FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENLERİNİN FATİH PROJESİ NİN İÇERİĞİNE YÖNELİK GÖRÜŞLERİ Şahin İDİN, İsmail DÖNMEZ Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Bilgilendirme Kaynakça DOI: http://dx.doi.org/10.14527/9786053183563.018
Giriş Teknolojik gelişmelerin toplumun her alanını etkilemesiyle, bütün dünyada iletişim teknolojilerinin ilerlemesine paralel olarak, eğitim bilimlerinde de yeni arayışlar içine girilmiştir. (Eryılmaz ve Salman, 2014). Değişen dünya koşullarına uyum sağlayabilmek için ülkeler, eğitim sistemlerinde teknolojiyi kullanma oranlarını giderek arttırmaktadır. Eğitim-öğretim ortamında ne kadar çok duyu organına hitap edecek etkinlikler düzenlenirse öğrenmenin de daha etkili, kolay ve kalıcı hale geldiği bilinmektedir (Çepni, Ayas, Ekiz ve Akyıldız, 2010). Teknolojinin kullanımının artması öğrencilerin tüm duyularını kullanmalarını ve öğrenme ortamlarını zenginleştirmeyi amaçlamaktadır. Teknolojinin özellikle fen eğitimi ile entegrasyonunun sağlanarak etkili biçimde kullanılması zamanla yaygınlaşmaktadır. Bu kapsamda ülkeler eğitim programlarını değiştirmekte teknolojinin öğrenme ortamlarına uyum sağlamasına yönelik çalışmalar yapmaktadırlar. Milli Eğitim Bakanlığı (2005; 2013), ortaokul fen derslerinin yapısında ve içeriğinde ders programı çerçevesinde, köklü değişikliklere gitmiştir. 2005 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programına göre dersin öğretimde yaklaşım olarak yapılandırmacı yaklaşım benimsenmiştir. Bunun yanında 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında ise dersin öğretiminde temel yaklaşım olarak Sorgulama Temelli Öğrenme Yaklaşımı benimsenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), teknolojinin fen bilimleri derslerinde etkili biçimde kullanılmasına yönelik kazanımlar hazırlamıştır. Ülkemizde 2010 yılında alınan bir kararla eğitimde FATİH (Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) projesinin hayata geçirilmesi planlanmıştır. Eğitimde FATİH Projesi, eğitim ve öğretim süreçlerinde, okullardaki teknoloji kullanımını ve teknolojik imkânları artırmak üzere fırsat eşitliğini sağlamayı amaçlamakta ve MEB tarafından yürütülmekte, Ulaştırma Bakanlığı tarafından desteklenmektedir. Bu yolla bilişim teknolojileri araçlarının eğitim-öğretim sürecinde dersler kapsamında daha fazla duyu organına hitap edilecek şekilde, etkili biçimde kullanımı için başlatılmıştır. Başarı kriterleri; erişilebilirlik, verimlilik, eşitlik, ölçülebilirlik ve kalite olmak üzere beş başlıkta incelenmektedir (MEB, 2016). Bu proje kapsamında belirlenen hedefler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. FATİH Projesi Hedefleri (MEB, 2016). Her Okul İçin Her Derslik İçin Her Öğretmen İçin Her Öğrenci İçin Bir adet çok Etkileşimli tahta Tablet bilgisayar Tablet bilgisayar fonksiyonlu yazıcı Alt Yapı Kablolu/Kablosuz internet EBA portal EBA portal bağlantısı Yüksek Hızlı Sınıf Yönetimi EBA market EBA market Erişim E-posta hesabı Bulut hesabı İçerik geliştirme Dijital kimlik senaryosu Bulut hesabı Ödev paylaşımı Öğretim yönetim sistemi e-posta hesabı (LMS) Ders notları paylaşımı Bireysel öğrenim materyalleri 2015-2016 eğitim-öğretim yılından itibaren ülkemizdeki sınıfların tamamında FATİH projesinin her yönüyle etkili bir biçimde kullanılması öngörülmüştür. FATİH projesinin fen bilimleri eğitimi ile birlikte entegrasyonunun sağlanması öğrencilere nitelikli bir fen eğitimi sunulabilmesi için önemli görülmektedir. 270
FATİH projesi ile Türkiye de bulunan tüm ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarına akıllı tahta kurulumu ve öğretmen ve öğrencilere tablet dağıtımı planlanmıştır. Bunun yanında derslerin e- içeriklerinin hazırlanması ve sisteme dâhil edilerek öğretmen ve öğrencilerin derslerinde bu materyalleri kullanmaları beklenmektedir. Sayılan bu yatırımların maliyetinin yüksek olduğu ortadadır. Bu noktada teknolojinin eğitimde kullanılması ve eğitimde öğrenci başarısı ile teknoloji kullanımı arasındaki pozitif ilişkinin olup olmadığı incelenebilir. Teknolojinin Fen Bilimleri derslerinde kullanılması sonucu öğrencilerin fen bölümündeki derslerdeki başarılarının arttığına (Akpınar, Aktamış ve Ergin, 2005; Çakır ve Topuz, 2012), değişmediğine (Kırılmazkaya, Keçeci, Zengin ve 2014) yönelik çalışmalar mevcuttur. Demir ve Yıldırım (2016), araştırmalarında okulda bilgisayar kullanımı arttıkça öğrencilerin Fen ve Matematik performanslarının düştüğünü ancak tablet, yazıcı ve internet gibi teknolojik araç gereçlerin kullanımı ile fen ve matematik performanslarının arttığını ortaya koymuşlardır. MEB (2015), PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) 2012 sonuçlarına göre derslerde interneti %50.00 den fazla kullanan öğrencilerin, %10.00 dan az kullanan öğrencilere oranla ders başarılarının daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Bu noktada öğretmenlerin FATİH projesinin içeriğine yönelik düşünceleri önemlidir. Çünkü fen derslerini öğrencilerle birlikte yürütecek onlardır. Fen Bilimleri dersi öğretmenlerinin bu projenin içeriğine dair bilgi düzeyleri ve uygulama boyutundaki düşüncelerini belirlemek, fen bilimleri dersinin öğrencilere daha verimli öğretilmesi açısından gereklidir. Literatür incelendiğinde FATİH projesinin içeriğine ilişkin Fen Bilimleri dersi kapsamında ders öğretmenleri ile ilgili doğrudan bir araştırmanın yapılmadığı belirlenmiştir. Fen Bilimleri dersi ile yapılan çalışmaların teknolojik araç gereçlerin kullanımı ve genel olarak diğer branşlarda bulunan öğretmenlerin görüşlerinin genel olarak alınmasına dayalı araştırmalar olduğu belirlenmiştir. Ancak Fen Bilimleri dersi kapsamında FATİH Projesinin içeriğine yönelik olarak gerçekleştirilen bir araştırmaya rastlanamamıştır. Daşdemir, Cengiz, Uzoğlu, ve Bozdoğan (2012), yaptıkları araştırmada Fen ve Teknoloji dersinde tablet bilgisayarların kullanılmasına ilişkin öğretmen görüşlerini belirlemeye çalışmışlardır. Doğru, Gençosman, Ataalkın ve Şeker (2012), yaptıkları araştırmada, Türkiye de hazırlanan yüksek lisans tezlerinin %6.70 inin ve doktora tezlerinin %8.30 unun bilgisayar destekli öğretim kapsamında hazırlandığını belirlemişlerdir. Bu araştırmalardan da görüldüğü üzere, gerçekleştirilen bu araştırmalar teknolojik araç-gereç kullanımı konusunda öğretmen düşüncelerini belirlemeye yönelik olduğu görülmektedir. Gürol, Donmuş ve Aslan (2012), ilköğretim kademesinde görev yapan sınıf öğretmenlerinin FATİH projesinin uygulanması ile karşılaşılabilecek sorunlar, projenin gerekliliği, projenin olumlu ve olumsuz yönlerine ilişkin bir araştırma gerçekleştirmişlerdir. Günbayı ve Yörük (2014), yaptıkları araştırmada resmi ve genel liselerde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin FATİH projesinin uygulanma düzeyine ilişkin görüşlerini belirlemeye yönelik araştırma yapmışlardır. Yukarıda verilen araştırmalardan görüldüğü üzere Fen Bilimleri ile ilgili olarak FATİH Projesinin içeriğine, süreçte yaşanan problemlere ilişkin Fen Bilimleri öğretmenleri ile gerçekleştirilmiş araştırmalara rastlanamamıştır. Aktaş, Gökoğlu, Turgut ve Karal (2014), öğretmenlerin FATİH projesine ilişkin görüşlerini; farkındalık, beklenti, öngörü boyutları ile yaptıkları araştırmada ortaya koymuşlardır. Bu araştırmada da görüldüğü üzere, çeşitli branşlarda görev yapmakta olan öğretmenlerin FATİH Projesine ilişkin görüşleri belirlenmiş birkaç tema altında incelenmiştir. Bu noktadan hareketle, okullarda alt yapısı tamamlanan FATİH Projesinin, Fen Bilimleri dersi öğretmenleri için ne anlam ifade ettiği ve onların projeyi ilişkin görüşlerini belirlemek, literatüre katkı yapacağı düşünülmektedir. Araştırmanın Amacı ve Önemi Literatür incelendiğinde FATİH Projesi ile ilgili olarak Fen Bilimleri öğretmenleri ile bu araştırma kapsamında benzerlik gösteren ya da içerikle ilişkili olan herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırmanın var olan durumun saptanması, öğretmenlerin ders içinde karşılaştıkları sorunlar bağlamında görüşlerinin alınması ve bir durum tespiti yapması açısından önem arz ettiği söylenebilir. Bu araştırmadan elde edilen verilerin ışığında, FATİH Projesinin öğretmenlere öneminin aktarılması 271
ve Fen Bilimleri öğretmenlerinin projenin içeriğine ilişkin bilgi ve kullanım düzeylerinin daha fazla olması bu araştırmada önemli görülmektedir. Bu bağlamda, araştırma sonucunda, Fen Bilimleri öğretmenlerinin FATİH Projesinin içeriğine ve özelliklerine daha fazla hâkim olmaları hususunda onlara farkındalık kazandıracağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacını, Fen bilimleri öğretmenleri ile FATİH Projesine ilişkin güncel sorunların belirlenmesi, bu sorunlara yönelik çözüm önerilerinin ortaya konması oluşturmaktadır. Yöntem Bu bölüm, araştırmanın yöntemi, çalışma grubu, veri toplama araçları ve veri toplama araçlarının uygulanışı, verilerin işlenmesi ve analizi alt başlıklarında incelenmiştir. Araştırmanın yöntemi Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması tercih edilmiştir. Durum çalışmalarında var olan bir durumun belirlenmesi ve derinlemesine incelenmesi yapılabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Araştırmaya katılan Fen Bilimleri öğretmenleri ile FATİH projesinin içeriği, avantajları, dezavantajları, eğitim-öğretime yararlı olma durumu, bu süreçte öğretmenlerin yaşadıkları zorluklara ilişkin altı soruluk geçerliği ve güvenirliği sağlanmış yarı yapılandırılmış görüşme