Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Olan Hastalarda Prognostik Faktörlerin Sağkalıma Etkisi

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Olan Hastalarda Prognostik Faktörlerin Sağkalıma Etkisi Ayşe Handan ÖZDEN, Hülya BAYIZ, Bahadır BERKTAŞ, Nihal BAŞAY, Neslihan MUTLUAY, Deniz KÖKSAL, Mine BERKOĞLU Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Kliniği, ANKARA ÖZET Amaç: Bu çalışmada, sağkalımı etkileyen prognostik faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Üç yüz altı küçük hücreli dışı akciğer kanseri olgusu retrospektif olarak değerlendirildi. Sağkalım değerlendirmesi amacıyla hastalar tarandığında 56 hastanın akıbeti bilinmediği için sağkalım analizlerine 250 hasta alındı. Sonuçlar: Tek değişkenli analizde, yaş, semptom varlığı, ECOG performans skoru, metastaz varlığı, evre, lökosit düzeyi, hemoglobin düzeyi, trombosit düzeyi, SGPT düzeyi ve kalsiyum düzeyinin sağkalım ile ilişkili olduğu gösterildi. Çok değişkenli analizde, ECOG performans skoru 3, 4 olanların ölüm hızları, ECOG performans skoru 0, 1, 2 olanlara göre 2.94 kat fazlaydı. Evre IB olgularla karşılaştırıldığında, Evre IIIB olguların ölüm hızları 2.78 kat, Evre IV olguların ölüm hızları ise 5.1 kat daha yüksek bulundu. Ölüm hızları trombosit düzeyi yüksek olanlarda 1.69 kat, SGPT düzeyi normalden az olanlarda 1.54 kat fazla, polisitemisi olanlarda 5.1 kat fazla bulundu. Yorum: Klinik değerlendirmenin yanı sıra rutin olarak yapılan ve maliyeti düşük olan kan testleri prognozu belirlemede yararlıdır. ANAHTAR KELİMELER: Küçük hücreli dışı akciğer kanseri, prognostik faktörler, sağkalım Geliş tarihi: 21 Aralık 2008 Düzeltme sonrası kabul tarihi: 31 Aralık 2008 SUMMARY THE EFFECT OF PROGNOSTIC FACTORS ON SURVIVAL IN NON-SMALL CELL LUNG CANCER PATIENTS Aim: In order to determine the prognostic factors that affect survival. Material and Methods: We retrospectively analyzed 306 patients with non-small cell lung cancer. When we review the patients for survival analysis, we could not learn the current status of 56 patients that 250 patients were taken into survival analysis. Results: In univariate analysis, age, the presence of symptoms, ECOG performance score, the presence of metastasis, stage, leucocyte count, hemoglobin level, thrombocyte count, SGPT level and calcium level were related to survival. In multivariate analysis, mortality rate was 2.94 times higher in patients with ECOG performance score 3, 4 compared to those with ECOG score 0, 1, 2. Mortality rate was 2.78 times higher in patients with Stage IIIB, 5.1 times higher in patients with Stage IV compared those with Stage IB. Mortality rate was 1.69 times higher in patients with high thrombocyte counts; 1.54 times higher in patients with lower SGPT levels than normal; 5.1 times higher in patients with polycythemia. Conclusion: As a result, in addition to clinical examination, routinely performed blood tests with low costs are useful to determine the prognosis. KEY WORDS: Non-small cell lung cancer, prognostic factors, survival Received: December 21, 2008 Accepted after revision: December 31, 2008 59

