Demonstrator Teachers According to History Pedagogy Program Students Tarih Pedagoji Programı Öğrencilerine Göre Uygulama Öğretmenleri Prof. Dr. İsmail H. DEMİRCİOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi E-posta: demircioglu61@yahoo.com Arş. Gör. İnanç GENÇ Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi E-posta: tarihci_0008@hotmail.com Arş. Gör. Ebru DEMİRCİOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Abstract There are two basis of teacher training; first is the theoretical education on subject knowledge, general knowledge, and pedagogy. Second is the internship activities carried out at schools. For a qualitative teacher training both the courses offered by education faculties and the activities carried out at practicing schools should be robust. Also demonstrator teachers at practicing schools who are responsible for training teacher candidates, ought to have necessary knowledge, skill and attitudes in order to guarantee those internship activities really contribute to prospect teachers. Related studies in this area show that demonstrator history teachers at practicing schools unfortunately do not have adequate knowledge and skills required by the internship activities. Therefore, the aim of this study is to reveal Karadeniz Technical University, Fatih Education Faculty, History Pedagogy Programs students opinions toward demonstrator history teachers at practicing schools. In this qualitative research open-ended questions and semi-structured interview are used as data collection tools. The analysis shows that demonstrator history teachers who are expected to train and guide teacher interns do not have adequate knowledge and skills in teaching practice Keywords: History Teacher Candidate, Teaching Practice, History Demonstrator Teacher Özet Öğretmen eğitiminin iki temel ayağı bulunmaktadır. Bunlardan ilki aday öğretmenlerin fakültelerde alan bilgisi, genel kültür ve pedagoji derslerine dayalı aldıkları eğitimdir. Öğretmen eğitiminin ikinci ayağı ise, uygulama okullarında yürütülen öğretmenlik uygulaması etkinlikleridir. Nitelikli öğretmenlerin yetiştirilebilmesi için, gerek fakültelerde yürütülen dersler ve gerekse uygulama okullarındaki etkinlikler sağlıklı bir biçimde yürütülmelidir. Öğretmenlik uygulaması etkinliklerinin aday öğretmenlere katkı sağlayabilmesi için uygulama okullarında aday öğretmenlerin eğitiminden sorumlu olan tarih öğretmenlerinin, uygulamaya yönelik bilgi, beceri ve tutuma sahip olmaları gerekmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar tarih uygulama öğretmenlerinin öğretmenlik uygulaması etkinliklerine yönelik yeterli bilgi ve beceriye sahip olmadığını göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Tarih Pedagoji Programı öğrencilerinin, uygulama okullarındaki tarih uygulama öğretmenleri hakkındaki görüşlerini ortaya koymaktadır. Araştırma nitel bir anlayışla gerçekleştirilmiş olup, çalışmada veri toplama aracı olarak açık-uçlu anket ve yarı-yapılandırılmış mülakat kullanılmıştır. Elde edilen verilere dayalı olarak Tarih öğretmeni adaylarını eğitmesi ve rehberlik yapması beklenen uygulama öğretmenlerinin öğretmenlik uygulamasına yönelik yeterli bilgi ve beceriye sahip olmadıkları anlaşılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Tarih Öğretmen Adayı, Öğretmenlik uygulaması ve Tarih Uygulama Öğretmeni 1. Giriş Eğitim sisteminin en temel unsurlarından birisi öğretmendir. Öğretmenin başarısındaki belirleyici unsurların başında, uzmanı olduğu alan ve onun öğretimine yönelik aldığı eğitimin niteliği gelmektedir. Aday öğretmenler, gerek üniversite ve gerekse uygulama okullarında bir dizi ders ve etkinliklerle bilgi, beceri ve tutumlarını geliştirmektedirler. Demokratik ve teknolojik açıdan gelişmiş ülkelerde öğretmen eğitimi programları incelendiği zaman, programların konu alan bilgisi, genel kültür ve öğretmenlik mesleğine yönelik derslerden oluştuğu görülmektedir (Demircioğlu,1999). Aday öğretmenlere öğretmenlik mesleğine yönelik verilen temel derslerden biri öğretmenlik uygulaması dersidir. Öğretmenlik uygulaması dersi, öğretmen adayının 30
