JEE ISSN 2146-2674 Volume 2 Issue 2 2012 Güven & Hamalosmanoğlu İlköğretim 7. Sınıf Çevre Eğitiminin Disiplinler Arası Yaklaşım Açısından İncelenmesi * Esra Güven 1 Mustafa Hamalosmanoğlu 2 1 Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 38039 eguven@erciyes.edu.tr 2 Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 38039 hamalosmanoglu@erciyes.edu.tr Öz Bu nitel araştırmada, ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre ile ilgili kazanımlar disiplinler arası yaklaşım açısından incelenmiştir. Bu araştırmada, nitel veri toplama tekniklerinden doküman analizi ve nitel veri analiz yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır. İlk olarak, öğretim programlarındaki çevre ile ilgili kazanımlar tespit edilmiştir. Daha sonra bu kazanımlarla ilişkili olan diğer disiplinlere, ara disiplinlere ve Atatürkçülüğe ait kazanımlar belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre fen ve teknoloji ve sosyal bilgiler öğretim programlarında çevre ile ilgili 17 kazanımın yer aldığı tespit edilmiştir. Bu kazanımlarla ilişkili olan diğer kazanımların oldukça az olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğretim programlarında, disiplinler arası ilişkilendirmelerin nasıl sağlanacağına ilişkin net ifadelerin yer almadığı görülmüştür. Sonuç olarak; bu araştırma, ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre eğitiminin disiplinler arası yaklaşıma uygun olmadığını göstermiştir. Anahtar Sözcükler: Çevre eğitimi, disiplinler arası yaklaşım, ilköğretim, eğitim, öğretim programı Evaluation of Environmental Education in 7 th Grade Primary School in Terms of an Interdisciplinary Approach Abstract In this qualitative study, achievements related to the environment in curriculums of 7 th grade primary school were investigated in terms of an interdisciplinary approach. The document analysis, a qualitative data collection method, and content analysis, a qualitative data analysis method, were used in this study. First, achievements related to the environment in curriculums were determined. Then, achievements of other disciplines, interval disciplines and Kemalism that related with these achievements were defined. According to the results from this study, 17 achievements related to the environment in science and technology and social sciences curriculums were determined. Other achievements related to this achievements is very low were defined. Also, it was showed that clear expressions about how to ensure interdisciplinary associations wasn't involved in curriculums. As a results; this study showed that the environmental education in curriculums of 7 th grade primary school may be inappropriate in terms of interdisciplinary approach. Keywords: Environmental education, interdisciplinary approach, primary school, education, curriculum Giriş Günümüzde nüfustaki hızlı artış, sağlıksız kentleşme ve sanayileşme, doğal kaynakların azalması veya zamanla yok olması önemli çevre sorunlarını meydana getirmesine rağmen bu sorunların esas sorumlusu tüm diğer nedenlere de yol açan insandır (Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB], 2007; Çolakoğlu, 2010). Dolayısıyla çevre sorunlarını çözmek için verilen uğraşlarda insana yönelmiş ve çevre eğitimini ortaya çıkarmıştır. Çevre eğitimi; bireylerde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye duyarlı, olumlu ve kalıcı davranış değişikliklerinin kazandırılması, doğal, tarihi, kültürel, sosyo estetik değerlerin korunması, aktif katılım sağlanması ve sorunların çözümünde görev almaktır (ÇOB, 2007, s. 533). * Bu çalışma, 9-10 Eylül 2011 tarihinde Kayseri de Erciyes Üniversitesi nce düzenlenen I. Eğitim Bilimleri Öğrenci Araştırmaları Sempozyumu nda sunulan İlköğretim 7. Sınıf Çevre Eğitiminin Disiplinler Arası Yaklaşım Açısından İncelenmesi başlıklı bildirinin genişletilmiş halidir.