formu eşliğinde görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubu Bu araştırmada amaçlı çalışma grubu seçilmiştir. Amaçlı çalışma grubu seçimindeki amaç problemleri en aza indirebilmek; yapılacak araştırmaya katılmayı istemek, araştırmacının kolay ulaşılabilirliği gibi kriterler dikkate alınmıştır. Bu nedenle araştırma, Ankara nın dört farklı merkez ilçesinde görev yapmakta olan 12 Fen Bilimleri dersi öğretmeni ile yürütülmüştür. Araştırma 2015-2016 eğitim-öğretim yılının güz döneminde gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yedisi erkek ve beşi kadındır. Araştırmaya katılan öğretmenler ile gönüllülük esasına dayalı olarak geçerliği ve güvenirliği sağlanmış olan yarı yapılandırılmış form eşliğinde görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Tablo 2. Katılımcıların Mezuniyet Durumu, Hizmet Süresi, Okul Türü, Görev Yeri ve Cinsiyet Değişkenleri. Mezuniyet Durumu Hizmet Süresi (Yıl) Okul Türü Görev Yeri Cinsiyet Ö1 Lisans 1 Ortaokul Altındağ Erkek Ö2 Lisans 5 Ortaokul Altındağ Erkek Ö3 Lisans 8 İmam Hatip Çankaya Kadın Ortaokulu Ö4 Lisans 7 Ortaokul Keçiören Kadın Ö5 Yüksek Lisans 10 Ortaokul Keçiören Erkek Ö6 Lisans 15 İmam Hatip Altındağ Erkek Ortaokulu Ö7 Lisans 4 Ortaokul Çankaya Kadın Ö8 Yüksek Lisans 11 Ortaokul Altındağ Kadın Ö9 Lisans 8 Ortaokul Altındağ Erkek Ö10 Lisans 7 Ortaokul Keçiören Kadın Ö11 Lisans 16 Ortaokul Keçiören Erkek Ö12 Lisans 3 İmam Hatip Ortaokulu Yenimahalle Erkek 272
Tablo 2 incelendiğinde araştırmaya katılan öğretmenlerin üçünün imam hatip ortaokulunda, dokuzunun ise ortaokullarda çalıştığı görülmektedir. Bunun yanında, iki öğretmenin öğrenim durumunun yüksek lisans olduğu, diğerlerinin ise öğrenim durumlarının lisans düzeyinde olduğu görülmektedir. Katılımcıların çalışmaya istekli olmasının yanında, araştırmacıların ulaşılabilirliği açısından maksimum çeşitlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Dört öğretmenin hizmet süresi 0-5 yıl arasında, beş öğretmenin hizmet süresi 6-10 yıl arasında ve üç öğretmenin hizmet süresinin ise 11-15 yıl arasında olduğu Tablodaki verilerden anlaşılmaktadır. Veri Toplama Aracı Bu araştırmada nitel veri toplama araçlarından biri olan görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşmeler kendi doğal ortamlarında katılımcılardan herhangi bir konuya ilişkin derinlemesine bilgi edinmeye olanak sağlar (Cohen ve Manion, 1994). Görüşme tekniği yapılandırılmış, yarıyapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere üç türdür (Berg, 1998). Bu çalışmada yarıyapılandırılmış görüşme formundan faydalanılmış olup mülakat formu geliştirilirken şu aşamalar takip edilmiştir: İlk Aşamada araştırmacılar tarafından FATİH projesinin içeriğine ilişkin sekiz görüşme sorusu belirlenmiştir. İkinci aşamada hazırlanan soruların dil bilgisi yönünden uygunluğunun belirlenmesi için görüşme formu bir Türkçe öğretmeni tarafından incelenmiştir ve görüşme formu geçerlilik açısından, bir fen bilgisi eğitimi alan uzmanına incelettirilmiştir. Alan uzmanından ve Türkçe öğretmeninden gelen geri bildirimler sonucunda görüşme formu üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmış ve sonrasında görüşme formu nitel araştırma konusunda uzman iki akademisyence incelenmiştir. Alan uzmanlarının değerlendirmeleri sonucunda gerekli düzeltmeler yapılarak görüşme formunun, FATİH projesinin içeriğine yönelik olarak, toplam altı sorudan oluşan taslak yarı yapılandırılmış görüşme formu oluşturulmuştur. Hazırlanan sorular iki fen bilimleri dersi öğretmenine uygulanmıştır. Onlardan alınan geribildirimler doğrultusunda görüşme formuna son şekli verilmiştir. Görüşme formu oluşturulurken, katılımcıların yönlendirilmemesi için yönlendirici sorulardan kaçınılmış, cevabı doğrudan evet ya da hayır kavramlarını çağrıştırıcı sorulardan kaçınılmıştır. Veri Toplama Araçlarının Uygulanışı Çalışmaya ilişkin veriler 2015-2016 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılında toplanmıştır. Öncelikle çalışmayla ilgili genel bilgilendirmenin de içerisinde yapıldığı yarı-yapılandırılmış görüşme formları katılımcılara e-posta yoluyla ulaştırılmıştır. Sonra yüz yüze görüşme için katılımcılardan randevu talep edilmiştir. Görüşme sürecinde araştırmacı tarafından gerçekleştirilen mülakatlar ses kayıt cihazı ile kaydedilmiştir. Daha detaylı bilgi almak amacıyla ihtiyaca göre zaman zaman katılımcılara ek sorular da yöneltilmiştir. Görüşmeler katılımcı öğretmenlerin okullarında 20-25 dakika sürecek şekilde gerçekleştirilmiştir. Verilerin Analizi Çalışmada toplanan veriler konuya ilişkin katılımcıların görüşlerini derinlemesine tanımlamak amacıyla içerik analiziyle çözümlenmiştir (Stemler, 2001). Bogdan ve Biklen (2007) ne göre içerik