üniversitede edinmiş olduğu bilgi ve becerileri, okul ortamında uygulaması, geliştirmesi ve mesleğin gerektirdiği yeterlilikleri kazanması için planlanmış bir derstir (YÖK, 1999). Başka bir deyişle öğretmen adayları eğitim fakültelerinde almış oldukları teorik bilgileri, öğretmenlik uygulaması dersleriyle uygulama okullarında hayata geçirme şansı bulmaktadırlar. Teorinin uygulamayla hayata geçirildiği bu derste, aday öğretmenler uzman uygulama öğretmeni gözetiminde etkinlikler yürütmektedirler. Bu süreç, öğretmen adaylarının aldıkları eğitimin kalıcılığında önemli rol oynamaktadır (Shulman, 1998). Başka bir deyişle öğretmenlik uygulaması, aday öğretmenlerin nitelikli bir öğretmen olmasında hayati önem taşımaktadır. Ülkemizde öğretmenlik uygulamasının geçmişini geçen yüzyılın başına kadar indirmek mümkündür. İlgili literatür incelendiği zaman, ülkemizin öğretmen yetiştiren kurumlarında ilk kez öğretmenlik uygulamasını başlatan kişinin Satı Bey olduğu anlaşılmaktadır. Eğitim tarihimizin önemli isimlerinden birisi olan Satı Bey, 1909 dan önceki öğretmen okullarının zayıflığının nedenlerinden birinin, bu öğretmen okullarında uygulama okullarının bulunmayışı şeklinde belirtmekteydi (Koçer, 1991: 174). Satı Bey, öğretmenlik uygulamasının öğretmen yetiştirmede ki katkısını bildiği için eğitim fakültelerinde yapılan öğretmenlik uygulaması dersinin ilk hali olan Numune ve Tatbikat Mektebini açmıştır (Gündüz, 2010: 1401). Akyüz e (2013) göre Satı Bey sayesinde açılan bu uygulama okulları, İstanbul Darülmuallimî nin başarısını sağlayan en önemli etkenlerden birisidir. Ülkemizde geçen asrın başına kadar inen öğretmenlik uygulaması etkinlikleri farklı bir gelişim seyri izlemiştir. 1982 yılında öğretmen eğitiminin eğitim fakültesine bağlanmasını takiben değişik uygulamalara sahne olan öğretmenlik uygulaması, 1990 ların sonunda önemli değişime uğramıştır (Demircioğlu, 2012). Milli Eğitimi Geliştirme Projesi çerçevesinde ülkemizde eğitim fakülteleri yeniden yapılandırılmış ve aday öğretmenlerin uygulama okullarında geçirecekleri süre arttırılmış ve yapacakları etkinlikler çeşitlendirilmişti. Yeni öğretmenlik uygulaması anlayışı teoriği pratiğe geçirme esasına dayanmaktaydı. Teori-pratik yaklaşımı, öğretmenlerin hizmet öncesi eğitimde almış oldukları teorik bilgilerin gerçek sınıf ortamında öğrenme faaliyetleri ile ilişkilendirilerek hayata geçirilmesini esas almaktaydı (Güzel, Berber ve Oral, 2010). 1990 ların sonunda öğretmen eğitimi alanında yaşanan değişim neticesinde benimsenen yeni yapılanmayla öğretmen eğitimi bir ivme kazanmıştı. Bu olumlu gelişmede eğitim fakültelerinin programlarına konulan farklı öğretmenlik meslek dersleri anahtar konumdaydı. Eğitim fakültelerindeki yeni dersler arasında Okul Deneyimi ve Öğretmenlik Uygulaması dersleri de vardı. 1998-1999 Eğitim-Öğretim yılından 2006 yılına kadar, ortaöğretim aday öğretmenlerinin uygulama okullarında 3 farklı ders yürüttükleri anlaşılmaktadır. Bunlar Okul Deneyimi I, Okul Deneyimi II ve Öğretmenlik Uygulaması dersleridir. 2006 yılını takiben okul uygulamalarında kesintiye gidilmiş (Özçelik, 2012: 536) ve 2010 yılına gelindiğinde ise ortaöğretime öğretmen yetiştiren kurumlarda Okul Deneyimi dersleri kaldırılmıştır. Başka bir deyişle günümüzde ortaöğretim aday öğretmelerinin uygulama okullarında sadece öğretmenlik uygulaması dersiyle teori hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Öğretmenlik uygulaması dersi öğretmen adayı ve uygulama öğretmenlerine bir dizi sorumluluk getirmektedir. Bu görev ve sorumluluklardan bir kısmı şu şekildedir. Uygulama öğretmeninin; Fakültelerdeki öğretim elemanlarıyla beraber, uygulama okullarındaki etkinlikleri planlayarak gerekli iletişimi sağlamak. Aday öğretmenlerin mesleki gelişimlerine yardımcı olabilmek için, farklı etkinliklerin nasıl uygulandığını öğretmenin yanında, bizzat deneyim ve beceri kazandıracak ortamlar hazırlamak. Okul ve okulun işleyişi hakkında