YENİ KURULAN AMELİYATHANELER İÇİN HEMŞİRE EKİBİ YETİŞTİRİLMESİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

YENİ KURULAN AMELİYATHANELER İÇİN HEMŞİRE EKİBİ YETİŞTİRİLMESİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ N.Ayşen PAMİR* İlknur İNANIR** * Acıbadem Sağlık Grubu Kocaeli Hastanesi Ameliyathane Sorumlu Hemşiresi ** Acıbadem Sağlık Grubu Ameliyathane Hizmetleri Müdürü 1

ÖZET Amaç: Çalışmada Acıbadem Sağlık Grubu na (ASG) bağlı Kocaeli Hastanesi nin (KOC) hizmet vermeye başladığı süreçte (Kasım 2006), hastalar için güvenli, cerrahi ekip için konforlu bir ameliyathane sürecini sağlayacak bir cerrahi ekip kurulması güçlüğü ile karşılaşılması üzerine hemşire yetkinliklerini iyileştirmek adına alınan aksiyonlar ve sonuçlarının paylaşılması, benzer süreçleri yaşayacak hastanelerin ameliyathane ekiplerine rehber olmak amaçlanmıştır. Gereç/Yöntem: Çalışma tanımlayıcı olarak, 15-28 Şubat 2009 tarihleri arasında, 2008 yılı sonu itibariyle KOC ameliyathanesinde görev yapmakta olan 10 ameliyathane hemşiresi ve yine bu hastanede tam zamanlı olarak görev yapmakta olan 10 cerrahi branş hekimine anket formu uygulanarak yapılmıştır. Bulgular: Hemşirelerin eğitim düzeylerinin çoğunlukla (%60) lise nde olduğu belirlenmiştir. Mesleki gelişimleri için %90 ının kendi kişisel çabaları ( not tutma, gözlem vb.), %80 inin deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışması, %60 ının sorumlu hemşire ve klinik eğitim hemşiresi rehberliğinde çalışması konularında en çok katkısı var ve çok katkısı var yanıtlarını verdiği görülmüştür. Hekimlerin %70 i hemşirelerin ameliyathanede kullanılan cerrahi dikiş materyalleri hakkında bilgi düzeylerine, %70 i hastanın ameliyat öncesi hazırlığı konusundaki becerisine %70 i kurum hakkında bilgi ne 4 veya 5 puan vermişlerdir (5:Beklenenin çok üzerinde, 4:Çok iyi). Hekimlerin tamamı hemşirelerin mesleki gelişimlerinde sorumlu hemşire, klinik eğitim hemşiresi ya da deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışmalarının, %90 ı kişisel çaba harcamalarının, %90 ı hizmet içi eğitim almalarının katkısı için 4 veya 5 puan vermiştir (5:En çok katkısı var, 4:Çok katkısı var). Sonuç: Özellikle yeni kurulacak bir ameliyathane ekibinin iyi bir hizmet sunabilmesi için hemşireler; okulda aldıkları temel mesleki eğitimin ardından göreve başladıklarında, istendik düzeyde bilgi ve beceri kazanması için planlı, sistematik bir yetkinlik geliştirme programına, oryantasyon ve hizmet içi eğitimlere katılmalı, sorumlu hemşire, klinik eğitim hemşiresi ve rehber hemşireler eşliğinde çalışmalıdırlar. 2

GİRİŞ Ameliyathane hemşireliği, profesyonel hemşireliğin psikomotor beceri ve teknik yönlerini ortaya çıkaran, bakımı koordine etme / verme, hasta eğitimi ve sürekli mesleki gelişmeyi gerektiren etkinliklerden oluşur. Ameliyathane, yüksek teknolojik araç ve gereçlerin kullanıldığı, yeni bilgilerin ışığında çeşitli ameliyat tekniklerinin uygulandığı, ekip çalışması ve doğru kararların hızla alınmasının çok önemli olduğu bir ortamdır (1,2) Sağlık bakım maliyetinin artması, sigortası olmayan kişi sayısındaki artış, populasyonun hızla yaşlanması ve hemşire sayısındaki yetersizliğe bağlı olarak sağlık bakım talebi hızla değişmeye devam etmektedir. Artan talep, maliyet-etkin bir bakım sunma, bunun yanında kaliteyi sağlamak için sürekli harcanan çaba, rollerin artmasına ve hemşirelerin gelişmiş klinik uygulamalarda rol almasına yol açmıştır.(3) Pek çok sağlık kuruluşu, iyi yetişmiş ameliyathane hemşiresi bulmak ve işe almakta zorlanmaktadır. Daha az ameliyathane hemşiresinin varlığı ve yeni mezun, yetişmekte olan hemşireler sağlık kuruluşları için büyük sorun oluşturmaktadır. AORN ( Association of perioperative Registered Nurses), diğer profesyonel hemşirelik organizasyonları ve Amerika daki bir grup bölge hastanesi bu durumu değiştirmek için çalışmaktadır. Genç, yeni mezun hemşireleri işe alarak ve onlara eğitim fırsatları vererek, hemşire açığını kapatmayı ummaktadırlar.(4) Diğer taraftan hastaneler işe başvuran hemşireleri önceki ameliyathane tecrübelerini görmeden kabul etmektedir. Kısa bir süre öncesine kadar çoğu hastane deneyimli ameliyathane hemşirelerini işe almayı tercih ederken, bugün ameliyathane için hemşirelerini kendileri yetiştirmek istiyorlar. Sorunun büyüklüğünü vurgulayan bir çalışmaya göre, Amerika da hastaneler yeni bir ameliyathane hemşiresinin oryantasyonu için ortalama 25.000$ harcayabilmektedirler.(5) Acıbadem Sağlık Grubu na (ASG) bağlı Kocaeli Hastanesi nin (KOC) açılış sürecinde, deneyimli ameliyathane hemşiresi sayısının az olması, mevcut kadronun yeni mezun hemşirelerden oluşması, hemşirelerin eğitim gördükleri kurumlardaki ameliyathane deneyimlerinin kısıtlı olması karşısında, güvenli ve kaliteli bir ameliyathane hizmetini sunmayı sağlama konusunda güçlük hissedilmiş ve ameliyathane hemşirelerinin mesleki bilgi ve becerilerini arttırmak üzere bazı uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Özellikle hemşirelerin karmaşık psiko-motor beceri gerektiren ameliyatlar için başta antomi olmak üzere tıbbi bilgi birikimi açısından hazır olmamaları, cerrahi 3

