Sayı : 2003 / Lyr 04 Sayfa : 26 30 KALSİYUM, FOSFOR, Vit-D 3 VE FİTAZ KONU : Yumurtacı Rasyonları İLGİ : KANATLI BESLEME KELİMELER : Emilim ph Kemik Yapısı Yumurta Kabuğu KAYNAKÇA : Tercüme: Seyfi Ay - Halit Çınar, İnterkim. Kanada, Nova Scotia Tarım Bakanlığı websitesinden. YAYININ KAPSAMI : Ürün tanıtımıdır Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Derlemedir ÖZET : Yem tüketimleri uygun düzeylere henüz ulaşmamış genç yumurtacılarda kalsiyum dengesi negatiftir. Kabuk oluşumunda diyet kalsiyumunun %50-60 ı kullanılmaktadır. Vitamin D 3 barsaklardan kalsiyum emilimini uyaran ana elemandır. Şelatlanma yeteneğinden dolayı fitik asit çinko, demir, kalsiyum ve potasyum gibi esansiyel elementlerin yararlanılabilirliğini düşürmektedir Diğer fosfor kaynakları daha pahalı olduğu için fitaz kullanımı ile rasyon maliyeti düşürülebilir. SONUÇ : Yumurtacı rasyonlarında yumurta kalitesinin geliştirilmesi amaçlandığında kalsiyum,fosfor ve vitamin D 3 düzeylerine dikkat edilmesi gibi rasyonda fitaz kullanılması da yumurta kalitesini iyileştiren ve buna ek olarak rasyon maliyetini düşüren ve gübredeki atık fosfor sorununa da çözüm getiren bir uygulamadır. Ayda Bir Yayınlanır 26
Yumurta Kabuğu Ve Kemik Oluşumunda Kalsiyum, Fosfor Ve Vit-D 3 ün Önemi Kalsiyum yumurtacı tavuklarda kemik ve yumurta kabuğunun yapısal elemanıdır. Kemik toplam vücut kalsiyumunun %99 unu içerdiği için vücutta kalsiyum seviyesi düzenlenmesinin bütünleyici bir elemanıdır. Yumurta kabuğu %94 dolaylarında CaCO 3 içerir ve ortalama bir yumurta ağırlık cinsinden 2gr kalsiyum bulundurur. Kabuk oluşumunda diyet kalsiyumunun %50-60 ı kullanıldığından yumurtacıların iyi yumurta kalitesini sürdürebilmeleri için günde ortalama 4gr kalsiyum tüketmeleri gerekmektedir. Yumurta oluşumunun son 15 saati boyunca, kabuk bezleri çevresindeki kalsiyum dolaşımı 100-150 mg/saat e ulaşmaktadır. Bu işlem iki kaynaktan -diyet ve kemik- kalsiyum çekmektedir. Normal kan kalsiyum seviyesi 20-30mg dolaylarındadır. %3.56 yada daha yüksek kalsiyumlu normal bir yumurtacı rasyonu ile kabuk kalsiyumunun büyük kısmı barsak emiliminden sağlanmakta iken %2 kalsiyumlu diyetteki yumurtacılarda kabuk kalsiyumunun %30-40 ı kemiklerden sağlanmaktadır. Bu nedenle yumurtacı rasyonu kalsiyum seviyesinde tavukların öncelikle yumurtlamasını sağlamak önemlidir. Kabuk bezleri inaktifken kalsiyumun barsaklardan emilimi %40 civarlarına, kabuk bezleri aktif olduğunda %72 ye ulaşmaktadır. Bu zaman genellikle gece geç saatlere yada yumurtacılar için karanlık olan zamanlara denk gelmektedir. Bu zamanlarda sindirim kanalında kalsiyum seviyesinin yüksek olması kalsiyumun kemiklerden değil diyetten sağlandığının garanti edilmesi için önemlidir. Kalsiyum kaynağının büyük parçacık boyutları bu süreç boyunca kalsiyumun ölçülmesini sağlar. Gece geç saatlerde istiridye kabuğu ile hayvanların desteklenmesi faydalıdır. Yem tüketimleri uygun düzeylere henüz ulaşmamış genç yumurtacılarda kalsiyum dengesi