analizi, sözel, yazılı ve diğer materyallerin nesnel ve sistematik bir şekilde incelenmesi ve belli temalara göre düzenlenmesidir. İçerik analizi birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır. İçerik analizi nitel araştırma verilerinin işlenmesinde; Verilerin kodlanması, Temaların bulunması, Kodların ve temaların düzenlenmesi ile Bulguların tanımlanması ve yorumlanması olmak üzere dört aşamada kullanılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bunun yanında içerik analizi tablolarından sonra, katılımcıların sorulara verdikleri yanıtların derinlemesine öğrenebilmek adına, her bir soru kapsamında birkaç katılımcının görüşleri ilgili sorularda ortaya çıkan temalar ve kodlar ışığında yer verilmiştir. 273
Bu çalışmada, araştırmada varılan sonuçların geçerliğini sağlamak amacıyla iki önemli süreç gerçekleştirilmiştir. Bunlar: (a) Verilerin kodlanması ve veri analiz süreci (kavramsal temaya nasıl ulaşıldığı) detaylı bir şekilde açıklanmıştır (Hruschka, Schwartz, John, Picone-Decaro, Jenkins ve Carey, 2004). (b) Araştırmada elde edilen temaların her biri için onu en iyi temsil ettiği varsayılan öğretmen adaylarının görüşlerinden örnekler seçilerek bulgular bölümünde yer verilmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Araştırmanın güvenirliğini sağlamak için elde edilen verileri araştırmacının yanı sıra bir fen bilgisi alan eğitimi uzmanı ve bir fen bilgisi öğretmeni analiz etmiştir. Daha sonra yapılan kodlamalar karşılaştırılarak (Güvenirlik= [Görüş Birliği/ (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı)] x 100) formülü aracılığıyla (Miles ve Huberman, 1994) uyuşum yüzdesi %91.00 olarak hesaplanmıştır. Kodlama işlemi bittikten sonra tüm veriler kategoriler ve temalar esas alınarak frekanslar halinde tablolarla sunulmuştur. Bulgular Araştırmada görüşme verilerinden elde edilen bulgulara bu kısımda yer verilmiştir. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesinin Anlamına İlişkin Görüşleri Katılımcıların birinci soruya ilişkin yanıtları Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesinin Anlamına İlişkin Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f(n=12) % Teknoloji kullanımı 10 22.72 Akıllı Tahta kullanımı 6 13.63 Teknoloji ve işlevi Tablet ve akıllı tahta entegrasyonu 5 11.36 Görsellik 3 6.81 Yazılımın Fen Eğitimde kullanılması 2 4.54 Toplam 26 Fırsat Eşitsizliğini Ortadan 9 20.45 Kaldırabilir Fırsatlar Uzaktan Eğitim Fırsatı 5 11.36 Zamandan Tasarruf 4 9.09 Toplam 18 Genel Toplam 44 Katılımcıların FATİH projesine anlamına ilişkin görüşleri Teknoloji ve İşlevi ve Fırsatlar olarak iki temaya ayrılmıştır. Fen bilimleri öğretmenleri FATİH projesinin teknoloji ve işlevi teması adı altında projenin amacının teknoloji (% 22.72) kullanımının ve akıllı tahta (%13.63) kullanımı olarak görmektedir. Katılımcılar; FATİH Projesinin anlamının tablet ve akıllı tahta arasında entegrasyonu (%11.36) sağlayacağını, görselliği (%6.81) arttıracağını, yazılımlar sayesinde fen eğitiminde kullanılmasının (%4.54)anlamını arttıracağını düşünmektedir. Bunun yanında FATİH projesinin fırsat eşitsizliğini ortadan kaldıracağını(%20.45), uzaktan eğitim fırsatı sağlayacağını (%11.36) ve zamanı daha verimli kullanılabileceğini (%9.09) düşünmektedirler. Ö1 ve Ö7 kodlu öğretmenlerin birinci soruya verdiği yanıtlar aynen aktarılarak verilmiştir. Ö1: Öğretmen öğrenci ilişkisini eğitim sürecinde farklılaştırarak teknoloji kullanımını ön planda olmasını hedefleyen sistemler bütünü. (teknoloji ve işlevi teması adı altında, teknoloji kullanımı olarak kodlanmıştır.) 274
Ö7: Öğretmenlerin ve öğrencilerin fen bilimleri derslerinde akıllı tahtayı ve tabletleri yoğun olarak kullandıkları teknoloji tabanlı bir projedir. (teknoloji ve işlevi teması adı altında, akıllı tahta kullanımı olarak kodlanmıştır.) Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesiyle Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Çözüm Bulmalarına İlişkin Görüşleri Katılımcıların ikinci soruya ilişkin yanıtları Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesiyle Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Çözüm Bulmalarına İlişkin Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f(n=12) % İnanıyorum Davranış problemleri 8 21.05 Zaman 7 18.42 İlgi çekme 6 15.78 Bol pratik yapma 5 13.15 Araştırma becerisi 4 10.52 Öğrenciyi Aktif hale getirme 2 5.26 Toplam 32 84.22 İnanmıyorum Sürece hazır değiliz 2 5.26 Altyapı yetersizliği 2 5.26 Teknolojinin kötüye kullanımı 2 5.26 Toplam 6 15.78 Genel Toplam 38 100.00 Fen bilimleri öğretmenlerinin sınıf içerisinde karşılaştıkları sorunların çözümüne yönelik görüşleri Tablo 4 te belirtilmiştir. Görüşler İnanıyorum ve İnanmıyorum olarak iki temaya