setleri ve cihazları tanımamaları, medikal sarf malzemelerin kullanım alanlarına hakim olmamaları, kapalı bir alanda çalışmanın gereklerine uyum sağlamada zorlanmaları, cerrahi ekip ile olan iletişimlerinde sorunlar yaşamaları karşılaşılan ilk güçlükler olmuştur. Deneyimi olan hemşireler için ise iş yükü artmış, çalışma listelerinin düzenlenmesinde ve ameliyat programına paralel olarak iş bölümü yapılmasında sıkıntılar yaşanmıştır. Yaşanan sorunları gidermek ve ameliyathane hemşirelerinin mesleki bilgi ve becerilerini arttırmak üzere yapılan uygulamalar, şu başlıklar altında toplanmaktadır. 1. Yetkinlik Geliştirme Programı 2. ASG Ameliyathane Hemşireliği Oryantasyon Eğitimi 3. Klinik Oryantasyon Süreci 4. Cihaz Yetkinliklerinin Takip Edilmesi ve Geliştirilmesi 5. Hizmet İçi Eğitimler 6. Multidisipliner Toplantılar ve İyileştirme Planları 7. Branş Hemşiresi Rotasyonları 8. Hekimlerin Ameliyathane Hizmetlerinden Duyduğu Memnuniyetin Ölçülmesi 1. Yetkinlik Geliştirme Programı ASG ameliyathanelerinde çalışan hemşirelerin mesleki bilgi ve becerileri, oryantasyon değerlendirme formunun yanı sıra ''Ameliyathane Hemşireleri Yetkinlik Geliştirme Programı ndan faydalanılarak geliştirilmektedir. Bu program 4 yetkinlik nden oluşmaktadır. 1-Temel Yetkinlik (0-1 yıl) 2-Orta Düzey Yetkinlik (1-3 yıl) 3-Uzmanlık (3-5 yıl) 4-İleri Uzmanlık (5 yıl üzeri) İşe yeni başlamış kişiler tek başına scrub olarak ameliyata girmeden önce ikinci scrub olarak ameliyata girer. Klinik Eğitim Hemşiresi, Sorumlu Hemşire ve deneyimli hemşirelerin gözlemleri sonucu yetkin olduğuna karar verilirse tek başına scrub olarak ameliyata girmeye başlarlar. Deneme süreci olumlu geçmiş kişiler temel yetkinlik gerektiren ameliyatlara scrub olarak deneyimli bir 4

