İlköğretim SOSYAL BİLGİLER ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI 5 Dr. Ahmet Utku ÖZENSOY Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 16.12.2013 tarih ve 250 sayılı Kurul Kararı ile 2014-2015 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süre ile Ders Kitabı olarak kabul edilmiştir.
HARF EĞİTİM YAYINCILIĞI LİMİTED ŞİRKETİ Reşit Galip Cd. Hatır Sk. 23/2 GOP - Çankaya ANKARA Tel: 0 312 437 08 86 Faks: 0 312 437 08 87 e-posta: bilgi@harfegitim.com.tr web: www.harfegitim.com.tr Harf Eğitim Yayıncılığı Editör İmren Başaran Dil Uzmanı Özlem Fındık Görsel Tasarım Uzmanı ve Teknik Yönetmen Hatice Ayan Program Geliştirme Uzmanı Murat Türkmen Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Burçe Evrim Dönmezer Rehberlik ve Gelişim Uzmanı Pınar Altınışık Görsel ve Teknik Hazırlık Harf Eğitim Yayıncılığı
İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy
GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk
10 22 38 Ressam: Yalçın Gökçebağ Ressam: Yalçın Gökçebağ Ressam: Yalçın Gökçebağ 11 23 39 İÇİNDEKİLER ORGANİZASYON ŞEMASI... 9 1. ÜNİTE: HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM 10 BİLGİ BİRİKİMİ...12 ONLARLA VARIM...13 GRUPLAR VE ROLLER...14 GRUPLARDAKİ ROLLERİM...15 HAKLARIMI VE SORUMLULUKLARIMI SÖYLEYEBİLİRİM...16 HAKLARIMIN VE SORUMLULUKLARIMIN FARKINDAYIM...17 HAKLARIM...18 HAKLARIMLA VARIM...19 DEĞERLENDİRME...20 ÖZ DEĞERLENDİRME...21 1. ÜNİTE HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM 2. ÜNİTE: ADIM ADIM TÜRKİYE 22 BİLGİ BİRİKİMİ... 24 ÜLKEMİN GÜZELLİKLERİ... 25 KÜLTÜREL ZENGİNLİĞİMİZ... 27 GEÇMİŞTEN BUGÜNE... 28 GELENEKSEL MİMARİMİZ... 29 ZENGİN KÜLTÜRÜMÜZ... 30 YÖRÜK DÜĞÜNÜ... 31 BİZİ BİZ YAPANLAR... 32 İNKILAPLARIN GETİRDİKLERİ... 33 ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI... 34 DEĞERLENDİRME... 36 ÖZ DEĞERLENDİRME... 37 2. ÜNİTE ADIM ADIM TÜRKİYE 3. ÜNİTE: BÖLGEMİZİ TANIYALIM 38 BİLGİ BİRİKİMİ...40 BÖLGEMİN YÜZEY ŞEKİLLERİ...41 İKLİM VE İNSAN...43 NÜFUS YOĞUNLUĞU...44 NELERİ DEĞİŞTİRDİK?...45 İNSAN VE DOĞA...46 AFETLER NERELERDE OLABİLİR?...47 RİSKLİ YERLER...48 BİZİM DE SUÇUMUZ VAR...49 TÜRKÜLERDE DOĞAL AFETLER...51 DEĞERLENDİRME...52 ÖZ DEĞERLENDİRME...53 3. ÜNİTE BÖLGEMİZİ TANIYALIM 6
54 70 82 Ressam: Yalçın Gökçebağ 55 71 83 4. ÜNİTE: ÜRETTİKLERİMİZ 54 BİLGİ BİRİKİMİ...56 BÖLGEMDEKİ EKONOMİK ÜRETİM...57 BÖLGEMİN EKONOMİSİ...59 EKONOMİK ÜRETİM VE COĞRAFİ ÖZELLİKLER...60 TARIM VE COĞRAFİ ÖZELLİKLER...61 BÖLGEMİN EKONOMİYE KATKISI...62 GRAFİKLE ANLATIYORUM...63 MESLEKLER VE EKONOMİK FAALİYETLER...64 İNSAN VE EKONOMİ...65 BENİM DE GÖRÜŞLERİM VAR...66 ÜRETİYORUM VE SATIYORUM...67 DEĞERLENDİRME...68 ÖZ DEĞERLENDİRME...69 4. ÜNİTE ÜRETTİKLERİMİZ 5. ÜNİTE: GERÇEKLEŞEN DÜŞLER 70 BİLGİ BİRİKİMİ... 72 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE... 73 HAYATIMIZI NASIL DEĞİŞTİRDİLER?... 74 BİLİM İNSANI... 76 ATATÜRK VE BİLİM... 77 DERGİLERDE BİLİM VE TEKNOLOJİ... 78 KAYNAK GÖSTERİYORUM... 79 DEĞERLENDİRME... 80 ÖZ DEĞERLENDİRME... 81 5. ÜNİTE GERÇEKLEŞEN DÜŞLER Leonardo da Vinci, Uçan Makine Taslağı, 1488. 6. ÜNİTE: TOPLUM İÇİN ÇALIŞANLAR 82 BİLGİ BİRİKİMİ... 84 KURUMLAR VE TOPLUMUN İHTİYAÇLARI... 85 İHTİYAÇLARA HİZMET EDENLER... 86 KURUMLARIN ÖNEMİ... 87 SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI... 88 SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINI TANITIYORUM... 89 TEMA 90 RESMÎ KURUMLAR VE SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI... 91 DEĞERLENDİRME... 92 ÖZ DEĞERLENDİRME... 93 6. ÜNİTE TOPLUM İÇİN ÇALIŞANLAR 7
