeruginosa in sputum and many of our patients are being treated with pancreatic enzymes and human deoxyribonuclease Conclusion: Cystic Fibrosis is not a rare entity and remains an important infectious disease in children in our country. Early diagnosis and treatment of children with CF is important to protect late symptoms and to prevent contamination of healthy people. Arch Pediatr 2016; 1 (1): 21-26 Key words: Cystic Fibrosis, child, early diagnosis and treatment 1 Mardin Çocuk Hastanesi Mardin, Türkiye 2 Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Diyarbakır, Türkiye 3 Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Diyarbakır, Türkiye Correspondence: Velat Şen, Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Diyarbakır, Türkiye Email: dr.velatsen@hotmail.com Received: 14.05.2016, Accepted: 23.05.2016 Copyright ARCHIVES OF PEDIATRICS 2016, All rights reserved
22 Timurağaoğlu L, ve ark. Kistik Fibrozisli Çocukların Değerlendirilmesi GİRİŞ Kistik fibrozis (KF) otozomal resesif, beyaz ırkta daha sık görülen, genetik ve metabolik bir hastalık olup doğumdan itibaren vücut organlarını etkilemektedir [1]. Erken tanı ve tedavi organ hasarını azaltmak açısından önemlidir. Kistik fibrozisin sıklığı çeşitli etnik gruplarda büyük değişkenlikler göstermektedir. Hastalığın görülme sıklığı 1/2000-3500 canlı doğumda birdir. Taşıyıcılık oranı 1/25 olarak bildirilmektedir [2]. Bugüne kadar hastalığa yol açan 1900 den fazla mutasyon tanımlanmıştır. Kistik fibroz, ekzokrin salgı bezlerindeki yapısal ve fonksiyon bozukluğu ile karakterize bir hastalıktır [3]. Bu hastalığın önemli karakteristik özellikleri; solunum yolunda kronik tıkanıklık ve infeksiyon, egzokrin pankreas yetersizliği ve terde yüksek elektrolit seviyeleridir. KFTR genindeki fonksiyonel ve yapısal bozukluk, akciğer, pankreas, ter bezleri, barsak, karaciğer ve epididim gibi organların epitelyum hücre plazma membranında klor (Cl) transportunun bozukluğa yol açar [4,5]. Akciğerler en sık tutulan organdır. Solunum yolunda sodyum ve klorün kontrolsüz salınımıyla mukoid salgı koyulaşır ve kronik akciğer hastalıklarına zemin hazırlar [6]. KF erken dönemde ciddi kronik akciğer hastalığına ve ekzokrin pankreas yetmezliğine sebep olabilir. KF değişik klinik tablolar ile karşımıza çıkmakla beraber; nazal polip, tuz kaybı, rektal prolapsus, kolelitiazis, pankreatit ve insüline bağımlı diyabet ile başvuran hastalarda KF araştırılmalıdır [3]. Kistik fibroziste morbidite ve mortalitenin en sık sebebi solunum yollarına ait enfeksiyonların oluşturduğu tablodur. Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae ve Burkholderia cepacia kompleks en sık enfeksiyona sebep olan mikroorganizmalardır. Erken yaşlarda Stafilococcus aureus ilerleyen dönemlerde ise Pseudomonas aeruginosa daha fazla solunum yolu enfeksiyonlarında izole edilen patojendir [7,8]. Daha az sıklıkla solunum yolu enfeksiyonlarına yol açan mikroorganizmalar; İnfluenza virusü, Respiratuar sinsityal virus ve Aspergillus fumigatustur. Son yıllarda non-tüberküloz mikobakteriler, Stenotrophomonas