Yazılım Fonksiyonel Büyüklüğünün Yazılım Proje Yönetiminde Kullanımı

Yazılım Fonksiyonel Büyüklüğünün Yazılım Proje Yönetiminde Kullanımı Utilizing Software Functional Size for Software Project Management Barış Özkan Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü, Ankara bozkan@ii.metu.edu.tr Oktay Türetken Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü, Ankara oktay@ii.metu.edu.tr Onur Demirörs Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü, Ankara demirors@ii.metu.edu.tr Özet 1 Yazılım proje yönetimi faaliyetlerinin etkin şekilde gerçekleştirilmesine katkı sağlayacak yazılım özelliklerinin belirlenmesi, proje yöneticilerini bekleyen temel zorluklardan biri olmaya devam etmektedir. Yazılım fonksiyonel büyüklük ölçüleri yazılımın en temel özelliklerinden birini nicelemek amacıyla geliştirilmiştir. Çeşitli kısıt ve kaygılara rağmen, fonksiyonel büyüklük, yazılım proje yönetimine önemli vaatler sunmaktadır. Bu çalışmada, fonksiyonel büyüklüğün proje yönetimine hangi şekillerde katkı sağlayabileceği araştırılmıştır. Bunun için ilgili literatür incelemeleri yapılmış ve Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü nde yer alan proje yönetimi süreçlerinin üzerinden gidilerek fonksiyonel büyüklüğün bu alanlarda nasıl kullanılabileceği incelenmiştir. Çalışma, fonksiyonel büyüklüğün maliyet ve işgücü kestiriminin yanında, birçok alanda kullanılabileceğini göstermiştir. Abstract Determining software characteristics that will effectively support software project management remains to be one of the prevalent challenges for software project managers. Functional size measures were introduced to quantify one of the primary characteristics of software. Despite limitations and criticisms, functional size has significant promises to software project management. This paper explores the contributions of functional size measurement to project management. We performed a literature survey and investigated the use of functional size for project management practices defined in Project Management Body of Knowledge. The study demonstrated that, in addition to cost and effort estimation, functional size can bring significant contributions with diverse uses in project management. 1 Bu çalışma TÜBİTAK tarafından 107E010 projesi kapsamında desteklenmektedir. 1. Giriş Yazılım proje yöneticileri etkin bir yönetim için geliştirilen yazılım ile ilgili bilgiye ihtiyaç duyarlar. Büyüklük, mühendislik projelerinde ihtiyaç duyulan temel özelliklerden biridir ve proje yönetimini; kapsam belirleme, maliyet ve süre kestirimi, performans ve kalite ölçümü ve sözleşme yönetimi gibi alanlarda, destekler. Yazılım büyüklüğü, yazılım ürünleri, doküman ve teslimatlarının birçok özelliği ile ilişkilidir ve yazılım geliştiriciler büyüklüğü çok çeşitli ölçü ve yöntemlerle ölçmüşlerdir. Fenton [1], yazılım büyüklüğünü uzunluk, fonksiyonellik ve karmaşıklık boyutları olan çok-boyutlu vektörel bir özellik olarak tanımlamıştır. Büyüklüğü, projenin başından kapanışa dek ölçen ve kullanan ve buna bağlı ölçüleri proje yönetimi sürecinde değişik amaçlarla etkin bir şekilde kullanan diğer mühendislik disiplinlerinin aksine, yazılım büyüklük ölçümü daha çok proje maliyet ve işgücü kestirimi için kullanılmakta, diğer proje yönetimi süreçlerinde kullanımı kısıtlı ölçülerde kalmaktadır. Geliştirilen çeşitli yazılım büyüklük ölçümü yaklaşımlarından, yazılımın fonksiyonelliğini nicelemeye yönelik ölçü ve yöntemler uygulamada geniş kabul görmüş ve kullanım alanı bulmuştur. Yazılım fonksiyonel büyüklüğü yazılımın kullanıcısına sunduğu fonksiyonellik (işlevsellik) miktarını ölçer. Fonksiyonel büyüklük ölçümü (FBÖ) yöntemleri çoğunlukla geliştirme ve bakım projelerinde işgücü, maliyet ve süre kestirimleri için kullanılır. Proje yönetiminde kestirim yöntemlerinin önemi, FBÖ yöntemlerinin kestirim yöntemleri olarak değerlendirilmesi yanılgısını doğurmuştur. Fakat yazılım proje yönetimi esasen, proje kapsam ve risklerinin kontrolü ve izlenmesi, süreç performansının değerlendirilmesi, kurumsal seviyede standart ölçülerin oluşturulması gibi birçok başka alanda da büyüklük bilgisine ihtiyaç duyar. Bu çalışmada, yazılım fonksiyonel büyüklüğüne odaklanarak, fonksiyonel büyüklüğün çeşitli yazılım proje yönetimi pratiklerinde kullanımı ile ilgili yöntem ve yaklaşımlar araştırılmıştır. Proje Yönetimi Enstitüsü

