Yrd. Doç. Dr. Banu YANGIN Dr. Ayşegül CELEPOĞLU Dr. Fatma TÜRKYILMAZ Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun 15.10.2012 tarih ve 189 sayılı kurul kararıyla 2013-2014 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süreyle ders kitabı olarak kabul edilmiştir.
Adres tel. : Anıttepe Mahallesi Gülseren Sokak Nu.:13/2 Çankaya/ANKARA : (0312) 395 98 43 (4hat) PBX belgeç : (0312) 395 98 47 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI SERTİFİKA NO: 21985 Her hakkı saklıdır. Bu yayının tümü ya da bir bölümü Pasifik Yayın Dağıtım Pazarlama San.Tic. Ltd. Ş den izin almaksızın hiçbir biçimde çoğaltılamaz, basılıp yayımlanamaz. EDİTÖR Hasan Hüseyin YILDIZ DİL UZMANI Mustafa BEKTAŞ GÖRSEL TASARIM Muammer BİLEN PROGRAM GELİŞTİRME UZMANI Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL ÖLÇME DEĞERLENDİRME UZMANI Hasan PEKTAŞ REHBERLİK VE GELİŞİM UZMANI Yıldız TANRIVER BASKI 2
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İSTİKLÂL MARŞI Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY 3
ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asîl kanda, mevcuttur! 4
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK (1881-1938) 5
İÇİNDEKİLER DÜZEN ŞEMASI... 7 1. TEMA: HAK VE ÖZGÜRLÜKLER... 8 Çocuk Hakları Sözleşmesi nin Işığı Altında Çocuğun Eğitim Hakkı (Emine AKYÜZ)... 9 Okumak İstiyorum (Bu kitap için yazılmıştır.)... 15 Hayal Çocuk (Niyazi BİRİNCİ)... 21 Haritada Bir Nokta (Dinleme Metni) (Sait Faik ABASIYANIK)... 29 Tema Sonu Değerlendirme... 35 2. TEMA: ATATÜRK... 38 Gün Batıyordu (Turgut ÖZAKMAN)... 40 Atatürk ü Tanımak (Komisyon)... 42 Atatürk ün Türk Diline Verdiği Önem (Ahmet MUMCU vd.)... 45 Atatürk ü Altınla Satın Almak İsteyen Mareşal (Kılıç ALİ)... 51 Muhsin Ertuğrul (Dinleme Metni) (Kemal ARIBURNU)... 55 Tema Sonu Değerlendirme... 61 3. TEMA: DOĞA VE EVREN... 64 Renkler (Korhan KOÇAK)... 65 Yukarıda Ne Var Ne Yok? [Billy ARONSON (Bili Eransın)]... 72 Hamilton (Hemiltın) Adası (Gülten DAYIOĞLU)... 78 Çevre Dostu Bir Bilimci (Dinleme Metni) (Gökhan TOK)... 83 Tema Sonu Değerlendirme... 90 4. TEMA: DUYGULAR... 94 Çocukluk (Cevdet Kudret SOLOK)... 95 Neşe (Hasan Âli YÜCEL)... 102 Dostluğun Değeri (BEYDEBA)... 107 Altın Perçemli Çocukla Sırma Saçlı Kız (Eflâtun Cem GÜNEY)... 115 Tema Sonu Değerlendirme... 121 5. TEMA: ALIŞKANLIKLAR... 124 Alışkanlık [MONTAIGNE (Monteyn)]... 125 Anne Ben Çocuk Değilim! (Aytül AKAL)... 132 Balıkçıl [La FONTAINE (La Fonten)]... 140... (Hasan Âli YÜCEL)... 146 Tema Sonu Değerlendirme... 154 6. TEMA: MİLLÎ KÜLTÜR... 158 Millî Kültürün Önemi (İrem TÜRKYILMAZ)... 159 Çekoslovakya Türkleri (Yılmaz ÇETİNER)... 169 Öyle mi Derler? (Ünver ORAL)... 174 Havada Bulut Yok (Anonim)... 181 Tema Sonu Değerlendirme... 187 KAYNAKÇA... 191 6
