EBEVEYNLİK BECERİLERİ Doç. Dr. Koray KARABEKİROĞLU 21.Ekim.2010, ANTALYA www.cocukhayat.com 1
SUNUM İÇERİĞİ Anne-baba olmak Ebeveynlik tutumları Türkiye de ebeveynler Özel durumlar Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine 2
Anne-Baba olmak Anne olmak, dünyaya bir can vermek, onun giyiminden uykusuna, mutluluğundan açlığına onu düşünmek Onun için en iyi olanını istemek. Baba olmak, çocuğuna güven vermek, sevgi ve huzur kaynağı olmak. Annenin en önemli yardımcısı olmak. 3
Niçin çocuk yaparız? -bilmeden?? (çevre baskısı, herkes yaptığı için, plansız gebelik vs.) -meraktan (acaba benim çocuğum nasıl olacak?) -yalnız kalmamak için -öldükten sonra da var olmak için (neslin devamı) 4
Daha doğmadan Her çocuk anne, baba ve yakın çevredekilerin zihinlerinde daha doğmadan yaşamaya başlar. Zihinlerde beklentiler, kaygılar, önyargılar aslında çoktan şekillenmiştir. 5
Beklentiler, idealler Zihinlerdeki bu tasarımları belirleyen en önemli etkenler belki de: Kişinin kendi beklentileri, idealleri, yapmak isteyip yapamadıklarıdır. Ben kızıma mutlaka piyano dersi aldıracağım Benim oğlum doktor olacak Torunum kız olsa keşke 6
Ancak her çocuk bir sürprizdir. Çünkü biriciktir, eşi benzeri yoktur. 7
İlk başlarda İlk başlarda her şey yolundadır. Çünkü henüz konuşmuyor, yürümüyordur, ama dünyanın en tatlı yaratığıdır mükemmeldir 8
Ancak daha sonra İşler her zaman yolunda gitmez. Büyü bozulur. Sorunlar, hastalıklar, hele de kronik hastalık varsa Genellikle bu yolculuk güçlü duygular ve zor seçimleri de beraberinde getirir. 9
Süreçte yaşanan duygular Önemli bir hastalık varsa: İnkar Öfke Kayıp duygusu ve yas Umut Kabullenme Ayrıca: Korku Suçluluk Kafa karışıklığı Güçsüzlük Hayal kırıklığı Çocuğu reddetme Yalnızlık duygusu 10
Suçluluk Kendini suçlama: Acaba bu duruma sebep olacak bir şey mi yaptım? Acaba ben bir şey yüzünden cezalandırılıyor muyum? Gebelikte kendime yeterince dikkat etmedim mi? Çocuğuma hastalık genleri benden geçmiş olabilir Başkasını suçlama: Doğum doktorunun hatası bütün bunlar Kocamın ailesinde de benzer sorun var, onun genleri yüzünden Her kötü şey benim başıma gelir zaten 11
kafa karışıklığı Olan biteni anlayamama Bir türlü karar verememe Uyku uyuyamama Söylenen tıbbi terimleri yanlış anlama Önerileri doğru bir şekilde akılda tutamama Karmaşık duygular içinde olma Duygularını adlandıramama 12
güçsüzlük- hayal kırıklığı Bazı şeyleri değiştirememe Beklentilerin, hayallerin gerçekleşmemesi Aciz hissetme Değer yargıların sorgulanması, değişmesi ( normal olan, güzel olan, iyi olan, başarılı olan, vs.) 13
çocuğu reddetme Hayal kırıklığı duyguları bazen çocuğun kendi çocuğu değilmiş gibi algılanmasına yol açabilir. Bazen keşke ölmüş olsaydı diye düşünülebilir. Arkasından gelen suçluluk hissi nedeniyle bu duygu/düşünce genellikle bastırılır. 14
çocuğu reddetme Belirli ölçülerde çok da normal olan bu duyguyu yeterince ifade etme fırsatı bulamama farkında olmaksızın çocuğun ihtiyaçlarını ihmal etmeye, ya da suçluluğu bastırmak için aşırı bir sevgi ve müsamaha göstermeye neden olabilir. 15
16
Ebeveynlik tutumları (1) 1. Yetkili ebeveynlik (authoritative): Ebeveynin çocuğuna yaklaşımı yakın ve sıcak, aynı zamanda da disiplinlidir. Çocuğun yaşına, gelişim düzeyine uygun beklentiler sunar. Kuralları net sınırlar çizer. Çocuğun özerkliğine özen gösterirler, ancak çocuğun davranışlarının sorumluluğunu da ihmal etmezler. Tutarlı ve akılcı davranırlar ve çocuklarıyla karşılıklı ve yakın etkileşime ve iletişime özen gösterirler. 17
Ebeveynlik tutumları (2) 2. Yetkeci ebeveynlik (authoritarian): Ebeveynler itaate çok değer verirler. Disiplin yöntemlerinde ceza ön plandadır. Çocukla karşılıklı etkileşim ve iletişimden daha çok tek taraflı kurallar ve sınırlar üzerinden ilişki kurmaya eğilim gösterirler. Çocuğun özerkliğini yeterince desteklemezler. 18
Ebeveynlik tutumları (3) 3. İzin verici (permissive): Disiplin konusunda gereğinden fazla esnektirler. Çocuğun talepleri ve zorlamaları karşısında çoğu zaman edilgen duruma düşerler. Çocuğa kurallar koymayı özerkliğe müdahale olarak görebilirler. Bu ebeveynler sıklıkla demokratik bir aile olduklarını ve çocuklarına arkadaş gibi yaklaştıklarını dile getirirler. 19