tarafından yayınlanan Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü nde (Project Management Body Of Knowledge - PMBOK) [2] yer alan özel süreç bilgi alanları üzerinden giderek ve fonksiyonel büyüklüğü çeşitli proje yönetimi etkinliklerinde kullanan çalışmaları araştırarak, fonksiyonel büyüklüğü temel alan bu yöntem ve yaklaşımların yazılım proje yönetiminin ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığı incelenmiştir. İlgili süreç tanımlarını, girdiler, çıktılar, kullanılabilecek teknik ve araçlar ve süreçler arasındaki etkileşim ile beraber sunması ve bu alanda bilinen ve sıklıkla referans verilen bir kılavuz olması dolayısıyla, proje yönetimi etkinliklerinin belirlenmesinde Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü (PYBK) kullanılmıştır. PYBK nın bu yapısı ve süreçlerin bu şekilde gösterimi, fonksiyonel büyüklük ölçülerinin olası kullanım alanlarının belirlenmesini kolaylaştırmıştır. Süreç bilgi alanlarının fonksiyonel büyüklüğün kullanım alanlarına eşleştirilmesinde, her bilgi alanının süreç tanımı gözden geçirilmiş, fonksiyonel büyüklük ölçüsünün endüstri ve araştırma çalışmalarında kullanım alanları incelenerek sürecin hangi alanında etkin bir rol üsteleneceği, ne şekilde ve hangi düzeylerde kullanılabileceği belirlenmiştir. Makalenin bundan sonraki kısımları şu şekilde yapılandırılmıştır: 2. Kısım, fonksiyonel büyüklük ölçüleri, ilgili ölçme yöntemleri ve proje yönetimi süreçlerinde kullanımı ile ilgili çalışmaların özetini sunmaktadır. 3.Kısımda, PYBK nde yer alan süreç bilgi alanlarının fonksiyonel büyüklük ile ne şekilde desteklenebileceği sunulmuştur. 4. Kısım fonksiyonel büyüklüğün genel olarak tüm proje yönetimi süreçleri kapsamında kullanımını özetlemektedir. 2. İlgili Literatür Özeti Fonksiyonel büyüklüğün proje yönetiminde olası kullanım alanları incelenirken, hali hazırda en iyi pratikleri düzenli bir yapıda topladığı kabul edilen Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü (PYBK) ve diğer tarafta ISO/IEC tarafından onaylanmış ve bu alanda kabul görmüş üç ayrı FBÖ yöntemi (MkII FPA [3], IFPUG FPA [4] ve COSMIC FSM [5]) referans alınmıştır. Proje Yönetimi Enstitüsü tarafından yayınlanan Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü (PYBK) belirli bir süreç kümesi ve bunlara ait bilgi alanlarını (BA) içeren uluslararası alanda kabul görmüş bir referans kaynaktır [2]. PYBK nde bilgi; başlatma, planlama, yürütme, kontrol ve izleme ve kapatma olmak üzere beş proje yönetim süreci grubu şeklinde organize edilmiştir. Süreçler dokuz bilgi alanında kategorize edilmiştir: Proje entegrasyon yönetimi Proje kapsam yönetimi Proje zaman yönetimi Proje maliyet yönetimi Proje kalite yönetimi Proje insan kaynakları yönetimi Proje iletişim yönetimi Proje risk yönetimi Proje tedarik yönetimi PYBK her süreci, girdiler, çıktılar ve süreçte uygulanabilecek araç ve teknikler olmak üzere üç kısımda anlatır. Süreçler, bulundukları bilgi alanlarındaki veya diğer bilgi alanlarındaki süreçler ile doğrudan veya dolaylı olarak etkileşim içindedir. Allan Albrecht tarafından ilk olarak 1979 yılında geliştirilmesiyle Fonksiyon Nokta ölçüsü [6], oldukça ilgi görmüş ve projelerde kullanılmaya başlanmıştır. Fonksiyon Nokta Analiz (FPA - Function Point Analysis) yöntemi olarak tanımlanan bu yöntemde amaç, yazılım fonksiyonel gereksinimlerini, geliştirme yönteminden, uygulama dilinden ve kişilerden bağımsız şekilde nicelemekti. 1980 ve 90 lı yıllarda bu yöntemi geliştirmeyi veya kullanım alanını genişletmeyi amaçlayan birçok yeni sayma yöntemi tanımlandı. 1986 yılında Albrecht in geliştirdiği FPA yönteminin tasarım sorumlusu olarak Uluslararası Fonksiyon Nokta Kullanıcıları Grubu - IFPUG (International Function Point Users Group) oluşturuldu. O tarihten bu yana grup, sayma yöntemlerine açıklık getirilmesi, manüel, kılavuz ve çeşitli örneklerin hazırlanması gibi etkinliklerle yöntemi geliştirmeğe devam etmektedir. Mk II FPA yöntemi, C. Symons tarafından 1988 yılında IFPUG FPA yönteminin eksikliklerinin giderilmesi amacıyla tanımlanmıştır [3]. Başlangıçta iş bilişim sistemlerinin fonksiyonel büyüklüklerinin ölçülmesine odaklanan IFPUG ve Mk II yöntemlerinin aksine, 1999 yılında COSMIC (Common Software Measurement International Consortium) tarafından tanımlanan COSMIC fonksiyonel büyüklük ölçme yöntemi [5], yöntemin uygulama alanını iş bilişim sistemleri, gerçek-zamanlı ve bu ikisinin melezi sistemleri de içine alacak şekilde genişletti. Yöntemlerin çoğalması ile birlikte, 1996 yılında ISO (Uluslararası Standartlar Kurumu) temel kavramların ve ölçme sürecinin belirlenmesi, kavramsal temellerin oluşturulması ve fonksiyonel büyüklük ölçümü ile ilgili uluslararası bir standardın oluşturulması amacıyla bir çalışma başlattı. Çalışma komitesi, ilk olarak temel kavramların tanımlandığı ISO/IEC 14143-1:1998 standardını yayınladı [8]. Takip eden yıllarda diğer ISO/IEC standartları yayınlandı [9]- [13]. Halen, MkII FPA [3], IFPUG FPA [4], COSMIC FBÖ [5] ve NESMA FBÖ [14] yöntemleri fonksiyonel büyüklük ölçümü için uluslararası standart olarak kabul edilmektedir. Tüm bu yöntemler yazılımın fonksiyonel büyüklüğünü ölçüyor olsalar da, ölçme süreci çerçevesinde farklı ölçüler ve farklı ölçme kuralları kullanırlar [7]. Fonksiyonel büyüklüğün yazılım proje yönetimi için kullanımı ile ilgili birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar temel olarak büyüklüğün proje maliyet ve işgücü kestirimi için kullanımına odaklanırken ([15], [16], [23], [24], [26], [29]) çok azı diğer proje yönetimi