maltophilia ve Achromobacter xylosoxidans gibi bakterilerin enfeksiyonları gösterilmiştir [9,10]. Kistik Fibroziste uzun süren tedavi nedeniyle ailelerin tedaviye uyumu zor olmaktadır. Bu hastalık ile ilgili ailelerin bilgilendirilmesi tedaviye uyum ve tedavinin devamı açısından oldukça önem taşımaktadır. Kistik fibrozis hastalığı gelişen imkanlara rağmen hala çocukluk döneminde ciddi morbidite ve mortalite sebebidir. KF hastalarında mortalite ve morbiditenin en önemli nedeni akciğer hastalığıdır [11]. Birçok sistem tutulumu ile giden bu hastalıkta tedavi zaman alıcıdır. Ayrıca her hastaneye yatış çocuk için fiziksel kısıtlılık, eğitimde geri kalma ve psikolojik stres faktörüdür. Bu hastaların ortalama yaşam süresi 35-40 yıl olarak belirtilmektedir. Kistik fibrozis te yaşam süresinin uzamasıyla beraber hasta ve ailesi üzerinde fiziksel ve psikolojik etkileri daha fazla önem kazanmıştır. Yaşam süresi uzadıkça psikososyal faktörler daha fazla hissedilmeye başlar. En sık psikiyatrik hastalıklar depresyon, anksiyete, davranış bozukluğu, yeme bozukluğu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde çocukluk çağı KF ile ilgili az sayıda çalışma yapılmıştır. Ulaşabildiğimiz veri tabanlarında Diyarbakır ve çevresini kapsayan sadece çocuk kistik fibrozis ile ilgili çalışmaya rastlamadık. Bu nedenle geniş bir bölgeye hizmet veren hastanemizde KF hastalığı tanısı alarak tedavi başlanan 48 çocuk olgunun klinik ve laboratuvar bulgularının araştırılması amaçlanmıştır. YÖNTEMLER Bu çalışmada Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Çocuk Göğüs Hastalıkları ünitesinde Kistik Fibrozis tanısı almış hastaların klinik ve laboratuvar özellikleri retrospektif olarak değerlendirildi. Bir veya daha fazla Kistik Fibrozis klinik özellik taşıyan ve ter testi >90 meq/l olan hastalar ile en az bir Kistik Fibrozis klinik özelliği olan ter testi normal veya sınırda olan hastalar için iki mutasyon gösterilerek tanı alan hastalar çalışmaya dahil edildi. Ter testi Macroduct yöntemi ile yapıldı. Bu çalışmada hastaların yaşı, cinsiyetleri, tanı yaşı, yaşadığı yer, başvuru şikayetleri, öksürük şikayeti, balgam şikayeti, solunum sıkıntısı, ilk yıl atak sayısı, son yıl atak sayısı, şikayetlerin mevsimsel hangi mevsimde arttığı, hastaneye yatış sayısı, prenatal tanı, anne baba akrabalığı, kistik fibrozis kardeş öyküsü, organomegali, yaşa göre hemoglobin, yaşa göre transaminaz, yaşa göre Ig A, Ig G, Ig M, Ig E düzeyleri, ter testleri, ekokardiyografi bulguları, batın ultrasonografi bulguları, varsa akciğer bilgisayarlı tomografi bulguları ile birlikte son kontroldeki; yaşları, şikayetleri, tüm hastaların İVA%, 0-2 yaş için boya göre kilo persentilleri, 2-18 yaş için VKİ, son balgam kültüründe üreme olup olmadığı ve hastaların aldığı tedavileri değerlendirilmiştir.
