viii İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm İŞ HUKUKUNUN GENEL TANIMI İŞ HUKUKUNUN TANIMI, YERİ, TARİHSEL GELİŞİMİ VE KAYNAKLARI... 1 1. İŞ HUKUKUNUN TANIMI... 1 2. İŞ HUKUKUNUN YERİ... 3 3. İŞ HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ... 3 A. Dünyada Gelişimi... 3 B. İş Hukukunun Gelişimi... 5 C. Türkiye de Durum... 6 a. Cumhuriyet Öncesi Durum... 6 b. Cumhuriyet Sonrası Durum... 7 4. İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI... 8 A. İş Hukukunun Genel Kaynakları... 8 B. Uluslararası Kaynaklar... 11 C. Özel Kaynaklar... 12 İŞ HUKUKUNUN TEMEL NİTELİKLERİ... 13 1. İŞÇİNİN KORUNMASI... 13 2. İŞÇİ YARARINA YORUM... 14 3. İŞÇİNİN KİŞİLİĞİNİN KORUNMASI... 15 İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI... 16 1. İŞÇİ... 16 2. İŞVEREN... 17 İkinci Bölüm BİREYSEL İŞ HUKUKU 1. İŞ KANUNUN KAPSAMI... 23 İŞ SÖZLEŞMESİ... 26 1. İŞ SÖZLEŞMESİ TANIMI... 26 1.1. İş Sözleşmesinin Özellikleri... 26 1.2. İş Sözleşmesinin Hukuki Özellikleri... 27 2. İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ... 28 2.1. Süreli, Süreksiz Hizmet Sözleşmeleri... 29 2.2. Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri... 29 2.3. Tam Süreli ve Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri... 30 2.4. Çağrı Üzerine Çalışma Sözleşmesi... 31 2.5. Takım Çalışması... 31 2.6. Deneme Süreli İş Sözleşmeleri... 32 2.7. Geçici (ödünç) İş İlişkisi... 32 1. İŞ SÖZLEŞMELERİ VE ÖZELLİKLERİ... 34 2. İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI (Tarafların Ehliyeti)... 34 a. Yaş Küçüklüğü... 35 b. Cinsiyet... 35 c. Sağlık Durumu... 35 d. Yabancılık... 36 3. İŞ HUKUKUNDA YAPILAN SÖZLEŞMENİN SINIRLANDIRILMASI... 36 A. SÖZLEŞME YAPMA ZORUNLULUĞU... 36 B. İŞ SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ... 37 C. İŞ SÖZLEŞMESİNİN GEÇERSİZLİĞİ... 38 a. Yokluk... 38 b. Butlan... 39 c. Sözleşmenin İptali... 39
ix x DÖRDÜNCÜ KISIM İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR... 40 1. İŞÇİNİN BORÇLARI... 40 a. İş Görme Borcu... 40 b. İşçinin İşi Kendisinin Yapması... 40 c. İşçinin Çalışma Koşullarına Uyması... 40 d. İşçinin İşi Özenle Yapması... 41 e. İşçinin İtaat Borcu... 42 f. İçki Yasağı... 42 g. Sigara Yasağı... 42 h. Giriş ve Çıkış Kontrolü... 42 ı. Sadakat Borcu... 43 1. Sadakat Borcunun Olumlu Yanı... 43 2. Sadakat Borcunun Olumsuz Yönü... 44 3. İşçinin Sır Saklaması... 44 j. Rekabet Etmeme Borcu... 44 2. İŞVERENİN BORÇLARI... 45 a. Ücret Ödeme Borcu... 45 b. İşçiyi Koruma Borcu... 46 1. İşçi Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Önlemler... 46 2. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulu... 47 3. İşyeri Hekimi, İş Güvenliği İle İlgili Mühendis ve Teknik Eleman... 48 4. İşverenin Hukuki Sorumluluğu... 49 5. İşverenin Cezai Sorumluluğu... 50 6. İşverenin İşçilere Eşit Davranma Borcu... 50 BEŞİNCİ KISIM 1. ÜCRET... 