Çevre eğitimi aileden başlayıp okul hayatı boyunca devam eder. Bu nedenle okul sisteminde çevre eğitiminin içeriği, kapsamı ve niteliği büyük önem taşır (Akınoğlu ve Sarı, 2009). Bu çerçevede öğretim programlarında çevre eğitimini inceleyen birçok araştırma mevcuttur (örn. Alım, 2006; Akınoğlu ve Sarı, 2009; Tanrıverdi, 2009; Harman, 2011). Fakat çevre eğitimiyle ilgili araştırmalarda çevre eğitimi ve disiplinler arası yaklaşımı birlikte ele alanların sayısı oldukça sınırlıdır. Skelly ve Zajicek (1998) yaptıkları bir araştırmada, disiplinler arası bahçe faaliyetlerine katılan öğrencilerin çevresel tutum puanlarının katılmayanlardan daha olumlu olduğunu saptanmıştır. Semerjian, El-Fadel, Zurayk vd. (2004) ise çalışmalarında, çevre mühendisliği ve biliminde disiplinler arası eğitim yaklaşımının gerekliliğini, disiplinler arası çevre eğitiminin bileşenlerini ve avantajlarını belirtmişlerdir. Pearce ve Russill (2005) çevre eğitimi projelerindeki disiplinler arası birleşmenin, üniversitelerdeki disiplinli öğretim programı ve dünyadaki çevre problemleri arasındaki boşluğu kapatabileceğini göstermiştir. Uğurlu ve Demirer (2008), çevre sorunlarına neden olan politikaları, Türkiye deki üniversitelerde çevre bilimleri alanında verilen eğitimleri, uluslararası örnekleri ve disiplinler arası çevre programlarını ele almışlardır. Focht ve Abramson (2009) ise yaptıkları bir araştırmalarında, karşılaştığımız karmaşık problemlere sürdürülebilir çözümlerin çok disiplinli ve tek disiplinli yaklaşımları kullanarak bulunamayabileceğini ve bunun yerine, gerekli olanın farklı bilimlerin disiplinler arası sentezi olduğunu belirtmişlerdir. Görüldüğü üzere çevre eğitimi ve disiplinler arası yaklaşım konusunda farklı çalışmalar yapılmasına rağmen sayıları oldukça azdır. Ayrıca yapılan çalışmalar genellikle lisans ve lisans üstüne yöneliktir. İlköğretim düzeyindeki araştırmaların sayısı oldukça azdır. Oysa ilk hükümetler arası konferans olan Tiflis Konferansı nda; çevre eğitiminin, bütüncül ve dengeli bir bakış açısını mümkün kılan disiplinler arası bir yaklaşım olması gerektiği ifadesi yer almaktadır (Intergovernmental Conference on Environmental Education-Final Report, 1978). Felice, Giordan ve Souchon (1985) da disiplinler arası çevre eğitiminin ilköğretimde başlaması gerektiği belirtmişlerdir. Bu doğrultuda araştırmanın amacı, çevre eğitimi ve disiplinler arası yaklaşımdan yola çıkarak ilköğretim 7. sınıf çevre eğitiminin disiplinler arası yaklaşım çerçevesinde incelenmesi olarak belirlenmiştir. Yöntem Bu araştırmada nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Verilerin toplanması ve analizi sürecinde ilk olarak ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre içerikli kazanımlar, bu konudaki diğer araştırmalarda incelenerek (Alım, 2006; Akınoğlu ve Sarı, 2009; Tanrıverdi, 2009; Harman, 2011) belirlenmiştir. Daha sonra bu kazanımlar disiplinler arası yaklaşım çerçevesinde incelenmiştir. Bu incelemede Jacobs ve Borland (Akt. Jacobs, 1989) tarafından geliştirilen disiplinler arası yaklaşıma göre program geliştirme modeli temel alınmıştır. Bu modele göre; birinci aşamada, düzenleme merkezi (tema, olay, konu alanı veya problem) seçilmelidir. İkinci aşamada, düzenleme merkeziyle ilgili disiplinler tespit edilmelidir. Üçüncü aşamada, rehber sorular hazırlanmalıdır. Sorular, düzenleme merkezini araştırmak için alan çalışmasıdır. Son aşamada ise öğrencilerin ve öğretmenlerin ne yapacağına ilişkin etkinlikler yazılmalıdır. Bu modelin ilk iki aşaması ve sonuç aşaması öğretim programlarının değerlendirilmesinde kullanılmayacaktır. Çünkü son 2 aşama öğretimin uygulanması sürecini ifade eder. Öğretim programlarındaki kazanımların disiplinler arası yaklaşıma uygun olması ilk 2 aşamaya bağlıdır. Dolayısıyla bu araştırmada, tespit edilen çevre içerikli kazanımlar ve öğretim programında ilişkilendirildiği kazanımlar incelenerek disiplinler arası yaklaşım açısından değerlendirilmiştir. Çalışmanın gerçekleştirilme aşamalarına aşağıda yer verilmiştir. Araştırma Problemi Öğretim programları açısından ilköğretim 7. sınıf çevre eğitimi disiplinler arası yaklaşıma uygun mudur? 25