Timurağaoğlu L, ve ark. Kistik Fibrozisli Çocukların Değerlendirilmesi 23 Bu çalışma Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu nun 28.02.2014 tarihinde alınan kararı ile onaylanmıştır. İstatistiksel Analiz Veriler SPSS 18.0 (SPSS Inc, Chicago, IL, USA) istatistik programı ile değerlendirildi. Değişkenlerin normal dağılım gösterip göstermediği görsel (histogram) ve analitik yöntemler (Kolmogorov-Simirnov test) kullanılarak değerlendirildi. Normal dağılım gösteren değişkenler ortalama ± standart sapma, normal dağılım göstermeyen değişkenler ise ortanca (minimum-maksimum) değerler verilerek gösterildi. Bağımsız grupların karşılaştırılmasında Student-t testi kullanıldı. Oranla belirlenen değişkenlerin istatistiksel analizleri ki-kare testi testi ile yapıldı. P<0.05 istatistiksel değerlendirmede anlamlı kabul edildi. BULGULAR Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Çocuk Göğüs Hastalıkları Biriminde İzlenen 48 olgu değerlendirildi. Kistik Fibrozis hastalarının 22 si kız (%45,8), 26 sı erkekti (%54,2). En erken tanı alan hastamız 21 günlük iken en geç tanı alan hastamız ise 12 yaşında idi. Hastaların hastaneye başvuru nedenleri incelendiğinde; en sık tekrarlayan akciğer enfeksiyonu olmak üzere, büyüme gelişme geriliği, ishal, kusma, halsizlik, nazal polip, intestinal obstrüksiyon, karında şişlik ve öpünce tuz tadı gelmesidir. Olguların hastanede yatış sayıları değerlendirildiğinde beş hastanın hastanede yatış öyküsünün olmadığı, diğer hastaların bir veya daha fazla defa hastanede yatış öyküsü var. Olguların hastanede ortalama yatış sayısı 4,67±4,34 olarak bulundu. Olguların anne baba akrabalıkları incelendiğinde; 30 unun (%62,5) akraba olduğu, 18 inde (%37,5) akrabalık olmadığı belirlendi. Anne baba akrabalığının cinsiyete göre (p=0,88), hastaneye yatış sayısına göre (p=0,27) ve tanı yaşına göre (p=0,23) incelendiğinde istatistiksel değerlendirmede anlamlı bulunmadı. Olguların KF kardeş öyküsü incelendiğinde 14 hastanın (%29,2) KF nedeniyle takip edilen kardeşi olduğu belirlendi. Kistik fibrozis kardeş öyküsü ve balgam şikayeti incelendiğinde istatistiksel değerlendirmede anlamlı bulundu (p=0,02); kistik fibrozis kardeş öyküsü ve dornaz alfa kullanımı incelendiğinde istatistiksel değerlendirmede anlamlı bulundu (p=0,04). Olguların tanı anındaki fizik muayeneleri incelendiğinde 18 olgunun (%37,5) fizik muayenesi normaldi. Anormal fizik muayene bulguları; sekretuar ral, solukluk, ekspirasyonda uzama, çomak parmak, hepatomegali, siyanoz, dehidratasyon, batın distansiyonu, splenomegali, nazal polip ve krepitan ral idi. (Tablo 1) Tablo 1. Olguların tanı anında fizik muayene bulguları Bulgular n % Normal 18 37,5 Sekretuar raller 18 37,5 Solukluk 14 29 Ekspiryumda uzama 11 23 Çomak parmak 11 23 Hepatomegali 8 16,6 Siyanoz 7 14,6 Dehidratasyon 3 6,3 Batın distansiyonu 2 4,2 Splenomegali 1 2,1 Krepitan raller 1 2,1 Nazal polip 1 2,1 Olguların tanı anındaki laboratuvar değerleri incelendiğinde; transaminaz yüksekliği, elektrolit imbalansı, anemi, IgE düzeyinde yükseklik, hipoalbuminemi, böbrek fonksiyon testlerinde bozukluk ve IgG düzeyinde düşüklük vardı. Tablo 2 de Olguların tanı anında laboratuvar değerleri verildi. Vakaların ter testleri incelendiğinde en düşük 38 mmol/l, en yüksek 180 mmol/l olarak bulundu. Ortalama ter testi 111±27,54 