sirküle hemşire ile girmeye başlar. Temel ve orta düzey yetkinlik ameliyatlarına girebilen kişiler uzmanlık ve ileri uzmanlık ameliyatlarını bilen kişilerle nöbet tutmaya başlayabilir. Kişilerin bir sonraki yetkinlik ne hazırlanmalarında kişisel gelişim planlarından yararlanılır. Hedef, süreçten sorumlu kişi ve bu hedefe ulaşmak için gereken süre belirtilerek gelişimin bu plan doğrultusunda olması sağlanır. Kişi bu hedeflenen sürede gelişim planını tamamlayamamışsa gelişim planı yeniden gözden geçirilerek süre uzatılması ya da planda değişiklik yapılması yoluna gidilir. (6) 2. ASG Ameliyathane Hemşireliği Oryantasyon Eğitimi Acıbadem Sağlık Grubu nda (ASG) ameliyathaneye yeni başlayan deneyimli ve deneyimsiz hemşirelerin, acil tıbbi teknisyenlerin, ameliyathane teknisyenlerinin ve sağlık memurlarının kuruma ve çalışacağı bölüme oryantasyonunun sağlanması, kurumda çalıştığı süre içerisinde eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi, belirlenen gereksinimlere yönelik oluşturulan eğitim programlarının planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi için gerekli olan kuralları belirlemek üzere Ameliyathane Eğitim Uygulama İşleyiş Talimatı (6) belirlenmiştir. Bu talimat doğrultusunda ve Eğitim Prosedürü ne (7) uygun olarak işe yeni başlayan hemşire, sağlık memuru ve acil tıp teknisyenlari, 2 aşamalı bir oryantasyon programından geçerler. Bu aşamalardan ilki brime oryantasyondur. Eğitimin organizasyonu, Hemşirelik Gelişim Departmanı nın (HGD), uygulanması ve etkinliğinin değerlendirilmesi HGD, sorumlu hemşire ve klinik eğitim hemşiresinin sorumluluğundadır. Kurumsal bilgiler, asepsi, sterilizasyon ve dezenfeksiyon ile ilgili temel kavram ve yöntemler, cerrahi el yıkama, temel cerrahi alet ve setler, çalışan güvenliği gibi toplam 26 başlıktan oluşan 36 saatlik sınıf içi bir eğitimdir. 3. Klinik Oryantasyon Süreci: Oryantasyon eğitiminin ikinci aşamasıdır ve bölüm oryantasyonu olarak adlandırılır. Bölüme oryantasyon; kişi brim oryantasyonu eğitimini tamamlayıp alana geldiği ilk gün başlayıp, sorumlu hemşire ve klinik eğitim hemşiresi tarafından yürütülmekte ve 1 yıl sürmektedir. Süreç, 5

Doküman Okuma Listesi, Bölüm Oryantasyonu Kontrol Listesi, Ameliyathane Klinik Oryantasyon Değerlendirme Formu, Deneme Süresi Değerlendirme Formu, Uygulama Değerlendirme Formları ile takip edilmektedir. Yeni başlayan çalışanların, scrub ve sirküle hemşire olarak ameliyata girebilme zamanları, Ameliyathane Eğitim Uygulama İşleyiş Talimatı doğrultusunda belirlenir. 4. Cihaz Yetkinliklerinin Takip Edilmesi: Tüm çalışanların cihaz kullanmadaki yetkinlikleri, firma eğitimleri ve hizmet içi eğitimlerle sağlandıktan sonra, yetkinlik çizelgeleri ile takip edilmektedir. Çizelgede 0 puan yetkinliğin değerlendirilmediğini, 1 puan yetkinliğin olmadığını, 2 puan geliştirilmekte olduğunu, 3 puan ilgili cihazın kullanımı konusunda yetkinliğin sağlandığını göstermektedir. 5. Hizmet İçi Eğitimler: Ameliyathane Hizmetleri Müdürlüğü nün yıllık olarak belirlediği ve her lokasyonda verilecek hizmet içi eğitimlerin (HİE) yanısıra, ameliyathane sorumlu hemşireleri ve klinik eğitim hemşireleri, ekiplerin geri bildirimlerini de gözönünde bulundurarak, verecekleri HİE leri belirlerler. Cihaz kullanımı, prosedür ve talimatlar, temel hemşirelik uygulamaları, vaka sunumları, özellikli sarf malzemelerin kullanımı gibi konularda düzenlenen bu eğitimler, eğitim izlem formları ile dokümante ve takip edilir. KOC Ameliyathanede 2007 yılı boyunca kişi başına 73,8 saat eğitim verilmiştir. 2008 yılında ise çalışanların kişi başına 89,7 saat eğitim almaları sağlanmıştır. 6. Multidisipliner Toplantılar ve İyileştirme Planları: Ameliyathane Hizmetleri Müdürü, Ameliyathane Sorumlu Hemşiresi, Hastane Yönetimi ve cerrahi branş hekimlerinin katılımı ile düzenlenen toplantılarda, ameliyathane ekibinden beklentiler, iyileştirilmesi gereken süreçler ve öneriler paylaşılmaktadır. Aksiyon planları oluşturularak iyileşme süreci izlenmektedir. 6