Alt problemler - İlköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre içerikli kazanımlar, öğretim programlarında hangi disiplinlere ait kazanımlarla ilişkilendirilmiştir? - İlköğretim 7. sınıf çevre eğitimi disiplinler arası yaklaşım açısından yeterli midir? Çalışma, ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarıyla sınırlıdır. Araştırmanın Modeli Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı bir araştırmadır. Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemleri kullanılarak algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin incelendiği araştırma olarak tanımlanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Veri Toplama Yöntemi Nitel araştırma metodolojisine uygun olarak gerçekleştirilen bu araştırmada, nitel veri toplama yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Doküman analizi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgularla ilgili yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Doküman analizine göre bir doküman dört aşamada analiz edilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bunlar; - Analizi yapılacak veriden örneklem seçme: İlköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre içerikli kazanımlar belirlenmiştir. - Kategorileri geliştirme: Kategoriler disiplinlere göre belirlenmiştir. Yani her bir dersin çevre içerikli kazanımları ve öğretim programında ilişkilendirildiği kazanımlar disiplin bazında incelenmiştir. - Analiz birimini saptama: Araştırmada analiz birimi olarak cümle seçilmiştir. Yani bir öğretim programındaki çevre içerikli kazanımlar cümleler kapsamında incelenerek, öğretim programında ilişkili olduğu kazanım cümleleri tespit edilmiştir. - Sayısallaştırma: Dokümanlardan elde edilen verinin mutlaka sayısallaştırılması gerekmeyebilir. Araştırmanın sonuçları düzyazı şeklinde de rapor edilebilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada da ulaşılan sonuçlar sayısallaştırmadan verilmiştir. Verilerin Analizi Araştırmada, nitel veri analizi yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır. İçerik analizi dört aşamada yapılır; verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması. Bu dört aşama, her zaman birbirinden belirgin olarak ayrılmayabilir. Örneğin, kavramsal kodlama ile tematik kodlama birleştirilebilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu araştırmada da ilk iki aşama birleştirilmiş ve kod ismi olarak disiplinlerin adları kullanılmıştır. Daha sonra veriler bu kodlara göre düzenlenip tanımlanmıştır. Son olarak bu veriler yorumlanmıştır. Bulgular Araştırmada ilköğretim 7. sınıf beden eğitimi dersi öğretim programında (MEB, 2006a), müzik dersi öğretim programında (MEB, 2006b), din kültürü ve ahlak bilgisi dersi öğretim programında (MEB, 2010a), matematik dersi öğretim programında (MEB, 2009), Türkçe dersi öğretim programında (MEB, 2006c), görsel sanatlar dersi öğretim programında (MEB, 2010b) ve teknoloji ve tasarım dersi öğretim programında (MEB, 2006d) çevre eğitimine ilişkin kazanım bulunamamıştır. İlköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programındaki (MEB, 2006e) ve sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki (MEB, t.y.) çevre eğitimine ilişkin kazanımlar ve disiplinler arası yaklaşım açısından değerlendirilmeleri aşağıda verilmiştir. Araştırmada ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarında çevre içerikli 17 kazanım bulunmuştur. Bu kazanımlar ve öğretim programında ilişkili olduğu kazanımlar Tablo 1 de verilmiştir. 26