olarak bulundu. Tablo 2. Olguların tanı anındaki anormal laboratuvar değerleri Bulgular n % Transaminaz yüksekliği 16 33,4 Elektrolit bozukluğu 15 31,2 Anemi 14 29,2 IgE yüksekliği 4 8,4 Hipoalbuminemi 1 2 IgG düşüklüğü 1 2 Böbrek fonksiyonlarında bozukluk 1 2 Vakaların ekokardiyografi bulguları değerlendirildiğinde en sık patent foramen ovale olmak üzere, atrial septal defekt, ventriküler septal defekt, aort-trikuspit yetmezliği, trikuspit yetmezliği, pulmoner hipertansiyon vardı. Olguların 13 üne akciğer tomogra-
24 Timurağaoğlu L, ve ark. Kistik Fibrozisli Çocukların Değerlendirilmesi fisi çekildi ve 5 olguda (%38,5) normaldi, patolojik bulgular arasında bronşektazi, buzlu cam görünümü ve fokal amfizem var. Olguların beslenme durumu için tüm hastaların İdeal Vücut Ağırlığının Yüzdesi değerlendirildi. İVA %90 altında yetersiz beslenme olarak kabul edildi 28 olgunun (%58,3) normal beslendiği, 20 sinin (%41,7) ise yetersiz beslendiği görüldü. 0-2 yaş arası olguların boya göre kilo persentilleri incelendi. 10 persentil altı düşük, 10-25 riskli, 25 persentil üstü normal kabul edildi. 22 vakanın bu yaş gurubunda olduğu; 9 olgunun (%40,1) düşük kiloda, 8 inin (%36,4) normal kiloda, 5 inin (%23,5) riskli gurupta yer aldığı görüldü. Erkek hastaların boya göre düşük kiloları istatistiksel değerlendirmede anlamlı bulundu (p=0,01). Olguların son kontrolde çekilen akciğer grafileri değerlendirildiğinde 14 ünde (%29,2) normaldi. En sık saptanan patolojik bulgu bronşektazi idi. Diğer bulgular; infiltrasyon, havalanma artışı, kronik değişiklikler ve hiler lenfadenopatidir. Tablo 3 de olguların son kontroldeki akciğer bulguları görülmektedir. Tablo 3. Olguların son kontroldeki akciğer grafi bulguları Bulgular n % Normal 14 29,2 Bronşektazi 13 27,1 İnfiltrasyon 9 18,6 Hiler lenfadenopati 7 14,6 Kronik değişiklikler 3 6,3 Havalanma artışı 2 4,2 Son kontrolde 21 hastadan balgam kültürü alındı ve 13 ünde (%61,7) üreme olmadı, üreyen mikroorganizmalar; Pseudomonas Aeruginosa, Streptococcus Pneumonia ve Streptococcus Pyogenes dir. (Tablo 4) Tablo 4. Son kontrolde balgam kültüründe üreme Balgam kültüründe üreme n % Üreme yok 13 61,7 Pseudomonas Aeruginosa 4 19,1 Streptococcus Pneumonia 3 14,4 Streptococcus Pyogenes 1 4,8 Olgularımızın KF bağlı gelişen komplikasyonlar incelendiğinde 25 vakada komplikasyonların geliştiği görülmektedir. 13 olguda (%52) bronşektazi, 3 olguda (%12) sinüzit, 2 olguda (%8) intestinal obstrüksiyon, 2 olguda (%8) astım, 1 olguda (%4) atelektazi, 1 olguda (%4) siroz, 1 olguda (%4) kor pulmonale, 1 olguda (%4) nazal polip ve 1 olguda (%4) hemoptizi gelişti. Olguların son 1 yıl içinde antibiotik kullanımlarına bakıldığında 9 hastanın (%19) antibiotik kullanmadı, 39 vakanın ise (%79,2) antibiyotik kullandığı bulundu. Bu olgulardan 30 u (%62,5) oral, 14 ünün (%29,2) intravenöz antibiyotik kullanıyordu. Olguların son kontrolde aldığı tedavi incelendiğinde büyük çoğunluğu insan deoksiribonükleazı ve pankreas enzimi kullanıyor; multivitamin, bronkodilatör, inhale steroid, oral steroid, ve tuz kullanılan diğer tedavilerdir. TARTIŞMA Kistik Fibrozis her iki cinsiyeti de etkileyen, kronik, metabolik bir hastalıktır. Olgularımızın %45,8 i kız, %54,2 si erkekti. Erkek kız oranı 1,18 dir. Olgularımızın cinsiyet açısından istatistiksel değerlendirmede fark bulunmadı. 