Özden AH, Bayız H, Berktaş B, Başay N, Mutluay N, Köksal D, Berkoğlu M. GİRİŞ Akciğer kanseri, tüm kanser olgularının %12.8 inden ve kanser ölümlerinin %17.8 inden sorumludur. En gelişmiş tedavi uygulamalarına rağmen tanı konulduktan sonra, tüm akciğer kanserli hastaların ancak %15 i 5 yıldan fazla yaşayabilmektedir. Opere edilmeyen küçük hücreli dışı akciğer kanseri (KHDAK) olan olgularda bu oran %2-3 iken, opere edilenlerde %25-40 tır (1). Akciğer kanserinde prognostik faktörlerin belirlenmesi önemlidir. Bu faktörlerin belirlenmesiyle, hasta için en uygun tedavi protokolü seçilebilir, her hastanın kişisel prognozu tahmin edilebilir, karşılaştırmalı klinik çalışmalarda gruplara alınan hastalarda homojenite sağlanarak daha sağlıklı sonuçlar elde edilebilir ve ülkelere uygun sağlık politikaları geliştirilebilir (2-4). Bu çalışmada, KHDAK lı olgularda tedavi öncesi yaş, kilo kaybı, sosyoekonomik durum, performans durumu, hastalık evresi gibi klinik özelliklerin prognoz üzerine etkisini, prognozda etkili olduğu düşünülen kolay yapılabilir rutin biyokimyasal ve hemogram parametrelerinin sağkalıma etkisini ve tanımlanan prognostik faktörlerin hastanın yaşam süresi üzerine olan etkilerini araştırmayı amaçladık. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmaya hastanemiz göğüs hastalıkları kliniklerine başvuran ve histopatolojik olarak KHDAK tanısı konan 306 olgu dahil edildi. Bu olgularda, prognostik önemi olduğu düşünülen klinik ve laboratuvar özelliklerin sağkalıma olan etkisi retrospektif olarak araştırıldı. Çalışmaya alınan 306 olgunun dosya verileri kaydedildi. Olgular, International Union Aganist Cancer (UJCC) ve American Joint Comitte on Cancer (AJCC) tarafından önerilen evreleme sistemi ile evrelendi (5). Evreleme için olguların dosyada kayıtlı olan, fizik muayene bulguları, fiberoptik bronkoskopi bulguları ve radyolojik incelemeleri (bilgisayarlı toraks tomografisi, abdomen ultrasonu ve/veya tomografisi, beyin tomografisi ve/veya manyetik rezonans görüntülemesi, tüm vücut kemik sintigrafisi) kullanıldı. Olguların tanı aşamasındaki metastaz yerleri ve sayısı, varsa kilo kaybı ve miktarı, performans durumları; ayrıca tanı aşamasındaki rutin kan sayımı (hemoglobin, hematokrit değerleri, trombosit ve lökosit sayıları) ve biyokimyasal incelemeleri [açlık kan şekeri, kan üre azotu (BUN), kreatinin klerensi, sodyum, albumin, aspartat aminotransferaz (AST), alanin aminotransferaz (ALT), laktat dehidrogenaz (LDH), alkalen fosfataz (ALP)] kaydedildi. Performans durumunun değerlendirilmesi için ECOG performans skalası kullanıldı. Sağkalım değerlendirmesi amacıyla hastalar tarandığında, 56 hastanın akıbetinin ne olduğu çeşitli nedenlerle öğrenilemedi. Bu nedenle sağkalım analizine 56 hasta alınamadı. Ulaşılabilen 250 hastanın 220 si arandığı tarihte yaşamıyordu. Otuz hasta halen hayattaydı. Sağkalım süresi, tanı tarihinden itibaren hastaların öldükleri ya da en son arandıkları tarihe kadar geçen süre olarak belirlendi. İstatistiksel analizler SPSS yazılımı ile yapıldı. Sürekli değişkenlerin ikili karşılaştırmasında Student s t-testi kullanıldı. Bu çalışmanın amacı olan prognozda etkili faktörlerin araştırılmasında Cox regresyon analizi kullanıldı. Birden çok faktörün bir arada ve birbirleri ile etkileşim içinde bulunabileceğinin düşünüldüğü durumlarda regresyon analizi ile (etkileri diğer değişkenlerden bağımsız) faktörler saptanabilir. Bu çalışmada bağımlı değişkenimiz sağkalım süresi olduğundan ve henüz ölmemiş ya da kontrolden çıkmış (sansürlü olgular) bulunduğundan Cox regresyonu uygulanmıştır. Tek