EĞİTİM BİLİMLERİNDE ALANLAR VE UYGULAMALAR

EĞİTİM BİLİMLERİNDE ALANLAR VE UYGULAMALAR Öğr. Gör. Dr. Abdullah Can Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı Türkiye de eğitim alanının uygulamalı bir bilim olarak yapılanma sürecinin geçmiģten günümüze değiģiklikler gösteren bir çizgi izlediği görülmektedir 1. Köklü bir geçmiģe sahip olan üniversitelerin bazı fakültelerinde pedagoji kürsüleri kurulmasıyla baģlayan süreçte, 1960 lı yıllarda Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinin kurulmasıyla, 12 Eylül 1980 müdahalesinin ardından 1982 yılında Yüksek Öğretim Kurumlarının yeniden yapılandırılmasıyla 2, 1994 yılında baģlatılan Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma Örgütünce (OECD) ve Dünya Bankasınca desteklenen Milli Eğitimi GeliĢtirme Projesi kapsamında 1997 yılında Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitiminin Yeniden yapılandırılmasıyla çeģitli değiģiklikler yaģanmıģtır. Bir dönem de, Türkiye de Eğitim Bilimlerinin uygulamalı bir bilim olarak yapılanması, bir alanın bilim alanı sayılabilmesi için bir dizi ölçütten de söz edilerek, öğretmenlik programlarındaki bir dersin içeriği olarak öğretmen adaylarına öğretilmiģtir. 3 Söz konusu kaynakta bu yapılanma için, Üniversitelerarası kurulun belirlediği Doçentlik Bilim Alanlarına gönderme yapılmıģtır. Buna göre Eğitim Bilimlerinin yapılanması aģağıdaki Ģekildedir: A) EĞĠTĠMĠN TEMELLERĠ 1 Eğitim Psikolojisi 2 Eğitim Sosyolojisi 3 Eğitim Ekonomisi 4 Eğitim Felsefesi 5 Eğitim Tarihi B) EĞĠTĠM PROGRAMLARI VE ÖĞRETĠM 1 Eğitimde Program GeliĢtirme 2 Eğitim Teknolojisi C) EĞĠTĠMDE PSĠKOLOJĠK HĠZMETLER 1 Eğitimde Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik 2 Özel Eğitim D) EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ TEFTĠġĠ EKONOMĠSĠ VE PLANLAMASI 1 Eğitim Yönetimi ve TeftiĢi 2 Eğitim Ekonomisi ve Planlaması E) EĞĠTĠMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME 1 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme 2 Eğitim Ġstatistiği ve AraĢtırma 1 Karakütük, K (2006). Eğitim bilimlerinin eğitim kurumlarında yapılanması. Hesapçıoğlu, M. ve A. DurmuĢ (yayına hazırlayanlar) Türkiye de Eğitim Bilimleri: Bir bilanço denemesi içinde (ss 10-24) Ankara: Nobel yayın Dağıtım 2 20 Temmuz 1982 tarih ve 17760 sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe giren, Yükseköğretim Kurumları TeĢkilatı Hakkında 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 3 Fidan, N. ve M.Erden (1993) Eğitime GiriĢ. Ankara: Meteksan Matbaacılık (ss 44-51) 1

Yürürlükteki Yükseköğretim mevzuatına göre, fakültelerin bölümleri de anabilim (anasanat) dalları Ģeklinde yapılanmıģtır 4. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünün yapılanması da, yukarıda sözü edilen yapılanmayla paralellik arz edecek Ģekilde, aģağıdaki biçimdedir; 1-Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık Anabilim Dalı 2-Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı 3-Eğitim Yönetimi Planlaması ve TeftiĢi Anabilim Dalı Bu anabilim dallarında ders verecek öğretim üyelerinin alan uzmanlıklarına esas en güncel yapılanma aģağıdaki tabloda 5 görüldüğü gibidir. BİLİM ALANI 222.01.00 222.02.00 222.03.00 222.04.00 ANABİLİM DALI EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ TEFTĠġĠ, PLANLAMASI VE EKONOMĠSĠ EĞĠTĠM PROGRAMLARI VE ÖĞRETĠM EĞĠTĠMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME EĞĠTĠMDE PSĠKOLOJĠK HĠZMETLER BİLİM DALI KONULAR 222.01.01 Eğitim Ekonomisi ve Planlaması 222.01.02 Eğitim Yönetimi ve TeftiĢi 222.01.03 Halk Eğitimi 222.01.04 Eğitim ĠletiĢimi ve Planlaması 222.02.01 Program GeliĢtirme 222.02.02 Eğitim Teknolojisi 222.02.03 Eğitim Sosyolojisi 222.02.04 Eğitim Felsefesi 222.02.05 Eğitim Hukuku 222.02.06 Eğitim Tarihi 222.03.01 Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme 222.03.02 Eğitim Ġstatistiği ve AraĢtırma 222.04.01 Eğitim Psikolojisi 222.04.02 Rehberlik ve Psikolojik DanıĢma 222.04.03 Özel Eğitim Eğitim Bilimlerinin yapılanmasını bir ders içeriği olarak sunan ders kitabına 6 göre, bu alanların açıklamaları Ģu Ģekildedir (sadece bu yazının konusuyla ilgili olanlar aktarılmıģtır): 4 6 Kasım 1981 tarih ve 17506 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 4 Kasım 1981 kabul tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 3 üncü maddesinin (k) fıkrası 5 Üniversitelerarası Kurul BaĢkanlığının 23 Mayıs 2002 tarih 1959 sayılı yazısının ekinde belirtilen Eğitim Bilimleri ve Öğretmen yetiģtirme doçentlik temel alanları 6 Fidan, N. ve M.Erden (1993) Eğitime GiriĢ. Ankara: Meteksan Matbaacılık (ss 44-51) 2

EĞĠTĠM EKONOMĠSĠ VE PLANLAMASI: Eğitimin ekonomik faaliyetler ve kalkınma ile iliģkisi, eğitime ayrılan kaynakların etkili ve verimli Ģekilde kullanılma yolları, eğitim talep ve arzının özellikleri, eğitimde yatırım ve tüketim özellikleri, eğitim hizmetlerinin finansmanı, çeģitli düzeylerde ekonomik ve sosyal ihtiyaçlara göre eğitim hizmetlerinin planlaması ile ilgili kuram ilke ve yöntemlerin geliģtirilmesi EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ VE TEFTĠġĠ: Genel yönetim ve kamu yönetimi alanlarının kuram ilke ve tekniklerinden yararlanarak, eğitim kurumlarını, eğitim politikaları ve bu kurumların amaçları doğrultusunda yaģatmak; yönetimde insan gücünü ve kaynakları koordine etmek; eğitim kurumlarında eğitim programlarının etkili biçimde uygulanması, öğrenci hizmetlerinin yürütülmesi ve personel yönetiminin gerçekleģtirilebilmesi amaçlarıyla yöntemler geliģtirmek. EĞĠTĠMDE PROGRAM GELĠġTĠRME VE ÖĞRETĠM Eğitim bilimlerinin bulgularından yararlanarak, eğitimin amaçlarının saptanması, amaçların davranıģa dönüģtürülmesi için uygun içerik düzenlemesi, verimli etkili öğretim süreçleri gerçekleģtirmek için öğretim ilke yöntem ve teknikleri geliģtirme EĞĠTĠM TEKNOLOJĠSĠ Bilimin bulgularının öğretim süreçlerinin etkililiğini artırma ve eğitsel sorunlara çözüm getirme amacıyla kullanılması, öğretim yöntem ve tekniklerinin etkililiğini artırmak için her türlü eğitsel araç gereç geliģtirme ve kullanma, uzaktan eğitim, bilgisayar destekli öğretim gibi konularda çalıģmalar EĞĠTĠMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Öğrenme sürecinin ve öğrenme ürünlerinin değerlendirilmesiyle ilgili ilke kuram ve teknikler geliģtirmek; baģarının ölçülmesi için yazılı, sözlü ve diğer biçimlerde, geçerli ölçme araçları kullanmanın yolları üzerinde çalıģmalar yapmak; yetenek ve tutumların ölçümü için araçlar geliģtirmek, ülke çapında standart ölçme araçları geliģtirmek. EĞĠTĠM PSĠKOLOJĠSĠ Ġnsanın geliģim özellikleri ile öğrenme ilkelerini inceleyerek, öğretme yoluyla etkili öğrenmenin gerçekleģtiği eğitim ortamları düzenlemek, kalıcı öğrenmeye etki eden faktörleri açığa çıkarmak, öğrenme ve öğretme ilkelerini geliģtirmek REHBERLĠK VE PSĠKOLOJĠK DANIġMA Bireyi tanıma teknikleri geliģtirmek, iģ ve meslek alanlarına iliģkin bilgi toplamak ve bunları sistemleģtirmek, öğrencilerin okula ve çevreye uyumlarıyla ilgili sorunları üzerinde araģtırmalar yapmak ve bu sorunlara çözüm getirici teknikler geliģtirmek, bireylerin meslek yaģamına ve çevrelerine uyumlarına etki eden faktörleri ve bu faktörler arası iliģkileri incelemek, 3

Eğitim Bilimlerinin mevcut yapılanması gereği, yukarıda ilgilendiği konuları verilerek genel çerçevesi çizilen alanlarda uzman 7 olan öğretim üyelerinin verecekleri Eğitim Bilimleri Alanına iliģkin derslerin içerikleri de Yükseköğretim Kurulu BaĢkanlığınca aģağıdaki Ģekilde belirlenmiģtir: EĞĠTĠM BĠLĠMĠNE GĠRĠġ: Eğimin temel kavramları, eğitimin diğer bilimlerle iliģkisi ve iģlevleri (eğitimin felsefi, sosyal, hukuki, psikolojik, ekonomik, politik temelleri), eğitim biliminin tarihsel geliģimi, 21.yüzyılda eğitim biliminde yönelimler, eğitim bilimlerinde araģtırma yöntemleri, Türk Milli Eğitim Sisteminin yapısı ve özellikleri, eğitim sisteminde öğretmenin rolü, öğretmenlik mesleğinin özellikleri, öğretmen yetiģtirme alanındaki uygulamalar ve geliģmeler. EĞĠTĠM PSĠKOLOJĠSĠ: Eğitim-Psikoloji iliģkisi, eğitim psikolojisinin tanımı ve iģlevleri, öğrenme ve geliģim ile ilgili temel kavramlar, geliģim özellikleri (bedensel, biliģsel, duygusal, sosyal ve ahlaki geliģim), öğrenmeyi etkileyen faktörler, öğrenme kuramları, öğrenme kuramlarının öğretim süreçlerine yansımaları, etkili öğrenme, öğrenmeyi etkileyen faktörler (motivasyon, bireysel faktörler, grup dinamiği ve bu faktörlerin sınıf içi öğretim sürecine etkisi). ÖĞRETĠM ĠLKE VE YÖNTEMLERĠ: Öğretimle ilgili temel kavramlar, öğrenme ve öğretim ilkeleri, öğretimde planlı çalıģmanın önemi ve yararları, öğretimin planlanması (ünitelendirilmiģ yıllık plan, günlük plan ve etkinlik örnekleri), öğrenme ve öğretim stratejileri, öğretim yöntem ve teknikleri, bunların uygulama ile iliģkisi, öğretim araç ve gereçleri, öğretim hizmetinin niteliğini artırmada öğretmenin görev ve sorumlulukları, öğretmen yeterlikleri. ÖĞRETĠM TEKNOLOJĠLERĠ VE MATERYAL TASARIMI: Öğretim Teknolojisi ile ilgili kavramlar, çeģitli öğretim teknolojilerinin özellikleri, öğretim teknolojilerinin öğretim sürecindeki yeri ve kullanımı, okulun ya da sınıfın teknoloji ihtiyaçlarının belirlenmesi, uygun teknoloji planlamasının yapılması ve yürütülmesi, öğretim teknolojileri yoluyla iki ve üç boyutlu materyaller geliģtirilmesi öğretim gereçlerinin geliģtirilmesi (çalıģma yaprakları, etkinlik tasarlama, tepegöz saydamları, slâytlar, görsel medya (VCD, DVD) gereçleri, bilgisayar temelli gereçler), eğitim yazılımlarının incelenmesi, çeģitli nitelikteki öğretim gereçlerinin değerlendirilmesi, Ġnternet ve uzaktan eğitim, görsel tasarım ilkeleri, öğretim materyallerinin etkinlik durumuna iliģkin araģtırmalar, Türkiye de ve dünyada öğretim teknolojilerinin kullanım durumu. SINIF YÖNETĠMĠ: Sınıf yönetimi ile ilgili temel kavramlar, sınıf içi iletiģim ve etkileģim, sınıf yönetiminin tanımı, sınıf yönetimi kavramının sınıfta disiplini sağlamadan farklı yanları ve özellikleri, sınıf ortamını etkileyen sınıf içi ve sınıf dıģı etkenler, sınıf yönetimi modelleri, sınıfta kurallar geliģtirme ve uygulama, sınıfı fiziksel olarak düzenleme, sınıfta istenmeyen davranıģların yönetimi, sınıfta zamanın yönetimi, sınıf organizasyonu, öğrenmeye uygun olumlu bir sınıf ortamı oluģturma (örnekler ve öneriler). ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME: Eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirme ile ilgili temel kavramlar, ölçme araçlarında bulunması istenen nitelikler (güvenirlik, geçerlik, kullanıģlılık), eğitimde kullanılan ölçme araçları ve 7 6 Kasım 1981 tarih ve 17506 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 4 Kasım 1981 kabul tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 3 üncü maddesinin (t) fıkrasının 1 inci bendine göre, bir bilim alanında uzmanlık o alanda YÜKSEK LĠSANS (master) yapmakla kazanılmaktadır. 4

EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ TEFTĠġĠ, PLANLAMASI VE EKONOMĠSĠ EĞĠTĠM PROGRAMLARI VE ÖĞRETĠM EĞĠTĠMDE PSĠKOLOJĠK HĠZMETLER EĞĠTĠMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME özellikleri, geleneksel yaklaģımlara dayalı olan araçlar (yazılı sınavlar, kısa yanıtlı sınavlar, doğru-yanlıģ tipi testler, çoktan seçmeli testler, eģleģtirmeli testler, sözlü yoklamalar, ödevler), öğrenciyi çok yönlü tanımaya dönük araçlar (gözlem, görüģme, performans değerlendirme, öğrenci ürün dosyası, araģtırma kağıtları, araģtırma projeleri, akran değerlendirme, özdeğerlendirme, tutum ölçekleri), ölçme sonuçları üzerinde yapılan temel istatistiksel iģlemler, öğrenme çıktılarını değerlendirme, not verme, alanı ile ilgili ölçme aracı geliģtirme. REHBERLĠK: Temel kavramlar, öğrenci kiģilik hizmetleri, psikolojik danıģma ve rehberliğin bu hizmetler içerisindeki yeri, rehberliğin ilkeleri, geliģimi, psikolojik danıģma ve rehberliğin çeģitleri, servisler (hizmetler), teknikler, örgüt ve personel, alandaki yeni geliģmeler, öğrenciyi tanıma teknikleri, rehber-öğretmen iģbirliği, öğretmenin yapacağı rehberlik görevleri. Eğitim Bilimleri alanının akademik yapılanması, bu akademik yapılanmaya göre mevcut uzmanlık alanları ve uzmanlık alanları ile verilecek eğitim bilimi derslerinin içerikleri göz önüne alındığında, öğretim üyelerinin anabilim dallarına (alanlarına) göre verebilecekleri dersler arasındaki iliģkiler aģağıdaki tablo ile özetlenebilir. Eğitim Bilimine GiriĢ (+) (+) (+) (+) Eğitim Psikolojisi (+) Öğretim Ġlke ve Yöntemleri (+) Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı (+) Sınıf Yönetimi (+) (+) Ölçme ve Değerlendirme (+) Rehberlik (+) Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde, eğitim bilimleri derslerinin verilmesinde, öğretim üyesinin eğitimini aldığı uzmanlık alanına giren dersi vermesi ilkesine uyulmadığı durumlar hep olagelmiştir 8. Eğitim kurumlarında, personel yokluğu nedeniyle görevlerin vekâleten yürütüldüğü durumların olması doğaldır. 8 Bu durum, 2000 yılından itibaren kayıtların saklandığı Öğrenci ĠĢleri Otomasyon sisteminin Akademik Personel / DERSLER seçeneğinden belgelenebilir ve baģlı baģına akademik bir çalıģmanın konusu dahi olabilir. 5