2013 yılında Ankara da yapılan bir çalışmada [12] %54 kız, %46 erkek ve 2002 yılında Marmara Üniversitesinde yapılan çalışmada [13] ise %58,3 kız, %41,7 si erkek olarak bulunmuş. Çalışmamızda cinsiyet açısından istatistiksel değerlendirmede fark olmasa da erkek hasta sayısı ülkemizde yapılan bu iki çalışma ile farklı bulundu. Erken tanı KF hastaları için komplikasyonların önlenmesi ve yaşam kalitesinin arttırılması açısından önemlidir. Değişik klinik bulgular ile kendini gösterdiğinden dolayı Kistik Fibrozisten şüphelenilen durumlarda gerekli tetkikler yapılmalıdır. Olgularımızın tanı aldıkları yaş değerlendirildiğinde ilk bir yıl içerisinde olgularımızın %71 inin tanı aldığı görülmektedir. Avrupa Kistik Fibrozis Derneği [14] kayıtlarına göre ilk bir yıl içinde hastaların %60 ının tanı aldığı belirtilmektedir. Çalışmamızda vakalarımıza erken tanı konması yüz güldürücü bir gelişme olarak değerlendirildi. Ülkemizde yenidoğan tarama testinin yapılması ile hastalara daha erken teşhis konacağından hastalığın prognozunun daha iyi olacaktır. Kistik Fibrozis ter bezleri, solunum sistemi, pankreas, gastrointestinal sistem ve genital sistemi etkileyen, bunlara bağlı semptom ve bulgu veren bir hastalıktır. Olgularımızın en sık hastaneye başvuru nedenleri; tekrarlayan akciğer enfeksiyonu (%47,9), büyüme gelişme geriliği (%14,6) ve ishal-kusma (%12,5) olarak bulundu. 2012 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesinde yapılan çalışmada %39 tekrarlayan akciğer enfeksiyonu, %31,7 ishal ve kusma şikayetleri ile hastaneye başvurdukları belirlenmiş [15].
Timurağaoğlu L, ve ark. Kistik Fibrozisli Çocukların Değerlendirilmesi 25 Kistik Fibroziste özellikle solunum sistemi enfeksiyonları başta olmak üzere enfeksiyonlara duyarlılık belirgin şekilde artmaktadır, bu nedenle teşhis ve tedavide geç kalındığında hastaneye başvuru sayısı artmakla beraber psikolojik sorunların da ortaya çıkmasına yol açmaktadır [16]. Olgularımızın ilk yıl ortalama hastaneye başvuru sayısı 8,88±5,24, son bir yıl içerisinde ortalama hastaneye başvuru sayısı 4,58±2,99 olarak bulundu. Hastaneye başvuru sayısındaki belirgin azalma hastaların tedaviye uyumunu göstermektedir. Ülkemizde akraba evlilikleri fazla olup bölgemizde ülke ortalamasının üzerindedir bu nedenle otozomal resesif geçiş gösteren KF hastalığı akraba evliliklerinin daha fazla olduğu bölgelerde sık görülmesi beklenmektedir. Olguların anne baba akrabalıkları incelendiğinde; %62,5 inde akrabalık var, %37,5 inde akrabalık yoktu. KF genetik geçişli bir hastalık olduğundan dolayı bir kardeşte hastalık varsa diğer kardeşlerde de olma ihtimali artmaktadır. Çalışmamızda 14 vakanın (%29,2) kistik fibrozis nedeniyle takip edilen kardeşi vardır. Amerika Birleşik Devletleri Kistik Fibrozis Vakfı verilerine göre kistik fibrozis