öğretmen adaylarına gerekli bilgileri kazandırmak. Derslerin nasıl planlanacağı, öğretileceği, basitleştirileceği ve ilginç hale getirilebileceğine dair öğretmen adaylarını bilgilendirmek ve bu konularda deneyim kazanabilmeleri için uygun ortamlar hazırlamak. Danışman öğretim elemanlarıyla beraber adayın gelişimini izlemek ve değerlendirmek(william ve ark.1992; Kerr, 1994; Hawkey,1997; Anonim, 1998, akt. Demircioğlu, 2005: 21). Uygulama öğretmen adayının; Uygulama süresince yapılan öneri ve eleştirilerden yararlanarak olumlu yönde mesleki gelişim sergilemek. Okul yönetimi ve uygulama öğretmeni ile iletişim ve işbirliği halinde bulunmak. Öğrencilerle işbirliği içerisinde çalışmaya yönelterek öğrenciler üzerinde verimli çalışma alışkanlıkları geliştirmelerine katkıda bulunmak. Mesleğine karşı olumlu bir tutum içerisinde bulunma ve mesleğin gerektirdiği nitelikleri edinmeye çalışmak (KTÜ Okul Deneyimi I, 2001-2002: 5). Öğretmenlik uygulaması dersinin sağlıklı bir biçimde yürütülebilmesi için, gerek aday öğretmenlerin gerekse uygulama öğretmenlerinin rol ve sorumluluklarını çok iyi bilmeleri gerekmektedir. Ülkemizde öğretmenlik uygulaması ve uygulama öğretmenleriyle ilgili çeşitli akademik çalışmalar bulunmaktadır (Demircioğlu, 2003, Özbek, ve Aytekin, 2003, Demircioğlu, 2005, Işıkoğlu, İvrend, ve Şahin, 2007, Sarıçoban, 2008. Paker, 2008, Baştürk, 2009, Ünlü, ve Güven, 2010, Özçelik, 2012). Bu çalışmalar 31
incelendiğinde uygulama öğretmenleriyle ilgili farklı verilere ulaşıldığı görülmektedir. Farklı branşlarda öğretmen adaylarıyla yapılan çalışmalarda öğretmenlik uygulaması derslerinde uygulama öğretmenlerinin aday öğretmenleri yeterli ilginin gösterilmemesinin yanında, sağlıklı bir iletişim de kurulamadığı anlaşılmaktadır (Demircioğlu, 2003; Özbek ve Aytekin, 2003; Işıkoğlu, İvrend ve Şahin, 2007; Çelikkaya, 2011). Buna ilaveten, aday öğretmenler uygulama sürecinde kendilerine yeterli rehberliğin yapılmamasının yanında, gerekli dönütlerin de verilmediğini ifade etmektedirler (Paker, 2008, Baştürk, 2009). İlgili literatürün ortaya koyduğu bir diğer sonuç ise, uygulama öğretmenlerinin aday öğretmenlere rehberlik yapacak yeterli bilgi ve deneyimlerinin olmadığı sonucudur (Demircioğlu, 2005). Bu verilere karşın, öğretmen adaylarıyla öğretmenlik uygulamasına yönelik yapılan bazı çalışmalarda aday öğretmenlerin uygulama dersi ve öğretmenlik uygulamasına yönelik olumlu görüşler ortaya koydukları görülmektedir (Ünlü ve Güven, 2010; Özçelik, 2012). 2. Amaç Bu çalışmanın amacı, 2013-2014 eğitim ve öğretim yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Tarih Pedagoji Programı na kayıtlı öğrencilerin, uygulama okullarındaki tarih uygulama öğretmenleri hakkındaki görüşlerini ortaya koymaktır. 2.1. Problem ve Alt Problemler Tarih pedagoji programı öğrencilerinin uygulama öğretmenleri hakkındaki görüşleri nelerdir? Alt Problemler: Tarih uygulama öğretmenlerinin aday öğretmenlere yönelik tutumu hakkında aday öğretmenlerin görüşleri nelerdir? Öğretmen adaylarının tarih uygulama öğretmenlerinin tarih alan bilgisi ve pedagojik yeterlilikleri hakkındaki görüşleri nelerdir? Öğretmen adaylarının tarih uygulama öğretmenlerinin sahip olması gereken yeterlilikler hakkında görüşleri nelerdir? 3. Yöntem Çalışma nitel bir anlayışla gerçekleştirilen bir Case Study (Özel Durum Çalışması) çalışması olup, çalışmada veri toplama aracı olarak açık-uçlu anket ve yarıyapılandırılmış mülakat kullanılmıştır. Çalışmaya katılan öğretmen adayları 12 farklı üniversitenin tarih bölümünden mezun olan ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü Tarih Eğitimi Anabilim Dalı Pedagoji Programı na devam eden 17 kız, 7 erkek toplam 24 tarih öğretmen adayıdır. Araştırmada hedef kitlenin tamamı çalışmaya katıldığı için çalışma örneklem gerektirmemiştir. Çalışmanın ilk aşamasında ilgili literatür taranarak bulguların yorumlanması ve önerilerin sunulması için kuramsal bir temel oluşturulmuştur. Daha sonra, taranan literatür ve araştırmanın problemi ışığında çalışmada kullanılacak