Ebeveynlik tutumları (4) 4. İlgisiz-kayıtsız (indifferent): Bu ebeveynler çocuklarıyla fiziksel ve ruhsal açıdan oldukça az miktarda etkileşime girerler. Çocuklarının nerede, kiminle ve ne yaptığını çoğu zaman bilmezler. Evde karar alırken çocuklarının ihtiyaçlarını ve tercihlerini ihmal edebilirler. 20
Ebeveynlik tutumları (5) Ebeveyn sadece birine göre hareket etmez. Ancak çoğu ebeveyn sıklıkla baskın olarak bir örüntüye özgü davranışları uygular. Genellikle yetkili ev ortamında büyüyen gençler, daha sorumlu, yaratıcı, kendine güvenli, meraklı ve sosyal becerileri yüksek bireyler olabilirler. 21
Ebeveynlik tutumları (6) Yetkeci ebeveynler tarafından yetiştirilen ergenler ise daha bağımlı, edilgen, sosyal becerileri daha kısıtlı, özgüvenleri daha düşük olabilirler. İzin verici ev ortamında yetişen ergenlerin çoğunlukla yaşına uygun olgunlukta davranmayabilir, sorumluluklarını üstlenmekten kaçınabilirler. 22
Ebeveynlik tutumları (7) Kayıtsız bir ev ortamında büyüyen ergen ise daha tepkisel olabilir. Alkol ve madde kullanım riski yüksektir. Riskli cinsel davranışlar ve suça yönelebilirler. 23
Dipnot Çok özel durumlar dışında ebeveynler çocukları için hep en iyisini ister ve en doğrusunu yapmaya çalışırlar. Her işin başı sağlık (bir de eğitim) Bilimsel olarak en iyisi ve en doğrusunu bilmeyebilirler. Özel nedenlerle doğruyu uygulayamayabilirler. Bu durumlarda da doktora iş düşer 24
Türkiye de Ebeveynler Türkiye nin Erken Çocukluk Dönemi (1-3 Yaş) Ruh Sağlığı Profilinin Belirlenmesi (Karabekiroğlu ve ark, 2010) 2775 çocuk ve annesi 25
26
27
Çocuk ruh sağlığı ve gelişim hakkında eğitim ya da yardım alma durumu Çocuk ruh sağlığı ve gelişim hakkında daha önce hiçbir... Kitap okudunuz mu? Evet Hayır n (%) n (%) 678 (24,6) 2083 (75,4) Uzmandan eğitim aldınız mı? Bir doktordan Bir hemşireden 170 (8,6) 1796 (91,4) 92 (4,8) 1837 (95,2) Bir öğretmenden 67 (3,5) 1849 (96,5) Uzmandan yardım aldınız mı? Bir doktordan Bir hemşireden 263 (13,4) 1703 (86,6) 117 (6,0) 1824 (94,0) Bir öğretmenden 38 (2,0) 1867 (98,0) 28
Çocuğunuzla ilgili ruhsal, gelişimsel, davranışları ve psikolojik durumu ile ilgili bir sorun yaşadığınızda ya da aklınıza bir soru geldiğinde yardım alıyor musunuz? 29
Çocuğunuzla ilgili ruhsal, gelişimsel, davranışları ve psikolojik durumu ile ilgili bir sorun yaşadığınızda ya da aklınıza bir soru geldiğinde kimden yardım alıyorsunuz? 30
Özel durumlar Ebeveyn ruhsal sorunları (ör, Anne depresyonu) Bağlanma bozuklukları (ör, kaçıngan bağlanma) İlişki bozuklukları (ör, aşırı müdahaleci) İstismar İhmal Zor çocuklar (ör, DEHB, öğrenme sorunları, vb.) Kültürel etkenler (geniş aile, ergen anneler, ) Diğer (eğitim, finansal destek, okul, ) 31
Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine 32
Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine Anne-babalar ne bekliyor?: Doktor göz teması kuruyor mu? Önce sözümü kesmeden bizi dinliyor, sonra anlayacağımız bir dil ve içerikte bilgi veriyor mu? Gerginliğimiz ve endişemiz varsa bunu anlayıp bizi rahatlatmaya çalışıyor mu? Doktorun ses tonu, beden dili olumlu mu? 33
Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine Anne-babalar ne bekliyor? (2): İşlem, tetkik ve tedaviler konusunda neyin neden ve nasıl yapılacağını açık ve net anlatıyor mu? Randevu saatine dikkat ediyor mu? Yeterli zamanı ayırıyor mu? Soru sormamıza olanak tanıyor, bizi bu konuda teşvik ediyor mu? 34
Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine Anne-babalar ne bekliyor? (3): Açıklamaları ve uygulamaları tam olarak anlayıp anlamadığımızı, ikna olup olmadığımızı kontrol ediyor mu? Sorularımıza cevap vermeye istekli mi? Çocuğumuzla özel iletişim kurma çabası var mı? Bize saygı duyduğunu gösteriyor mu? 35
Doktor ne yapmalı? Hastanın tedavi uyumu ve ailenin memnuniyeti için: Bu sorulara olabildiğince dikkat etmeli, Özel durumları akılda tutmalı, Ebeveynle iletişim becerilerinin hekimlik için şart olduğunu ve ömür boyu artarak gelişebilecek beceriler olduğunu unutmamalı. 36
Teşekkürler web sitesi: www.cocukhayat.com Doç. Dr. Koray Karabekiroğlu 37