ayrılmıştır. Öğretmenlerin büyük bölümü ders içerisinde yaşadıkları sorunları çözüm bulabileceğini ifade etmektedir. Özellikle davranış problemlerini ortadan kaldırabileceği (% 21.05) düşünülmektedir. Bu görüşün arkasında öğrencilerin ilgisinin çekileceğini görülmektedir. Bunun yanında fen bilimleri öğretmenleri ders içerisinde zaman problemlerine çözüm bulabileceğini (% 18.42) düşünmektedir. Öğretim programının yoğun olması, bazı deney ve gösteri etkinliklerinin akıllı tahta üzerinden gösterilebileceği bununda zaman sorunlarını ortadan kaldırabileceğini düşünmektedir. Daha çok etkinlik ve soru çözülmesi bol pratik (% 13.15) yapma imkânını arttıracaktır. Dolayısıyla öğrenciler sürece daha aktif olarak katılım (% 5.26) sağlayabileceğini ifade etmişlerdir. Bunun beraber bazı öğretmenler sürece hazır olmadıklarını (% 5.26) yeterli bilgi ve beceriye sahip olmadıklarını (% 5.26) ifade etmişlerdir. Ayrıca teknolojinin de kötüye kullanılabileceği (% 5.26) endişesi taşımaktadırlar. Ö8 ve Ö5 kodlu öğretmenlerin ikinci soru kapsamında zaman koduna verdikleri yanıtlar aynen aktarılarak verilmiştir. Ö8: Ben konuları yetiştirmede problem yaşıyorum. FATİH Projesinin bu bağlamda sınıf için uygulamalarda bana yardımcı olacağını düşünüyorum. ( İnanıyorum teması altında zaman olarak kodlanmıştır.) Ö5: Ben özellikle konuları yetiştirmede zaman bağlamında sorun yaşıyorum. Bu bağlamda FATİH projesi tam olarak kullanmaya başladığımda zaman sorunumu aşacağımı düşünüyorum. Bunun yanında daha fazla etkinlik yapacağım. Çünkü 8. Sınıf öğrencilerime hem konu anlatmak hem de onları TEOG a hazırlamak kolay bir iş değil. ( İnanıyorum teması altında zaman ve bol pratik yapma olarak kodlanmıştır.) 275
Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesinin Sınırlılıklarına İlişkin Görüşleri Katılımcıların üçüncü soruya ilişkin yanıtları Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH Projesinin Sınırlılıklarına İlişkin Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f (N=12) % Sınırlılıklar Sınıf mevcutları kalabalık 11 32.35 Ders içerikleri çok yoğun 9 26.47 Yazılım yeterli değil 7 20.58 Ders içeriği yeterli değil 6 17.64 Hayır, yoktur. 1 2.94 Genel Toplam 34 100.00 Tablo 5 te fen bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesinin sınırlılıklarına ait görüşleri Sınırlılıklar teması altında incelenmiştir. Sınıf mevcutlarının kalabalık(% 32.35) olması FATİH projesine ilişkin en önemli sınırlılık olarak görülmektedir. Öğretim programlarının çok yoğun (% 26.47) olması ders içeriklerine ait kazanımların etkili bir şekilde verilmesini zorlaştırmaktadır. Akıllı tahtaların kullanımında yeterli yazılımın olmaması (% 20.58) sadece e kitapların ekrandan gösterilmesinin olumlu etki yaratmadığını ifade etmişlerdir. Ö6 ve Ö11 kodlu öğretmenlerin üçüncü soru kapsamında Sınırlılıklar temasında, Ders içerikleri koduna, ilişkin verdikleri yanıtlar aynen aktarılarak verilmiştir. Ö6: FATİH projesinin içerdiği ders ile ilgili yazılımların yeterli olduğuna inanmıyorum. ( Sınırlılıklar teması altında yazılım yeterli değil olarak kodlanmıştır.) Ö11: Bana göre, bu projenin içerikleri tam olarak hazır değil. Bu proje ile birlikte Vitamin portalına ve EBA portalını dikkatle takip ediyorum. İncelediğim bazı konuların içeriklerini göz önüne aldığımda, projenin yazılımının henüz hazır olmadığını düşünüyorum. Bundan dolayı projenin alt yapısının hala sınırlı olduğu kanısındayım. ( Sınırlılıklar teması altında yazılım yeterli değil ve ders içeriği yeterli değil olarak kodlanmıştır.) Fen Bilimleri Öğretmenin FATİH Projesinin Materyallerine İlişkin Görüşleri Katılımcıların dördüncü soruya ilişkin yanıtları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Fen Bilimleri Öğretmenin FATİH Projesinin Materyallerine İlişkin Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f (N=12) % Materyal Akıllı tahta 11 42.30 Tablet 7 26.92 e-kitap 5 19.23 Fikrim Yok 3 11.53 Genel Toplam 26 Tablo 6 da fen bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesinde kullandıkları Materyaller teması altında akıllı tahta (% 42.30) kullanımı, tablet (% 26.92) ve e-kitap (%19.23) olarak ifade etmişlerdir. Katılımcıların bir kısmı FATİH projesinin içeriği hakkında fikir sahibi (% 11.53) olmadıklarını belirtmişlerdir. Ancak akıllı tahtaların içeriği sadece e-kitaplardan ibaret olduğunu bunun yanında içeriği zenginleştirecek yeterli materyalin olmadığını ifade etmişlerdir. 276