değişkenli analizlerde önemli görünen değişkenler Forward Likelihood Ratio yöntemi ile Cox regresyonuna sokulmuş, kategorik değişkenler indikatör yöntemi ile normal ya da az riskli durumlar referans olacak şekilde kodlanmıştır. Birbiri ile yüksek oranda korelasyon gösteren değişkenlerden sadece biri analize alınmıştır. Tek covariate (etki değiştirici) varlığında sağkalımları incelemek için Kaplan Meier Sağkalım Analizi yapılmış ve sağkalım eğrilerinin karşılaştırılmasında Mantel Haetzel (log rank) Testi kullanılmıştır. Sürekli değişkenleri kategorize ederken hastanemiz laboratuvarlarında kullanılan normal değerler göz önüne alınmıştır. SONUÇLAR Çalışmaya alınan 306 olgunun 272 (%88.9) si erkek, 34 (%11.1) ü kadındı. Olguların klinik özellikleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Sağkalım değerlendirmesi amacıyla hastalar tarandığında, 56 (%18.3) hastanın akıbeti hakkında bilgi edinilemedi. Otuz (%9.8) hasta halen yaşıyordu. İki yüz yirmi (%71.9) hasta ölmüştü. Bu nedenle sağkalım analizleri 250 olgu ile yapıldı (Tablo 2). 60

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Olan Hastalarda Prognostik Faktörlerin Sağkalıma Etkisi Tablo 1. Çalışmaya alınan olguların klinik özellikleri. Olgu sayısı % Cinsiyet Erkek 272 88.9 Kadın 34 11.1 Sigara İçen 255 83.3 İçmeyen 51 16.7 Mesleki ve çevresel maruziyet Var 85 27.8 Yok 221 72.2 Kilo kaybı > 5 kg 77 25.2 < 5 kg 229 74.8 Semptom varlığı Var 299 97.7 Yok 7 2.3 Semptom süresi < 2 ay 98 32.0 > 2 ay 208 68.0 Performans durumu (ECOG) 0-2 275 89.9 3-4 31 10.1 Metastaz varlığı Yok 157 51.3 Tek metastaz 102 33.3 Birden çok metastaz 31 10.1 Bilinmeyen 16 5.2 Hücre tipi Epidermoid kanser 138 45.1 Adenokanser 92 30.1 Ayırım yapılamayan 76 24.8 KHDAK Evre Evrelendirilemeyen 23 7.5 Evre I-II 45 14.7 Evre III-IV 238 77.7 KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı. Tablo 2. Hastaların son durumları. Hastanın son durumu Sayı % Yaşıyor 30 9.8 Öldü 220 71.9 Haber alınamadı 56 18.3 Toplam 306 100.0 Tek değişkenli analizler, çok değişkenli (covariate) Cox regresyonu uygulamadan önce önemli gözüken bağımsız değişkenlerin belirlenmesiyle yapıldı. Tablo 3 te gösterildiği gibi bu değişkenlerden p değeri 0.1 den küçük olanlar ve daha önce yapılan çalışmalarda önem verilen kilo kaybı değişkeninin, çok değişkenli analize alınmasına karar verildi. Değişkenler regresyonda en etkili görünen formlarına göre sınıflandı. Performans durumu, ECOG 0-2 ve 3-4 olarak iki grupta ele alındı. Biyokimyasal parametreler, Cox regresyonunda kolay yorumlanabilir sonuçlar verebilmeleri için normal, normalden düşük ve normalden fazla düzeyde olmak üzere 3 grupta sınıflandı (Tablo 4). Çok değişkenli Cox regresyon analizinde; 250 olgunun 23 ü eksik veri nedeniyle analize alınmadı. Kalan 227 olgunun 197 si ölmüş, 30 u son kontrol tarihlerinde halen hayatta idi. Buna göre 30 olgu sağkalım analizlerinde kullanılan terminoloji gereği sansürlü olguydu. Evre IA olan 5 olgu sayı azlığı nedeniyle analize dahil edilmedi. Sonuç olarak; analiz 222 hasta (192 ölen ve 30 sansürlü) ile yapıldı. Tablo 4 te görüldüğü gibi ECOG performans skoru 3-4 olanların ölüm hızları, ECOG performans skoru 0-2 olanlara göre 2.94 kat daha fazlaydı. Evre IIIB hastalarının ölüm hızları referans olan Evre IB hastalara göre 2.78 kat daha fazla, Evre IV hastalarının ölüm hızları referans