faaliyetlerinde kullanımını incelemişlerdir. Muller çalışmasında [17], büyüklüğün maliyet kontrolünde kullanılan kazanılmış değer (earned value) yöntemi için adapte edilebileceğini göstermiştir. Dekkers [18] fonksiyonel büyüklüğü, bilgi teknolojileri yönetişimi (IT Governance) çerçevesinde kullanımını incelemiştir. Abran, Meli ve Buglione [19] fonksiyonel büyüklüğün Balanced Scorecard (BSC) yönteminin kullanımını ne ölçüde güçlendireceğini tartışmışlardır. Bu çalışmada, iş stratejileri güdümlü performans ölçüm yöntemi olarak BSC nin, büyüklük ölçümünün performans göstergelerinin normalleştirilmesinde kullanılmasıyla hangi düzeylerde desteklenebileceği incelenmiştir. Rispens ve Vogelezang [20], bir örnek durum çalışması ile fonksiyonel büyüklüğün uygulama portföy yönetiminde kullanılabileceğini göstermişlerdir. ISO/IEC 14143-1 [8] standardında da bir ek-bölüm, fonksiyonel büyüklüğün proje yönetiminde kullanımı konusuna ayrılmıştır. Symons [21], başta kapsam ve tedarik yönetimi olmak üzere fonksiyonel büyüklüğün birçok proje yönetimi alanında kullanılabileceğini belirtmiştir. 3. Fonksiyonel Büyüklüğün Proje Yönetimi Bilgi Alanlarında Kullanımı Bu çalışma kapsamında uygulanabilir her proje yönetimi bilgi alanı için fonksiyonel büyüklük ölçülerinin hangi kapsam ve şekillerde kullanılabileceği araştırılmıştır. Her bilgi alanı, kendine özel farklı teknikler, yetenekler ve tecrübe gerektirir ve maliyet, kalite ve kapsam yönetimi gibi proje yönetiminin farklı bir yönünü ele alır. Çalışma kapsamında, bilgi alanlarında kullanılan teknik ve pratiklerin de büyüklük ölçüsü ile ne şekilde desteklenebileceği tartışılmıştır. ISO uyumlu üç FBÖ yönteminin (MkII FPA, IFPUG FPA, ve COSMIC FBÖ) yetenek ve özellikleri göz önüne alınarak, fonksiyonel büyüklük ölçülerinin doğrudan destek sağlayabileceği yedi bilgi alanı belirlenmiştir. 2.1. Entegrasyon Yönetimi Proje entegrasyonu temel olarak proje yönetimi süreç grupları arasındaki uyum, bütünleşme ve ahengin sağlanması ile ilgilidir. Fonksiyonel büyüklük, ön kapsam, maliyet ve zaman takviminin kestirimi için kullanılabilir. Fonksiyonel büyüklüğün projenin nispeten erken aşamalarında ölçülebiliyor olması, proje yöneticileri ve destekleyicilerine (sponsorlarına) fizibilite, proje seçme ve değerlendirme faaliyetleri için nicel analiz olanağı sunar. Portföy yönetimi projeleri ve ilişkilerini, yararın maksimize edilmesi ve kurumun stratejik hedeflerine uyumun sağlanması amacıyla değerlendirir. Fonksiyonel büyüklük, portföy yönetimini, portföyün büyüklüğünü; diğer bir değişle tamamlanmış, bakım aşamasında, devam eden ve olası projelerin fonksiyonel büyüklüğünü vererek destekleyebilir. Projelerin fonksiyonel büyüklüklerinin nicel hale getirilmesiyle, portföy veya program yöneticileri projeleri birbirleri ile karşılaştırabilir, yatırım ve proje seçim kararlarını sunulacak fonksiyonel büyüklüğü de dikkate alarak verebilirler. Olası projeler için seçim kıstaslarının belirlenmesinde, fonksiyonel büyüklük, nicel kıstasların tanımlanmasına destek sağlayabilir. Risk/mükafat oranı hesaplarında, her proje için mükafat, projede geliştirilecek yazılımın fonksiyonel büyüklüğünü de içerebilir. Benzer olarak, risk hesaplamalarında fonksiyonel büyüklük temelli maliyet kestirimleri yapılabilir. Fonksiyonel büyüklük ayrıca iş kollarına sunulan yazılımın sunduğu işlevsellik cinsinden, proje maliyetlerinin belirli iş kollarına tahsisi kararlarına destek sağlayabilir. Fonksiyonel büyüklük başına maliyet gibi ölçüler kurumun yazılım varlıklarının kıymetlendirilmesinde rol oynayabilir. Proje faaliyetlerinin izleme ve kontrolü temel olarak ölçme yeteneği ve performans bilgisine ihtiyaç duyar. Fonksiyonel büyüklüğün kullanımıyla proje faaliyetleri, her aşama için, gerçekleştirilen ve gerçekleştirilecek büyüklük ile sürekli kontrol edilerek izlenebilir. Bu performans değerine göre, proje maliyeti, kapsam ve süre değerleri için kestirimler yapılarak tahminler güncellenebilir. Muller çalışmasında [17] kazanılan değer (earned value) tekniği için, değer hesabında maliyet kestirimlerinin yerine kazanılan (gerçekleştirilen) yazılım fonksiyonel büyüklüğünün ne şekilde kullanılabileceğini araştırmıştır. 2.2. Kapsam Yönetimi FBÖ yöntemleri, iş paketleri içinde yer alan fonksiyonel kullanıcı gereksinimlerinin her birini en detay seviyede ölçebilecek boyutlara indirger. Dolayısıyla, proje etkinliklerini oluşturan iş paketleri de ayrı ve bağımsız şekilde ölçülebilir olur. Kapsam tanımı çerçevesinde, ilk kapsam içine alınan fonksiyonel kullanıcı gereksinimleri dayanak olarak ölçülebilir, ön maliyet ve zaman çizelgesinin kestirimi için kullanılabilir. Kapsam daha sonra değişik geliştirme aşamalarında, ürün dayanaklarında veya sürümlerinde ilk dayanak ile karşılaştırılarak izlenebilir. Kapsamdaki ekleme, silme veya mevcut işlevi değiştirme gibi farklılıklar birbirlerinden bağımsız şekillerde nicelenebilir. Bu değişikliklerin maliyet ve zamana etkisi kestirilerek, proje destekçi ve paydaşlarından gelen değişiklik isteklerinin değerlendirilmesi ve müzakeresi nicel temellere dayandırılabilir. 2.3. Zaman Yönetimi Proje zaman çizelgesinin oluşturulması, proje iş kırılım ağacında (work breakdown structure) yer alan iş paketleri için süre kestirim bilgisine ihtiyaç duyar. Tamamlanmış projeler için harcanan işgücü ve bu projelerde geliştirilen yazılımın fonksiyonel büyüklüğü dikkate alınarak, birim fonksiyonel büyüklük başına