olan ve her biri toplam 8 sorudan oluşan açık-uçlu anket ve yarı yapılandırılmış mülakat formları geliştirilmiştir. İki alan uzmanı ve 4 öğretmen adayıyla veri toplama araçlarının pilot çalışması gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışma sonucunda veri toplama araçlarında küçük düzeltmeler yapılmıştır. Anket ve mülakat öncesi aday öğretmenlere çalışma hakkında detaylı bilgi verilmiş ve elde edilen bilgilerin bilimsel amaçlarla kullanılacağı konusunda güvence verilmiştir. Her bir mülakat yaklaşık yarım saat sürmüştür. Öğretmen adaylarıyla yapılan anket ve mülakatlar sonucunda elde edilen veriler Nvivo 10 programı yoluyla çözümlenerek analiz edilmiştir. Çözümlenen bu veriler kendi içinde kategorilere ayrılmıştır. Kategorilerin ışığı altında araştırma problemlerine cevap aranmaya çalışılmıştır. 4. Bulgular ve Yorum Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Pedagoji Programı öğrencilerinin öğretmenlik uygulaması dersi için gittikleri uygulama okullarındaki uygulama öğretmenleri hakkındaki görüşlerini ortaya koymaya çalışan bu araştırma neticesinde farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Açık-uçlu anket ve yarı yapılandırılmış mülakatlarda öğretmen adaylarına sorulan ilk soru uygulama öğretmenlerinin aday öğretmenlere karşı tutumunun ne olduğuyla ilgilidir. Tablo 1 de görüldüğü üzere anket çalışmasına katılan 24 öğretmen adayından % 83,2 si uygulama öğretmenlerinin kendilerine karşı tutumlarının olumlu olduğunu düşünmektedirler. Tablo 1 Uygulama Öğretmenin Aday Öğretmenlere Karşı Tutumu İlgili Ö3,Ö5,Ö9, Ö13,Ö14, Ö15 Ö12, Ö5 8 33,2 Sevecen Ö1,Ö6,Ö8,Ö16 Ö4 4 16,6 Samimi Ö11,Ö12, - 4 16,6 Ö19 Kibar Ö2,Ö10-2 8,4 Anlayışlı Ö4,Ö7-2 4,20 Hoşgörülü - Ö3 1 4,20 Resmi - Ö17 1 4,20 İlgisiz - Ö18 1 4,20 Küçük Düşürücü - Ö1 1 4,20 32
Mülakat çalışmasına katılan aday öğretmenler yukarıdaki soruya ankette verdikleri cevaplara benzer cevaplar vermişlerdir. Mülakata katılan 16 öğretmen adayından 12 si (%75) uygulama öğretmeninin kendilerine yönelik tutumunun olumlu olduğunu düşünmektedir. Örneğin öğretmen adayı Ö3K: Staj öğretmenimizin bana karşı olan tutumu çok iyiydi. Bize sıcakkanlı, sevecen ve samimi davrandı şeklinde bir cevap verdi. Benzer bir yorum yapan öğretmen adayı Ö4K yukarıdaki değerlendirmeye benzer bir değerlendirme yapmıştır: Uygulama öğretmenimin bana karşı tutumu gayet olumluydu. Bana bir öğrenci gibi değil bir öğretmen gibi yaklaşması ve şahsıma saygı duyduğunu hissettirmesi benim öğretmenlik mesleğine karşı özgüven sahibi olmamı sağladı. Bu olumlu cevaplara karşın öğretmen adayı Ö1E şu değerlendirmede bulunmuştur: Kişisel tutum olarak staj hocam hakkında çok iyi diyemeyeceğim. Mesela okulun son günü okuldan ayrılırken bizi pek umursamadı, sanki bizi hiç tanımıyormuş gibi davrandı. Yukarıdaki cevaplarda anlaşılacağı üzere, hem anket hem de mülakat çalışmasına katılan öğretmen adaylarının çoğunluğu uygulama öğretmenlerinin kendilerine karşı olan tutumundan memnundurlar. Aday öğretmenlere sorulan diğer bir soru ise, uygulama okullarında kendilerine rehberlik yapan uygulama öğretmenlerinin tarih alan bilgisi düzeyi hakkında ne düşündükleridir. Tablo 2 de görüldüğü üzere, anket çalışmasına katılan öğretmen adaylarının % 83,34 ü uygulama öğretmenlerinin tarih alan bilgisinin yeterli olduğunu düşünmektedirler. Tablo 2 Uygulama Öğretmenin Tarih Alan Bilgisi Düzeyi Hakkında Aday Öğretmenlerin Görüşleri Çok iyi Ö9 Ö3, Ö12 İyi Orta düzeyde Ö1,Ö2,Ö3, Ö4,Ö5,Ö7,Ö 8,Ö10,Ö11, Ö13,Ö14, Ö16,Ö17, Ö19 Ö2,Ö4, Ö5 3 12,5 17 70,84 Ö6,Ö15 Ö1 3 12,5 Yetersiz Ö18-1 4,16 Mülakat çalışmasına katılan öğretmen adaylarının uygulama öğretmeninizin tarih alan bilgisi yeterliliği hakkında ne düşünüyorsunuz sorusuna verdikleri cevaplar, ankete verilen cevaplarla benzerlikler göstermektedir. 