kardeş öyküsü %16,7 olarak bulundu [17]. Bölgemizde akraba evliliklerinin fazla olması nedeniyle KF kardeş oranı da fazladır. Kistik fibrozis birçok organ ve sistemi etkileyen bir hastalık olduğundan dolayı farklı semptom ve bulgularla karşımıza gelebilir. Olgularımızın tanı anındaki fizik muayenelerine bakıldığında %37 5 inin normal olduğu, %37,5 oranında sekretuar ral, %29 oranında solukluk, %23 ünde çomak parmak, %23 ünde ekspiryumda uzama vardı. Bu bulgular bu konuda yapılan literatür bulguları ile uyumlu bulundu [18]. Olguların tanı anında yapılan laboratuvar tetkiklerinde %33,4 transaminaz yüksekliği, %31,2 sinde elektrolit imbalansı, %29,2 sinde anemi, %8,4 ünde IgE yüksekliği, %2 hipoalbuminemi, %2 IgG düşüklüğü, %2 böbrek fonksiyon bozukluğu vardı. 2012 yılında Hacettepe Üniversitesinde 300 olgu ile yapılan çalışmada [15] %40,9 anemi, %40,9 transaminaz yüksekliği, %13,4 elektrolit bozukluğu, %2,1 Ig E yüksekliği bulunmuş. Bizim çalışmamız ile farklı bulunmasını vaka sayımızın az olması ile ilişkili olduğunu düşünüyoruz. Kistik fibrozis olgularında akciğer bulguları tüm yaş guruplarında sık görülmektedir ve bu nedenle kronik hipoksiye sekonder gelişen kor pulmonale bu hastalarda görülebilmektedir [16]. Çalışmamızda olguların ekokardiyografi bulguları değerlendirildiğinde; %6,3 hastada patent foramen ovale, %4,2 sinde atrial septal defekt, %2,1 inde ventriküler septal defekt, %2,1 inde aort-trikuspit yetmezliği, %2,1 inde trikuspit yetmezliği, %2,1 inde pulmoner hipertansiyon vardır. Kistik Fibrozis hastalığında beslenme ile akciğer fonksiyonları arasında ilişki vardır. Akciğer fonksiyonları bozulduğunda beslenme zorlaşır, beslenme bozulduğunda ise akciğer fonksiyonlarının da bozulduğu bilinmektedir [19]. Bu nedenle KF hastalığında hastaların beslenme durumu yakından takip edilmelidir. Vakalarımızın beslenme durumunun değerlendirilmesi için tüm vakaların İdeal Vücut Ağırlığının Yüzdesi hesaplamasında %58,3 vakanın beslenme durumunun normal, %41,7 vakanın beslenme durumunun yetersiz olduğu tespit edildi. 0-2 yaş arası vakaların boya göre kilo persentilleri değerlendirildiğinde %40,1 vakanın boya göre düşük kiloda olduğu, %36,4 vakanın normal persentilde ve %23,5 vakanın riskli gurupta olduğu tespit edildi. Cinsiyete göre erkek hastaların boya göre daha düşük kiloları istatistiksel değerlendirmede anlamlı bulundu. Bu sonucun başka çalışmalar ile desteklenmesine ihtiyaç vardır. 2-18 yaş arası vakaların vücut kitle indeksi değerlerine göre ise %61,6 normal, %30,8 inin düşük, %7,6 vakanın riskli gurupta yer aldığı belirlendi. KF hastalarında Vücut kitle İndeksinin İdeal Vücut Ağırlığının Yüzdesinden daha fazla akciğer fonksiyonları ile ilişkili olduğu gösteren çalışmalar vardır [20]. KF hastalarının beslenme durumunun değerlendirilmesinde hangi parametrenin kullanılacağı konusunda konsensus olmamasına nedeniyle bütün parametrelerin kullanılması önerilmektedir [16]. Kistik fibrozis hastalarında enfeksiyona duyarlılık artmaktadır. Erken dönemde Stafilococcus Aureus en sık enfeksiyona yol açan