FİİLİMSİ(EYLEMSİ) Fiilimsi dikkat edilmesi gereken basit bir konudur. İsim fiil ile ilgili sorulan sorular genelde isim-fiil vardır-yoktur şeklinde ve isim-fiilin kalıcı isim olduğu hususundadır. Sıfat-fiil ile ilgili sorulan sorular genelde sıfat-fiil vardır-yoktur, sıfat-fiillerin kip ekleriyle olan farkı yani hem kip eki hem sıfat-fiil eki olabilen ekler olduğu için bunun farklı olduğunu noktalar ve sıfat-fiilin cümlede isim mi sıfat mı olarak kullanıldığı sorulmaktadır. Zarf-fiil ile ilgili sorularda zarf-fiil vardır-yoktur ve zarf-fiilin cümleye kattığı anlam üzerinde durulmaktadır. Bunların dışında farklı türde fiilimsilere(isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) yer verilmiştir tarzında da doru sorulmaktadır. Fiilimsi çekimsiz eylem diye de tabir edilir. Fiilimsi: Eylemlerden belirli eklerle türeyen ve eklerden sonra eylem anlamını tam anlamyla yitirmeyen sözcüklerdir. Adından da anlaşıldığı üzere, eyleme benzeyen ama eylem gibi çekimlenemediği için eylem olmayan sözcüklerdir. Nasıl ki sarımsı sözcüğü sarıya yakın anlamı verir fiilimsi de fiile yakın anlamı verir. Fiile yakın ama tam fiil değildir. Bu konunun en iyi şekilde anlaşılması için aşağıdaki özelliklerinden ilk ikisi kesinlikle ezberlenmelidir. A-) FİİLİMSİLERİN ÖZELLİKLERİ 1-) Bütün fiilimsi ekleri kesinlikle eylemlerin üzerine gelmek zorundadır. 2-) Fiilimsi ekleri geldikten sonra eylem anlamı az da olsa mutlaka devam etmek zorundadır. 3-) Fiilimsiler cümlede isim, sıfat ve zarf olarak kullanılırlar. 4-) Fiilimsiler çatı eki de alabilirler.(sevilmeyen) www.harunardic.net 1
5-) Üç çeşit filmsi vardır.(isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) 6-)Fiilimsiler anlam olarak fillerin anlamlarını taşırlar; ama fiil çekim eklerini almazlar.(olumsuzluk ekini alabilirler).bunun yanında isim çekim eklerini alabilirler. 7-) Bütün fiilimsi ekleri fiilden isim yapım ekleridir. 8-) Fiilimsi olan bir sözcük olumsuzluk eki olan me-ma ekini alır. Yani bir sözcüğün fiilimsi olduğunu anlamamızda bize yardımcı olur. 9-) Fiilimsiler cümlede yan cümlecik oluştururlar. 10-) Fiilimsiler tam yargı bildirmese de yarım yargı bildiren sözcüklerdir. B-) FİİLİMSİ ÇEŞİTLERİ 1-) İsim fiil (eylem adı): fiil kök veya gövdelerine me-ma, ış-iş-uş-üş mek-mak, ekleri getirilerek yapılır. Bu ekleri akılda kalması için bilinen bir şifre ile söyleyecek olursak: Mayışmak En beğendiğim tarafı, her olaya iyimser yaklaşmasıydı. Yanımda oluşunu, bana sarılışını çok özledim. Onun gelişiyle herkes bir anda sessizliğe büründü. Öğretmenimizin şiir okuyuşunu çok beğeniyorum. Bağlama çalmayı bu kadar çok seveni hiç görmemiştim. Buralardan gitmek istiyordu. Serdar, kitap okumayı, çok severdi. Mektup yazmak onun için huzur verici bir şeydi. www.harunardic.net 2
Kitap okumak en büyük tutkumdur. Not 1: İsim-fiil eklerini almasına rağmen, eylem anlamını yitirmiş adlar eylemsi değildir. Bunlar artık kalıcı isimdir. Yani ek her ne kadar fiilin üzerine gelse de ek geldikten sonra eylem anlamı tamamen kaybolduğu için fiilimsi kabul edilmez. Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti. Gerekli bilgileri danışmadan alabilirsiniz. Herkesin bir görüşü vardır. Not 2: Fiilimsi olan me-ma ile olumsuzluk ekini karıştırmamak gerekir. Eğer aynı sözcükte her ikisi de bulunursa önce olumsuzluk eki, sonra fiilimsi eki gelir. Konuyu anlama testleri çözmede en önemli kıstastır.(fiilimsi) Beni hiç anlama ne olacak sanki ki(olumsuzluk eki) Not 3: Fiilimsi eki olan ış ile fiilden fiil yapan ış ekini birbirinden ayırt etmek gerekir. Onunla neden görüşüyorsun?(fiilden fiil yapan ek) Kitabı okuyuşuna herkes hayrandı.(fiilimsi) Not 4: İsim-filler cümlede genel olarak isim olarak kullanılmaktadır ama kalıplaşarak sıfat görevinde kullanılabilir. İki yakayı asma köprüyle birbirine bağlayacaklar.(sıfat) 2-)Sıfat fiil(ortaç): Fiil kök veya gövdelerine an-en, -ası-esi, -mez-maz, -ar-er, -dık-dik-dukdük-, ecek-acak, miş-mış-muş-müş ekleri ekleri getirilerek yapılır Bu eklerin akılda kalması için bilinen bir şifre ile söyleyecek olursak: www.harunardic.net 3