negatiftir(bu da kabuk oluşumu için gerekli kalsiyumu kemiklerden de sağladığı ve bu nedenle kemiklerdeki kalsiyum depolarını tükettiği anlamına gelir). Eğer bu süreç uzarsa kafes yorgunluğu ve yumurta kalitesinde düşüş görülebilir. Vücut fosforunun %8 i kemiklerde bulunmaktadır. Yumurta kabuğunda çok az fosfor bulunduğundan yumurtacı tavuklarda fosforun rolü daha çok kalsiyum metabolizmasına etkileri üzerinedir. Kalsiyum ve fosforun emiliminin etkilenebileceği konular Kalsiyum ve Fosforun Kaynağı ve Şekli Gerektiğinde kalsiyum kaynağının parçacık büyüklüğü sindirim kanalındaki kalsiyum seviyesinde rol oynamaktadır. Fosfor ise yumurtacı tavuklar tarafından kullanılabilir, yararlanılabilir olmalıdır. Barsak ph sı Fosfor emilimi için ph 6 idealdir. ph 6.5 ten yüksek olduğunda fosfor emilimi belirgin olarak düşmektedir. Diyetteki fazla serbest yağ asitleri ph nın düşmesine neden olabilmekte ve 27
böylelikle kalsiyum ve fosfor emilimine müdahale etmektedir. Kalsiyum:Fosfor Oranı Barsaklarda yüksek kalsiyum yada fosfor seviyeleri her ikisinin de emilimini düşürmektedir. Sindirim kanalında yüksek kalsiyum düzeyi ph yı yükseltmekte ve fosfor emiliminin yanında çinko ve manganez emilimleri de düşmektedir. Plazmada yüksek fosfor seviyesi barsaklardan kalsiyum emilimini ve kemiklerden kalsiyum mobilizasyonunu azaltmaktadır. Fosfor vücuttaki asit-baz dengesinin bütünleyici parçalarından biridir. Büyümekte olan hayvanlar için kalsiyumun fosfora uygun oranı(ca:p oranı) 1.5-2.0 Ca: 1.0 P dır. Vitamin D 3 Metabolit formu ile 1,25 dihidroksi D 3, normal plazma kalsiyum seviyelerinin korunabilmesi için kemiklerden kalsiyum mobilizasyonunda görev almaktadır. Vitamin D 3 barsaklardan kalsiyum emilimini uyaran ana elemandır, bu etkiye kalsiyum bağlayıcı proteinlerin sentezi uyarılarak olanak tanınmaktadır. Yumurtlama süresince kalsiyum, fosfor, Vit D 3 ve tavuğun hormonal sistemi arasında karmaşık bir ilişki vardır. Bu ilişkinin kemik ve kabuk oluşumuna dahil olduğu durumlar aşağıda listelenmiştir. - Yumurta üretiminin erken dönemleri sırasında tavuklar günde 4gr Ca a ihtiyaç duymaktadır. Genç yumurtacıların tüketimi 104 gr yada daha düşük olacağından diyetin kalsiyum seviyesi %3.8-4.0 olmalıdır ki bunun %50-60 ı büyük parçacıklı olmalıdır(grit boyu yada daha büyük). Bu rasyon ayrıca %0.5 dolaylarında fosfor da içermelidir. - Yumurtacı rasyonundaki yüksek kalsiyum seviyeleri kabuk oluşumu için kemiklerden kullanılacak kalsiyum gereksinimini azaltmaktadır. - Büyümekte olan hayvanlarda diyette yüksek bir kalsiyum düzeyi; fosfor, çinko ve mangan emilimine müdahale edeceği için tavsiye edilmemektedir. Genç hayvanlar artık kalsiyumla baş edemez ve bu böbrek hasarlarına yol açabilmektedir. En önemlisi büyüme dönemi boyunca yüksek seyreden kalsiyum düzeyleri sindirim kanalı ph sını artırarak paratiroid bezinin gelişmesini engelleyebilir. İlk üç haftasında yada daha genç zayıf bir başlangıçla çıkmış civcivler bile paratiroid bezinin