olan Evre IB hastalara göre 5.1 kat daha fazla bulunmuştur. Polisitemik hastaların ölüm hızları normal hemoglobin düzeyi olanlara göre 5.4 kat daha fazla, trombosit sayısı normalden yüksek olanların ölüm hızları normal olanlara göre 1.69 kat daha fazla bulunmuştur. Yine ALT düzeyi normalden düşük (bizim çalışmamızda < 10) olan olgularda ölüm hızı normal olanlara göre 1.54 kat fazla bulunmuştur (Tablo 4). Evre ve ECOG performans skorunun tek başına etkilerini incelemek için Kaplan-Meier sağkalım analizleri yapılmıştır (Tablo 5,6). Sağkalım eğrileri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (log rank p= 0.0001) (Şekil 1,2). TARTIŞMA Akciğer kanseri varlığında, hem hasta hem de hekim için asıl önemli süreç, histopatolojik tanıya ulaşılmasıyla başlar. Hastanın prognozunun belirlenmesi, tedavinin planlanmasında, hastanın önündeki yaşam süresi ve kalitesini belirlemede, ayrıca hastalığın topluma getireceği ekonomik yük konusun- 61

Özden AH, Bayız H, Berktaş B, Başay N, Mutluay N, Köksal D, Berkoğlu M. Tablo 3. Tek değişkenli analizler (tek değişkenli Cox regresyon analizi). Değişkenler p Cinsiyet 0.412 Yaş (65 yaş altı ve üstü) 0.008* Sigara kullanımı 0.519 Mesleksel ve çevresel maruziyet 0.506 Kilo kaybı (5 kg dan az ve çok) 0.212 Semptom varlığı 0.021* Semptom süresi 0.860 ECOG performans skoru 0.0001* Metastaz varlığı 0.0001* Evre 0.0001* Hücre tipi (epidermoid 0.448 kanser, adenokanser) Lökosit sayısı 0.088* Hemoglobin düzeyi 0.068* Trombosit sayısı 0.017* AST düzeyi 0.581 ALT düzeyi 0.039* LDH düzeyi 0.563 Kalsiyum düzeyi 0.014* Albumin düzeyi 0.470 * p< 0.1 istatistiksel olarak anlamlıdır. AST: Aspartat aminotransferaz, ALT: Alanin aminotransferaz, LDH: Laktat dehidrogenaz. da yol göstericidir (2-4). Hastalık evresi ve hastanın performans durumu tanımlanan en önemli prognostik faktörlerdir (6-14). İleri evre KHDAK olan 411 olgunun incelendiği bir çalışmada, uzak organ metastazı varlığının kötü prognostik faktör olduğu gösterilmiştir. Aynı çalışmada, tedavi planlanmasında, hastalık evresinin yanı sıra, performans durumu, kilo kaybı ve serum albumin düzeyinin de etkili olması gerektiği belirtilmiştir (12). Genç ve yaşlı olguların tedavi yanıtlarının karşılaştırıldığı bir çalışmada, yaşın tedavi yanıtında etkili bir faktör olmadığı, ancak performansı iyi, hastalığı erken evrede ve kilo kaybı %5 in altında olan hastalarda tedavi yanıtlarının daha iyi olduğu saptanmıştır (15). Evre IV KHDAK olan 172 hastanın incelendiği bir çalışmada ECOG performans durumunun 2 nin üzerinde olması, serum albumin düzeyinin 3 ün altında olması ve birden fazla metastaz yerinin olması kötü prognostik faktörler olarak belirlenmiştir (16). Performans durumu iyi olan KHDAK lı olguların kemoterapi ile daha uzun yaşadıkları ve kemoterapinin performans durumu iyi olan olgularda yaşam kalitesini artırdığı da bildirilmiştir (17,18). Bizim çalışmamız da literatürdeki çalışmaları destekler niteliktedir. İleri evre olgularda ölüm hızları daha yüksek bu- Tablo 4. Çok değişkenli analiz. Evre p Odds oranı Odds oranı güven aralığı ECOG 0.0001 2.94 1.80-4.80 Evre IB 0.0001 Referans IIB 0.727 1.16 0.50-2.71 IIIA 0.187 1.61 0.80-3.28 IIIB 0.001 2.78 1.52-5.08 IV 0.0001 5.10 2.83-9.20 Hemoglobin düzeyi Normal 0.006 Referans Anemi 0.101 0.76 0.54-1.06 Polisitemi 0.010 5.40 1.50-19.38 Trombosit düzeyi Normal 0.010 Referans Trombositopeni 0.358 1.26 0.77-2.07 Trombositoz 0.020 1.69 1.21-2.38 ALT düzeyi Normal 0.040 Referans Normalden düşük 0.019 1.54 1.07-2.20 Normalden yüksek 0.501 0.80 0.42-1.52 ALT: Alanin aminotransferaz. 62