harcanan işgücü değeri -üretkenlik oranı - hesaplanabilir. Bu değer temel alınarak, etkinlik kaynak kestirimi için, parametrik kaynak kestirim yöntemleriyle, her etkinlik için gereken işgücü değeri, üretkenlik oranları kullanılarak fonksiyonel büyüklük değeri üzerinden kestirilebilir. Constructive Cost Model (COCOMO) [22] parametrik kestirim yöntemi, yazılımın fonksiyonel büyüklüğünü temel girdi alarak, yazılım geliştirme etkinliğini belirli yazılım yaşam döngüsü aşamalarına ayırır ve her biri için işgücü kestiriminin yapılmasına olanak sağlar. Yöntem, halihazırda IFPUG fonksiyon nokta büyüklük ölçüsünü kullanmaktadır. 2.4. Maliyet Yönetimi Maliyet kestirimi, proje etkinliklerinin tamamlanması için gereken kaynakların yaklaşık maliyet tahmininin yapılması faaliyetidir. İşgücü, yazılım geliştirme projeleri için temel kaynaklardan biridir. Yazılım fonksiyonel büyüklüğü ile işgücü arasındaki ilişkiyi araştıran çok sayıda çalışma mevcuttur [15], [16], [22], [23]. Çalışmaların bazıları üretkenlik ve büyüklükişgücü arasındaki ilişkiyi etkileyen maliyet etmenleri [22], [24] üzerine yoğunlaşmışlardır. Yazılım maliyet kestirim teknikleri parametrik ve buluşsal (heuristic) olmak üzere iki kategoride değerlendirilebilir. Bu teknikler uygulanması alttanyukarı veya yukarıdan-aşağıya şekillerde gerçekleştirilebilir [1], [30]. Alttan-yukarı (buttom-up) yöntemler, her bir bileşeni ayrı şekilde kestirip, tüm bileşenleri toplayarak projenin bütünü için kestirim yapılmasını sağlarlar. Diğer taraftan, yukarıdan-aşağıya (top-down) tatbik edilen yöntemlerde, geliştirilecek sistemin tüm karakteristikleri dikkate alınarak projenin bütünü için kestirim yapılır. Fonksiyonel büyüklüğün kullanıldığı maliyet kestirimi yöntemlerinde, aşağıdanyukarıya gerçekleştirilen yöntemler, doğru kestirim için projenin detaylı iş kırılım ağacına ve fonksiyonel kullanıcı gereksinimlerine ihtiyaç duyarlar. Yukarıdanaşağıya gerçekleştirilen teknikler, yazılım gereksinimlerinin henüz detaylandırılamadığı projenin erken safhalarında uygulanabilirler. PYBK nde anlatılan maliyet kestirimi yöntemleri için fonksiyonel büyüklük, maliyet-oran temelli ve parametrik yöntemlerin uygulanmasında kullanılabilir. Fonksiyonel büyüklük temelli kurumsal veya uluslararası proje veritabanlarından edinilebilecek karşılaştırmalı üretkenlik değerleri, maliyet-oranı olarak kaynak maliyeti kestirimlerinde kullanılabilir [25]. Uluslararası karşılaştırmalı proje veritabanları arasında en geniş kapsamlı veriye sahip ISBSG (The International Software Benchmarking Standards Group) [26], 1996 yılından bu yana, 20 yi aşkın ülkede yazılım ölçüleri grupları ile beraber çalışarak yazılım projelerine ilişkin kaydedilecek verinin standardize edilmesi, 5000 in üzerinde proje için proje verilerinin toplanması, proje veri-bankasının idamesi ve periyodik raporlarının yayınlanması gibi faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bu veriden yola çıkılarak yapılan analizlerle birçok proje özelliği üzerinden üretkenlik değerleri hesaplanabilmekte ve maliyet kestiriminde kullanılabilmektedir. ISBSG veri-bankası, nispeten daha eski IFPUG yöntemine ilişkin Mk II ve COSMIC yöntemlerine göre daha geniş sayıda proje verisi içermektedir. Fonksiyonel büyüklük ve işgücü (veya diğer bir maliyet öğesi) verisi içeren kurumsal proje bilgileri üzerinde regresyon modelleri oluşturularak yeni projelerde ölçülen fonksiyonel büyüklüğe göre işgücü kestirimi yapılabilir [27]. Parametrik maliyet kestirim yöntemleri içinde yukarıdan-aşağıya uygulanan COCOMO [28], model girdisi olarak fonksiyonel büyüklüğü alır, kod satır sayısına dönüştürerek geliştirme maliyetini bu değerleri göz önüne alarak hesaplar. SEER SEM, Putnam s SLIM, Albrecht Gaffney, Kemerer, Matson-Barret-Meltichamp ([29], [30], [31], [27]) yöntemleri, işgücü ve maliyet hesaplamaları için geliştirilmiş diğer yöntemlerdir. Maliyet kestirimi, daha detaylı proje bilgisi oluştukça tahminleri güncellemek ve doğruluğu artırmak amacıyla proje boyunca gerçekleştirilebilir. FBÖ yöntemleri, yazılım gereksinimlerinin üst-düzeyde olduğu projenin erken aşamalarında da fonksiyonel büyüklüğün kestiriminde kullanılabilir. Daha doğru ve kesin