51 A. Ücret Türleri... 51 a. Zamana Göre Ücret... 51 b. Akort Ücret... 51 c. Yüzdelik Ücret... 52 B. Ücret Ekleri... 52 C. Ücretin Ödenmesi... 53 D. Ücrette Zamanaşımı ve Faiz... 54 E. Ücretin Korunması... 55 F. Çalışma Sürelerinde Çalışılmadığı Halde Ücret Ödenmesi.. 56 2. ASGARİ ÜCRET... 57 1. Asgari Ücretin Unsurları... 57 2. Asgari Ücretin Saptanmasındaki Amaçlar... 58 3. Asgari Ücretin Saptanmasındaki Kriterler... 58 4. Asgari Ücret Tespit Komisyonu... 59 5. Komisyonun Toplanması ve Karar Vermesi... 59 ALTINCI KISIM ÇALIŞMA SÜRELERİ VE İZİNLER... 61 1.ÇALIŞMA SÜRESİ... 61 2. ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILANLAR... 62 3. GECE ÇALIŞMASI... 63 4. TELAFİ ÇALIŞMASI... 64 5. KISA ÇALIŞMA... 64 6. FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA... 69 a. Normal Fazla Çalışma... 69 b. Zorunlu ve olağanüstü fazla çalışmalar... 69 c. Fazla Çalışma Karşılığı İşçiye İzin Verilmesi... 69 d. Fazla Çalışmanın Yapılamayacağı Alanlar... 70 7. ARA DİNLENME İZNİ... 70 8. ÜCRETLİ TATİLLER VE YILLIK ÜCRETLİ İZİN... 71 9. HAFTA TATİLİ... 71 10. ULUSAL BAYRAM VE TATİL GÜNLERİ... 72 11. YILLIK ÜCRETLİ İZİN... 73 12. ÜCRETLİ İZİN HESABINA KATILAN SÜRELER... 73 13. İZİN SÜRESİ VE UYGULAMASI... 74
xi xii YEDİNCİ KISIM 1. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ... 75 A. Süreli Fesih... 75 B. Kötü Niyet Tazminatı... 77 C. İş Güvencesi... 77 D. Uygulanması... 77 2. GEÇERLİ FESİH NEDENLERİ... 78 3. İŞE İADE... 79 4. İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESHİ... 81 5. İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESHİ... 81 1. Sağlık Sebepleri... 81 2. İşverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan halleri... 82 3. Zorlayıcı Sebepler... 83 6. İŞVERENİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESİH HAKKI... 83 1.Sağlık Nedenleri... 83 2.Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller... 84 3. Zorlayıcı Sebepler... 85 4. İşçinin Gözaltına Alınması veya Tutuklanması Halinde Devamsızlığın Bildirim Süresini Aşması... 85 7. KIDEM TAZMİNATI... 86 1.Kıdem Tazminatı Şartları... 86 2. 1475 Sayılı İş Kanunu Madde 14... 87 3. Kıdem Tazminatı Hesabı... 88 Üçüncü Bölüm TOPLU İŞ HUKUKU 1. SENDİKALAR HUKUKU... 91 a. Genel Bilgiler... 91 b. Sendikanın özellikleri... 91 2. KONFEDERERASYON... 93 3. SENDİKA HÜRRİYETİ... 93 4. SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN KURULUŞU KURULUŞ ESASLARI... 94 5. KURUCU OLABİLME ŞARTLARI... 95 A. Sendika Kurucuları İçin... 95 a. İşçi Sendikası İçin İşçi, İşveren Sendikası İçin İşveren Niteliğine Sahip Olmak... 95 b. Kurucu Olma Yasaklarının Bulunmaması... 96 c. Sendikanın Kurulacağı İşkolunda Fiilen Çalışır Olma... 96 d. Ehliyet Sahibi, Türk Vatandaşı, Türkçe Okur Yazar Ve Kamu Haklarından Yasaklanmamış Olmak... 96 e. Belirli Suçlardan Hüküm Giymemiş Olmak... 