Dersin Adı Ünite No Ünite Adı Çevre İçerikli Kazanımlar Kazanımların İlişkili Olduğu Diğer Disiplinlere Ait Kazanımlar Fen ve Teknoloji Fen ve Teknoloji 5 6 Işık İnsan ve Çevre 1.8. Güneş enerjisinden yararlanma yollarına örnekler verir (MEB, 2006e, s. 251). 4.4. Ormanlık alanlara bırakılan cam atıkların güneşli havalarda yangın riski oluşturabileceğini fark eder (MEB, 2006e, s. 255). 1.1. Tür, habitat, populasyon ve ekosistem kavramlarını örneklerle açıklar (MEB, 2006e, s. 267). 1.2. Bir ekosistemdeki canlı organizmaların birbirleriyle ve cansız faktörlerle ilişkilerini açıklar (MEB, 2006e, s. 267). 1.3. Farklı ekosistemlerde bulunabilecek canlılar hakkında tahminler yapar (MEB, 2006e, s. 267). 1.4. Ekosistemleri canlı çeşitliliği ve iklim özellikleri açısından karşılaştırır (MEB, 2006e, s. 267). 1.5. Ekosistemdeki biyolojik çeşitliliği fark eder ve bunun önemini vurgular (MEB, 2006e, s. 267). 1.6. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitki ve hayvanlara örnekler verir (MEB, 2006e, s. 268). 1.7. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanların nasıl korunabileceğine ilişkin öneriler sunar (MEB, 2006e, s. 268). Bu kazanımlar ilköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programında (MEB, 2006e) başka disiplinlerle, ara disiplinlerle ve Atatürkçülük ile ilgili konularla ilişkilendirilmemiştir. İlköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programında (MEB, 2006e) diğer disiplinlerle ilişkilendirme: 1.9 kazanımı, Türkçe dersi okuma, konuşma ve yazma temel dil becerisi ile ilişkilendirilmiştir. 1.9, 1.10 ve 1.11 kazanımları, sosyal bilgiler dersi Ülkeler Arası Köprüler ünitesi kazanım 2 ve 3 ile ilişkilendirilmiştir. İlköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programında (MEB, 2006e) ara disiplinlerle ilişkilendirme: Öğretim programında 1.6, 1.7, 1.9, 1.10, 1.11 kazanımları afetten korunma ve güvenli yaşam ara disiplininin 1,2,3,4,8,10,11,12,13,14,15,16 nolu kazanımları ile ilişkilendirilmiştir. 1.10, 1.11, 1.12 kazanımları insan hakları ve vatandaşlık ara disiplininin 18 nolu kazanımı ile ilişkilendirilmiştir. İlköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programında (MEB, 2006e) Atatürkçülük konularıyla ilişkilendirme: 1.12 kazanımı Atatürkçülük konusu 2 nolu kazanımı ile ilişkilendirilmiştir. 1.8. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanlara sevgiyle davranır (MEB, 2006e, s. 268). 1.9. Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunlarından bir tanesi hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır (MEB, 2006e, s. 268). 1.10. Dünyadaki bir çevre probleminin ülkemizi nasıl etkileyebileceğine ilişkin çıkarımlarda bulunur (MEB, 2006e, s. 268). 1.11. Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunlarına yönelik iş birliğine dayalı çözümler önerir ve faaliyetlere katılır (MEB, 2006e, s. 268). 1.12. Atatürk ün çevre sevgisi ile ilgili uygulamalarına örnekler verir (MEB, 2006e, s. 268). Fen ve Teknoloji 7 Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi 3.11. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası sonuçları tahmin eder (MEB, 2006e, s. 282). Bu kazanım ilköğretim 7. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programında (MEB, 2006e) başka disiplinlerle, ara disiplinlerle ve Atatürkçülük ile ilgili konularla ilişkilendirilmemiştir. Sosyal Bilgiler 7 Ülkeler Arası Köprüler 2. Küresel sorunlarla uluslararası kuruluşların kuruluş amaçlarını ilişkilendirir (MEB, t.y.). 3. Küresel sorunların çözümlerinin yaşama geçirilmesinde kişisel sorumluluğunu fark eder (MEB, t.y.). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında (MEB, t.y.) diğer disiplinlerle ilişkilendirme: 2 ve 3 kazanımları fen ve teknoloji dersi İnsan ve Çevre ünitesindeki 1.9, 1.10, 1.11 kazanımları ile ilişkilendirilmiştir. Bu kazanımlar ilköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında (MEB, t.y.) ara disiplinlerle ve Atatürkçülük ile ilgili konularla ilişkilendirilmemiştir. Tablo 1. İlköğretim 7. Sınıf İlköğretim Programlarındaki Çevre İçerikli ve İlişkili Olduğu Kazanımlar 27