7. Branş Hemşiresi Rotasyonları Kardiyovasküler cerrahi ameliyatları için yetişmek üzere 2 hemşirenin, açılış döneminde ve sonrasında kurumumuzun başka bir hastanesinde yetkin hemşirelerle ameliyata girerek, özellikle bu alanda mesleki bilgi ve becerilerinin artması sağlanmıştır. Benzer bir uygulama da göz cerrahisi ameliyatlarına girecek 2 hemşire için organize edilerek, Acıbadem Göz Merkezi nde dönüşümlü olarak rotasyon programı uygulanmıştır. Rotasyon uygulamasıyla hem hemşirelerin ilgili daldaki mesleki bilgi ve becerisinin artması, hem de farklı çalışma ortamlarına ve farklı cerrahi ekiplere uyumlarının artması hedeflenmiştir. 8. Hekimlerin Ameliyathane Hizmetlerinden Duyduğu Memnuniyetin Ölçülmesi Ameliyathanelerde sunulan hemşirelik hizmetlerinin etkinliğini değerlendirmek ve hekimlerin bu hizmetten memnuniyetini ölçmek amacı ile ASG Ameliyathane Hemşirelik Hizmetleri Memnuniyet Anketi uygulanmaktadır. Scrub ve sirküle hemşirenin ameliyat öncesi hazırlıklarının, ameliyat süresince sergiledikleri hemşirelik becerilerinin ve genel olarak mesai saati içindeki ve mesai saati dışındaki hemşirelik hizmetlerinin hekimler tarafından değerlendirildiği bu anketler 6 aylık dönemlerle Kalite Departmanı tarafından analiz edilmekte ve sonuçlar ilgili yöneticilere raporlanmaktadır. AMAÇ Bu çalışma, hemşirelerin ekibi kurulmasında karşılaşılan güçlükleri belirlemek ve hemşire yetkinliklerini iyileştirerek kaliteli bir ameliyathane hizmeti sunabilmek için alınan aksiyonları paylaşmak, benzer süreçleri yaşayacak hastanelere ve bu hastanelerin ameliyathane ekiplerine rehber olmak amaçlanmıştır. MATERYAL / METOD Tanımlayıcı olarak 15-28 Şubat 2009 tarihleri arasında yapılan çalışmanın evrenini 2008 yılı sonu itibariyle Acıbadem Sağlık Grubu Kocaeli Hastanesi ameliyathanesinde görev yapmakta olan 7

10 ameliyathane hemşiresi ve yine bu hastanede tam zamanlı olarak görev yapmakta olan 12 cerrahi branş hekimi oluşturmaktadır. 2 hekim görüş bildirmemiş, çalışma 10 hekimin görüşleri doğrultusunda yapılmıştır. Araştırmada hemşire ve hekim sayısının azlığı nedeni ile örneklem seçimine gidilmemiştir. Veriler araştırmacının ameliyathane deneyimlerinden yararlanarak hazırladığı anket formu aracılığı ile toplanmıştır. Çalışma için hemşirelere uygulanan anket formu 3 bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde; hemşirelerin demografik ve mesleki özellikleri sorgulanmış, ikinci bölümde; hemşirelerin ameliyathaneye yönelik bilgi düzeylerinin işe uyumlarını etkileme derecesine göre 0-5 arası puan vermeleri istenmiş ( 5:En çok etkiledi, 0:Uyum sağlamamı etkilemedi); kurum hakkındaki bilgi düzeyleri, mesleki bilgi ve beceri düzeyleri, cihazlar ve ekipmanlar hakkında bilgi düzeyleri gibi konuları kapsayan toplam 14 soru yöneltilmiştir. Anket formunun son bölümünde ise hemşirelerin, oryantasyon eğitimi, hizmet içi eğitimler gibi toplam 11 eğitim/gelişim uygulamasının, işe uyumlarına katkısına 0-5 arası puan vermeleri istenmiştir (5:En çok katkısı var, 0:Yetişmemde katkısı yok). Hekimlere uygulanan anket formundaki sorular 3 gruba ayrılmıştır ve ilk bölümde, kurumda göreve ilk başladıklarında birlikte çalıştıkları ameliyathane hemşire ekibini mesleki bilgi ve becerisi, ameliyathanede kullanılan malzeme ve cihazlar hakkındaki bilgi gibi toplam 14 konuda değerlendirerek 0-5 arası puan vermeleri istenmiştir (5: Beklenenin çok üzerinde, 0:Beklenenin çok altında). Hekimler anket formunun ikinci kısmında çalışmanın yapıldığı dönemde birlikte çalıştıkları ameliyathane hemşire ekibinin yetkinliklerine ve mesleki bilgi-beceri düzeylerine puan vermişlerdir. Hekim anket formunun son kısmında ise, hemşire anket formunda da yer alan oryantasyon eğitimi, hizmet içi eğitimler gibi toplam 11 eğitim/gelişim uygulamasının değerlendirilmesine yönelik sorular sorulmuş ve hemşirelerin, bir meslek mensubu olarak yetişmelerine katkıda bulunan faktörlere 0-5 arası puan vermeleri istenmiştir. (5:En çok katkısı var, 0:Yetişmemde katkısı yok) Verilerin toplanmasına Hastane Direktörlüğü ve Başhekimlikten yazılı izin alındıktan sonra başlanmıştır. Anket sonuçları bilgisayar ortamında, Winstad programında yüzdelik kullanılarak analiz edimiştir. 8

BULGULAR Hemşirelerin demografik ve mesleki özellikleri incelendiğinde, hemşirelerin çoğunluğunun 23-30 yaş grubunda (%70), kadın (%70), lise mezunu (%60) olduğu belirlenmiştir. Hemşirelerin yarısının 1-3 yıldır ameliyathanede çalışmakta olduğu (%50), daha önce aynı görevle başka kurumda çalıştığı (%50), %40 ının daha önce 5 yıldan uzun süre ile başka bir kurumda çalıştığı belirlenmiştir. Hemşirelerin %50 si göreve başlarken çalışacağı bölümü kendisinin seçtiğini ifade etmiş, %90 ı ise tekrar seçme şansı olsa yine ameliyathanede çalışmak istediğini belirtmiştir (Tablo1). 9