Ancak, bu tür uygulamaların yapılmasına, sadece ders yükünün artırılması ve ek ders ücreti alınması kaygısıyla göz yumulması, aynı zamanda 1) Üniversite gibi, aklın ve bilimin hâkim olması gerektiği bir ortamda, kişilerin kendi kendilerine, ders vere vere deneme yanılma yoluyla edindikleri bilgi ve birikimlerini, lisansüstü programlarla verilmeye çalışılan biçimsel eğitimin kazanımlarının önüne koymak 2) Belli uzmanlık alanlarında eğitim almış kişilerin, kendi alanlarında derinleşmelerine ve kendilerini geliştirmelerine fırsat tanımamak ve böylelikle kişilerin, kendilerini adayacakları ve üzerinde çalışmalar yaparak katkı getirecekleri bir alana ait olma duygularını köreltmek 4) Alanları ve disiplinleri ciddiye almamak 5) Öğretmen eğitimini sığlaştırmak gibi anlamlara da gelmektedir. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ortaöğretim kurumlarında bile öğretmenlerin, eğitimini almadıkları konularda ders vermemeleri ilkesinden asla taviz verilmediği 9 göz önüne alındığında, bir yükseköğretim kurumunda böylesi uygulamalara açıklama getirmek güçleģmektedir. Bu tür uygulamalar, bilimsel çalıģma alanları ayrımında, fakülte, bölüm, anabilim dalı Ģeklinde yapılanmıģ olan ve bu Ģekilde varlığını sürdüren akademik geleneğe aykırıdır. Zaten Eğitim fakültelerinde böylesi bir akademik gelenek oluşturulamamış olması öğretmen eğitiminin niteliğiyle ilgili tartışmalarda sıklıkla gündeme getirilmektedir 10. Bu tür uygulamaların tasarrufu ve sorumluluğu 2547 sayılı yasanın 16 ncı maddesi ile Fakülte Dekanlığına 11, aynı yasanın 21 inci maddesi ile de Bölüm BaĢkanlığına 12 bırakılmıģtır. Bu nedenle burada mevcut uygulamanın ayrıntıları çıkarılmamıģtır. 9 Milli Eğitim bakanlığına bağlı ilköğretim ikinci kademe ve ortaöğretim kurumlarında öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimini aldıkları alanlarına göre girebilecekleri dersler 12.07.2004 tarih ve 119 sayılı Kurul Kararı ile yayınlanmıģ olan Millî Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarına öğretmen olarak atanacakların atamalarına esas olan alanlar ile mezun oldukları yüksek öğretim programları ve aylık karşılığı okutacakları derslere ilişkin çizelge esaslarına göre belirlenmekte ve uygulama buna göre yürütülmektedir. Çizelgeye http://personel.meb.gov.tr/sayfa_goster.asp?id=102 adresinden ulaģılabilir 10 Korkut, H. (2002). Sorgulanan yüksek öğretim. Ankara : Anı yayıncılık (s. 162) Okçabol, R. (2005) Öğretmen yetiģtirme sistemimiz. Ankara: Ütopya Yayınevi (ss.94, 95) 11 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 16 ncı maddesinin (b) fıkrası: Fakülte Dekanı Fakültenin ve bağlı birimlerinin öğretim kapasitesinin rasyonel bir şekilde kullanılmasında ve geliştirilmesinde eğitim - öğretim, bilimsel araştırma ve yayını faaliyetlerinin düzenli bir şekilde yürütülmesinde, bütün faaliyetlerin gözetim ve denetiminin yapılmasında, takip ve kontrol edilmesinde ve sonuçlarının alınmasında rektöre karģı birinci derecede sorumludur. 12 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 21 nci maddesi: Bölüm baģkanı, bölümün her düzeyde eğitimöğretim ve araştırmalarından ve bölüme ait her türlü faaliyetin düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesinden sorumludur 6