gelişimi ve fonksiyonu üzerinde kalıcı zarara uğrayabilmektedir. Paratiroid hormonal kontrolün merkezindedir ve hayvan erişkin hale geldiğinde etkinleşmektedir. Üreme sisteminin başlamasını sağlayarak hayvanın vücudunun yumurtlama öncesinde kemiklere kalsiyum bırakmasını tetikleyen östrojen benzeri bir hormon etkilenebilmektedir. Kemiklerdeki bu kalsiyum deposu yumurtlama döneminde kullanılacaktır. Kullanılabilir kalsiyumun depolanmasını sağlayabilmek için yumurtlamanın iki hafta öncesinde diyetteki kalsiyumu artırmak elzemdir. Eğer paratiroid az gelişmiş yada zarar görmüşse bu hormonal sistemde zarar görür ve kemiklerde depolanmış uygun kalsiyum seviyeleri gerçekleştirilemez. Paratiroid bezlerinin etkinlikleri zarar görmüş ise yumurtlamak için gerektiğinde kalsiyum bloke edilecektir. Civcivler için iyi bir başlangıç ile başlama ve büyüme yemlerindeki kalsiyum seviyeleri çok önemlidir. 28
- Diyette iyi bir yararlanılabilir fosfor kaynağı kullanılmalıdır. - Vitamin D 3 tüketimi yeterli olmalıdır. Vitamin D 3 ün fonksiyonu hayvanın böbrek ve karaciğerinde oluşturulan, metaboliti 1,25 dehidroksi D 3 ile ilişkilidir. Bu organların yada paratiroid bezinin fonksiyonel bütünlüğünü etkileyen herhangi bir problemin, Vitamin D 3 ün etkisi üzerine ve dolaylı olarak kalsiyum emilimi ve metabolizması üzerine olumsuz etkileri olacaktır. Yumurtacı Tavuklar İçin Fitaz Enzimi Fosfor yumurtacı tavukların yumurta üretimi ve yumurta kabuğu kalitesi ile iskelet oluşumu ve enerji kullanımının geliştirilmesi için gereksinim duydukları ana minerallerden biridir. Büyümekte olan hayvanlar ve yumurta üreten tavuklar için fosfor ve kalsiyum ararsı yakın bir ilişki vardır. Yumurtacı rasyonlarında, bulunan fosforun bütünüyle kullanılabilir olduğu et ve kemik unu gibi hayvansal yan ürünlerden fosfor sağlanabilir. Monokalsiyum ve dikalsiyum fosfat mevcut fosforun inorganik kaynaklarıdır. Tahıllar, tahıl yan ürünleri, yağlı tohumlar vb.de; fosforun çoğu yumurtacıların sindirilemediği fitat içinde bağlı olduğu için; kısmen kullanılabilir fosfor bulunmaktadır. Fitik asit yada fitat hem sindirilemez hem de antinütrisyonel bir faktördür ve bitkisel kaynaklı hemen bütün yem hammaddelerinde bulunmaktadır. Fitat molekülü içindeki fosfor tek mideli hayvanlar için kullanılabilir değildir. Minerallerin birleşerek büyük moleküller oluşturdukları şelatlanma yeteneğinden dolayı fitik asit çinko, demir, kalsiyum ve potasyum gibi esansiyel elementlerin yararlanılabilirliğini düşürmektedir. Fitat altı fosfor molekülüne ek olarak çeşitli derecelerde diğer mineralleri bağlayabilmektedir. Fitat sindirilemeyen protein-fitat kompleksleri oluşturarak proteinlerin de sindirilebilirliğini düşürebilmektedir. En yüksek fitat yoğunluğu tohumun olgunlaşma evresi sırasında sonraki tomurcuklanma için fosfor depolama amacı ile oluşmaktadır. Aşağıdaki tablo(tablo 1.) yaygın bazı yem hammaddelerinin fosfor içeriklerini ve fitat yüzdelerini göstermektedir. Tablo 1. Yaygın Bazı Yem Hammaddelerinin Fosfor ve Fitat İçerikleri Hammadde Toplam Fosfor % Fitat ın Fosfor % si Arpa 0.34 56 Kanola Küspesi 1.17 74 Mısır 0.26 66 Yulaf 0.34 56 Soya Fasulyesi Küspesi 0.61 61 Buğday 0.30 67 Çeşitli rakamlar olmasına rağmen hayvan besleme uzmanlarının çoğu tek mideli hayvanlarda bitkisel kaynaklı yem hammaddeleri için %30 luk bir fosfor yararlanılabilirliğini öngörmektedirler. 29