94 110 95 111 7. ÜNİTE: BİR ÜLKE, BİR BAYRAK 94 BİLGİ BİRİKİMİ...96 BİRLİKTE YAŞAMAK İÇİN...97 YASALARIN ÖNEMİ...98 ULUSAL EGEMENLİK VE YÖNETİM...99 CUMHURBAŞKANI...100 BAŞBAKANLIK...101 BAKANLIKLAR...102 İLİN YÖNETİMİ...104 KAYMAKAMLIK...105 BİZİM SEMBOLLERİMİZ...106 RESİM YAPIYORUM...107 DEĞERLENDİRME...108 ÖZ DEĞERLENDİRME...109 7. ÜNİTE BİR ÜLKE, BİR BAYRAK 8. ÜNİTE: HEPİMİZİN DÜNYASI 110 BİLGİ BİRİKİMİ...112 ÇOCUKLAR...113 ÜLKELER ARASI EKONOMİK İLİŞKİLER...114 EKONOMİK ALIŞVERİŞTE ULAŞIM VE İLETİŞİM...115 ORTAK MİRAS...116 ORTAK MİRAS VE TURİZM...118 ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE TURİZM...118 DEĞERLENDİRME...119 ÖZ DEĞERLENDİRME...120 8. ÜNİTE HEPİMİZİN DÜNYASI Brueghel (Burugel), Çocukların Oyunları, 1560. 8
ORGANİZASYON ŞEMASI Ünite konularıyla ilgili kapak görseli Etkinlik ismi Etkinliğin sembolü BİLGİ BİRİKİMİ A) Birinci ünitenin konu başlıklarından, görsellerinden yararlanarak ünite hakkında bildiklerinizi aşağıya yazınız. 1. ÜNİTE B) Ünite hakkında bilmek istediklerinizi ve öğreneceğiniz konularla ilgili tahminlerinizi aşağıya yazınız. HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM C) Ünite sonunda öğrendiklerinizi aşağıya yazınız. D) Ünitenin başka hangi konuları öğrenmek için sizde merak uyandırdığını aşağıya yazınız. 12 12 Ünite ismi Üniteyi görsel olarak özetleyen fotoğraflar Etkinliğin yönergesi Etkinliği yapacağınız alan ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI NDA KULLANILAN SEMBOLLER VE ANLAMLARI Sınıfta yapılan etkinlik Araştırma etkinliği Okul dışında yapılan etkinlik Bilgi birikiminizi ortaya çıkaran etkinlik Değerlendirme etkinliği Kendi kendinizi değerlendireceğiniz etkinlik 9
1. ÜNİTE HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM 10
Ressam: Yalçın Gökçebağ 11
BİLGİ BİRİKİMİ A) Birinci ünitenin konu başlıklarından, görsellerinden yararlanarak ünite hakkında bildiklerinizi aşağıya yazınız. B) Ünite hakkında bilmek istediklerinizi ve öğreneceğiniz konularla ilgili tahminlerinizi aşağıya yazınız. C) Ünite sonunda öğrendiklerinizi aşağıya yazınız. D) Ünitenin başka hangi konuları öğrenmek için sizde merak uyandırdığını aşağıya yazınız. 12
ONLARLA VARIM A) Aşağıda, yer aldığınız kurum ve gruplara örnekler verilmiştir. Kurum ve gruplardaki yerlerinizi yazınız. Ortadaki boş kutucuğa fotoğrafınızı yaptıştırınız. Aile Yerim:............ Okul Yerim:............ Arkadaş Grubu Yerim:............ Sınıf Yerim:............ Fotoğrafınızı buraya yapıştırınız. Spor Takımı Yerim:............ Oyun Grubu Yerim:............ Çalışma Grubu Yerim:............ Kulüp Yerim:............ B) Bunların dışında içinde bulunduğunuz diğer grupları ve bu gruplardaki yerinizi aşağıya yazınız.... Grubu Yerim:............... Grubu Yerim:............ 13
GRUPLAR VE ROLLER Aşağıda, yer alabileceğiniz gruplardaki rollerin isimleri verilmiştir. Bu rolleri kutuların içindeki kurum ve gruplardan uygun olanlarının altına yazınız. Sayfanın en alt kısmındaki kutulara üyesi olduğunuz diğer grupları yazarak bu gruplardaki rollerinizi ekleyiniz. öğrenci takım arkadaşı sınıf başkanı sınıf başkan yardımcısı abla ağabey kulüp başkanı Roller yeğen kaleci torun öbek lideri izci çalışma grubu arkadaşı arkadaş oyun arkadaşı oyuncu forvet kulüp üyesi ekip başı kardeş nöbetçi Aile Rollerim:......... Okul Rollerim:......... Sınıf Rollerim:......... Arkadaş Grubu Rollerim:......... Çalışma Grubu Rollerim:......... Oyun Grubu Rollerim:......... Spor Takımı Rollerim:......... Okuldaki Kulüp Rollerim:......... İzci Grubu Rollerim:............ Grubu Rollerim:............ Grubu Rollerim:............ Grubu Rollerim:......... 14