14 öğretmen adayı (%87,5) kendilerine rehberlik yapan uygulama öğretmeninin alan bilgisinin yeterli olduğunu düşünmektedir. Örneğin öğretmen adayı Ö3E: Öğretmenimizin tarih bilgisi yeterli düzeydeydi. Öğretmenimiz konulara hâkim bir şekilde dersi anlatıyordu. Yeri geldikçe önemli konulara tarihten örnekler vererek dikkat çekiyordu. şeklinde bir açıklama yapmıştır. Uygulama öğretmeninin bilgisini yetersiz bulan Ö12K ise; Öğretmenin tarih bilgisi sadece ders kitaplarından ibaret, gerçi oda yarım yamalak, Konuları çoğu zaman zaten öğrencilere anlattırıyor. ifadelerini kullanmıştır. Aday öğretmenlere uygulama öğretmenlerinin bilgi düzeyleri hakkında sorulan diğer bir diğer soru ise, uygulama öğretmeninin pedagojik alan bilgi düzeyi hakkındaki görüşlerinin ne olduğudur. Tablo 3 te görüldüğü üzere aday öğretmenlerin yarısından fazla (%58,3) bu soruya olumsuz yönde cevap vermiştir. Başka bir deyişle adaya öğretmenlerin yarısından fazlası uygulama öğretmenlerinin pedagojik alan bilgisini yeterli bulmamaktadırlar. Tablo 3 Uygulama Öğretmenin Pedagojik Alan Bilgi Düzeyi Hakkında Öğretmen Adaylarının Görüşleri Yeterli değil Ö1,Ö4,Ö5,Ö10 Ö12,Ö16, Ö2,Ö7,Ö8,Ö17 Ö18,Ö19 Ö1,Ö3 14 58,3 Yeterli Ö3,Ö11,Ö14, Ö15 Ö2,Ö4, Ö5 7 29,17 Çok iyi Ö16-1 4,20 Diğer Ö9,Ö13 2 8,33 Uygulama öğretmeninin pedagojik alan bilgisiyle ilgili olarak anketten elde edilen verilerle mülakattan elde edilen veriler paralellik göstermektedir. Aday öğretmenlerin 10 u (%62,5) tarih uygulama öğretmenlerinin pedagojik alan bilgisi düzeylerinin yeterli olmadıklarını düşünmektedirler. Örneğin, Ö5E: Öğretmenimizin pedagoji bilgisinin yeterli olmadığını düşünüyorum. Tamamen öğretmen merkezli bir ders anlatıyor. Biz kendisine bazı tekniklerden bahsettiğimizde adlarını bile duymadığını söyledi. Kendisi bu konuda yetersiz biçiminde bir yorum yaptı. Benzer bir cevap veren Ö4K: Öğretmenimizin en kötü olduğu alan Pedagojik alandı. Öğrenciye hiçbir şekilde saygısı yoktu. Son derce otoriter, sürekli aşağılayıcı tavırları vardı. Öğrencilerin kafasına vurarak sertçe 33
çekiştirmek gibi davranışlarını sıklıkla gözlemledim. Hatta bir örnek vereyim; sınav esnasında elinden kağıdı düşürdüğünde bir öğrenciye Kör müsün kalk versene kağıdı! diye bağırdı. Bu konuda çok kötüydü hiçbir şeyden haberdar değildi. ifadelerini kullandı. Araştırmada aday öğretmenlere sorulan bir diğer soru ise, uygulama öğretmenlerinin sınıf yönetimi konusundaki yeterliliğinin ne düzeyde olduğuydu. Tablo 4 incelendiğinde aday öğretmenlerin yarısından fazlası (%62,6) öğretmenlerin sınıf yönetimi niteliklerini yeterli bulmaktadır. Tablo 4 Uygulama Öğretmenin Sınıf Yönetimi Konusundaki Yeterliliği Hakkında Aday Öğretmenlerin Görüşleri Yeterli Ö1,Ö3,Ö9, Ö1,Ö3 11 45,8 Ö11,Ö13,Ö14 Ö15,Ö16 Ö5 Yetersiz Ö2,Ö8,Ö17, Ö18,Ö19,Ö4, Ö1 9 37,4 Kısmen Yeterli Ö7,Ö10 Ö15,Ö12-2 8,4 Çok İyi Ö6 Ö4 2 8,4 Ankette verilen cevapların aksine mülakat çalışmasına katılan öğretmen adaylarının çoğunluğu (12\%75) uygulama öğretmenlerini sınıf yönetimi konusunda yetersiz bulmaktadır. Örneğin Ö2K: Öğretmenimiz sınıfta maalesef öğrenme ortamı sağlayamıyor. Sınıfta düzeni sağlamada yetersiz kalıyor, öğrencileri susturana kadar dersin bir kısmı gidiyordu. Dersi anlatırken konu dağılınca sınıftaki kargaşayı gidermede zorlanıyordu. yorumunu yaptı. Uygulama öğretmeninin sınıf yönetimi niteliklerini yeterli bulan Ö1K ise, Bu konuda öğretmenimiz bence yeterli, sınıf hâkimiyeti oldukça iyi. Sınıfta sanki bir grup ilişkisi var. Formasyon bilgisinin olduğu, öğrencilere olan yaklaşımı ve bu sayede sağladığı sınıf yönetiminden anlaşılıyor. ifadelerini kullanmıştır. Aday öğretmenlere uygulama öğretmenlerinin yeterlilikleri hakkında sorulan diğer bir soru ise, uygulama öğretmenin öğretim teknolojilerini kullanma yeterliliği ve sıklığıydı. Tablo 5 te görüldüğü üzere, öğretmen adaylarının %68,6 uygulama öğretmenlerini bu konuda yetersiz olduğu kanaatindedir. Tablo 5 Uygulama Öğretmenin Öğretim Teknolojilerini Kullanma Yeterliliği Hakkında Aday Öğretmenlerin Görüşleri Çok Ö2, 4, 7, 8, Ö1, 2 11 45,8 Yetersiz 9, 10 17, 18, 19 Yetersiz Ö5, 6, 11, Ö3 8 33,4 12, 13, 14, 15 Kısmen Ö1, 3, 16 Ö4, 5 5 20,8 Yetersiz Mülakat çalışmasına katılan aday öğretmenlerin yarısı uygulama öğretmenlerinin öğretim teknolojileri konusundaki yeterliliği