an-ası-mez-ar-dik-ecek-miş Burası gerçekten görülesi bir yerdi. Evde, yapacak bir iş bırakmamıştı. Tanıdık bir yüz çıkmadı karşımıza. Ölmüş eşek kurttan korkmaz Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç. İşleyen demir pas tutmaz. Küçük kasabalarda hep bildik sorunlarla karşılaştık. Not 1: mez, ar, ecek, mış ekleri aynı zamanda kip ekleridir. İkisini birbirinden ayırt etmek için bu ekleri alan sözcüğün yüklem olup olmadığına bakmak gerekir. Yüklem ise kip ekidir. Pişmiş aşa su katılmaz.(fiilimsi) Yemekler çok çabuk pişmiş.(kip eki) Onunla gelecek hafta buluşmayı düşünüyoruz.(fiilimsi) Yarın bize gelecek.(kip eki) Düşünmez adam diye nitelendiriliyordu o. (fiilimsi) O kimseyi düşünmez.(kip eki) Tutar elim tutmaz olmuştu.(fiilimsi) Asker her gün nöbet tutar.(kip eki) www.harunardic.net 4
Not 2: Sıfat-fiil eklerini almasına rağmen, eylem anlamını yitirmiş sözcükler eylemsi değildir. Bunlar artık kalıcı isimdir. Yani ek her ne kadar fiilin üzerine gelse de ek geldikten sonra eylem anlamı tamamen kaybolduğu için fiilimsi değildir. Bu keseri buraya kim koydu. Yoksullara yakacak yardımı yapıldı. Yazarın hayatı dikkatle okunmalıdır. Sabahları dolmuşa yetişmek için koşturuyordu. Not 3: Sıfat-filler cümlede sıfat olarak da isim olarak da kullanılabilir. Her ne kadar ismi sıfat fiil olsa da cümlede sıfat olarak kullanılmak zorunda değildir. Savaşan devletler(sıfat) Savaşanların bir gün dost olacaklarını da unutmamaları gerekir.(isim) Not 4: Sıfat-fiiller cümlede geçici isim olarak kullanıldığında adlaşmış sıfat-fiil diye nitelendirilir. Yani sıfat-fiiller genelde sıfat görevinde kullanıldığı için isim olarak kullanılması durumunda bu tabir ortaya çıkar. Soruyu çözemeyenler ayağa kalksın.(adlaşmış sıfat-fiil) 3-) Zarf fiil(ulaç, bağ-fiil): Fiil kök veya gövdelerine -ken, -eli-alı, -madan-meden, ıncaince, ıp-ip, arak-erek, dıkça-dikçe, e e, -r..-mez, muşcasına maksızın-meksizin, dığında, dığımda, asıya-esiye ekleri getirilerek yapılır. Bu eklerin akılda kalması için bilinen bir şifre ile söyleyelim bu şifrede tüm sözcükler yoktur ama en fazla çıkan zarf-fiil ekleri olduğu için işinize yaracaktır: Kenyalı-madan- ince ip arak-(la)dıkça www.harunardic.net 5
Şimdi bunlara örnek verelim: Onunla konuştuğunda bir farklı oluyordu. Sen ağlarken ben nasıl gülerim. Onu görür görmez tanıdım. Sen gideli yüzüm hiç gülmedi. Sizin çocuk durmaksızın çalışıyordu. Seve seve onu mu sevdin. Gidip de dönmemek var. Ben gidince o yalnız kaldı. Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz. Onu ölesiye seviyorum, diyordu. Not 1: Ken eki isme de gelebilmektedir ve bu durum da sorularda kullanılmaktadır. Hastayken çekilmez biri oluyordu.(fiilimsi değildir çünkü isme eklenmiştir) Not 2: Bazı sözcükler bağ-fiil eki almış gibi görünse de bağ-fiil değildir. Düşünmeden ne zarar gelebilir ki (ma isim-fiil eki ve dan eki de hal ekidir sadece bu iki ek yan yana geldiği için zarf-fiilmiş gibi görünmektedir burada me ki isim fiildir.) Düşünmeden konuşma demedim mi sana?(ek meden şeklinde alındığı için zarf-fiildir) Not 3: Fiilimsiler fiil çekim ekini almaz demiştik ama zarf-fiil istisna olarak alabilmektedir. www.harunardic.net 6
Koşarken düştü.(ar eki geniş zaman eki yani fiil çekim ekidir ama koşarken sözcüğü de aynı zamanda zarf-fiildir) Not 4: Zarf-filler yüklemleri durum ve zaman yönünden etkiler. Bakkala gittiğinde bana da haber ver.(fiili zaman bakımında etkilemiştir) Okulu güle oynaya bitirdi.(fiili durum bakımında etkilemiştir) Not 5: Zarf-filler genellikle zarf olarak kullanılır ama istisna olarak söz öbeği de kurmaktadır. Onu görünce donup kalmıştı.(zarf fiil iki kelime ile birlikte yüklemde yer almıştır ) www.harunardic.net 7