ölçümler, yazılım gereksinimlerin tanımlandığı aşamadan başlayarak tasarım, gerçekleştirme ve daha sonrası aşamalarda mümkündür. Geliştirme dilinden ve platformundan bağımsız olması, büyüklük ölçümünün buna benzer teknik detaylara karar verilmeden yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Kurum, değişik geliştirme dili, donanım platformu, yazılım tipi gibi birçok proje özelliğine göre fonksiyonel büyüklük temelli detaylı üretkenlik değerleri tutabilir ve daha sonraki projelerde bu özellikleri de dikkate alarak maliyet kestirimlerinde kullanabilir. Maliyet kontrol süreci kapsamında, her aşamada geliştirilecek fonksiyonellik temel alınarak maliyet kestirimleri yapılabilir ve bu aşamalar için maliyet dayanak noktaları belirlenebilir. Gerçekleştirilen ve kalan fonksiyonellik bazında planlanan ve gerçekleşen maliyet değerleri karşılaştırılarak, maliyet farklılık analizleri ve maliyet performans ölçümleri yapılabilir. Maliyet kontrol sürecinde kullanılan kazanılan-değer (earned value) yöntemi, kazanılan fonksiyon nokta şeklinde uygulanabilir [17]. 2.5. Kalite Yönetimi Yazılım fonksiyonel büyüklüğü, değişik büyüklüklerde, farklı yöntem, dil ve şekillerde geliştirilmiş projelerin karşılaştırılabilmesi ve değerlerin kurumsal boyutlara taşınabilmesi amacıyla kullanılabilecek en önemli yazılım özelliklerinden biridir. Fonksiyonel büyüklük değeri, birçok süreç, ürün ve kaynak temel ölçülerinin normalleştirilmesinde kullanılabilmektedir. Hata

yoğunluğu (yazılım bileşeninde belirlenmiş hata sayısının fonksiyonel büyüklüğe oranı), hata bulma verimliliği (yeterlilik testlerinde bulunan hata sayısının fonksiyonel büyüklüğe oranı), üretkenlik (belirli bir proje etkinliği için harcanan işgücünün fonksiyonel büyüklüğe oranı) gibi birçok türetilmiş ölçünün hesaplanabilmesi, büyüklük gibi bir değerin normalleştirme için ölçülebilmesi ile mümkündür. Bu durum, fonksiyonel büyüklüğü, tüm proje yönetimi etkinlikleri üzerinde kullanılacak bir yazılım ölçme altyapısının oluşturulmasına temel teşkil edebilecek en önemli ölçülerden biri haline getirmektedir. Fonksiyonel büyüklüğün doğru ve tam şekilde ölçülebilmesi için, ISO uyumlu FBÖ yöntemleri sayma kuralları gereği, fonksiyonel kullanıcı gereksinimlerini birbirleri ile uyumlu, tutarlı ve iyi yapılandırılmış bir dizi fonksiyonel bileşenlere ayrıştırırlar. Bu şekilde gerçekleştirilen bir ayrıştırma, gereksinimlerin belirli bir prensip ve disiplin içinde tutarlı, belirsizlikten uzak ve düzenli şekilde tanımlanmasına katkı sağlayabilmektedir. 2.6. Risk Yönetimi Fonksiyonel büyüklük, projenin erken aşamalarında nicel risk analizi için de destek sağlamaktadır. Özellikle risk etki değerinin hesaplanmasında, üretkenlik, hata yoğunluğu, geç teslim edilen her fonksiyon nokta için ödenecek ceza maliyeti gibi değerlerin hesabında kullanılmaktadır. Bu durum, proje yöneticilerinin, proje risklerini kapsam kaymalarından, maliyete ve süreye etkisi belirlenebilen kontrollü ve pazarlık edilebilir kapsam değişikliklerine dönüştürebilmelerini sağlayacak mekanizmalara destek sağlamaktadır. 2.7. Proje Tedarik Yönetimi Yazılım satın alma ve tedarik planlaması, değişken gereksinimler ve ilişkili belirsizliklerden kaynaklanan problemlerden dolayı en zorlu süreçlerden biridir. Dolayısıyla bu problemleri ele alabilecek yöntem ve araçlara ihtiyaç duyar. Risklerin belirlenmesi ve satın alan-tedarikçi (acquirer-supplier) arasında dağıtılması, özellikle yazılım geliştirmenin tekrarlanan şekilde (iterative) yapıldığı projelerde daha da güç olmaktadır. Tedarik yönetiminin diğer bilgi alanları ile sıkı bir şekilde bağlı ve etkileşimli olması dolayısıyla fonksiyonel büyüklüğün, maliyet kestirimi, kalite, kapsam, proje entegrasyon yönetimi gibi diğer bilgi alanlarında kullanımı tedarik yönetimi için de geçerli ve uygulanabilirdir. Bunun yanında, fonksiyonel büyüklük, teklif, iş bildirisi (statement of work) ve sözleşme gibi dokümanlarda, satın alma birimi olarak kullanılabilir. Maliyet ve teslimat hızı gibi değerler için fonksiyonel büyüklük cinsinden ölçüler tanımlanabilir ve resmi sözleşmelerde kullanılabilir [44]. Tedarik edilecek öğeler satın alınan yazılımın büyüklüğü cinsinden belirtilebilir; olası kapsam değişiklikleri sözleşmeye sadık kalınarak ve gerek tedarikçi gerekse satın alan taraf için riski paylaşarak belirli büyüklük cinsinden belirtilebilir. Geliştirilen veya temin edilen yazılım öğelerinin fonksiyonel büyüklük cinsinden belirtimi tedarikçi, satın alan ve diğer paydaşların ortak bir birim üzerinde fikir birliğine vararak projeleri yönetmelerine yardımcı olur. Satın alan tarafın bakış açısıyla, yazılım tarafından kullanıcıya sunulacak servisler, temelde kullanıcıya sağlanan kullanım değeri ile doğrudan ilintilidir [32]. Dolayısıyla, sözleşmelerde, kod satır sayısı, bileşen sayısı ve benzeri teknik öğeler yerine, fonksiyonelliğe odaklanma daha anlamlı olacaktır. 