ve bu teknolojiyi kullanım sıklığı yeterli bulurken, diğer yarısı ise bu konuda olumsuz düşünmektedir. Örneğin Ö1K: Uygulama öğretmenimizin öğretim teknolojilerini kullanma bilgisi yeterli değildi. Akıllı tahta kullanımı yapılmıyordu. Sınıfta konular sorucevap yoluyla işlenip geçiliyordu. şeklinde cevap vermiştir. Ö3E de benzer bir açıklamayla şu ifadeleri kullanmıştır: Hocamız teknolojiyi kullanmayı tercih etmiyormuş, akıllı tahtayı hiç kullanmıyor; hatta kendi dersi için tablet kullanımını yasaklamış. ifadelerini kullanmıştır. Ö3E ise bu konuda: Öğretmenimizin akıllı tahtayı yeterli derecede kullandığını düşünüyorum. Her derse bir slayt hazırlayarak geliyor. Dersi anlatırken de konuyla alakalı noktaları slaytlarında vurguluyordu ve slaytlarında resim harita gibi bolca görsel kullanıyordu. şeklinde gözlemlerini belirtmiştir. Diğer bir soruda ise aday öğretmenlere uygulama öğretmenlerinin en sık kullandığı öğretim yöntem ve yaklaşımlarının neler olduğu sorulmuştur. Tablo 6 da görüldüğü üzere tarih derslerinde uygulama öğretmenlerinin en sık kullandığı yöntemler düz anlatım (% 45,8) ve soru- cevap (%22,4) gibi klasik yöntemlerdir. Verilen cevaplardan öğretmenlerin öğrencileri aktif ve üretken kılacak öğretim yönetme ve yaklaşımlarını çok kullanmadıkları anlaşılmaktadır. Tablo 6 34
Uygulama Öğretmeninin En Sık Kullandığı Öğretim Yöntem ve Yaklaşımları Neler Olduğuyla İlgili Aday Öğretmenlerin Görüşleri Düz Anlatım Ö1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, Ö2, 3, 4, 5 22 45,8 16, 17, 18, 19 Soru-Cevap Ö1, 2, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15,16, 17 Beyin Fırtınası Buluş Yoluyla Öğretim Ö1, 3, 4, 5 16 33,4 Ö2, 14, 16 Ö4 4 8,3 Ö3, 6, 10, 14-4 8,3 Tartışma Ö10 Ö4 2 4,2 Toplam 48 %100 uygulama öğretmeninden aldıkları dönütleri yeterli bulduklarını belirmişlerdir. Tablo 7 Uygulama Öğretmeninin Aday Öğretmenlere Verdikleri Dönütler Hakkında Öğretmen Adaylarının Görüşleri Yeterli Ö1, 2, 3, Ö1, 4, 5 15 62,5 6, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19 Yetersiz Ö4, 7, 8, Ö2, 3 7 29,2 10, 17 Kısmen Ö5, 18-2 8,3 Yeterli Yukarıdaki soruyla ilgili olarak mülakatlarda öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar incelendiğinde anketten elde edilen verilere benzer verilerin ortaya çıktığı görülür. Mülakatlara katılan öğretmen adaylarının 14 ü (87 5) öğretmenlerin düz-anlatım ve sunuş yolunu sık kullandıklarını ifade etmektedirler. Örneğin Ö15K: Öğretmenimiz bozuk bir sunuş yöntemi kullanmaktadır. Sadece kendi anlatıyor. Başka bir yöntem sorduğumuzda anlatmanın yöntemi mi olur diye geçiştirmişti. açıklamasını yapmıştır. Bunun yanı sıra Ö11K ise: Öğretmenimiz ders anlatırken daha çok düzanlatım ve sunuş yolunu kullanıyordu. Öğrencilerin soru sormasına fırsat vermiyor, sorulan sorulara doyurucu cevaplar veremiyordu. Hem zaten öğrencilere sordukları soruları ödev verdiği için öğrenciler pek soru sormak istemiyordu. şeklinde cevap vermiştir. Bir diğer soruda aday öğretmenlere uygulama öğretmenlerinin kendilerine verdikleri dönütlerin yeterliliği hakkında ne düşündükleri sorulmuştur. Tablo 7 de görüldüğü üzere, öğretmen adaylarının %70,i Mülakatlarda öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar incelendiği zaman, adayların yarısından fazlasının (9\%56.5) uygulama öğretmenlerinin kendilerine verdikleri dönütlerden memnun oldukları anlaşılmaktadır. Örneğin Ö5K: Öğretmenimiz bizlere ders anlattıktan sonra bizlerle oldukça samimi bir sohbet yaptı. Bize hatalarımızı, iyi yönlerimizi, eksikliklerimizi ve yanlışlarımızı bir bir anlattı. şeklinde bir açıklama yapmıştır. Buna karşın, uygulama öğretmenlerinin kendilerine verdikleri dönütlerin yetersiz olduğunu düşünen Ö3K bu görüşünü şu şekilde ifade etmiştir: Bizlere dönüt verildiğine inanmıyorum her ne kadar bizim heyecanımızı düşünseler de en azından dersin sonunda hatalarımızla ilgili olarak öğretmenimiz bize dönüt verebilirdi. Belki de uygulama dersinden en çok faydalanacağımız konuda yeterli dönüt almadığımıza inanıyorum. Son olarak aday öğretmenlere uygulama öğretmenlerinin sahip olması gereken niteliklerin neler olması gerektiği sorulmuştur. Tablo 8 den anlaşılacağı üzere aday öğretmenler, uygulama öğretmenlerinin rehberlik edici ve cesaret verici (%26,5) olmasının yanında, alan ve pedagoji (%23,5) bilgilerinin yeterli olması gerektiğini düşünmektedirler. 35