GRUPLARDAKİ ROLLERİM Hepinizin içinde bulunduğunuz gruplara göre aldığınız roller vardır. Aşağıda verilen kutucuklara ailenizde ve okulunuzda sahip olduğunuz bu rolleri anlatan resimler çiziniz. Ailemdeki Rollerim Okulumdaki Rollerim 15
HAKLARIMI VE SORUMLULUKLARIMI SÖYLEYEBİLİRİM Aşağıdaki kutulara, rollerinizi ve rollerinizin gerektirdiği hak ve sorumluluklarınızı yazınız. Evdeki Rollerim:... Rollerimin Gerektirdiği Haklarım:... Rollerimin Gerektirdiği Sorumluluklarım:... Okuldaki Rollerim:... Rollerimin Gerektirdiği Haklarım:... Rollerimin Gerektirdiği Sorumluluklarım:... Kulübümdeki Rollerim:... Rollerimin Gerektirdiği Haklarım:... Rollerimin Gerektirdiği Sorumluluklarım:... Oyun Grubundaki Rollerim:... Rollerimin Gerektirdiği Haklarım:... Rollerimin Gerektirdiği Sorumluluklarım:... 16
HAKLARIMIN VE SORUMLULUKLARIMIN FARKINDAYIM A) Aşağıdaki yazı alanına, rollerinizin gerektirdiği haklarınızı korumanın ve sorumluluklarınızı yerine getirmenin önemi hakkında bir kompozisyon yazınız.... B) Aşağıya, rollerinizin gerektirdiği haklarınızı korumanın önemiyle ilgili üç slogan yazınız. 1)... 2)... 3)... C) Aşağıya, evde ve okulda sorumlulukların yerine getirilmesinin önemiyle ilgili üç slogan yazınız. 1)... 2)... 3)... 17
HAKLARIM A) Fotoğraftaki arkadaşlarınız, Dünya Çocuk Hakları Günü nü kutlamaya hazırlanıyor. Onlara yardımcı olmak için çocuk haklarından dilediklerinizi, tek kelimeyle ifade ederek pankartların üzerine yazınız. B) Aşağıya çocuk haklarıyla ilgili sloganlar yazınız. 1)... 2)... 3)... 4)... 5)... 6)... 18
HAKLARIMLA VARIM Aşağıya, Çocuk Hakları konulu bir afiş çiziniz. Afişinize konuyla ilgili bir slogan bulup ekleyiniz. 19
DEĞERLENDİRME A. Aşağıdaki soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1) Aşağıdaki rollerden hangisi aile içinde görülmez? A) yeğen B) arkadaş C) abla D) çocuk 2) Aşağıdakilerin hangisi bir gruptur? A) Otobüste yolculuk yapanlar B) Alışveriş yapan insanlar C) Okuldaki hentbol takımı D) Sokakta yürüyen insanlar 3) Aşağıdakilerden hangisi grupların özelliklerinden değildir? A) Grup üyeleri birlikte karar alırlar. B) Grup üyeleri aralarında iş birliği yaparlar. C) Üyeler birbirlerine karşı sorumluluk taşırlar. D) Alınan kararlara sadece isteyenler uyar. 4) Her çocuğun okula gitme hakkı vardır. düşüncesini savunan bir kişi hangi temel hakkın üzerinde durmaktadır? A) Sağlık hakkı B) Eğitim hakkı C) Barınma hakkı D) Seçme hakkı 5) Her birey, katıldığı gruplarda aldığı rollerinin gerektirdiği bazı hak ve sorumluluklara sahiptir. Aşağıdakilerden hangisi Ayşe nin halk oyunları grubunda aldığı rollerinin gerektirdiği sorumluluklardan değildir? A) Ayşe nin yarışmaya tek başına evde hazırlanması B) Ayşe nin, öğretmeninin uyarılarını dikkate alması C) Ayşe nin arkadaşlarıyla uyum içinde çalışması D) Ayşe nin, grubunun çalışmalarına düzenli katılması B. Aşağıda sol sütunda, alabileceğiniz bazı rollere; sağ sütunda, bu rollerin getirdiği haklara yer verilmiştir. Rollerin başındaki kutuların içine bu rollerin getirdiği hakların önündeki numaraları yazarak eşleştiriniz. Öğrenci Kaleci Çocuk Oymakbaşı 1. İzcilik faaliyetlerinden yararlanmak 2. Eğitim hakkından yararlanmak 3. Takımla birlikte spor yapmak 4. Halk oyunları çalışmaları yapmak 5. Oyun oynama hakkından yararlanmak 20