mikroorganizma iken geç dönemde Pseudomonas aeruginosa en sık enfeksiyona sebep olmaktadır. Başlangıçta nonmukoid P.Aeruginosa ile enfekte olan hastalar tedavi edilmedikleri zaman mukoid P.aeruginosa suşuna dönüşerek tedavi zorlaşır [6]. Son kontrolde 21 hastadan balgam kültürü alınmış ve %61,7 sinde üreme olmadığı, en sık izole edilen patojenin (%19,1) Pseudomonas aeruginosa olduğu görüldü. Pseudomonas aeruginosa KF hastalarında akciğer enfeksiyonuna sebep olan en önemli patojenlerdendir. Çalışmamızda literatür ile uyumlu bulgular bulundu [6]. Son kontrolde hastaların ilaç kullanımı sorgulandığında; %83,3 vakanın pankreas enzimi kullandığı,
26 Timurağaoğlu L, ve ark. Kistik Fibrozisli Çocukların Değerlendirilmesi %79,2 vakanın insan deoksiribonükleazı kullandığı görüldü. İnsan deoksiribonükleaz tedavisi mukusun vizkositesini azaltıp klirensini arttırarak solunum fonksiyonlarını korumak, solunum yolu enfeksiyonlarının şiddetini ve sıklığını azaltmak için kullanılmaktadır [21]. Kistik Fibrozis hastalarının ilk bir yılda %85-90 ında pankreas yetmezliği geliştiği [22] oluştuğu saptanmıştır. Çalışmamızda da yüksek oranda hastalarımızın enzim tedavisi aldığı bulundu. Kistik Fibrozis hastalarında sekresyonların atılması ve buna paralel olarak enfeksiyonların azaltılması için fizyoterapi önemlidir ve tedavinin bir parçasıdır. Fizyoterapinin amacı egzersiz toleransını arttırmak, bronşiyal sekresyonların atılımına yardımcı olmak, havayollarının direncini azaltmak, uzun dönemde ise solunum problemlerinin ilerlemesinin geciktirilmesi hedeflenmektedir. Fizyoterapinin aileler açısından zaman alması, ailelerin uygun şekil ve sürede yapmaması ve pediatrik yaş gurubunda yapılmasının zor olması nedeniyle tedavinin bir parçası olmasına rağmen ihmal edildiği kanaatindeyiz. Kistik Fibrozis birçok organ ve sistemi etkileyen, hastaların yaşam kalitesini düşüren, uzun süreli tedavi gereksinimi nedeniyle hastaların tedaviye uyumunun zorlaştığı, erken tanı ve tedavi ile komplikasyonların azaldığı bir hastalıktır. Sonuç olarak, kistik fibrozis tüm dünyada ve ülkemizde önemini koruyan bir hastalıktır. Özgül olmayan bulguları olması nedeniyle erken tanı konulması zor olabilen bir hastalıktır. Bu nedenle uzamış öksürük, tekrarlayan bronşiyolitler, kronik ishal ve gelişme geriliği gibi özgül olmayan yakınmaları olan çocuklar ayrıntılı olarak değerlendirilmeli ve KF li kardeş öyküsü sorgulanmalıdır. Böylece erken tanı ve tedavi ile hastalığa bağlı geç bulguların önüne geçilebilir ve daha önemlisi yeni hastaların ortaya çıkması önlenebilir. Declaration of Conflicting Interests: The authors declare that they have no conflict of interest. Financial Disclosure: No financial support was received. Çıkar Çatışması Beyanı: Yazarlar çıkar çatışması olmadığını bildirmişlerdir. Finansal Destek: Bu çalışma her hangi bir fon tarafından desteklenmemiştir. KAYNAKLAR 1. Gadsby DC, Vergani P, Csanády L. The ABC protein turned chloride channel whose failure causes cystic fibrosis. Nature 2006;440:477-483. 