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Olan Hastalarda Prognostik Faktörlerin Sağkalıma Etkisi Tablo 5. Evrelere göre sağkalım süreleri. Median Evre sağkalım (ay) Güven aralığı IB 31 26-36 IIB 28 17-39 IIIA 20 8-32 IIIB 16 11-21 IV 6 4-8 Tablo 6. ECOG performans skoruna göre sağkalım süreleri. Median ECOG sağkalım (ay) Güven aralığı 0-2 16 2-30 3-4 13 10-16 lunmuştur. Uzak organ metastazı olanlarda sağkalım daha düşük bulunmuştur. Ayrıca, ECOG performans skoru sağkalım ile ilişkili bulunmuş, performans skoru yüksek olan hastalarda ölüm hızları yüksek bulunmuştur. KHDAK lı hastalarda yaş ve cinsiyetin prognoza etkisi birçok çalışmada araştırılmış ve değişik sonuçlar ortaya konmuştur. Oldukça geniş bir hasta serisini (n= 2531) inceleyen bir çalışmada, kadın cinsiyet ve yaşın 70 in altında olması iyi prognostik faktörler olarak tanımlanmıştır (19). Evre I KHDAK lı olan olguların alındığı bir çalışmada, kadın cinsiyette prognozun daha iyi olduğu görülmüştür (20). İleri evre KHDAK lı olguların incelendiği bir diğer çalışmada, yaşın yaşam süresini etkileyen bir faktör olmadığı, cinsiyetin istatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte prognozda önemli olduğu belirtilmiştir (12). Bizim çalışmamızda, cinsiyet sağkalıma etkili bulunmazken, 65 yaş ve üzerinde olmak kötü prognoz ile ilişkili bulunmuştur. Rezeke edilebilir KHDAK varlığında histolojik alt tiplerin prognostik önemi konusunda netlik yoktur. Bazı serilerde yassı hücreli tipin, adenokarsinom ve büyük hücreli karsinoma göre daha iyi prognoza sahip olduğu bildirilirken, bazı çalışmalarda hücre tipinin prognostik değerinin olmadığı gösterilmiştir (11). Rezeke edilmeyen KHDAK da ise histolojik alt tipin prognostik faktör olmadığı belirtilmektedir (21). Bizim çalışmamızda da histolojik alt tip ile sağkalım arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmamıştır. Malign hastalarda eritropoetin seviyesinin normal olmayışı anemi veya polisitemi patogenezinde rol oynamakta ve kemik iliğindeki bu uyumsuzluğun miyelotoksik ajanlara hassasiyeti artırdığı bilinmektedir. Literatür gözden geçirildiğinde, bazı çalışmalarda yüksek hemoglobin seviyeleri iyi prognozla ilişkili bulunurken, bazı çalışmalarda çelişkili sonuçlar elde edilmiştir (19,22,23). Bizim çalışmamızda beklenenin aksine polisitemik hastaların ölüm hızları, normal hemoglobin düzeyi olanlara göre daha yüksek bulunmuştur. Bunun nedeninin akciğer kanserine eşlik eden kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve kor pulmonale gibi ek hastalıkların varlığı olabileceği düşüncesindeyiz. Trombositoz ve lökositoz akciğer kanserli hastalarda sıkça görülen iki durumdur. Her iki durum da, kanser tarafından ortaya çıkarılan doku hasarına karşı inflamatuvar bir yanıt olabileceği gibi, kemik iliğinin direkt tutulumuna bağlı bir reaksiyon olarak da gelişebilir (24). Ayrıca, lökositoz ve nötrofil bronşiyal obstrüksiyonun gerisinde gelişen infeksiyon nedeniyle de görülebilmektedir. Yapılan bir çalışmada, ileri evre hastalığı olan hastalarda trombosit sayılarının daha yüksek olduğu ve trombositozu olan hastalarda sağkalımın daha düşük olduğu