ÖZ DEĞERLENDİRME Haklarımı Öğreniyorum ünitesinin sonunda neleri, ne kadar öğrendiğinizi anlamak için kendinizi değerlendirebilirsiniz. Bunu yapabilmek için aşağıdaki formu doldurmalısınız. İfadelerin karşısındaki kutucuklardan size uygun olanları (X) ile işaretleyiniz. BUNLARI ÖĞRENDİM Evet Kısmen Hayır Bulunduğum çeşitli gruplar ve kurumlar içindeki yerimi belirleyebilirim. İçinde bulunduğum gruplar ile guruplara ait rolleri ilişkilendirebilirim. Katıldığım guruplarda aldığım roller ile rollerin gerektirdiği hak ve sorumlulukları ilişkilendirebilirim. Çocuk olarak haklarımı bilirim. Çalışmaya başarılı bir şekilde devam edebilmek için Kısmen ve Hayır şeklinde işaretlediğiniz konuları tekrar gözden geçirmelisiniz. 21
2. ÜNİTE ADIM ADIM TÜRKİYE 22
Ressam: Yalçın Gökçebağ 23
BİLGİ BİRİKİMİ A) İkinci ünitenin konu başlıklarından, görsellerinden yararlanarak ünite hakkında bildiklerinizi aşağıya yazınız. B) Ünite hakkında bilmek istediklerinizi ve öğreneceğiniz konularla ilgili tahminlerinizi aşağıya yazınız. C) Ünite sonunda öğrendiklerinizi aşağıya yazınız. Ç) Ünitenin başka hangi konuları öğrenmek için sizde merak uyandırdığını aşağıya yazınız. 24
ÜLKEMİN GÜZELLİKLERİ A) 25 ve 26. sayfalarda Türkiye'deki doğal varlıklar, tarihî mekân, nesne ve yapıtlardan bazılarının görselleri verilmiştir. Görsellerin alt kısımlarına bulundukları ili yazarak doğal varlık, tarihî mekân, nesne ve yapıtlardan hangisi olduğunu belirtiniz. Sümela Manastırı İli:...... Kelebekler Vadisi İli:...... Çifte Minareli Medrese İli:...... Yedigöller İli:...... Kurşunlu Şelalesi İli:...... Karaca Mağarası İli:...... Cumalı Kızık evleri İli:...... Selimiye Camisi İli:...... Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Hitit Eserleri İli:...... 25
Akdamar Kilisesi İli:...... Yerebatan Sarnıcı İli:...... Cacabey Camisi İli:...... Alanya Kalesi İli:...... Efes Antik Kenti İli:...... Muradiye Şelaleleri İli:...... B) Bölgenizdeki doğal varlıklardan; tarihî mekân, nesne ya da yapıtlardan altı tanesi ile ilgili bilgileri aşağıdaki kutulara yazınız. İsmi:...... Bulunduğu İl:...... İsmi:...... Bulunduğu İl:...... İsmi:...... Bulunduğu İl:...... İsmi:...... Bulunduğu İl:...... İsmi:...... Bulunduğu İl:...... İsmi:...... Bulunduğu İl:...... 26
KÜLTÜREL ZENGİNLİĞİMİZ Aşağıda milli kültürümüzü yansıtan bazı unsurlar verilmiştir. Bu görsellere göre verilen soruları cevaplayınız. El sanatının ismi:... El sanatının yapıldığı yöreler:............... Müzik aletinin ismi:... Müzik aletinin çalındığı yöreler:............... Halk oyununun ismi:... Halk oyununun oynandığı yöreler:............... Yöresel yemeğin ismi:... Yöresel yemeğin yapıldığı yöreler:............... 27
GEÇMİŞTEN BUGÜNE Geleneksel el sanatlarımız geçmişten günümüze kültürümüzün en değerli unsurları arasındadır. Aşağıda geleneksel el sanatlarından dördü ile ilgili fotoğraflara yer verilmiştir. Bu geleneksel el sanatlarıyla ilgili araştırma yapınız. Ardından geleneksel el sanatıyla ilgili istenilenleri fotoğrafların altındaki alanlara yazınız. Geleneksel el sanatının ismi:... Geleneksel el sanatıyla ilgili kısa bilgi:............ Geleneksel el sanatının yapıldığı yerler:...... Geleneksel el sanatının ismi:... Geleneksel el sanatıyla ilgili kısa bilgi:............ Geleneksel el sanatının yapıldığı yerler:...... Geleneksel el sanatının ismi:... Geleneksel el sanatıyla ilgili kısa bilgi:............ Geleneksel el sanatının yapıldığı yerler:...... Geleneksel el sanatının ismi:... Geleneksel el sanatıyla ilgili kısa bilgi:............ Geleneksel el sanatının yapıldığı yerler:...... 28