Ö12 ve Ö3 kodlu öğretmenlerin dördüncü soru kapsamında, akıllı tahta ve tablet kullanımı kodlarına verdikleri yanıtlar aynen aktarılarak verilmiştir. Ö12: Akıllı tahtalarda, Fen Bilimleri ile ilgili birçok web sayfasına giriş yapılamaması FATİH projesinin başarılı olmasını engellemektedir. ( Materyal teması altında Akıllı Tahta olarak kodlanmıştır). Ö3: Bu projede akıllı tahtanın ve tablet kullanımının ön planda tutulduğunu düşünmekteyim. Bunun dışında da bu proje ile ilgili olarak fen bilimleri dersi kapsamında nelerin yapıldığından haberim yok. ( Materyal teması altında Akıllı Tahta ve Tablet olarak kodlanmıştır). Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH projesinin Kazanım, Konu ve Ünitelerle İlişkisi Hakkındaki Görüşleri Katılımcıların beşinci soruya ilişkin yanıtları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH projesinin Kazanım, Konu ve Ünitelerle İlişkisi Hakkındaki Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f (N=12) % İçerik Kazanımla ilişkilidir 11 39.29 Konularla ilişkilidir 10 35.71 Ünitelerle ilişkilidir 7 25.00 Genel Toplam 28 100.00 Tablo 7 de fen bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesinin içeriğinin ders içeriğine yönelik kazanımları (% 39.2) ile ilişkili olduğunu, ünitelerle (% 35.71) ilişkili, ünitelerle ilişkili (% 25.00) olarak görülmektedir. Ö12 kodlu öğretmenin beşinci soru kapsamında, içerik teması altında, verdiği yanıt aynen aktarılarak verilmiştir. Ö12: Akıllı tahtalarda, Fen Bilimleri ile ilgili kazanımlarla ilişki olduğunu düşünüyorum. ( İçerik teması altında Kazanımlarla ilişkili olarak kodlanmıştır.) Fen Bilimleri Öğretmenlerinin EBA E-İçerikler Hakkındaki Görüşleri Katılımcıların yedinci soruya ilişkin yanıtları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 8. Fen Bilimleri Öğretmenlerinin EBA E-İçerikler Hakkındaki Görüşlerinden Elde Edilen Bulgular. Tema Kod f (N=12) % e-içerik Bilgim yok 11 91.67 Yazılım 1 8.33 Genel Toplam 12 100.00 Tablo 8 de fen bilimleri öğretmenlerinin Eğitim Bilişimleri Ağı (EBA) tarafında geliştirilen e- içeriklere yönelik görüşleri sorulmuştur. Fen Bilimleri öğretmenlerin büyük kısmı (% 91.66) eğitim bilişimleri ağı (EBA) hakkında fikir sahibi olmadıkları dolayısıyla bu içerikleri kullanmadıkları görülmektedir. 277
Ö5 kodlu ve Ö9 kodlu öğretmenlerin altıncı soruya verdikleri yanıtlar aynen aktarılarak verilmiştir. Ö5: FATİH Projesi Fen Bilimleri dersi açısından e-içerikleri hakkında fikrim yok. ( e-içerik teması altında Bilgin yok olarak kodlanmıştır.) Ö9: FATİH projesi kapsamında içerik olarak ne hazırladığını bilmiyorum. Bu konuda biz fen öğretmenlerine hizmet içi eğitim verilmedi. Ayrıca okulumuza milli eğitimden herhangi bilgilendirici bir yazıda ulaşmadı. Bu nedenle fen dersi kapsamında içerik olarak ne hazırlandığını bilmiyorum. ( e-içerik teması altında Bilgin yok olarak kodlanmıştır.) Tartışma, Sonuç ve Öneriler Fen Bilimleri Öğretmenlerinin FATİH projesine ait görüşlerinin incelendiği bu çalışmada elde edilen bulgular çerçevesinde ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara yönelik bazı öneriler sunulmuştur. Görüşmeye katılan öğretmenler; FATİH projesi ile fırsat eşitsizliğinin teknoloji boyutunda giderileceğini, öğretimi ve yapılması zor olan etkinliklerin/deneylerinin yapılmasının kolaylaşacağı, akıllı tahta kullanımının yaygınlaşması ile zamanın etkili kullanımı ile görsel ve işitsel öğelerin daha kolay aktarabileceği gibi durumların FATİH projesinin Fen Bilimleri dersinin öğretiminde avantajlar sağlayacağını belirtmişlerdir. Bu bulguların Akpınar vd. (2005) ile Karamustafaoğlu, Çakır ve Topuz (2012) un gerçekleştirdikleri araştırmaların verileri ile örtüştüğü görülmektedir. Öğretmenlerin görüşlerinden elde edilen bulgulara göre görüşmeye katılan öğretmenlerin FATİH projesinin içeriği, amacı ve hedefleri ve ile ilgili olarak detaylı bir bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir. Bu araştırmada Fen Bilimleri öğretmenleri, FATİH projesi ile derslerde süreç boyunca, zaman kazanımı, öğrencilerin derse ilgilerinin artacağı, öğrencilerin araştırma becerilerinin gelişeceği konuları ile ilgili görüş belirtmişlerdir. Bunun yanında, öğretmenler, FATİH projesinin Fen Bilimleri dersi bağlamında kazanımlarla, konularla ve ünitelerle de ilişkili olduğunu düşünmektedirler. Özdemir (2014), yaptığı araştırmada bu araştırma ile benzer sonuçlara ulaşmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin %70.70 i öğrencilerin derse olan ilginin artacağını ve öğretmenlerin %69.90 ın öğrenmenin daha kısa sürede gerçekleşeceğini belirtmişlerdir. Çoklar ve Tercan (2014), çalışmaya katılan ilköğretim öğretmenlerinin, akıllı tahta kullanımı sonucu, derslerde zamandan tasarruf olacağını ve süreçte öğrencilerin derse motivasyonlarının artacağı yönünde görüş bildirdiklerini ortaya koymuşlardır. Bu araştırmaya katılan öğretmenlerde zaman tasarrufu anlamında aynı görüşte olduklarını belirtmesi açısından elde edilen verilerin benzer olduğu görülmektedir. Bu araştırmada Fen