görülmüştür (23). Kanserli hastalarda, semptomlar nadir görülmesine rağmen koagülasyon bozukluklarının da sık olduğu bilinmektedir. Hatta metastatik yayılımın mekanizmasında bu pretrombotik durumun da yer aldığı düşünülmektedir. Bu da kanser agresifliği ve kısa yaşam süresi ile ilişkilidir. Binden fazla baş-boyun tümörü, akciğer kanseri, kolon ve prostat kanseri olgusunu içeren, Veterans Administration Grubu nun çalışmasında, en sık görülen koagülasyon anomalileri, %45 oranında trombositoz ve %5 oranında hiperfibrinojemidir (24). KHDAK lı olan 70 hastanın incelendiği bir çalışmada, kanda trombin, antitrombin-3, plazmin alfa-2 plazmin inhibitör (PAP) kompleksi seviyesinin prognoza etkisi araştırılmış ve PAP seviyesinin hastalığın evresi, cinsiyet, yaş, histolojik tip, performans durumu, tümör boyutu ve yaygın metastaz varlığından bağımsız olarak kötü prognoz ile ilişkili 63

Özden AH, Bayız H, Berktaş B, Başay N, Mutluay N, Köksal D, Berkoğlu M. 1.0 Evre I Kümülatif sağkalım 0.8 0.6 0.4 IIB IIIA IIIB IV 0.2 0.0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Şekil 1. Evreye göre sağkalım eğrileri (p= 0.0001). 1.0 ECOG 0 Kümülatif sağkalım 0.8 0.6 0.4 1 2 3 4 0.2 0.0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Şekil 2. ECOG a göre sağkalım eğrileri (p= 0.0001). olduğu gösterilmiştir (25). Bizim çalışmamızda da trombositoz hem tek değişkenli hem de çok değişkenli analizde, lökositoz ise tek değişkenli analizde sağkalıma negatif etkili prognostik faktörler olarak tespit edilmiştir. AST ve ALT başta olmak üzere karaciğer fonksiyon testlerindeki bozukluk büyük olasılıkla akciğer kanserinde sık görülen karaciğer ve kemik metastazlarına bağlanmaktadır. Rawson ve arkadaşlarının çalışmasında, performans durumu, serum ALP düzeyi ve 64

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanseri Olan Hastalarda Prognostik Faktörlerin Sağkalıma Etkisi hastalık evresi en önemli prognostik faktörler olarak bulunurken; gamaglutamil transferaz (GGT), albumin, üre, AST, ALT, klor ve LDH düzeylerinin bunları destekleyen diğer prognostik faktörler olduğu belirtilmiştir (26). Bizim çalışmamızda karaciğer enzimlerinden ALT düşüklüğünün, sağkalıma negatif etkili prognostik faktör olduğu görülmüştür. Malignitelerde LDH yüksekliği, tümör nekrozu veya inflamasyona sekonder enzim açığa çıkışına bağlıdır. Yüksek seviyeler tümör kitlesinin büyüklüğü ile korelasyon gösterir. İkili kemoterapi rejimi ile tedavi edilen lokal ileri evre veya metastatik KHDAK lı olan 42 hastanın değerlendirildiği bir çalışmada, serum NSE ve LDH düzeyleri metastatik hastalığı olanlarda daha yüksek bulunurken, bu hastalarda sağkalımın daha kısa olduğu görülmüştür (27). Rezeke edilmiş Evre I KHDAK lı olan olgularla yapılmış bir çalışmada yüksek serum LDH düzeyleri artmış ölüm hızı ile ilişkili bulunmuştur (28). Küçük hücreli akciğer kanseri (KHAK) olan 61 hastanın retrospektif olarak değerlendirildiği bir çalışmada, LDH düzeyi en önemli prognostik faktörlerden biri olarak bulunmuştur (4). Akciğer kanseri olan 73 olgunun incelendiği bir çalışmada uzak organ metastazı ile laboratuvar bulguları arasındaki ilişki araştırılmış, LDH ve ALP yüksekliğinin metastaz varlığında anlamlı ölçüde daha sık olduğu, ancak bu sıklığın KHDAK lı olan hastaların yarısına yakınını kapsarken, KHAK lı olanlarda daha geniş bir hasta grubunu kapsadığını