GELENEKSEL MİMARİMİZ Aşağıdaki fotoğraflarda ülkemizin çeşitli yerlerindeki geleneksel mimariden örnekler görüyorsunuz. Boş kutucuğa yörenizin geleneksel mimarisinin özelliklerini yansıtan bir evin görselini yapıştırınız. Kendi yörenizin ve diğer yörelerin mimari özelliklerini fotoğraflardan yararlanarak ilgili yerlere yazınız. Ayvalık (Balıkesir) evi Bursa evi Geleneksel Mimarinin Özellikleri Geleneksel Mimarinin Özellikleri Fotoğrafınızı buraya yapıştırınız. Kastamonu evi... evi Geleneksel Mimarinin Özellikleri Geleneksel Mimarinin Özellikleri 29
ZENGİN KÜLTÜRÜMÜZ Yaşadığınız çevrenin halk oyunu, türkü, yemek, el sanatları, mimari ve geleneksel giyim özelliklerini yansıtan bir afiş tasarlayınız. Afişinize yaşadığınız çevrenin kültürünü yansıtan iki slogan ekleyiniz. 30
YÖRÜK DÜĞÜNÜ Aşağıdaki günlüğü okuyunuz. Yaşadığınız bölgede kutlanan düğünlerle Yörük düğünü nü karşılaştırınız. Benzerlik ve farklılıkları aşağıya yazınız. 31
BİZİ BİZ YAPANLAR A) Bir büyüğünüzden, çocukluğundaki Kurban Bayramları hakkında bilgi edininiz. Edindiğiniz bilgilerden yararlanarak Kurban Bayramı'nın, insanların bir arada yaşamasındaki önemini aşağıya yazınız. B) Aşağıya, kültürel ögelerin insanların bir arada yaşamasındaki önemini ifade eden bir afiş hazırlayınız. Afişinize bir slogan ekleyiniz. 32
İNKILAPLARIN GETİRDİKLERİ A) Ülkemizi 1918 yılında ve 1935 yılında iki kez ziyaret etmiş bir seyyah olduğunuzu düşününüz. Ülkenin bu iki farklı zamandaki yaşamını yönetim, hukuk, eğitim, ekonomi ve kadın hakları açısından karşılaştırdığınızda günlüğünüzde nasıl ifade edersiniz? Aşağıya yazınız. Yıl: 1918 Yıl: 1936............................................. Yönetim Hukuk Eğitim Ekonomi Kadın hakları............................................. B) Aşağıya Atatürk inkılapları sonrası günlük yaşamdaki değişimi şiir ya da kompozisyon şeklinde yazınız.... 33
ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI A) Aşağıdaki ve karşı sayfadaki kutularda verilen Atatürk ilkelerinin tanımlarını kendi ifadenizle yazınız. İlgili inkılapları da belirtiniz. Cumhuriyetçilik Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... Milliyetçilik Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... Laiklik Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... Devletçilik Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... 34
Halkçılık Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... İnkılapçılık Tanımı:... İlgili olduğu inkılaplar:... B) Atatürk'e, yaptığı inkılaplar için bir teşekkür mektubu yazınız? Mektubunuzda duygu ve düşüncelerinizi nedenleriyle açıklayınız......................... 35
DEĞERLENDİRME A. Aşağıdaki soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1) Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin doğal varlıklarından biridir? A) Peribacaları B) Efes Antik Kenti C) Selimiye Camisi D) Ankara Kalesi 2) Aşağıdaki unsurlardan hangisi kültürel özellikleri yansıtan bir değer değildir? A) Düğün törenleri B) Zeybek türküleri C) Bilgisayar oyunları D) Gümüş işlemeciliği 3) Halkın kendi yöneticilerini seçmesi, Atatürk ilkelerinden hangisiyle doğrudan ilişkilidir? A) Halkçılık B) Cumhuriyetçilik C) İnkılapçılık D) Milliyetçililik 4) I. Türk Tarih Kurumunun kurulması II. Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabul edilmesi III. Cumhuriyetin ilanı Yukarıda ülkemizde yapılan bazı inkilaplara yer verilmiştir. Aşağıda ilkelerden hangisi bu inkilaplarla ilgili değildir? A) Cumhuriyetçilik B) Laiklik C) Milliyetçilik D) Devletçilik 5) Kadınlara seçilme hakkının verilmesi, aşağıdaki inkılaplardan hangisiyle en az ilgilidir? A) Cumhuriyetçilik B) İnkılapçılık C) Halkçılık D) Devletçilik B. Atatürk ilkelerini ve her ilkeyle ilişkili bir inkılabı aşağıya yazınız. 1)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 2)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 3)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 4)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 5)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 6)... ilkesiyle ilişkili inkılap... 36
ÖZ DEĞERLENDİRME Adım Adım Türkiye ünitesinin sonunda neleri, ne kadar öğrendiğinizi anlamak için kendinizi değerlendirebilirsiniz. Bunu yapabilmek için aşağıdaki formu doldurmalısınız. İfadelerin karşısındaki kutucuklardan size uygun olanları (X) ile işaretleyiniz. BUNLARI ÖĞRENDİM Evet Kısmen Hayır Çevremdeki ve ülkemin çeşitli yerlerindeki doğal varlıklara, tarihî mekânlara, nesnelere ve yapıtlara örnekler verebilirim. Ülkemin çeşitli yerlerindeki kültürel özelliklere örnekler verebilirim. Ülkemin çeşitli yerlerindeki kültürel özellikler ile kendi çevremin kültürel özelliklerini benzerlik ve farklılıkları açısından karşılaştırabilirim. Kültürel özelliklerin insanların bir arada yaşamasındaki önemini açıklarım. Atatürk ilkeleri ile inkılaplarını ilişkilendirebilirim. Atatürk inkılapları öncesi ve sonrasındaki günlük yaşamı karşılaştırabilirim. Çalışmaya başarılı bir şekilde devam edebilmek için Kısmen ve Hayır şeklinde işaretlediğiniz konuları tekrar gözden geçirmelisiniz. 37
3. ÜNİTE BÖLGEMİZİ TANIYALIM 38
Ressam: Yalçın Gökçebağ 39
BİLGİ BİRİKİMİ A) Üçüncü ünitenin konu başlıklarından, görsellerinden yararlanarak ünite hakkında bildiklerinizi aşağıya yazınız. B) Ünite hakkında bilmek istediklerinizi ve öğreneceğiniz konularla ilgili tahminlerinizi aşağıya yazınız. C) Ünite sonunda öğrendiklerinizi aşağıya yazınız. D) Ünitenin başka hangi konuları öğrenmek için sizde merak uyandırdığını aşağıya yazınız. 40
BÖLGEMİN YÜZEY ŞEKİLLERİ A) Bir atlastan yararlanarak aşağıdaki alana bölgenizin haritasını çiziniz. Bölgenizin sıradağlarının ve göllerinin isimlerini çizdiğiniz, haritanın alt ve üst kısımlarındaki yazı alanlarına yazınız ve oklar yardımıyla yerlerini gösteriniz............................................................................................................. 41
B) Bir atlastan yararlanarak bölgenizin haritasını çiziniz. Bölgenizin ovalarının, platolarının ve akarsularının isimlerini çizdiğiniz haritanın alt ve üst kısımlarındaki yazı alanlarına yazınız ve oklar yardımıyla yerlerini gösteriniz............................................................................................................. 42
İKLİM VE İNSAN A) Bölgenizin mevsimlere göre değişen iklim özelliklerini aşağıdaki kutulara yazınız. Bölgenin Adı:... Bölgesi İlkbahar İklim Özellikleri:... Yaz İklim Özellikleri:... Sonbahar İklim Özellikleri:... Kış İklim Özellikleri:... B) Bölgenizin ikliminin insanların günlük yaşamına etkilerini aşağıdaki bölümlere, örnekler vererek yazınız. Giyim Gıda Tarım Ulaşım Turizm Ev mimarisi 43