Tablo 1 incelendiğinde ilköğretim 7. sınıf öğretim programları içerisinde yer alan bazı çevre içerikli kazanımların fen ve teknoloji, sosyal bilgiler, Türkçe, ara disiplin ve Atatürkçülük ile ilgili konuların kazanımlarıyla ilişkilendirilmiş olduğu, bazılarının hiç bir kazanımla ilişkilendirilmediği görülmektedir. Farklı disiplinlerle ilişkilendirmelerin en çok fen ve teknoloji dersine ait "insan ve çevre" ünitesinde yer aldığı tespit edilmiştir. "Işık" ünitesindeki çevre içerikli iki kazanımın ise hiçbir disipline ait kazanımla ilişkilendirilmediği tespit edilmiştir. Sonuç ve Tartışma Yapılan araştırmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: İlköğretim 7. sınıf öğretim programlarında çevre eğitimine ilişkin 17 kazanımın fen ve teknoloji dersi ile sosyal bilgiler dersinde yer aldığı tespit edilmiştir. Akınoğlu ve Sarı nın İlköğretim Programlarında Çevre Eğitimi (2009) isimli çalışmalarında ve Tanrıverdi nin Sürdürülebilir Çevre Eğitimi Açısından İlköğretim Programlarının Değerlendirilmesi (2009) isimli çalışmasında da benzer bir sonuca ulaşılmıştır. Araştırmada fen ve teknoloji dersi kapsamındaki çevre içerikli kazanımların bazılarının Türkçe ve sosyal bilgiler derslerindeki bazı kazanımlarla ilişkilendirildiği, sosyal bilgiler dersi kapsamındaki çevre içerikli kazanımların ise fen ve teknoloji dersindeki bazı kazanımlarla ilişkilendirildiği tespit edilmiştir. Ayrıca çevre içerikli kazanımların, az sayıda ara disiplin kazanımıyla ve Atatürkçülük ile ilgili konuların kazanımlarıyla ilişkilendirilmiş olduğu saptanmıştır. Bu disiplinler arası ilişkilendirmelerin ise nasıl sağlanacağı öğretim programında açık ve net olarak belirtilmemiştir. Bu sonuçlar çerçevesinde, disiplinler arası yaklaşım açısından ilişkilendirilen çevre içerikli kazanımların sayısının oldukça sınırlı olduğu söylenebilir. Oysa disiplinler arası yaklaşımda esas olan faklı disiplinlerle sağlanan ilişkilendirmelerdir. Yukarıdaki sonuçlara bakıldığında ilköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre eğitiminin disiplinler arası yaklaşıma uygun olmadığı söylenebilir. Öneriler Araştırmada elde edilen bulgular ve sonuçlar ışığında şu önerilerde bulunulabilir: - İlköğretim 7. sınıf öğretim programlarındaki çevre eğitiminin disiplinler arası yaklaşıma uygun hale gelebilmesi için; o Çevre içerikli kazanımların farklı disiplinlere ait daha fazla kazanımla ilişkilendirilmesi, o Çevre içerikli kazanımların, faklı disiplinlerle ilişkilendirmelerinin açık ve net ifade edilmesi, o Daha fazla kazanımın faklı disiplinlerle ilişkilendirilmesi gerekmektedir. - Bu çalışma, ilköğretim 7. sınıf öğretim programları ile sınırlı olduğu için, diğer sınıf seviyeleri için de benzer bir çalışma yürütülebilir. - İlköğretim düzeyinde disiplinler arası yaklaşımı ve çevre eğitimini birlikte alan araştırmaların (örn. Skelly and Zajicek, 1998; Güven ve Hamalosmanoğlu, 2012) sayısı az olduğu için özellikle ilköğretimde bu tür araştırmalara ihtiyaç vardır ve bu yönde araştırmalar yapılabilir. 28
Kaynaklar Alım, M. (2006). Avrupa Birliği Üyelik Sürecinde Türkiye de Çevre ve İlköğretimde Çevre Eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14 (2), 599-616. Erişim: 04.07.2011, ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı. Akınoğlu, O. ve Sarı, A. (2009). İlköğretim Programlarında Çevre Eğitimi. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 30, 5-29. Erişim: 04.07.2011, http://ebd.marmara.edu.tr/arsiv_sayi_detay.php ÇOB (2007). Türkiye Çevre Durum Raporu. Ankara. Erişim: 06.09.2011, http://www.cedgm.gov.tr/ced/anasayfa/webuygulama/turkiyecevredurumraporu.aspx?sfl ang=tr Çolakoğlu, E. (2010). Haklar Söyleminde Çevre Eğitiminin Yeri ve Türkiye de Çevre Eğitiminin Anayasal Dayanakları. TBB Dergisi, 88, 151-171. Erişim: 05.09.2011, http://portal.ubap.org.tr/app_themes/dergi/2010-88-594.pdf Felice, J., Giordan, A. and Souchon, C. (1985). Interdisciplinary Approaches in Environmental Education. Unesco-UNEP International Environmental Education Programme, Environmental Education Series (14). Date accessed: 04.07.2011, http://unesdoc.unesco.org/images/0006/000633/063334eo.pdf Focht, W. ve Abramson, C. I. (2009). The Case for Interdisciplinary Environmental Education and Research. American Journal of Environmental Sciences, 5 (2), 124-129. Date accessed: 26.04.2011, http://www.doaj.org/ Güven, E. ve Hamalosmanoğlu, M. (2012). İlköğretim 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabındaki Çevre İçerikli Etkinliklerin Disiplinler Arası Yaklaşım Yönünden İncelenmesi. Journal of European Education, 2 (1). Erişim: 22.03.2012, http://jee.erciyes.edu.tr/current.html Harman, G. (2011). 