Bilimleri öğretmenlerinin bir kısmı ders içeriklerinin ve yazılımların yetersiz olduğunu düşünmektedirler. Altın ve Kalelioğlu (2015), öğretmenler ile gerçekleştirdikleri araştırmada benzer sonuçlara ulaşarak, çalışma kapsamında görüş bildiren öğretmenlerin bir kısmının FATİH projesindeki içeriğin ye materyallerin yetersiz olduğunu ortaya koymuşlardır. Her iki araştırma sonucuna göre farklı branşlarda olan öğretmenlerin FATİH Projesinde kullanılan ders içeriklerinin ve materyallerin yetersiz oldukları düşüncesinin ortak olduğu belirlenmiştir. FATİH projesi ile ilgili olarak sadece okullardaki akıllı tahtalarla ilişkili bir proje olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. Katılımcıların tamamı e-içerik ile ilgili olarak tam olarak bir görüş ortaya koyamamışlardır. Başduvar (2013), yaptığı araştırmada birçok öğretmenin FATİH projesine ilişkin detaylı bilgilere sahip olmadıklarını ve bu projeyi gerekli bulmadıklarını belirlemiştir. Bu araştırmada da Fen Bilimleri öğretmenlerinden elde edilen veriler, FATİH projesinin içeriği konusunda benzerlik taşımaktadır. Fen Bilimleri öğretmenleri FATİH Projesinin gerekli olmadığı yönünde bir görüş ortaya koymamakla birlikte, projenin içeriğine yönelik kapsamlı bilgiye sahip olmadıkları araştırma sonunda görülmüştür. Görüşmeye katılan fen bilimleri öğretmenleri, öğrencilere dağıtılan tabletlerin akıllı tahta ile uyumlu olmaması, yeterli ve etkili içeriklerin yazılımda hala daha yapılamaması gibi faktörlerin FATİH projesinin sınırlılığı olduğunu belirtmişlerdir. 278
Çalışmaya katılan Fen Bilimleri öğretmenlerinin e-içerik hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları ilginç bir sonuç olarak değerlendirilebilir. İçerisinde bulunduğumuz 21. yy. da yazılı materyallerin yavaş yavaş yerini çevrimiçi ve dijital materyallere bırakmaya başladıkları göz önüne alındığında öğretmenlerin bu konuda yeterli olmadıkları söylenebilir. Fen Bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesinin tamamı düşünüldüğünde bu proje hakkında detaylı bilgiye sahip olmadıkları ortaya çıkmıştır. Projenin kabul edilmesinden beş yıl geçmesine rağmen, fen bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesini akıllı tahta, tablet ve internet kullanımı dâhilinde gördükleri yapılan görüşmeler sonucu belirlenmiştir. Bu bağlamda, devlete çok yüksek maliyeti olan ve eğitim sistemimizde öğrencilerimizin daha başarılı olmasını sağlayacağı düşünülen bu projenin fen bilimleri öğretmenlerince henüz içeriğinin net olarak anlaşılamadığı ortaya çıkmıştır. Araştırma verileri ışığında; FATİH projesi kapsamında dağıtılan tabletler ile akıllı tahtaların etkileşimli olmaları, Fen Bilimleri dersi öğretmenlerine FATİH projesi ile ilgili etkili hizmet içi eğitimlerin verilmesi, kullanılan yazılımların içeriksel olarak daha nitelikli (konular ile ilgili dikkat çekici girişler ile ilgili yazılımların geliştirilmesi, kullanıcı ara yüzlerin daha kullanışlı vb gibi.) olması FATİH projesinin Fen Bilimleri dersi kapsamında daha nitelikli olabilmesi için önerilebilir. Bilgilendirme Bu çalışma 21-24 Nisan 2016 tarihinde Antalya da gerçekleştirilen 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. Öne Çıkan Noktalar Bu araştırmanın amacını, Fen bilimleri öğretmenleri ile FATİH Projesine ilişkin güncel sorunların belirlenmesi, bu sorunlara yönelik çözüm önerilerinin ortaya konması oluşturmaktadır. Araştırmada yöntem olarak nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması benimsenmiştir. Araştırma, Ankara merkez ilçelerde görev yapan 12 fen bilimleri dersi öğretmeni ile 2015-2016 eğitim-öğretim yılı güz döneminde gerçekleştirilmiştir. Geçerliği ve güvenirliği sağlanmış altı maddeden oluşturulmuş, yarı yapılandırılmış görüşme formu veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Araştırma bulgularının analizinde betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, fen bilimleri öğretmenleri, FATİH projesi ile fırsat eşitsizliğine çözüm bulunabileceğini, yapılması zor etkinliklerin yapılmasının mümkün olacağını ve zamandan tasarruf sağlanacağını düşünmektedirler. Bunun yanında, fen bilimleri dersi kapsamında e- içeriğin yeterli olmadığını, akıllı tahtalar ile tabletlerin yeterli olmadıklarını düşünmektedirler. Araştırma bulgularına göre fen bilimleri öğretmenlerinin FATİH projesinin içeriğine ilişkin olarak detaylı bilgi sahibi olmadıkları anlaşılmıştır. Bu sonuca göre, fen bilimleri öğretmenlerine FATİH projesinin içeriği ile ilgili olarak aktif katılımlı ya da etkileşimli hizmet-içi eğitimlerin verilmesi önerilebilir. 279