NÜFUS YOĞUNLUĞU A) Aşağıdaki kutularda nüfusun dağılışını belirleyen etmenlere yer verilmiştir. Her etmenin nüfusun dağılışındaki etkisini bir cümle ile açıklayınız. İklim............ Yüzey Şekilleri............ Tarım............ Yer Altı Kaynakları............ Su Kaynakları............ Ulaşım............ Sanayi............ Turizm............ Ticaret............ B) Bölgenizde nüfusun en yoğun olduğu dört ili ve bu yoğunluğun nedenlerini aşağıdaki kutulara yazınız.... ili Nüfusun yoğun olmasının nedenleri:............... ili Nüfusun yoğun olmasının nedenleri:............... ili Nüfusun yoğun olmasının nedenleri:............... ili Nüfusun yoğun olmasının nedenleri:............ 44
NELERİ DEĞİŞTİRDİK? Aşağıda, Ankara nın farklı yıllarda çekilmiş iki fotoğrafına yer verilmiştir. Fotoğrafları inceleyerek insanların geçmişten günümüze doğal ortamda yaptığı değişiklikleri ve bunların nedenlerini ilgili yerlere yazınız. Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara Günümüzde Ankara İnsanların doğal ortamda yaptığı değişiklikler:... Yapılan değişikliklerin nedenleri:... 45
İNSAN VE DOĞA A) Yaşadığınız bölgede, insanların doğal ortamı değiştirme ve ondan yararlanma şekillerine örnekler araştırınız. Araştırma sonuçlarını aşağıya yazınız.... B) Yaşadığınız ilin kent merkezinin eski ve yeni fotoğraflarını aşağıdaki yerlere yapıştırınız. İnsanların doğal ortamda yaptığı değişiklikleri nedenleriyle birlikte fotoğrafların altına yazınız. Yaşadığım il:... Yaşadığınız kent merkezinin eski hâlini gösteren fotoğrafı buraya yapıştırınız. Yaşadığınız kent merkezinin şimdiki hâlini gösteren fotoğrafı buraya yapıştırınız. Eski... Yeni... 46
AFETLER NERELERDE OLABİLİR? A) Yaşadığınız bölgede deprem, sel, toprak kayması, çığ gibi doğal afetlerden sık görülen birini belirleyiniz. Seçtiğiniz bu doğal afetle ilgili istenilen bilgileri aşağıya yazınız. Bölgenin ismi:... Seçtiğin doğal afetin ismi:... Bu doğal afeti seçme nedenin:......... Doğal afetin bölgenize verdiği önemli zararlar:..................... B) Bölgenizde yaşanan doğal afetin yol açtığı zararları gösteren bir fotoğrafı belirtilen alana yapıştırınız. Fotoğraftan da yararlanarak aşağıdaki soruyu cevaplayınız. Doğal afetin sık yaşanmasında bölgenizin coğrafi özelliklerinin etkisi nedir?..... Fotoğrafı buraya yapıştırınız...... 47
RİSKLİ YERLER Aşağıdaki alana bölgenizin haritasını çiziniz. Daha önceki etkinlikte belirlediğiniz doğal afetin risk oluşturduğu yerleri harita üzerinde gösteriniz. Bunun için önce bölgenizdeki il merkezlerinin yerlerini işaretleyiniz ve il isimlerini yazınız. Ardından renkli kalemlerle doğal afetin risk oluşturduğu yerleri çiziniz. Deprem için kırmızı, sel için mavi, toprak kayması için kahverengi, çığ için gri renklerini kullanınız. Ardından bu renklerin hangi doğal afeti gösterdiğini haritanın sağ alt köşesinde yazarak gösteriniz.... BÖLGESİ NİN... AFETİ RİSK HARİTASI Not: Risk haritasını çizerken Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının www.afetacil. gov.tr İnternet adresindeki bilgilerden yararlanınız. 48
BİZİM DE SUÇUMUZ VAR 49 ve 50. sayfalardaki doğal afet görsellerini inceleyiniz. Bu doğal afetlerin zararlarını artıran insan faaliyetlerini ve alınması gereken önlemleri ilgili yerlere yazınız. Afetin zararlarını artıran insan faaliyetleri:.............................. Afetin zararlarına karşı alınacak önlemler:... Afetin zararlarını artıran insan faaliyetleri:.............................. Afetin zararlarına karşı alınacak önlemler:... 49
Afetin zararlarını artıran insan faaliyetleri:.............................. Afetin zararlarına karşı alınacak önlemler:... Afetin zararlarını artıran insan faaliyetleri:.............................. Afetin zararlarına karşı alınacak önlemler:... 50