Tablo 1 Hemşirelerin Demografik ve Mesleki Özellikleri Özellikler n % Yaş 18-23 yaş 23-30 yaş 30 yaş ve üzeri Cinsiyet Erkek Kadın Mezun Olunan Okul Sağlık Meslek Lisesi Ön Lisans Lisans Yüksek Lisans Ameliyathanede Çalışma Süresi 0-1 yıl 1-3 yıl 3-5 yıl 5 yıl ve üzeri Daha Önce Aynı Görevle Başka Kurumda Çalışmış Olma Çalışan Çalışmayan Önceki Deneyim Süresi 0-1 yıl 1-3 yıl 3-5 yıl 5 yıldan fazla Çalışacağı Bölümü Belirleme Durumu Kendisi seçen Kurumca belirlenen Çalışılan Bölümü Değiştirme İsteği Olan Olmayan Hemşirelerin ameliyathaneye yönelik bilgi düzeylerinin işe uyumlarına etkisine yönelik düşüncelerine en sık (%40) kurum hakkında bilgi düzeylerinin, cerrahi ekibin diğer üyeleri ile nasıl bir iletişim kurması gerektiği hakkındaki bilgi düzeylerinin, ameliyathanede kullanılan cerrahi alet ve setler hakkındaki bilgi düzeylerinin, cerrahi dikiş materyalleri hakkındaki bilgi düzeylerinin ve laboratuvar, patoloji gibi multidisipliner süreçler hakkındaki bilgi düzeylerinin uyumlarını etkileme derecesine en çok etkiledi veya çok etkiledi şeklinde yanıt verdikleri görülmüştür. (Tablo 2) 3 7-3 7 6 3 1-1 5 2 2 5 5 4 2-4 5 5 1 9 %30 %70 - %30 %70 %60 %30 %10 - %10 %50 %20 %20 %50 %50 %40 %20 - %40 %50 %50 %10 %90 10

Tablo 2: Hemşirelerin Ameliyathaneye Yönelik Bilgi Düzeylerinin İşe Uyumlarına Etkisine Yönelik Düşüncelerinin Dağılımı (5 En Çok Etkiledi-0 Hiç Etkilemedi) ETMENLER 5 En Çok Etkiledi 4 3 2 1 0 Hiç Etkilemedi n % n % n % n % n % n % Kurum hakkında bilgi 0-4 %40 3 %30 2 %20 2 %20 0 - Çalışacağım bölüm hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri hakkında bilgi Ameliyathane hemşireliği hakkında mesleki bilgi Ameliyatlar hakkında tıbbi bilgi Anatomi vb. temel tıp bilimleri hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri ile nasıl iletişim kurabileceği hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cihazlar hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cerrahi set ve aletler hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan dikiş materyalleri hakkında bilgi Laboratuvar, patoloji gibi multidisipliner süreçler hakkında bilgi Acil durumda soğukkanlı davranıp, çözüm üretebilme becerisi Ameliyat öncesi ameliyat salonunun hazırlığı hakkında bilgi m Hastanın ameliyat öncesi hazırlığı hakkında bilgi 0-2 %20 2 %20 2 %20 3 %30 1 %10 1 %10 1 %10 3 %30 2 %20 3 %30 0-1 %10 1 %10 2 %20 2 %20 3 %30 1 %10 1 %10 2 %20 1 %10 3 1 %10 2 %20 0-2 %20 1 %10 1 %10 3 %30 3 %30 2 %20 2 %20 1 %10 2 %20 0-3 %30 1 %10 2 %20 1 %10 3 %30 2 %20 1 %10 2 %20 2 %20 0-3 %30 1 %10 2 %20 1 %10 3 %30 0-0 - 4 %40 2 %20 1 %10 3 %30 1 %10 3 %30 1 %10 1 %10 0-0 - 4 %40 1 %10 3 %30 2 %20 1 %10 1 %10 2 %20 2 %20 3 %30 1 %10 0-1 %10 5 %50 1 %10 1 %10 2 %20 11