96 B. Sendika ve Konfederasyonlarda Kurucu Sayısı... 97 6. SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN KURULUŞ YÖNTEMİ... 97 1. Tüzüğün Hazırlanması... 97 2. Tüzüğün Sendika ve Konfederasyonun Merkezinin Bulunacağı İlin Valiliğine Verilmesi... 99 3. Tüzel Kişiliğin Kazanılmasından Sonra Yapılacak İşlemler.. 99 7. SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN BİRLEŞMELERİ VE KATILMA... 100 8. SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN ORGANLARI... 100 9. GENEL KURUL... 100 10. GENEL KURULUN TOPLANTISI... 102 11. GENEL KURULUN GÖREV VE YETKİLERİ... 104
xiii xiv 12. GENEL KURULDA YAPILACAK SEÇİMLERDE UYULACAK ESASLAR... 105 13. GENEL KURULUN DENETİMİ... 106 14. YÖNETİM KURULU... 107 15. DİSİPLİN KURULU... 107 16. SENDİKA VE KONFEDERASYON GENEL KURUL DIŞINDAKİ ZORUNLU ORGANLARA ÜYELİK... 108 1. İşçi Sendikası ve Konfederasyonlarına Üyelik Şartları... 108 2. İşveren Sendikası Ve Konfederasyonlarına Üyelik Şartları... 109 3. Üyelik Sıfatını Sona Erdiren Haller... 109 17. SENDİKA ÜYELİĞİ ŞARTLARI... 109 1. İşçi Sendika Üyeliğinin Kazanılma Usulü... 110 2. İşveren Sendikası Üyeliğinin Kazanılma Usulü... 110 18. SENDİKA ÜYELİĞİNDEN DOĞAN HAK VE BORÇLAR... 111 1. Üyelik Hakları... 111 2. Üyelik Borçları... 111 3. Sendika Üyeliğini Etkileyen Haller... 111 19. SENDİKA ÜYELİĞİNİN SONA ERMESİ... 112 1. Kendiliğinden Sona Erme... 112 2. Üyelikten Çıkma... 112 3. Üyelikten Çıkarma... 113 20. KONFEDERASYON ÜYELİĞİ... 113 21. SENDİKALAR HUKUKUNA İLİŞKİN GÜVENCELER... 114 22. İŞÇİ VE SENDİKA KONFEDERASYON YÖNETİCİLİĞİNİN GÜVENCESİ... 114 23. SENDİKA VE KONFEDERASYON FAALİYETLERİ... 115 24. SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN YASAK FAALİYETLERİ... 115 25. SENDİKA VE KONFEDERASYON GELİR VE GİDERLERİ... 116 26. SENDİKA VE KONFEDERASYON FAALİYETLERİNİN DURDURULMASI... 116 27. SENDİKA VE KONFEDERASYONUN SONA ERMESİ... 116 1. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ... 118 A.Toplu İş Sözleşmesi nin Tanımı ve Muhtevası... 118 B. Toplu İş Sözleşmesinin Muhtevası... 119 1. Normatif Kısmı... 119 2. Borçlar Hukuku ile ilgili Kısmı... 119 3. Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması Denetimi ve Uyuşmazlıkların Çözülmesine Yönelik Hükümler... 119 2. TOPLU İŞ SÖZLEŞLESİNİN KAPSAM VE DÜZEYİ... 120 A.İşyeri Toplu İş Sözleşmesi... 120 B. İşletme Toplu İş Sözleşmesi... 120 C. İşletme Toplu İş Sözleşmesine İlişkin Uyuşmazlıklar... 120 3. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI... 121 A. Toplu İş Sözleşmesi Yapma Ehliyet ve Yetkisi... 121 B.Yetki Tespiti ve İtiraz... 122 C.Yetki İtirazı... 123 D.Yetki Belgesi... 124 4. TOPLU GÖRÜŞMEYE ÇAĞRI VE TOPLU GÖRÜŞME... 124 A.Toplu Görüşmeye Çağrı... 124 B.Toplu Görüşme Yeri Ve Zamanının Tespiti... 125 C. Toplu Görüşme Ve Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması... 125 D. Toplu İş Sözleşmesi ile Bağlılık... 