Tablo 8 Uygulama Öğretmenlerinin Sahip Olması Gereken Nitelikler Hakkında Aday Öğretmenlerin Görüşleri Öğrenciye Rehberlik Edip Cesaret Vermeli Ö1, 2, 3, 4, 11, 15, 16, 19 Ö3 9 26,5 Alan Ve Pedagojik Bilgisi İyi Olmalı Ö2, 7, 10, 13, 14, 17, 18 Ö5 8 23,5 Sıcakkanlı, İlgili, Anlayışlı Ö5, 6, 8, 9, 12, 16-6 17,7 Öğrenci Ve Okul Yönetimi İle İyi İlişkiler Kurabilmeli - Ö1, 3, 4 3 8,9 Teknolojiyi Takip Etmeli Ö17, Ö1, 5 3 8,9 Öğretim Yöntem, Tekniklerini İyi Kullanabilmeli - Ö2, 4 2 5,8 Kendini Geliştirebilen Biri Olmalı Ö17, 18-2 5,8 Giyimine Özen Göstermeli Ö8-1 2,9 Toplam 3 %100 Mülakatlara katılan öğretmen adayları uygulama öğretmenlerinin sahip olması gereken nitelikler konusunda farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Bu konuyla ilgili olarak aday öğretmenler şu cevapları vermişlerdir: Rehberlik edici ve cesaret verici olmalıdır (9 - % 26,5), Alan ve pedagojik bilgisi iyi olmalı (8 - %23,5), Sıcakkanlı, ilgili ve anlayışlı olmalıdır (6 - %17,7). 5. Sonuç ve Öneriler Tarih öğretmen adaylarıyla uygulama öğretmenlerinin değerlendirilmesine dayanan bu çalışma sonucunda farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlar şu şekildedir; öğretmen adaylarının büyük çoğunluğu uygulama öğretmenlerinin kendilerine olan ilgisini ve sahip oldukları alan bilgisini yeterli bulmaktadırlar. Aday öğretmenlerin uygulama öğretmenlerinin kendilerine yönelik ilgisinden memnun olmaları daha önce farklı branşlarda aday öğretmenlerle yapılan çalışmalarla örtüşmemektedir (Demircioğlu, 2003; Özbek ve Aytekin, 2003; Işıkoğlu, İvrend ve Şahin, 2007; Çelikkaya, 2011). Pedagoji programı öğrencilerinin çoğunluğu uygulama öğretmenlerinin pedagojik alan bilgisi konusunda yeterli olmadıklarını düşünmektedirler. Pedagoji programı öğrencilerinin yarısına yakınının yaptığı bir diğer tespit ise, uygulama öğretmenlerinin sınıf yönetimi konusunda yeterli olmadıkları yönündedir. Araştırmadan elde edilen diğer sonuçlara göre ise, uygulama öğretmenleri tarih öğretiminde teknolojiyi yeterince kullanmamaktadır ve bu konuda yeterli bilgiye sahip değildirler. Buna ilaveten, uygulama öğretmenlerinin derslerinde aktif öğretim yaklaşım ve yöntemlerini kullanmadıkları ve daha ziyade en sık olarak düz anlatımla, soru-cevap yöntemini kullandıkları anlaşılmaktadır. Son Tarih Dersi Öğretim Programı tarih dersinin öğrencilerin aktif bir şekilde katılacakları farklı etkinlikler çerçevesinde yapılmasını amaçlamaktadır. Fakat uygulama öğretmenlerinin ders anlatımı konusunda kullandıkları klasik yöntemler bu programın tarih uygulama öğretmenleri tarafından yeterince benimsenmediğini göstermektedir. Bu verilerin yanında pedagoji programı öğrencileri uygulama öğretmenlerinin bir dizi niteliğe sahip olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Aday öğretmenlere göre uygulama öğretmenleri; rehberlik etme, cesaret verme, yeterli pedagojik alan bilgisine sahip olma, sıcakkanlı, ilgili ve anlayışlı olma gibi niteliklere sahip olmalıdır. Ortaya çıkan veriler ışığında, uygulama öğretmenleri ve bu bağlamda da öğretmenlik uygulaması dersi ile alakalı olarak şu önerilerde bulunulabilir: Pedagojik alan bilgisi konusunda tarih uygulama öğretmenlerine hizmet içi eğitim verilmelidir. Tarih uygulama öğretmenlerine aktif öğretim yöntem ve yaklaşımlarının tarih derslerinde nasıl kullanılması gerektiği konusunda hizmet içi eğitim verilmelidir. Tarih uygulama öğretmenlerine sınıf yönetimi konusunda hizmet-içi eğitim verilmelidir. Tarih uygulama öğretmenlerine öğretim teknolojilerinin tarih derslerinde nasıl kullanılması gerektiği konusunda eğitim verilmelidir. 36