Hemşirelerin eğitim/gelişim uygulamalarının işe uyumda katkısına yönelik düşüncelerine bakıldığında (Tablo 3), kişisel çaba (%60 ı 5 puan, %30 u 4 puan), deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışmak (%40 ı 5 puan, %40 ı 4 puan) ve sorumlu hemşire rehberliğinde çalışmak (%30 5 puan, %30 4) konularında en fazla puanın verildiği görülmüştür (Tablo 3). Tablo 3 Hemşirelerin Eğitim/Gelişim Uygulamalarının İşe Uyuma Katkısına Yönelik Düşüncelerinin Dağılımı (5 En Çok Katkıda Bulunan, 0: Katkısı Yok) KONULAR Mezun olunan okul ve okulda verilen eğitim Farklı kurumlarda çalışmış olmak Oryantasyon eğitimi (sınıf içi) 5 En Çok Katkısı Var 4 3 2 1 0 Hiç Katkısı yok n % n % n % n % n % n % 0-3 %30 4 %40 1 %10 0-2 %20 2 %20 0-2 %20 2 %20 1 %10 3 %30 1 %10 4 %40 1 %10 3 %30 1 %10 0 - Hizmet içi eğitimler 2 %20 3 %30 1 %10 3 %30 0-1 %10 Klinik oryantasyon eğitimi (ilk 1. yılı kapsayan süre) Yetkinlik geliştirme programının uygulanması (yetkinik tabloları) Benim için kişisel gelişim planı yapılması Sorumu hemşire ve klinik eğitim hemşiresi rehberliğinde çalışmak Deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışmak Kişisel çaba (not tutma, katalog vb inceleme, gözlem) Birlikte çalışılan hekimlerin katkısı / öğreticiliği 2 %20 4 %40 2 %20 0-2 %20 0-1 %10 4 %40 2 %20 0-2 %20 1 %10 1 %10 5 %50 2 %20 0-1 %10 1 %10 3 %30 3 %30 1 2 %20 0-1 %10 4 %40 4 %40 0-1 %10 1 %10 0-6 %60 3 %30 0-1 %10 0-0 - 1 %10 4 %40 3 %30 2 %20 0-0 - 12

Hekimlerin kurumda göreve ilk başladıklarında birlikte çalıştıkları ameliyathane hemşire ekibi için yaptıkları değerlendirmelere bakıldğında; toplam %40 ının çalışacağı bölümün özellikleri hakkındaki bilgi ne, %50 sinin cerrahi ekibin diğer üyeleri hakkındaki bilgi ne, %40 ının ameliyathane hemşireliği hakkında mesleki bilgi ne, %40 ının ameliyatlar hakkında tıbbi bilgi birikimine, %50 sinin anatomi vb. temel tıp bilimleri hakkında bilgi birikimine, %50 sinin ameliyathanede kullanılan tıbbi cihazları kullanma becerisine, %50 sinin ameliyathanede kullanılan cerrahi set ve aletler hakkında bilgi düzeylerine 0-2 arası bir puan verdikleri görülmüştür. (0: Beklenenin çok altında, 1:Gelişmesi Gerekli, 2:Beklentiyi karşılıyor). (Tablo 4) Tablo 4 Hekimlerin Kurumdaki Görevlerine İlk Başladıklarına Birlikte Çalıştıkları Ameliyathane Ekibi İle İlgili Olarak Görüşleri KONULAR Kurum hakkında bilgi Çalışacağı bölümün özellikleri hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri hakkında bilgi Ameliyathane hemşireliği hakkında mesleki bilgi Ameliyatlar hakkında tıbbi bilgisi Anatomi vb. temel tıp bilimleri hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri ile nasıl iletişim kurması gerektiği hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cihazlar hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cerrahi set ve aletler hakkında bilgi 5 Beklenen in Çok Üzerinde 4 Çok İyi 3 Beklenen in Biraz Üzerinde 2 Beklentiyi Karşılıyor 1 Gelişmesi Gerekli 0 Bekleneni n Çok Altında n % n % n % n % n % n % 6 %60 3 %30 0-1 %10 0-0 - 0-2 %20 4 %40 0-3 %30 1 %10 0-2 %20 3 %30 2 %20 3 %30 0-1 %10 2 %20 3 %30 0-3 %30 1 %10 0-1 %10 4 1 %10 3 %30 1 %10 0-2 %20 3 %30 0-3 %30 2 %20 2 %20 4 %40 1 %10 0-2 %20 1 %10 0-2 %20 3 %30 3 %30 1 %10 1 %10 2 %20 2 %20 1 %10 1 %10 3 %30 1 %10 13

Ameliyathanede kullanılan dikiş materyalleri hakkında bilgi Laboratuvar, patoloji gibi multidisipliner süreçler hakkında bilgi Acil durumda soğukkanlı davranıp, çözüm üretebilme becerisi Ameliyat öncesi ameliyat salonunun hazırlığı Hastanın ameliyat öncesi hazırlığı 2 %20 3 %30 1 %10 3 %30 0-1 %10 2 %20 2 %20 3 %30 1 %10 1 %10 1 %10 0-3 %30 1 %10 3 %30 2 %20 1 %10 5 %50 1 %10 0 3 %30 1 %10 0-0 - 1 %10 2 %20 0-3 %30 4 %40 14