Bir milyon tavuk içeren bir yumurtacı sürüsü bir yılda 750 ton nitrojen ve 150 ton fosfor içeren gübre üretmektedir. Fosfor ve nitrojenin her ikisi de çevre kirliliğine yol açma potansiyelleri olduğu için dikkat edilmelidir. Bu nitrojeni uygun şekilde dağıtabilmek için 5000 hektar, fosforu dağıtabilmek için 2800 hektar toprak gerekmektedir. Protein yapısında nitrojen tüketimini azaltarak dışkılarında nitrojen çıkışını azaltmak için yumurtacıların diyetleri üzerinde oynama yapılabilmektedir. Diğer yandan genellikle fosfor aşırı kullanılarak fosfor atığında artışa neden olunmaktadır. Bu fosforun büyük kısmı hayvanların sindirim sırasında kullanamadığı fitattır. Yumurtacı diyetlerine fitaz enzimi ilavesi fitattaki fosforu kullanılabilir hale getirdiği için diğer kaynaklardan sağlanması gereken fosfor miktarını azaltmaktadır. Diyete eklenecek fosfor miktarındaki bu düşüş, takiben atılan fosfor miktarının da düşmesini sağlayacaktır. Kanatlılar bitkisel maddelerdeki fosforu sindirmelerini sağlayacak fitaz enzimini üretemezler. Fitaz bitkideki fitik asidin dönüştürülmesini katalizleyerek fosfor, kalsiyum vb. nin hayvan tarafından daha kullanılabilir hale getirilmesini sağlamaktadır. Fitaz enzimi fitatı hidrolize etme yeteneği ile karmaşık yapıları parçalamakta ve kalsiyum ile fosforun kullanımını artırmaktadır. Reaksiyonu bezsel midede, bitkideki nem miktarı artınca başlamaktadır. Sentetik bir fitaz formu mevcuttur ve diyete eklenerek fitik asit kullanımı artırılıp dışkıda görülen fosfor miktarı azaltılabilmektedir. Diyette fitaz kullanılması ile diyetin yem hammaddelerinin fosfor kullanılabilirliği artmaktadır. Bu kalsiyum difosfat gibi pahalı fosfor kaynaklarının kullanımının azalabileceği anlamına gelmektedir. Rasyon hazırlanırken fitaz kullanılıyorsa fosfor ve kalsiyum düzeyi ve oranı tavsiye edilen seviyelerde tutulmalıdır. Fazla fosfor yada rasyonun Ca:P oranındaki bir dengesizlik yumurtacılarda kabuk kalitesi sorunlarına neden olabilmektedir. Her 300 fitaz aktivite ünitesi dicalsiyum fosfat (DCP) ile temin edilen bir gram fosfora eşdeğerdir. Bu nedenle kilogram yem başına eklenen 300 ünite fitaz diyette %0.10 kullanılabilir fosfor sağlamaktadır. Yumurtacı rasyonlarında fitaz kullanılmasının faydaları şunlardır: 1.Diyetteki toplam fosfor seviyesi düşürülebilir. 2.Diğer fosfor kaynakları daha pahalı olduğu için rasyon maliyeti düşürülebilir. 3.Dışkıdaki fosfor seviyesi düşürülür. 4.Düşük değerli diyetlerde yumurta kabuğu kalitesi geliştirilir. Görüş ve önerileriniz için e-mail adresimiz: katkiservis@interkim.com.tr 30