2.8. FBÖ Yöntemlerine İlişkin Genel Değerlendirme Proje yöneticilerinin fonksiyonel büyüklüğün kullanımında FBÖ yöntemlerinin zorlukları ve kısıtları hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir. Fonksiyonel büyüklüğün ve ilgili ölçme yönteminin kullanımında ve seçiminde, çeşitli yöntemlerin avantaj, dezavantaj ve kısıtları göz önüne alınmalıdır. Lother ve Dumke [33], Symons [21], Meli [35], Kitchenham [36], Kitchenham ve Fenton [34], Gencel ve Demirors [37] tarafından yapılan çalışmalar FBÖ yöntemlerinin seçim kıstasları ve kullanım zorlukları hakkında araştırma ve incelemeleri sunmaktadır. Yazılım fonksiyonel büyüklük ölçümü, yazılımın fonksiyonel kullanıcı gereksinimlerini niceler. Bu gereksinimler, kullanıcının ihtiyaçlarının karşılanması için yazılımın gerçekleştirmesi gereken kullanıcı pratik ve prosedürlerini içerir [8]. ISO uyumlu FBÖ yöntemleri, fonksiyonel büyüklük ölçümü için; güvenilirlik, verimlilik, kullanışlılık gibi yazılım kalite gereksinimlerini ve diğer teknik gereksinimleri dikkate almaz. Pratikte, FBÖ yöntemlerinin etkin bir şekilde kullanımın olduğu uygulama alanları, iş uygulamaları ve gerçek-zamanlı sistemler ile sınırlıdır. Konu edilen üç FBÖ yöntemi de (IFPUG, Mk II ve COSMIC) iş uygulamaları gibi veri-güçlü uygulama alanlarında etkin bir şekilde kullanılmaktadır. COSMIC yöntemi, örnekler ve kılavuzlar ile gerçek-zamanlı ve melez (iş uygulaması ve gerçek-zamanlı) sistemlerin de detaylı bir şekilde fonksiyonel büyüklük ölçümünün yapılmasına olanak vermektedir. Buna göre, FBÖ yöntemlerinin seçimi çeşitli projelerde uygulama alanı ve diğer faktörlere göre farklılık gösterebilir. Farklı fonksiyonel büyüklük yöntemleri ile ölçülmüş büyüklük değerlerinin karşılaştırılması veya birbirlerine çevrimi konusunda istatistiksel yöntemlere dayalı çalışmalar gerçekleştirilmiştir [38], [39]. Bunun yanında, FBÖ yöntemlerinin fonksiyonelliği farklı şekillerde ve düzeylerde nicelemeleri sebebiyle, bu dönüştürme her durum için başarılı sonuçlar vermemektedir. Fonksiyonel büyüklük ölçümünün güvenilirliği, temel alınan doküman ve diğer girdilerin tamlığı, doğruluğu, detay seviyesi ve kalitesi ile doğrudan

ilintilidir. Fonksiyonel büyüklük bilgisinin değerli olduğu ön aşamalarda ölçüme kaynak olan girdilerin bu yönlerden yetersizliğini telafi etmek amacıyla, erken aşamalarda fonksiyonel büyüklük kestiriminin yapılmasına olanak sağlayacak yöntemler geliştirilmiştir [40], [41], [42]. FBÖ yöntemi seçiminde, kullanıcılara ve değerlendiricilere yardımcı olmak amacıyla, belirli bir FBÖ yönteminin çeşitli özelliklerinin doğrulanması sürecini içeren ISO/IEC 14143-3 [11] standardı geliştirilmiştir. Bu standart, proje yönetimi ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayabilecek FBÖ yönteminin seçiminde FBÖ kullanıcılarına yol göstermektedir. 4. Sonuç Bu çalışmada, fonksiyonel büyüklüğün, proje yönetimi süreçlerinin etkin bir şekilde işletilmesine ne şekilde katkı sağlayabileceği incelenmiştir. FBÖ araştırma ve pratiğinde odak kullanım noktası haline gelen maliyet kestiriminin yanında fonksiyonel büyüklüğün proje yönetimi çerçevesinde kullanılabileceği olası diğer fırsat noktaları araştırılmıştır. Bu amaçla, Proje Yönetimi Bilgi Kütüğü nde yer alan bilgi alanları, fonksiyonel büyüklüğün çeşitli kullanım alanları ile eşleştirilmiştir. Bu eşleştirmede de görüldüğü üzere, her bilgi alanı için fonksiyonel büyüklük farklı şekillerde kullanılabiliyor olsa da, fonksiyonel büyüklüğün, proje yönetimi ve kurumun diğer süreçleri çerçevesinde birçok genel ve etkin kullanım alanı vardır. Süreçleri dik olarak kesen bu genel kullanım alanları aşağıdaki başlıklar altında sunulmuştur. Maliyet, işgücü ve süre kestirimine girdi oluşturma: Fonksiyonel büyüklüğü bir kestirim modeline girdi alarak, geliştirme işgücünü doğru ve tam şekilde kestirimini yapmak, yazılım fonksiyonel büyüklüğünün ölçülmesinin en önemli sebeplerinden biridir. Fonksiyonel büyüklük ile işgücü arasındaki ilişki birçok araştırma ve kestirim yöntemi tarafından incelenmiştir. Leung ve Fan, çalışmalarında [43] bu yöntem ve modellerin güçlü ve zayıf yanlarını tartışmışlardır. Uygulanabilirlikleri belirli alan ve kapsam için kısıtlı olsa da, fonksiyonel büyüklük temelli maliyet kestirimi yöntemlerinin başarılı uygulamaları birçok çalışmayla raporlanmıştır [23], [31]. Kapsam değişikliğini izlemeye destek sunma: Fonksiyonel büyüklük, projedeki kapsam değişikliklerinin nicel şekilde ifade edilebilmelerine olanak sağlar. Fonksiyonel büyüklüğün her bir dayanakta (gereksinim analizi, tasarım, test, gerçekleştirme, bakım, vb.) takibi, kapsamın kontrolsüz bir şekilde kaymadan izlenebilmesi için destek sunar. Değişikliğin fonksiyonel büyüklüğüne göre, proje maliyeti ve süresi üzerine olan tahmini etkisi analiz edilebilir. Proje erken aşamalarında büyüklük ölçümüne olanak sağlama: ISO/IEC 14143-1 standardında