TÜRKÜLERDE DOĞAL AFETLER A) Aşağıdaki türkünün sözlerini okuyunuz. Türküyle ilgili soruları cevaplayınız. VİRAN ERZİNCAN Sana dedik cansın can, Enkaz altında nice taze kan, Sızlar yara akar, damarda kan, Viran oldu o güzel canım Erzincan... Gözümde yaşlar oluk, oluk, Döküldü sokağa hep çoluk, çocuk. Çığlıklar acı, hava çok soğuk, Titreme dik dur koca Erzincan... Kiminin geliyor boğuk sesleri, Boşlukta titriyor güzel elleri, Ezilmiş başları, kırık belleri, Cani olamazsın vefa Erzincan... Bu topraklar hasta, içten inliyor, Kulaklar pür dikkat nabzın dinliyor. Zamanla ne olacak kimse bilmiyor, Kadersiz, güvensiz kalan Erzincan... Yöre: Erzincan Bu türkünün söyleniş amacı nedir?......... Türkü sizde hangi duyguları uyandırdı?......... B) Doğal afetlerin toplum hayatı üzerindeki etkilerini anlatan türkü, şarkı, mâni ya da masallar araştırarak bunlardan seçeceğiniz bir örnekle ilgili özet bilgileri aşağıya yazınız. 51
DEĞERLENDİRME A. Aşağıdaki soruların doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1) Aşağıdakilerden hangisi üzerinde iklimin bir etkisi yoktur? A) Çıkarılan yer altı kaynakları B) Yetiştirilen tarım ürünleri C) İnsanların giyim biçimi D) Evlerin yapı malzemeleri 2) Adana il merkezinin bulunduğu yerde hangi yüzey şekli yer almaktadır? A) Plato B) Dağ C) Ova D) Sıradağ 3) Aşağıdaki illerin hangisinde nüfus yoğunluğu diğerlerine göre daha azdır? A) Kocaeli B) Ardahan C) Adana D) Samsun 4) Aşağıdakilerden hangisi insanların doğal ortamı değiştirme ve ondan yararlanma şekillerine örnek olarak gösterilemez? A) Orman B) Köprü C) Otoyol D) Baraj 5) Dere yataklarına yerleşim yeri kurulması hangi doğal afetin zararlarını en fazla artırır? A) Heyelan B) Sel C) Deprem D) Çığ 6) Karasal iklim görülen ve yer yer dağlık alanlar bulunan bir yerin coğrafi özellikleriyle aşağıdaki doğal afetlerin hangisi arasında bir ilişki yoktur? A) Erozyon B) Sel C) Deprem D) Çığ 7) Sağlam temel sağlam evler, sözüm size mimar beyler. Sağlam yapın her binayı, yıkılmasın kentler köyler. İbrahim Şimşek in şiirinden alınan yukarıdaki bölüm hangi doğal afet ile ilgilidir? A) Çığ B) Sel C) Heyelan D) Deprem B. Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarına yazınız. 1) Eskişehir ve Antalya nın iklim özelliklerinde benzerlik ve farklılıklar nelerdir? 2) Bir yerin nüfusunun yoğun olmasında hangi unsurlar etkilidir? 52
ÖZ DEĞERLENDİRME Bölgemizi Tanıyalım ünitesinin sonunda neleri, ne kadar öğrendiğinizi anlamak için kendinizi değerlendirebilirsiniz. Bunu yapabilmek için aşağıdaki formu doldurmalısınız. İfadelerin karşısındaki kutucuklardan size uygun olanları (X) ile işaretleyiniz. BUNLARI ÖĞRENDİM Evet Kısmen Hayır Türkiye nin kabartma haritası üzerinde yüzey şekillerini gösterebilirim. Yaşadığım bölgede görülen iklimin, insan faaliyetlerine etkisini yaşantımdan örnekler vererek açıklayabilirim. İnsanların yoğun olarak yaşadıkları yerlerle coğrafi özellikleri ilişkilendirebilirim. Yaşadığım bölgede insanların, doğal ortamı değiştirerek ondan yararlanma şekillerine kanıtlar gösterebilirim. Yaşadığım bölgede görülen afet ile bölgenin coğrafi özellikleri arasında ilişki kurabilirim. Kültürümüzün sözlü ve yazılı ögelerinden yola çıkarak doğal afetlerin toplum hayatı üzerine etkilerine örnekler verebilirim. Yaşadığım bölgede görülen doğal afetlerin zararlarını artıran insan faaliyetlerine örnekler verebilirim. Çalışmaya başarılı bir şekilde devam edebilmek için Kısmen ve Hayır şeklinde işaretlediğiniz konuları tekrar gözden geçirmelisiniz. 53