DÜZEN ŞEMASI Hak ve Özgürlükler 1. TEMA Tema sırası ve adı Hak ve Özgürlükler ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ NİN IŞIĞI ALTINDA ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI (Emine AKYÜZ) HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 1. Çocuk Hakları Sözleşmesi nin Işığı Altında Çocuğun Eğitim Hakkı (Emine AKYÜZ) 2. Okumak İstiyorum (Ayşegül CELEPOĞLU - Bu kitap için yazılmıştır.) 3. Hayal Çocuk (Niyazi BİRİNCİ) 4. Haritada Bir Nokta (Sait Faik ABASIYANIK) Metnin adı Yazarın adı Tema resmi Etkinlik numarası SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının anlamlarını tahmin ederek noktalı yerlere yazınız. Metindeki anlamlarını dikkate alarak birer cümlede kullanınız. etken:... özen gösterme:... hoşgörü:... öngörmek:... yaratıcı düşünce:... eleştirel düşünce:... dünya görüşü:... insan gücü:... Etkinlik için yönerge zirve:... güvence altına almak:... öz saygı:... kendiyle barışık olmak:... 8 Sayfa numarası başkalarıyla barışık olmak:... 9 Hak ve Özgürlükler TEMA SONU DEĞERLENDİRME A. Aşağıdaki metni okuyunuz. Tüccarın biri, yazıhanesinde çalışacak bir genç arıyordu. Bunun için gazetelere ilan vermişti. İlanı okuyan gençler, belli bir günde yazıhaneye geldiler. Tüccar onlarla uzun uzun konuştu. Sonra aralarından birini seçti. O sırada yanında bulunan arkadaşı, tüccara sordu: Bu genci önceden tanıyor muydunuz? Hayır. Size bir dostunuzdan mektup getirmiş miydi? Getirmemişti. Öyleyse niye onu seçtiniz? Tüccar gülümsedi: Gelenlere, dedi, ayrı ayrı dikkat ettim. Bu genç, kapıdan girerken ayaklarını paspasta iyice temizledi. Yere özel olarak bir kitap bırakmıştım. Öbürleri çiğneyip geçtiler ama o, hemen bunu aldı, masanın kenarına koydu. Sonra, ayağı sakat bir gence yerini verdi. Konuşma sırası gelinceye kadar atılmadan, kimsenin sözünü kesmeden bekledi. Benimle konuşurken baktım, üstü başı pırıl pırıl, saçları iyice taranmıştı. Dişleri süt gibi beyazdı. Konuşması da kibar ve düzgündü. Adını, adresini yazarken tırnaklarının da temiz olduğunu gördüm. Bundan başka, yazısı güzel, okunaklı ve yanlışsızdı. Bütün bunlardan, onun temiz, dikkatli, titiz, iyiliksever, saygılı, çalışkan, iyi yetişmiş bir delikanlı olduğunu anladım. Artık bir dostumun onu bana tanıtmasına lüzum var mı? Tema sonunda yapılan değerlendirme Metinle ilgili aşağıdaki sorulara cevap veriniz. 1. Tüccarın arkadaşı, gencin işe alınmasının gerekçesi hakkında ne düşünüyor? Bunu belirlemenizde etkili olan nedir? 2. Tüccarın kişiliğini hak kavramı çerçevesinde, bir sıfatla tanımlayınız. 3. İşe alınan gencin bir özelliğini hak kavramından yola çıkarak yazınız. 4. Hak kavramı çerçevesinde, metinde verilmeye çalışılan ana düşünce nedir? 5. Hak kavramı çerçevesinde, metne uygun bir başlık öneriniz. 35 ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI NDA KULLANILAN SEMBOLLER SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM DİLİMİZİ TANIYALIM METNİ ÇÖZÜMLEYELİM OKUYALIM KONUŞALIM TEMA SONU DEĞERLENDİRME YAZALIM 7
Hak ve Özgürlükler 1. TEMA HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 1. Çocuk Hakları Sözleşmesi nin Işığı Altında Çocuğun Eğitim Hakkı (Emine AKYÜZ) 2. Okumak İstiyorum (Ayşegül CELEPOĞLU - Bu kitap için yazılmıştır.) 3. Hayal Çocuk (Niyazi BİRİNCİ) 4. Haritada Bir Nokta (Sait Faik ABASIYANIK) 8
SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM Hak ve Özgürlükler ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ NİN IŞIĞI ALTINDA ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI (Emine AKYÜZ) 1. Etkinlik: Aşağıdaki kelime ve kelime gruplarının anlamlarını tahmin ederek noktalı yerlere yazınız. Metindeki anlamlarını dikkate alarak birer cümlede kullanınız. etken:... özen gösterme:... hoşgörü:... öngörmek:... yaratıcı düşünce:... eleştirel düşünce:... dünya görüşü:... insan gücü:... zirve:... güvence altına almak:... öz saygı:... kendiyle barışık olmak:... başkalarıyla barışık olmak:... 9
Hak ve Özgürlükler YAZALIM 2. Etkinlik: Planladığınız projenin raporunu yazınız.................................................................................................... 10
Hak ve Özgürlükler Yazımı Karıştırılan Kelimeler 3. Etkinlik: Öğretmeninizin okuyacağı cümleleri aşağıdaki noktalı yerlere yazınız. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. DİLİMİZİ TANIYALIM Fiillerin Anlam Özellikleri 4. Etkinlik: Aşağıdaki tabloda yer alan cümlelerde altları çizili olan fiilleri inceleyiniz. 1. Okuduğum kitabı arkadaşlarıma önereceğim. İş Fiilleri 2. Bir ekmek, biraz da peynir aldı. 3. Bu sorunun cevabını biliyorsun. 4. Ankara da Anıtkabir i gördük. Oluş Fiilleri Durum Fiilleri 1. Meyve ağaçları önce tomurcuklanıyor, sonra çiçekleniyor. 2. Çimenler baharla birlikte yeşerir. 3. Yaşlandı, saçları beyazlaştı. 4. Boyu uzayacak, serpilecek, güzelleşecek. 1. Yelkenli kıyıdan uzaklaşıyordu. 2. Öyle yorulmuş ki derin derin uyuyor. 3. Öylece sustu, belli ki utandı. 4. Çok hastaydı, dün ölmüş. 11
Hak ve Özgürlükler Aşağıdaki tabloda belirtilen özellikler hangi gruptaki fiillerde bulunmaktadır? Bunu uygun kutuya X işareti koyarak belirtiniz. Fiillerin Anlam Özellikleri İş Fiilleri Oluş Fiilleri Durum Fiilleri Eylemin gerçekleşmesi özneden başka bir varlığı gerektirmez. Eylemin gerçekleşmesinde öznenin etkisi vardır. Eylemin gerçekleşmesinde öznenin etkisi yoktur. Öznenin bir durumunu anlatır. Öznenin niteliğindeki değişimi ifade eder. Eylemin gerçekleşmesi özneden başka bir varlığı gerektirir. Eylem kendiliğinden oluşur. Eylem özne üzerinde gerçekleşir. 5. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiillerin anlam özelliklerini belirleyiniz. 1. Atatürk, 1881 de Selanik te doğdu. 2. Pencerenin önünde sessizce oturuyordu. 3. Buzdolabına konmayan yiyecekler kokuşur. 4. Her gün mutlaka bir gazete okumalısınız. 5. Giysileri oldukça eskimişti. 6. Yeni pantolonuyla gömleğini giyecek. 7. Öğretmenini karşısında görünce sevinecek. 8. Yeni sınıf arkadaşlarını çok seviyor. 9. Dökülen yaprakları topladı, çöp torbasına doldurdu. 10. İçi neşeyle doldu taştı. 12
Hak ve Özgürlükler 11. İki kelime yazıyor, sonra siliyor, yazdıklarını karalıyordu. 12. Hava birden karardı. 13. Bütün çocuklar acıkmıştı. 14. Babası oldukça yaşlandı. 15. Uzun uzun onu ne kadar özlediğini anlatır. 16. Bir an uyumuş sonra birden uyanmış. 17. Pazardan alınan civcivler hep ölüyor. 18. Kitabını aramış ama bulamamış. 19. Anlatılanların hepsini dinledim. 