Kaynakça Aktaş, İ., Gökoğlu, S., Turgut, Y. E. ve Karal, H. (2014). Öğretmenlerin Fatih Projesi ne yönelik görüşleri: farkındalık, öngörü ve beklentiler. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 8 (1), 257-286. Akpınar E., Aktamış H. ve Ergin Ö. (2005). Fen bilgisi dersinde eğitim teknolojilerinin kullanılmasına ilişkin öğrenci görüşleri. The Turkish Online Journal of Education (TOJET), 4 (1), 93-100. Altın, H. M. ve Kalelioğlu, F. (2015). Fatih projesi ile ilgili öğrenci ve öğretmen görüşleri. Başkent Üniversitesi Eğitim Dergisi, 2 (1), 89-105. Başduvar, C. (2013). Öğretmenlerin bilgi teknolojilerine ve Fatih (Fırsatları Arttırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) Projesi ne bakış açısı, projeden beklentileri (Ankara ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Bilişim Enstitüsü, Ankara. Berg B. L. (1998). Qualitative research methods for the social sciences. Boston: Allyn and Bacon. Bogdan, R.C. ve Biklen, S. K. (2007). Qualitative research for education. Boston: Pearson Education Inc. Çepni, S., Ayas, A., Ekiz, D. ve Akyıldız, S. (2010). Öğretim ilke ve yöntemleri. Trabzon: Celepler Matbaacılık. Cohen, L. ve Manion, L. (1994). Research methods in education. London: Routledge. Çoklar, A. N. ve Tercan, İ. (2014). Akıllı tahta kullanan öğretmenlerin akıllı tahta kullanımına yönelik görüşleri. İlköğretim Online Dergisi, 13 (1), 48-61. Daşdemir, İ., Cengiz, E., Uzoğlu, M. ve Bozdoğan, A. E. (2012). Tablet bilgisayarların fen ve teknoloji derslerinde kullanılmasıyla ilgili fen ve teknoloji öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20), 495-511. Demir, S. B. ve Yıldırım, Ö. (2016). Okulda ve okul dışında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının öğrencilerin pisa 2012 performansıyla ilişkisinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24 (1), 251-262. Doğru, M., Gençosman T., Ataalkın, A. N. ve Şeker, F. (2012). Fen bilimleri eğitiminde çalışılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 9 (1), 49-64. Eryılmaz S. ve Salman Ş. (2014). Fatih projesi kapsamında yer alan öğretmen ve öğrencilerin projeden beklentileri ve bilişim teknolojileri kullanımına karşı algıları. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi, (2) 1, 46-63. Günbayı, İ. ve Yörük, T. (2014). Yönetici ve öğretmenlerin eğitimde fatih projesinin uygulanma düzeyine ilişkin görüşleri (Antalya ili Muratpaşa ilçesi örneği). Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 189-211. Gürol, M., Donmuş, V. ve Aslan, M., (2012). İlköğretim kademesinde görev yapan sınıf öğretmenlerinin fatih projesi ile ilgili görüşleri. (Eğitim Teknolojileri Araştırmaları Dergisi). 16 Nisan 2016 tarihinde https://www.researchgate.net/profile/mehmet_guerol /publication/268366886_ilkogretim_kademesinde_gorev_yapan_sinif_ogretmenlerinin_fatih_pr ojesi_ile_ilgili_gorusleri/links/56f3f1e608ae95e8b6d05e27.pdf adresinden erişilmiştir. Hruschka, D. J., Schwartz, D., John, D.C., Picone-Decaro, E., Jenkins, R. A. ve Carey, J.W. (2004). Reliability in coding open-ended data lessons learned from HIV behavioral research. Field Methods, 16 (3), 307-331. Karamustafaoğlu, O., Çakır, R. ve Topuz, F. (2012). Fen öğretiminde öğretmenlerin derslerinde materyal ve teknoloji kullanımına yönelik tutumlarının incelenmesi. N. H. Polat (Ed.), X. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi (609-610) içinde. Niğde: PEGEM Akademi. 280
Kırılmazkaya G., Keçeci G., Zengin F. (2014). Bilgisayar destekli öğretimin fen ve teknoloji öğretmen ve öğrencinin tutum ve başarısına etkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 30 (1), 453-466. MEB, (2005). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programı (6-8. sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Basımevi. MEB, (2013). Ortaokullar fen bilimleri dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. MEB, (2015). PISA 2012 araştırması (Ulusal nihai rapor). 16 Mart 2016 tarihinde https://drive.google. com/file/d/0b2wxmx5xmcnhagtnv2x6ywsyy2c/view?pref=2&pli=1 adresinden erişilmiştir. MEB, (2016). Eğitimde fatih projesi hakkında. 15 Şubat 2016 tarihinde http://fatihprojesi.meb.gov.tr/proje-hakkinda/ adresinden erişilmiştir. Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis an expanded source book. California: Sage Publications. Özdemir, U. (2014). Fen bilimleri öğretmenlerinin tablet bilgisayarların derslerde kullanımına ilişkin görüşlerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi (Giresun ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Giresun Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Giresun. Stemler, S. (2001). An overview of content analysis (Practical Assessment, Research & Evaluation). 20 Nisan 2016 tarihinde http://pareonline.net/getvn.asp?v=7&n=17 adresinden erişilmiştir. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 281
282