Kaynakça Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi M.Ö 1000-M.S.2013, (25.Baskı), Ankara: Pegem. Baştürk, S. (2009). Öğretmenlik uygulaması dersinin öğretmen adaylarının görüşlerine göre incelenmesi. (Turkish). İlköğretim Online, 8(2), 439-456. Çelikkaya, T.(2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması dersinden beklentileri ve bu beklentilerin karşılanma düzeyleri, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, C.1,S.2, 1-18. Demircioğlu, İ. H. (1999). Educating secondary school history teachers in Turkey and England: a comparative approach, (Unpublished Ph.D. Thesis), The University of Birmingham, Birmingham. Demircioğlu, İ.H.(2003). Tarih uygulama öğrencilerinin uygulama öğretmenleri ve uygulama okulları hakkında ki görüşleri: KTU Fatih Eğitim Fakültesi örneği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S1, 185-192. Demircioğlu, İ.H.(2005).Eğitim fakültelerinde ki yeni gelişmelerin tarih uygulama öğretmenlerine yansıtılabilirliği üzerine bir çalışma, Çağdaş Eğitim Dergisi, 319(20-27). Demircioğlu, I. H. (2012). History Teacher Education in Turkey: Status and Issues, Mccully, A., Mills, G. and Boxtel, C. (eds.). Tthe Professional Teaching of History: UK and Ductch Perspectives. Belfast, History Teacher Education Network. Gündüz, M., (2010). Gelenek ve modernlik arasında bir eğitimci: Satı Bey ve fenn-i terbiye eseri üzerine bir inceleme, Turkish Studies. V.5/3, (1392-1415). Güzel, H., Berber, H.C. ve Oral, İ. (2010).Eğitim fakültesi uygulama okulları işbirliği programında görevli öğretmenlerin ve öğretim elemanlarının öğretmenlik uygulamasına yönelik görüşleri, Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, C-18/1, 19-36. Işıkoğlu, N., İvrend, A., & Şahin, A. (2007). Öğretmenlik uygulaması sürecine öğretmen adaylarının gözüyle derinlemesine bir bakış. Eurasian Journal of Educational Research, 26, 131-142 Koçer, H.A, (1991).Türkiye de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi(1773-1923), İstanbul, Millî Eğitim Yayınları. KTÜ, (2001-2002). Okul deneyimi I, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Trabzon. Özbek, Z., ve Aytekin, F. (2003). Eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine bakış açıları ve öğretmenlik uygulaması dersinden memnuniyet durumları üzerine bir araştırma. Çağdaş Eğitim Dergisi, 28(295), 31. Özçelik, N.(2012).Yabancı dil öğretmen adaylarının okul deneyimi ve öğretmenlik uygulaması dersine ilişkin görüşleri, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 32/2.(515-536). Paker, T (2008). Öğretmenlik uygulamasında öğretmen adaylarının uygulama öğretmeni ve uygulama öğretim elemanının yönlendirmesiyle ilgili karşılaştıkları sorunlar, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,1/23. Sarıçoban, A. (2008). Okul deneyimi ve öğretmenlik uygulaması derslerine ilişkin uygulama öğretmenleri ve öğretmen adaylarının görüşleri. Gazi University Journal Of Gazi Educational Faculty (GUJGEF), 28(3), 31-55 Shulman, L.S. (1998). Theory, practice and the education of professional. The Elementary School Journal. 98, (511-526). Ünlü, H., Güven, B.K, (2010). Beden eğitimi öğretmen adaylarının okul deneyimi dersine yönelik tutumlarının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi,125-134. YÖK, (1999) Adaya öğretmen kılavuzu, YÖK/DÜNYA BANKASI Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara. YÖK. Ekler Ek 1: Açık uçlu Anket ve Mülakatta Kullanılan Sorular Uygulama öğretmenin size karşı tutumu nasıldı? Uygulama Öğretmenin tarih alan bilgi düzeyi hakkında ne düşünüyorsunuz? Uygulama öğretmenin pedagojik alan bilgi düzeyi hakkında ne düşünüyorsunuz? Uygulama öğretmenin sınıf yönetimi konusundaki yeterliliği hakkında ne düşünüyorsunuz? Uygulama öğretmenin öğretim teknolojilerini kullanma yeterliliği ve sıklığı hakkında düşünüyorsunuz? Uygulama öğretmeninin en sık kullandığı öğretim yöntem ve yaklaşımları nelerdir? Uygulama öğretmeninin aday öğretmenlere verdiği dönütlerin niteliği hakkında aday öğretmenlerin görüşleri nelerdir? Uygulama öğretmenlerinin sahip olması gereken nitelikler hakkında aday öğretmenlerin görüşleri nelerdir? 37