gözlemişlerdir. Metastazı olmayan hastalarda, özellikle ALP yüksekliği çok az orandaki hastada saptanmıştır. Bu durumda her iki parametredeki yüksekliğin hastalığın yaygınlığını işaret etmekle birlikte özgün bir metastaz varlığı hakkında kaygıyı artırdığı, bunun dışında fazla bir anlam taşımadığı düşünülmüştür (29). Bizim çalışmamızda, LDH düzeyleri ile sağkalım arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Bu sonucun bir nedeni, LDH seviyesi yüksek olan hasta sayısının sınırlı olması olabilir düşüncesindeyiz. Hipoalbuminemi prognozu olumsuz yönde etkileyen bir faktördür. Hastalığın ciddiyetinin belirlenmesinde kullanılabileceğinden bahsedilmektedir. Yapılan çalışmalarda düşük albumin düzeylerinin kötü prognostik faktör olduğu gösterilmiştir (11). Ancak bizim çalışmamızda albumin düzeyleri ile sağkalım arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki gösterilememiştir. Akciğer kanseri olan hastalarda görülen kilo kaybı, enerji, lipid ve protein metabolizmasındaki değişikliklere bağlanmaktadır. Kilo kaybı varlığının kötü prognoz ile ilişkili olduğu çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir (4,11,23). Ancak bizim çalışmamızda, kilo kaybı ile sağkalım arasında istatistiksel anlamlı ilişki saptanmamıştır. Sonuç olarak; çalışmamızda sağkalıma etkili prognostik faktör olduğu düşünülen klinik ve laboratuvar 19 parametrenin, tek değişkenli analizinde, yaş, semptom varlığı, ECOG, metastaz varlığı, evre, lökosit sayısı, trombosit sayısı, hemoglobin düzeyi, ALT ve kalsiyum düzeyinin sağkalım ile ilişkili olduğu görüldü. Çok değişkenli analizde ise ECOG, evre, hemoglobin düzeyi, trombosit düzeyi ve ALT düzeyinin sağkalıma etkisi gösterildi. Basit bir klinik değerlendirmenin yanı sıra rutin olarak yapılan ve maliyeti düşük olan kan testleri prognozu belirlemede oldukça yararlıdır. Sağkalıma etkili olduğu düşünülen parametrelerle yapılan, tam bir prognostik değerlendirmenin klinik kullanımının yaygınlaştırılması gerektiği düşüncesindeyiz. KAYNAKLAR 1. Postmus EP. Epidemiology of lung cancer. In: Fishman AP, ed. Fishman s Pulmonary Diseases and Disorders. 3 rd ed. New York: Mc Graw Hill Book Co, 1998;1707-17. 2. Bucceri G, Ferrigno D. Prognostic factor in lung cancertables and comments. Eur Respir J 1994;7:1350-64. 3. Doyle LA, Aisner J. Clinical presentation of lung cancer. In: Roth JA, Ruckdeschel JC, Weisenburger TA, eds. Thoracic Oncology. Philadelphia: WB Saunders Co, 1989;1364-67. 4. Arul M, Kurt B, Gülhan M ve ark. Küçük hücreli akciğer kanserlerinde prognostik faktörler. Acta Oncologica Turcica 2000;33:27-33. 5. Mountain CF. Revisions in the international system for staging lung cancer. Chest 1997;111:1710-7. 6. Gülhan M, Ertürk A, Kurt B, Çapan N. Küçük hücreli akciğer kanserli 138 olgunun klinik özellikleri ve sağkalım sonuçları. Acta Oncologica Turcica 2001;34:52-7. 7. Gülhan M, Ertürk A, Canbakan S ve ark. Akciğer kanserinde beyin metastazı: 44 hastanın retrospektif analizi. Solunum Hastalıkları 2002;13:256-64. 8. Alpar S, Uçar N, Turgut A ve ark. Akciğer kanserli hastalarda uzak metastaz ile organa özgül semptomların ilişkisi. Tuberk Toraks 2004;52:14-8. 9. Kimura T, Kudah S, Hırata K, et al. Factors in elderly patients with unresectable nonsmall cell lung cancer. Anticancer Res 2001;21:1379-84. 10. Zandwuk NV, Wolter JM, Sjoerd R. Prognostic factors in NSCLC: Recent experiences. Lung Cancer 1995;12 (Suppl 1):27-33. 65