20. Bacağı morarmış. Fiilleri anlam özelliklerine göre aşağıdaki kutulara yazınız. İş Fiilleri Oluş Fiilleri Durum Fiilleri 6. Etkinlik: Aşağıdaki hikâyede yer alan fiillerin altını çizerek anlam özelliklerini tabloda uygun bölüme yazınız. Daha sonra bu fiilleri cümle içinde kullanınız. DOKUZ DOĞURMAK Vaktiyle Çengeloğlu Tahir Paşa, İzmir de bozuk olan asayişi düzeltmek için gece belli saatler arasında sokağa çıkma yasağı koymuş. Bir gece zaptiyeler, yasağa uymayanları toparlayıp hükûmet konağının avlusuna getirmişler. Sorgulamayı bizzat Paşa nın kendisi yapıyormuş. Sırayla her birine teker teker ağır ve terletici soruları sormuş. Paşa dokuzuncu sıradakine gelince yine sormuş: 13
Hak ve Özgürlükler Ya sen tellalları duymadın mı? Ne diye sokağa çıktın bu geç vakitte? Adamcağız pür ter, pür telaş: Paşa Hazretleri, karım doğuruyordu. Vallahi ebe aramaya çıktım. İki adım atmadan zaptiyelere yakalandım. Zavallı karım ne hâlde kaldı, bilmiyorum. demiş. Çengeloğlu bir hata ettiğini anladıysa da bozuntuya vermemek için sakalını sıvazlayarak: Seni bu kez affediyorum. Fakat karın olacak hatuna söyle, bir daha böyle olur olmaz saatlerde doğurmaya kalkmasın. demiş. Zavallı adam, evine koşmuş, komşu kadınların biriktiği yatak odasına dalmış, nefes nefese lohusa döşeğindeki karısına seslenmiş: Karıcığım nasılsın, neyimiz var? Hasta kadın sitem etmiş. Ayol sen ne biçim adamsın, hani ebe aramaya gitmiştin? Kim bilir hangi yerde eğlendin. Benim nasıl doğurduğumu biliyor musun? Adam telaşla cevaplamış: Bre hatun, sen ne sayıklıyorsun? Sen bir kere doğurdun. Ben sıradaki sekiz kişiden sorgu nöbeti bana gelinceye kadar dokuz doğurdum. hzl.: Selim GÜNDÜZALP Fiiller ve Anlam Özellikleri............................................................... Cümlelerim............................................................... 14
Hak ve Özgürlükler OKUMAK İSTİYORUM (Ayşegül CELEPOĞLU) SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM 1. Etkinlik: Aşağıdaki tablonun birinci sütununda Okumak İstiyorum başlıklı metinde geçen bazı kelimeler yer almaktadır. Bunları ikinci sütunda karışık olarak verilen anlamlarıyla eşleştiriniz. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Türkçe Sözlük ten kontrol ediniz. Anlamını yeni öğrendiğiniz kelimeleri anlamlarına uygun birer cümlede kullanarak noktalı yerlere yazınız. Kelime Kelimenin Anlamı ( ) azimli 1. Güç bir durumdan kurtulmaya çalışmak. ( ) tedirgin 2. Üzüntü, sıkıntı, tedirginlik veren bir durumu ortadan kaldırmak. ( ) çabalamak 3. Kararında, tutumunda direnen, kararlı. ( ) fırsat 4. Rahatı, huzuru kaçmış. ( ) rahatlamak 5. Uygun zaman, durum veya şart.................................. 15
Hak ve Özgürlükler METNİ ÇÖZÜMLEYELİM 2. Etkinlik: Okumak İstiyorum başlıklı metinde anlatılan olayları, duyguları, düşünceleri ve hayalleri belirleyiniz. Bunlardan birbiriyle ilişkili olanları aşağıdaki noktalı yerlere yazınız. Bunları oluş sıralarını dikkate alarak numaralandırınız. 1. ( ) OLAY ( ) DUYGU.............................. ( ) DÜŞÜNCE ( ) HAYAL.............................. 2. ( ) OLAY ( ) DUYGU.............................. ( ) DÜŞÜNCE ( ) HAYAL.............................. 16