Hekim anket formunun 2. bölümünde hekimlerin %70 i hemşirelerin ameliyathanede kullanılan cerrahi dikiş materyalleri hakkında bilgi düzeylerine (%20 si 5 puan, %50 si 4 puan), %70 i hastanın ameliyat öncesi hazırlığı konusundaki becerisine (%50 si 5 puan, %20 si 4 puan) %60 i cerrahi ekibin diğer üyeleri ile nasıl iletişim kurması gerektiği hakkında bilgi ne, en çok puanı vermişlerdir (5:Beklenenin çok üzerinde, 4:Çok iyi). (Tablo 5) Tablo 5 Hekimlerin, Çalışmanın Yapıldığı Dönemde Birlikte Çalıştıkları Ameliyathane Ekibi İle İlgili Olarak Görüşleri KONULAR Kurum hakkında bilgi Çalışacağı bölümün özellikleri hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri hakkında bilgi Ameliyathane hemşireliği hakkında mesleki bilgi Ameliyatlar hakkında tıbbi bilgisi Anatomi vb. temel tıp bilimleri hakkında bilgi Cerrahi ekibin diğer üyeleri ile nasıl iletişim kurması gerektiği hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cihazlar hakkında bilgi Ameliyathanede kullanılan cerrahi set ve aletler hakkında bilgi 5 Bekleneni n Çok Üzerinde 4 Çok İyi 3 Bekleneni n Biraz Üzerinde 2 Beklentiyi Karşılıyor 1 Gelişmesi Gerekli 0 Bekleneni n Çok Altında n % n % n % n % 0 % 0 % 1 %10 6 %60 1 %10 2 %20 0-0 - 1 %10 3 %30 4 %40 2 %20 0-0 - 1 %10 4 %40 4 %40 1 %10 0-0 - 3 %30 3 %30 3 %30 1 %10 0-0 - 0-5 %50 3 %30 2 %20 0-0 - 0-4 %40 3 %30 3 %30 0-0 - 1 %10 6 %60 1 %10 2 %20 1 %10 0-3 %30 2 %20 4 %40 0-1 %10 0-3 %30 3 %30 3 %30 0-0 - 0-15

Ameliyathanede kullanılan dikiş materyalleri hakkında bilgi Laboratuvar, patoloji gibi multidisipliner süreçler hakkında bilgi Acil durumda soğukkanlı davranıp, çözüm üretebilme becerisi Ameliyat öncesi ameliyat salonunun hazırlığı Hastanın ameliyat öncesi hazırlığı 2 %20 5 %50 1 %10 2 %20 0-0 - 2 %20 5 %50 1 %10 2 %20 0-0 - 1 %10 3 %30 2 %20 4 %40 0-0 - 5 %50 1 %10 3 %30 1 %10 0-0 - 5 %50 2 %20 2 %20 1 %10 0-0 - 16

Hekim anket formunun son bölümünde ameliyathane hemşiresinin yetişmesine katkı sağlayan faktörler değerlendirilmiş ve hekimlerin %100 ü sorumlu hemşire ve klinik eğitim hemşiresi rehberliğinde çalışma ve deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışma için 4 veya 5 puan vermişlerdir. Hekimlerin %50 si 5 puanı, %40 ı 4 puanı kişisel çaba harcama için; %40 ı 5 puanı, %50 si 4 puanı hizmet içi eğitim alma için; %50 si 5 puanı, %20 si 4 puanı birlikte çalışılan hekimlerin öğreticiliği için vermiştir (5:En çok katkısı var, 4:Çok katkısı var) (Tablo 6) Tablo 6 Hekimlerin; Bir Ameliyathane Hemşiresinin Yetişmesine Katkıda Bulunan Etmenlere Verdikleri Puanlar ETMENLER Mezun olduğu okul ve verilen eğitim Farklı kurumlarda çalışmış olma Oryantasyon eğitimi alması (sınıf içi eğitimler) 5 En Çok Katkısı Var 4 3 2 1 0 Hiç Katkısı Yok n % n % n % n % 0 % 0 % 1 %10 5 %50 1 %10 2 %20 1 %10 0-3 %30 2 %20 4 %40 0-1 %10 0-2 %20 4 %40 4 %40 0-0 - 0 - Hizmet içi eğitim alması 4 %40 5 %50 0-1 %10 0-0 - Sorumu hemşire ve klinik eğitim hemşiresi rehberliğinde çalışmaları Deneyimli hemşirelerin rehberliğinde çalışmaları Kişisel çabaları (not tutma, katalog vb inceleme, gözlem) Birlikte çalıştığı hekimlerin katkısı / öğreticiliği 3 %30 7 %70 0-0 - 0-0 - 4 %40 6 %60 0-0 - 0-0 - 5 %50 4 %40 0-1 %10 0-0 - 5 %50 2 %20 3 %30 0-0 - 0-17