Özden AH, Bayız H, Berktaş B, Başay N, Mutluay N, Köksal D, Berkoğlu M. 11. Michael DB, Diave D, William JM. Prognostic factors in non-small cell lung cancer. Chest 2002;122:1037-57. 12. Hespanhol VQ, Magalhaes A, Santos AR, Coelhol M. Survival predictors in advanced non-small cell lung cancer. Lung Cancer 1995;13:253-67. 13. Tuija W. Confirmation of a prognostic index for patients with inoperable non-small cell lung cancer. Radiother Oncol 1997;44:9-15. 14. Kawahara M, Furuse K, Kodama M, et al. Randomized study of cisplatin versus cisplatin plus vindesin for nonsmall cell lung carcinomas. Cancer 1991;68:714-9. 15. Clement D, Miron L, Marinca M. Age-related prognostic factors and treatment results for advanced non-small cell lung cancer. Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi 2007;111:856-63. 16. Paralkar VR, Li T, Langer CJ. Population characteristics and prognostic factors in metastatic non-small cell lung cancer: A fox chase cancer center retrospective. Clin Lung Cancer 2008;9:116-21. 17. Satoh H, Ishikawa H, Ohara G, et al. Long-term survivors after chemoterapy in advanced nonsmall cell lung cancer. Anticancer Res 2007;27:4457-60. 18. Bircan A, Berktaş MB, Bayiz H, et al. Effect of chemotherapy on quality of life for patients with lung cancer. Turkish Resp J 2003;4:61-6. 19. Albain KS, Crowley JJ, Le Blanc M, et al. Survival determinants in extensives stage nonsmall cell lung cancer: The Southwest Oncology Group Experience. J Clin Oncol 1991;9:1618-26. 20. Hanagiri T, Sugio K, Uramoto H, et al. Gender difference as a prognostic factor in patients undergoing resection of nonsmall cell lung cancer. Surg Today 2007;37:546-51. 21. Hayakawa K, Mitsuhanshi N, et al. Definitive radiation therapy for medicaly inoperable patients with stage 1 and 2 non-small cell lung cancer. Rad Oncol Invert 1996;4:165. 22. Ademuyiva FO, Johnson CS, White AS, et al. Prognostic factors in stage III non-small cell lung cancer. Clin Lung Cancer 2007;8:466-7. 23. Engan T, Hannisdal E. Blood analyses as prognostic factors in primary lung cancer. Acta Oncol 1990;29:151-4. 24. Buccheri G, Ferrgno D, Ginardi C. Haemostatic abnormalities in lung cancer: Prognostic implications. Eur J Cancer 1997;33:50-5. 25. Taguchi O, Gabazza EC, Yashida M, et al. High plasma level of plasmin alpha 2 plasmin inhibitor complex is predictor of poor prognosis in patients with lung cancer. Clin Chim Acta 1996;244:69-81. 26. Rawson NSB, Peto J. An overview of prognostic factors in lung cancer. Br J Cancer 1990;61:597-604. 27. Van Z, Jassem E, Bonfier JM. Serum neuron spesific enolase and lactate dehydrogenase as predictors of response to chemotherapy and survival in nonsmall cell lung cancer. Semin Oncol 1992;19:37-43. 28. Gail MH, Eagan RT, Feld R, et al. Prognostic factors in patients with resected stage 1 non-small cell lung cancer. A report from the Lung Cancer Study Group. Cancer 1984;54:1802-13. 29. Metintaş M, Özdemir N, Ekici M ve ark. Bronş kanseri olgularında akciğer dışı metastaz ve metastazla ilgili semptom, fizik muayene ve laboratuar bulgularının ilişkisi. Solunum Hastalıkları 1994;5:63-7. Yazışma Adresi Deniz KÖKSAL Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Kliniği 06280 Keçiören/ANKARA e-mail: dckoksal@gmail.com 66