Hak ve Özgürlükler 3. Etkinlik: I. Okumak İstiyorum başlıklı metinle ilgili aşağıda istenen bilgileri yazınız. Metnin konusu:............ Metnin ana düşüncesi:............ Metnin yardımcı düşünceleri:............ Metne bulduğum başlık:... II. Masahi nin malını mülkünü satmasının sebebi nedir? İstediği sonucu elde edebilmiş midir?............ YAZALIM Sayıların Yazımı 4. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde altı çizilmiş olan sayılara dikkat ediniz. Bu sayılarla ilgili sorulara cevap veriniz. 1. Müzikteki notaların değerlerinden bazıları şunlardır: ikilik, sekizlik ve on altılık. Altı çizili sayılar ne adıdır? Hangi alanda kullanılmaktadır? Kaç kelimeden oluşmuştur? Nasıl yazılmıştır?... 2. Altmışaltı nın ve dokuztaş ın birer oyun adı olduğunu bilmiyordum. Altı çizili sayılar ne adıdır? Hangi alanda kullanılmaktadır? Kaç kelimeden oluşmuştur? Nasıl yazılmıştır?... 17
Hak ve Özgürlükler 5. Etkinlik: Altıncı etkinlikte sayıların yazımıyla ilgili belirlediğiniz kurallara birer örnek yazınız. Yazımına örnek verdiğiniz sayıların altlarını çiziniz. Hangi kurala örnek olarak yazdığınızı belirtiniz. 1. Kural:... 2. Kural:... 6. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde bazı sayılar yer almaktadır. Sayıların yazımı doğru olan cümlelerin başına D, yanlış olanların başına Y yazınız. ( ) 1. Öğretmenimiz oniki yıl Ağrı da çalışmış. ( ) 2. Betül gezmek için 13.15 te evden çıkıyor, 15.50 de eve dönüyor. ( ) 3. Çin de yaklaşık 150.000.000 kişinin soyadı Chang tır. ( ) 4. Yirmi beş cm uzunluğundaki bir lastiği her iki ucundan 8 er cm çektik. ( ) 5. Ülkemizde ilk nüfus sayımını II. Mahmut yaptırmıştır. ( ) 6. Şili deki Atakama Çölü ne en son 400 yıl önce yağmur yağmıştır. ( ) 7. Beş taş, beş tane taşla oynanan bir tür çocuk oyunudur. ( ) 8. Kuzey kutbu, kış aylarında yüz seksen altı gün güneşten mahrumdur. ( ) 9. Şairin 2. inci kitabı çok beğenildi. ( ) 10. Atatürk, 10 Kasım 1938 sabahı saat dokuzu beş geçe hayata gözlerini yumdu. ( ) 11. Aynı notayı önce ikilik sonra altmışdörtlük seslendirdi, aralarındaki farkı anladık. ( ) 12. Arkadaşlarla iki hafta sonra buluşmak için sözleştik. ( ) 13. Altmışaltı, altmış altı sayı almakla kazanılan bir çeşit iskambil oyunudur. 18
Hak ve Özgürlükler DİLİMİZİ TANIYALIM Çekimli Fiiller 7. Etkinlik: Aşağıdaki tabloda yer alan çekimli fiillerin köklerini / gövdelerini ve kiplerini yazınız. Çekimli fiil Kökü / Gövdesi Kipi ve Kişisi karaladık yüzerler koşuşturuyorsunuz inceleyebildim anlatsın çizecek aramışlar bilmeliyiz 8. Etkinlik: Aşağıdaki mastarları çekimli hâle getirip cümle içinde kullanınız. sararmak:... gözetlemek:... oturmak:... içmek:... başarmak:... değerlendirmek:... görünmek:... susamak:... 19