TARTIŞMA Araştırmaya katılan hemşirelerin %50 sinin çalışacağı bölümü kendisinin seçmemiş olmasına karşılık çoğunluğunun (%90) bölüm değiştirme isteğinin olmadığı görülmektedir. Bu bulgu Göçmen (2004) tarafından yapılan bir çalışmada elde edilen verilerle de paralellik göstermektedir. (8) Hemşirelerin oryantasyon ve hizmet içi eğitimler için verdikleri puan, yine Göçmen in (2004) çalışması ile karşılaştırıldığında daha düşük görülmektedir. (8) Bu durum çalışmanın yapıldığı kurumda oryantasyon eğitimi ve hizmet içi eğitimlerin sistematik bir biçimde verilmesi ve tüm çalışanların katılımının zorunlu olması nedeni ile açıklanabilir. Çalışmaya katılan hemşirelerin %40 ı kurum hakkındaki bilgi için, işe başladıklarındaki uyumlarını etkileme derecesine en çok etkiledi ve çok etkiledi şeklinde yanıt vermişlerdir. Göçmen in çalışmasında da ameliyathane oryantasyon programında, hastane politika ve prosedürlerine ilişkin görüş belirten hemşirelerin yarıdan fazlası hastanenin örgütsel yapısı, önemli bir bölümü de hemşirenin özlük hakları ve sorumlulukları, hastane kuralları konularının yer alması gerektiği görüşündedir. (8) Literatürde hemşirelik alanında lisans ve ön lisans nde binden fazla okulun müfredatının %67 sinde ameliyathane hemşireliğinin yer almadığının belirtilmesine karşılık (9), çalışmamızda hekimlerin %60 ı mezun olunan okulun, ameliyathane hemşiresinin yetişmesine katkıda bulunmasına yüksek puan vermişlerdir. Bu durum hekimlerin, hemşirelerin temel tıp bilimlerindeki bilgi birikimlerini yetersiz olarak değerlendirmeleriyle de tutarlıdır. Özellikle lisans nde eğitim alan hemşireler gerekli alt yapı ve bilgi birikimi ile meslek hayatlarına başlayacaklar ve çalışacakları bölüme özel bilgi ve becerileri de bu temel üzerine kurmaları daha kolay olacaktır. Çalışmada dikkat çeken bir diğer bulgu da hekimlerin hizmet içi eğitimin katkısına ve sorumlu hemşire ya da klinik eğitim hemşiresi rehberliğinde çalışmaya, hemşirelerden daha çok puan vermiş olmalarıdır. Yoğun iş temposunda çalışan hemşirelerin, düzenlenen eğitimlere katılma zorunluluğunun yarattığı baskı ve sorumlu hemşire rehberliğinde çalışırken denetleniyormuş hissi duymaları, bu durumun bir nedeni olabilir. Bunun yanında uzun mesai saatleri ve yoğun iş programı, eğitimlere katılmak için yeterli zaman bulmayı zorlaştırmaktadır. Atay ve arkadaşları 18

tarfından yapılan bir araştırmada da, araştırmaya katılan hemşirelerin, katıldıkları hizmet içi eğitimlerde karşılaştıkları önemli sorunların başında (%54,4) zaman azlığı gelmektedir. (10) Hekimlerin, yeni başlayan hemşirelerin sorumlu hemşire, klinik eğitim hemşiresi ya da deneyimli bir hemşire rehberliğinde çalışmaları yönünde yüksek puan vermeleri, kurumda uygulanan yetkinlik geliştirme programı ile uyumluluk göstermektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak bu araştırma ile; hemşirelerin okulda aldıkları temel mesleki eğitimin ardından, göreve başladıklarında oryantasyon ve hizmet içi eğitimlere katılması, istendik düzeyde bilgi ve beceri kazanması için sorumlu hemşire, klinik eğitim hemşiresi ve rehber hemşireler eşliğinde, sistemli ve etkin bir programdan geçmesi gerektiği görülmüştür. Özellikle genç ve deneyimsiz çalışanlarla kurulacak yeni bir ameliyathane ekibinin, iyi bir ameliyathane hizmeti sunabilmesi için planlı, sistematik bir yetkinlik programı uygulanması önerilmektedir. 19

KAYNAKLAR 1. Dramalı A, Demir F. (1996). Ameliyathane Hemşirelerinin Gelişen Teknolojiye Uyumu. I. Ulusal Ameliyathane Hemşireliği Sempozyumu Bildiri Kitabı İzmir. s. 115-127. 2. Kanan N, Aksoy G, Akyolcu N. (2000). Ameliyathane Hemşireliğinde Oryantasyon Programlarının Önemi. Hemşirelik Forumu Dergisi 3(6): 8-11. 3. Polick T. (2001). Adding Generation X to the OR Equation. NurseWeek News 30 July. 4. Geslak J. (2005). Perioperative Nursing Education. AORN Journal Aug.,(2):244-9 5. Watsons D. (2007). The Multidimensional Role of the Perioperative Nurse Practitioner. Perioperative Nursing Clinics volume 2, Issue 1 ps 19-21 6. Acıbadem Sağlık Grubu intranet: asgnet/kalite sistemi/dokümanlar/ Ameliyathane Eğitim Uygulama İşleyiş Talimatı 7. Acıbadem Sağlık Grubu intranet: asgnet/kalite sistemi/dokümanlar/ Eğitim Prosedürü 8. Göçmen Z. (2004). Ameliyathane Hemşirelerinin Ameliyathane Hemşireliği Oryantasyon Programı İçeriğine İlişkin Görüşleri. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 8(1) 9. Nelson FS. (1999). Using Adult Learning Principles for Perioperative Orientation Programs. AORN Journal 70 (6):1046-1058 10. Atay S., Gider D., Karadere G., Şenyüz P. (2009). Hastanede Çalışan Hemşirelerin Hizmet İçi Eğitime Yönelik Görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi Cilt:6 Sayı:1 20