126 5. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKMÜ... 126 6. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN UYGULAMA ALANI... 127 A.Taraf işçi Sendikası Üyelerinin Yararlanması... 127 B.Taraf İşçi Sendikası Üyesi Olmayanların Yararlanması... 127 C. Toplu İş Sözleşmesinin Teşmili... 128 7. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİ VE BİTİMİ... 128 8.TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI... 129 A. Hak Uyuşmazlığı ve Menfaat Uyuşmazlığı... 129 B. Bireysel ve Toplu İş Uyuşmazlığı... 130 9. TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI... 130
xv xvi 10. GREV VE LOKAVT... 133 A. Grev ve Lokavt Yasakları... 139 B. Toplu Uyuşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözümü... 139 Dördüncü Bölüm SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU 1. SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNA GİRİŞ... 143 A. Sosyal Güvenliğin Tanımı... 143 B. Sosyal Güvenliğin Anayasal Niteliği... 144 C. Sosyal Güvenlik ve Sosyal Riskler... 145 D. Sosyal Güvenlik Sisteminin Tarihçesi... 145 E. Türk Sosyal Güvenlik Sisteminin Tarihçesi... 147 1. TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ... 153 A. Giriş... 153 2. PRİMSİZ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ... 153 A. Sosyal Yardımlar... 153 1. İstiklal Madalyası Sahibi ile Savaşa Katılmış Olanlara Yapılan Yardım... 154 2. Görevleri Nedeniyle Yaralanan yahut Ölen Kamu Görevlilerine Yardım... 154 3. 2022 Sayılı Kanuna Göre Kimsesiz Muhtaç ve Yaşlılara Yardım... 154 4. Fakir ve Muhtaçlara yardım... 155 5. Sosyal Hizmetler... 155 6. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu... 156 B. Çocuklara Yönelik Sosyal Hizmetler... 156 C. Sakatlara ve Yaşlılara Yönelik Sosyal Hizmetler... 157 3. PRİMLİ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ... 158 1. Türkiye de Yeni Sosyal Güvenlik Sisteminin Oluşum Süreci 160 2. Sosyal Güvenlik Kurumunun Oluşumu ve Görevleri... 160 3. Sigortalı Sayılanlar... 161 4. Sigortalı Sayılmayanlar... 162 5. İşveren, İşveren Vekili, Alt İşveren Tanımı... 163 DÖRDÜNCÜ KISIM 1.İş Kazası... 167 2. Meslek Hastalığı... 168 3. Hastalık ve Analık Sigortası... 169 4. İş Kazası, Meslek Hastalığı, Hastalık ve Analık Sigortasından Sağlanan Haklar... 169 BEŞİNCİ KISIM 1. Malullük Aylığı... 173 2. Yaşlılık Sigortası... 174 A. Yaşlılık Aylığı... 174 B. Yaşlılık Toptan Ödemesi... 175 3. Ölüm Sigortası... 175 A. Ölüm Aylığı... 176 B. Ölüm Toptan Ödeme... 176 C. Evlenme Ödeneği... 176 D. Cenaze Ödeneği... 177 ALTINCI KISIM 1. GENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMI... 178 2. GENEL SAĞLIK SİGORTASI İLE SUNULAN SAĞLIK HİZMETLERİ... 181 3. GENEL SAĞLIK SİGORTASINDAN YARARLANMA ŞARTLARI... 183 4. HİZMET BASAMAKLARI VE SEVK ZİNCİRİ... 185 5. GENEL SAĞLIK SİGORTASININ MALİ YAPISI... 185 Kaynakça... 187