da belirtildiği gibi, FBÖ yöntemleri, fonksiyonel kullanıcı gereksinimlerinin edinilmesi ile beraber ölçülebilir veya kestirilebilir. Büyüklük bilgisinin yaşam döngüsünün erken aşamalarında edinilmesi, gerek projenin uygunluğunun değerlendirilmesi gerekse bu aşamada gerçek anlamda ihtiyaç duyulan maliyet ve işgücü gibi değerlerin kestiriminde önemlidir. Proje ilerledikçe ve kaynak bilgilerin tamlığı ve doğruluğu arttıkça büyüklük tekrar ölçülerek daha kesin değerler elde edilebilir. EFPA [40], Function Points Simplified [41] ve Early & Quick COSMIC FFP [42] gibi erken kestirim yöntemleri, detaylı yazılım gereksinimleri tanımlanmadan büyüklüğün kestirilmesine olanak sağlayacak teknikler önermektedir. Yazılım satın almalarında satın alma birimi olarak kullanma: Yazılım fonksiyonel büyüklüğü, tedarikçi ve satın alan kurum tarafından satın alma birimi olarak kullanılabilir. Proje büyüklük ölçüsü olarak kullanıldığında, her iki taraf için de risklerin yönetilmesi ve azaltılmasına yardımcı olabilir. Sözleşmede belirtildiği şekilde belirli bir fonksiyonel büyüklüğün teslimatının yapılacağını bilen satın alıcı kurum, bu büyüklük için riskleri kabul etmekte daha hazır olabilir. Aynı şekilde, tedarikçi belirli bir büyüklük için üretim maliyeti (fonksiyonel büyüklük başına düşen maliyet) ile ilgili riskleri almakta daha istekli olabilir. Performans ve kalite ölçülerinin normalleştirilmesi: Yazılım fonksiyonel büyüklüğü, kurumda gerçekleştirilen süreçlerin ne kadar doğru, etkin ve verimli şekilde gerçekleştirildiğini simgeleyen birçok ölçü için önemli değerler katar. Bu ölçüler, genel yönelimleri ve ilerlemeleri göstermekle kalmayıp, problem alanlarının tespiti için olanak sağlarlar. Örneğin, projeler arasındaki tutarsız üretkenlik değerleri, kurumdaki standart süreçlerin tanımlandığı şekillerde işletilmediğinin göstergesi olabilir. Benzer olarak, yazılım ürünlerindeki değişken hata yoğunlukları, kalite güvence etkinliklerinin tutarlı şekillerde işletilmediğinin göstergesi olarak kabul edilebilir. Proje takımının süreçleri standart kurumsal süreçlere uyumlu şekilde işletmeleriyle, bu değerlerin dengeli ve istikrarlı duruma gelmeleri beklenir. Hata sayısının fonksiyonel büyüklüğe oranı, bakım işgücünün değiştirilen toplam fonksiyonel büyüklüğe oranı, belirli bir zaman aralığı için geliştirilen fonksiyonel büyüklük, her bir fonksiyonel büyüklüğün maliyeti gibi türetilmiş ölçüler, performans seviyelerindeki yönelim ve ilerlemenin göstergeleri olarak kurumsal seviyede izlenebilirler. Büyüklük ile normalleştirilmiş ölçüler, süreç performansının izlenmesine destek sağlamakla kalmayıp, projelerin ve ürünlerin, kalite, güvenilirlik, üretkenlik gibi birçok kalite özelliği için kurumsal seviyede karşılaştırılmasına olanak sağlar.

Bu araştırma çalışmasında, yazılım endüstrisinde fonksiyonel büyüklüğün tanınması ve kullanımının, temelde büyüklüğün maliyet ve işgücü kestiriminde kullanılması ve FBÖ yöntemlerinin bu konudaki model ve tekniklere odaklanmasından kaynaklandığı görülmüştür. Çeşitli kısıt ve kaygılara rağmen, fonksiyonel büyüklük ölçüsünün, maliyet ve işgücü kestiriminin yanında proje yöneticilerinin birçok ihtiyacına cevap verecek şekilde kullanılabileceği gözlemlenmiştir. Fonksiyonel büyüklüğü ölçen veya proje yönetiminde çeşitli amaçlarla kullanan model, yöntem ve araçların geliştirilmesi ve iyileştirilmesinde, kullanışlılığın ve uygulanabilirliğin artırılması ve tüm yönetim süreçlerinde etkin kullanımın sağlanması için yukarıda bahsi geçen kullanım alanları ve bunlara ilişkin gereksinimler dikkate alınmalıdır. 6. Kaynaklar [1] Fenton, N.E., Pfleeger, S.L., Software Metrics: A Rigorous and Practical Approach, 2 nd Ed., International Thomson Computer Press, Boston, 1996. [2] Project Management Body of Knowledge, 3rd. Ed., Project Management Institute, 2004. [3] ISO/IEC IS 20968:2002: Software Engineering - MK II Function Point Analysis - Counting Practices Manual, 2002. [4] ISO/IEC IS 20926:2003: Software Engineering - IFPUG 4.1 Unadjusted Functional Size Measurement Method - Counting Practices Manual, 2003. [5] ISO/IEC 19761:2003: Software Engineering - COSMIC- FFP: A Functional Size Measurement Method, 2003. [6] Albrecht, A.J., Measuring Application Development Productivity Proc. Joint SHARE/GUIDE/IBM Application Development Symposium, 1979. [7] Gencel, C., Demirors, O., Functional Size Measurement Revisited, ACM Transactions on Software Engineering and Methodology, 07-2008. [8] ISO/IEC 14143-1:1998 Information Technology - Part 1: Definition of Concepts, 1998. [9] ISO/IEC 14143-2:2002: Information Technology - Part 2: Conformity Evaluation of Software Size Measurement Methods to ISO/IEC 14143-1:1998, 2002. [10] ISO/IEC TR 14143-3:2003: Information Technology - Part 3: Verification of Functional Size Measurement Methods, 2003. [11] ISO/IEC TR 14143-4:2002: Information