2. Egan M, Cystic Fibrosis, Nelson Text book of Pediatrics,19 th edition, (Eds, Kliegman RM, Stanton B, Geme J, Schor N, Behrman R), 2011;1481-1497. 3. Welsh MJ, Smith AE. Molecular mechanisms of CFTR chloride channel dysfunction in cystic fibrosis. Cell 1993;73:1251. 4. Le Drévo MA, Benz N, Kerbiriou M, et al. Annexin A5 increases the cell surface expression and the chloride channel function the Delta F508 cystic fibrosis transmembrane regulator. Biochim Biophys Acta 2008;1782:605-614. 5. Rommens JM, Iannuzzi MC, Kerem B, et al. Identification of the cystic fibrosis gene: chromosome walking and jumping. Science 1989;245:1059-1065. 6. Boat TF, Welsh MJ, Beaudet AL. Cystic fibrosis. In: Scriver CR, Beaudet AL, Sly WS, Valle DV, eds. The Metabolic Basis of Inherited Disease. New York: McGraw-Hill, 1989:2649-2680. 7. Whittaker LA, Teneback C. Atypical mycobacterial and fungal infections in cystic fibrosis. Semin Respir Crit Care Med 2009;30:539-546. 8. Henke MO, Ratjen F. Mucolytics in cystic fibrosis. Paediatr Respir Rev 2007;8:24-29. 9. Rajan S, Saiman L. Pulmonary infections in patients with cystic fibrosis. Semin Respir Infect 2002;17:47-56. 10. Foweraker J. Recent advances in the microbiology of respiratory tract infection in cystic fibrosis. Br Med Bull 2009;889:93-110. 11. Castellani C, Cuppens H, Macek M, et al. Consensus on the use and interpretation of cystic fibrosis mutation analysis in clinical practice. J Cystic Fibrosis 2008;179-196. 12. Erdem M, Zorlu P, Acar M, et al. Kistik fibrozisli hastaların demografik ve klinik özelliklerinin değerlendirilmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi/Turkish J Pediatr Dis 2013;3:134-137. 13. Karakoç F, Karadağ B, Erdoğan T, et al. Kistik Fibrozisli hastaların klinik özellikleri ve tedavi yaklaşımı. Türk Pediatri Arşivi 2002;37:19-24. 14. European Cystic Fibrosis Society. Patient Registry Annual Report 2008-2009. (2012) 15. Çetinkaya AK. (2012). Kistik Fibrozisli 300 vakanın klinik ve laboratuar özellikleri. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Uzmanlık Tezi. 16. Boat TF, Welsh MJ, Beaudet AL. Cystic fibrosis. In: Scriver CR, Beaudet AL, Sly WS, Valle DV, eds. The Metabolic Basis of Inherited Disease. New York: McGraw-Hill, 1989:2649-2680. 17. Cystic Fibrosis Foundation. Patient registry 1995 annual datareport. Bethesda, M.D: Cystic Fibrosis Foundation, 1995. 18. Yalçın E. Kistik fibroziste klinik bulgular ve tanı. In: Dağlı E,Karakoç F; eds. Çocuk Göğüs Hastalıkları. İstanbul: Nobel Matbaacılık, 2007;225-230. 19. Sinaasappel M. Stern, J. Littlewood, S. Wolfe, et al. Nutrition in patients with cystic fibrosis: a European Consensus. Journal of Cystic Fibrosis (2002;1:51 75. 20. Zhang Z, Lai HJ. Comparison of the use of body mass index percentiles and percentage of ideal body weight to screen for malnutrition in children with cystic fibrosis. Am J Clin Nutr 2004;80:982-991. 21. Henke MO, Ratjen F. Mucolytics in cystic fibrosis. Paediatr Respir Rev 2007;8:24-29. 22. Koletzko S, Reinhardt D. Nutritional challenges of infants with cystic fibrosis. Early Hum Dev 2001;65:S53-S61.