7. Sınıf Fen ve Teknoloji Öğretim Programındaki Çevreyle İlgili Kazanımların Ulusal Fen Eğitimi Standartlarıyla Uyumu. 2 nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications. Antalya: 27-29 Nisan 2011. Erişim: 04.07.2011, http://www.iconte.org/fileupload/ks59689/file/299._gonca.harman.pdf Intergovernmental Conference on Environmental Education-Final Report (1978). UNESCO-UNEP, Tiflis:14-26 Ekim 1977. Date accessed: 04.07.2011, http://www.gdrc.org/uem/ee/ee- Tbilisi_1977.pdf Jacobs, H. H. (1989). Interdisciplinary Curriculum: Design and Implementation. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development. Date accessed: 06.09.2011, http://www.eric.ed.gov/ MEB (t.y.). Sosyal Bilgiler 4.-5. Sınıf Programı. Erişim:01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=2 MEB (2006a). İlköğretim Beden Eğitimi Dersi Öğretim Programı (1-8. Sınıflar). Ankara. Erişim: 01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx MEB (2006b). İlköğretim Müzik Dersi Öğretim Programı (1-8. Sınıflar). Ankara. Erişim: 01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=2 MEB (2006c). İlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara. Erişim: 02.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=14 MEB (2006d). İlköğretim Teknoloji ve Tasarım Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara.Erişim:01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=3 MEB (2006e). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi (6,7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara. Erişim: 01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx MEB (2009). İlköğretim Matematik Dersi 1-5. Sınıflar Öğretim Programı. Ankara. Erişim:01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx?tur=&lisetur=&ders=&sira=&sinif=&sayfa=2 29
MEB (2010a). İlköğretim Görsel Sanatlar Dersi 1-8. Sınıflar Öğretmen Kılavuz Kitabı. Erişim:01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx MEB (2010b). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4,5,6,7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara. Erişim:01.07.2011, http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx Pearce, J. M. ve Russill, C. (2005). Interdisciplinary Environmental Education: Communicating and Applying Energy Efficiency for Sustainability. Applied Environmental Education and Communication, 4, 65-72. Date accessed: 03.10.2011, http://web.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=ceef25c8-78d9-4914-a4ae- 7bb8f5ce70d2%40sessionmgr13&vid=1&hid=13 Semerjian, L., El-Fadel, M., Zurayk, R. ve Nuwayhid, I. (2004). Interdisciplinary Approach to Environmental Education. Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practise, 130 (3), 173-181. Date accessed: 03.10.2011, http://web.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=3befd55b-c71d-4b24-b5c6- bf49c7763843%40sessionmgr13&vid=1&hid=13 Skelly, S. M. and Zajicek, J. M. (1998). The Effect of an Interdisciplinary Garden Program on the Environmental Attitudes of Elementary School Students. HortTeknology, 8 (4), 579-583. Date accessed:10.03.2012, http://horttech.ashspublications.org/content/8/4/579.short Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir Çevre Eğitimi Açısından İlköğretim Programlarının Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34 (151), 89-103. Erişim: 04.07.2011, http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/eb/article/viewfile/610/89 Uğurlu, Ö. ve Demirer, Y. (2008). Disiplinlerarası Çevre Eğitimi Üzerine Ulusal ve Uluslararası Örnekler: Bilimsel Faaliyet, Siyasi Karar Verme Süreci ve Eğitim. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 6 (23), 94-111. Erişim: 23.08.2011, http://www.egitimbilimtoplum.com.tr/index.php/ebt/article/view/203/pdf Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 30