Technology - Part 4: Reference Model, 2002. [12] ISO/IEC TR 14143-5:2004: Information Technology- Part 5: Determination of Functional Domains for Use with Functional Size Measurement, 2004. [13] ISO/IEC FCD 14143-6:2005: Guide for the Use of ISO/IEC 14143 and related International Standards, 2005. [14] ISO/IEC IS 24570:2005: Software Engineering - NESMA functional size measurement method Ver.2.1 - Definitions and counting guidelines for the application of FPA, 2005. [15] Abran, A., Estimation Models for Software Maintenance Based on Functional Size, DoD SoftwareTech News, Vol. 9, No. 3, 2006. [16] Abran, A., Silva, I., Primera, L., Field studies using functional size measurement in building estimation models for software maintenance, Journal of Software Maintenance: Research and Practice, Vol.14 Iss.1., 2002. [17] Muller, R.J., Earning Function Points in Software Projects, SM/ASM Conference, 1999. [18] Dekkers, T., IT Governance requires performance measurement, PSQT/PSTT North Conference, 2004. [19] Buglione, L., Abran, A., Meli, R., How Functional Size Measurement supports the Balanced Scorecard Framework for ICT, FESMA-DASMA, 2001. [20] Rispens, M., Vogelezang, F., Application Portfolio Management-The Basics- How much software do I have?, Software Measurement European Forum, 2007. [21] Symons, C., Come Back Function Point Analysis (Modernized) All is Forgiven!, Proc. of the 4th European Conference on Software Measurement and ICT Control, FESMA-DASMA, 2001. pp. 413-426 [22] Boehm B.W., Abts C., Brown A.W., Chulani S., Hall B.K., Software Cost Estimation with Cocomo II, Prentice Hall, NJ, 2000. [23] Abran, A., Ndiaye, I., Bourque, P., Contribution of Software Size in Effort Estimation, Research Lab. in Software Engineering, École de Technologie Supérieure, Canada, 2003. [24] Kitchenham, B., Mendes, E., Software Productivity Measurement Using Multiple Size Measures, IEEE Transactions on Software Engineering, Vol.30, Iss.12, 2004, pp.1023-1035. [25] Forselius, P., Benchmarking Software-Development Productivity, IEEE Software, Vol.17, No.1, 2000, pp.80-88. [26] ISBSG, International software benchmarking standards group, http://www.isbsg.org/au. [27] Tran C., Levesque G., Maintenance Effort and Cost Estimation Using Software Functional Sizes, IWSM, 2003. [28] Rollo, T., Functional Size Measurement and COCOMO A Synergistic Approach, Proc. of Software Measurement European Forum, Rome, Italy, 2006, pp. 259-267. [29] Jensen, R., A Comparison of the Jensen and COCOMO Schedule and Cost Estimation Models, Proc. Int'l Society of Parametric Analysis. 1984, pp. 96-106. [30] Nasir, M., A Survey of Software Estimation Techniques and Project Planning Practices, SNPD, 2006, pp.305-310. [31] Matson, J., Barrett B., Mellichamp J., Software development cost estimation using function points, IEEE Transactions on Software Engineering 20(4), 1994, pp. 275-287. [32] Meli, R., The Software Measurement Role in a Complex Contractual Context, Software Measurement European Forum, Rome, Italy, 2004, pp 28-30. [33] Lother, M. and Dumke, R., Points Metrics - Comparison and Analysis, In International Workshop on Software Measurement (IWSM'01), Montréal, Québec, 2001, pp.155-172.

[34] Kitchenham B., Fenton N., Towards a Framework for Software Measurement Validation, IEEE Transactions on Software Engineering, Vo. 21, No.12, 1995. [35] Meli R., Functional Metrics: Problems and Possible Solutions, FESMA, Antwerpen, 1998. [36] Kitchenham B., The Problem with Function Points, IEEE Software, Vol. 14, Iss. 2, 1997, pp 29-31. [37] Gencel, C., Demirors, O., Conceptual Differences Among Functional Size Measurement Methods, Empirical Software Engineering and Measurement, ESEM, 2007. [38] Cuadrado-Gallego, J.J., Rodriguez, D., Machado, F., Abran A., Convertibility Between IFPUG and COSMIC Functional Size Measurements, J. Munch and P. Abrahamsson (Eds.): PROFES 2007, LNCS 4589, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, 2007, pp. 273 283. [39] Symons, C., Conversion between IFPUG 4.0 and MkII Function Points. V3. Software Measurement Services Ltd., 1999. [40] Conte, M., Iorio, T., Meli, R., Santillo, L., E&Q: An Early & Quick Approach to Functional Size Measurement Methods, Proc. of Software Measurement European Forum (SMEF), Rome, Italy, 2004. [41] Bock, D.B., Klepper, R., FP-S: a simplified function point counting method, Journal of Systems and Software, Vol. 18, 1992, pp. 245-254. [42] Meli, R., Abran, A., Ho, V.T. and Oligny, S., On the Applicability of COSMIC-FFP for Measuring Software Throughout Its LifeCycle, Escom-Scope, 2000. [43] Leung, H., Fan, Z., Software Cost Estimation. Handbook of Software Engineering, Hong Kong Polytechnic University, 2002. [44] Demirörs, O., Karagoz, N.A., Gencel, C., Acquiring Innovative Software Systems: Experiences from the Field, EUROMICRO-SEAA, 2007, pp.393-400.