Hak ve Özgürlükler Okuyan: OKUYALIM Aşağıdaki formu doldurarak kendi okumanızı değerlendiriniz. Okuma Becerisini Değerlendirme Formu Okumayı Değerlendiren: Aranacak Özellikler *5 *4 *3 *2 *1 Sesimi mekâna ve dinleyenlere göre ayarladım. Cümlenin anlamını dikkate alarak nefesimi ayarladım. Kelimeleri doğru telaffuz ettim. Metni noktalama işaretlerine uygun okudum. Metni akıcı bir şekilde okudum. Metni okurken mimiklerimi kullandım.! *5 Pekiyi, *4 İyi, *3 Orta, *2 Zayıf, *1 Çok Zayıf Aşağıdaki formu doldurarak arkadaşınızın okumasını değerlendiriniz. Okuma Becerisini Değerlendirme Formu Okuyan: Okumayı Değerlendiren: Aranacak Özellikler *5 *4 *3 *2 *1 Ses, mekâna ve dinleyiciye göre ayarlandı. Nefes, cümlenin anlamı dikkate alınarak ayarlandı. Kelimeler doğru telaffuz edildi. Metin noktalama işaretlerine uygun okundu. Metin akıcı bir şekilde okundu. Metin okunurken mimikler kullanıldı.! *5 Pekiyi, *4 İyi, *3 Orta, *2 Zayıf, *1 Çok Zayıf 20
Hak ve Özgürlükler HAYAL ÇOCUK (Niyazi BİRİNCİ) SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM 1. Etkinlik: Hayal Çocuk başlıklı metinde geçen kelimelerle ilgili aşağıdaki etkinlikleri yapınız. 1. Hele kalbim: Sevgi dolu. cümlesindeki kalbim kelimesini gerçek anlamını dikkate alarak cümle içinde kullanınız. Daha sonra yerine aynı anlama gelecek başka kelimeler bulmaya çalışınız.... 2. Acaba ayaklarının üstünde durmak nasıl bir duygu? cümlesindeki ayaklarının üstünde durmak söz grubu, metinde gerçek anlamda mı yoksa mecaz anlamda mı kullanılmıştır? Bu söz grubunu önce gerçek, sonra da mecaz anlamında kullanacağınız birer cümle yazınız. a) (Gerçek anlam)... b) (Mecaz anlam)... 3. Durumuma alıştım ve razı oldum. cümlesindeki razı olmak kelime grubu, metinde hangi anlamda kullanılmıştır? Bu kelime grubunu, belirttiğiniz anlamda kullanacağınız bir cümle yazınız.... 4. Babam beni kucakladığı gibi yabani çiçeklerin arasına oturttu. cümlesindeki yabani kelimesi metinde gerçek anlamda mı yoksa mecaz anlamda mı kullanılmıştır? Bu kelimeyi önce gerçek, sonra da mecaz anlamında kullanacağınız birer cümle yazınız. a) (Gerçek anlam)... b) (Mecaz anlam)... 5. Biliyor musun, geçen sene Kızılaya başvurduk. cümlesindeki başvurmak kelimesini, gerçek anlamını dikkate alarak bir cümle içinde kullanınız. Daha sonra yerine aynı anlama gelecek başka kelimeler bulmaya çalışınız.... 21
Hak ve Özgürlükler 2. Etkinlik: Metinde ama bağlacının geçtiği yerleri bulunuz. Bu kelimenin hangi olayın ya da düşüncenin yönünü nasıl değiştirdiğini boşlukları doldurarak belirtiniz. Ama dan önceki olay ya da düşünce Ama Ama dan sonraki olay ya da düşünce 1. ama 2. ama 3. ama 4. ama 5. ama 6. ama 7. ama 3. Etkinlik: İfade ettiği duygu ve düşüncelerinden yola çıkarak Hayal Çocuk un kişilik özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?.............................. 4. Etkinlik: Metinle ilgili aşağıda istenenleri yazınız. 1. Metnin konusunu yazınız.... 2. Metinde verilmek istenen ana düşünceyi yazınız.... 3. Metinde verilmek istenen yardımcı düşünceleri yazınız.... 22
Hak ve Özgürlükler 4. Metne farklı bir başlık öneriniz. Neden bu başlığı önerdiğinizi açıklayınız. Önerdiğim başlık:... Bu başlığı önermemin nedeni:... YAZALIM 1. Yazılı Anlatım: Dilekçe 5. Etkinlik: Hayal Çocuk un haklarına ve özgürlüklerine kavuşmasına yardımcı olmak amacıyla belirlediğiniz çözüm yolunu, ilgili kuruma bildiren bir dilekçe yazınız................... 23
Hak ve Özgürlükler 2. Büyük Harfin Kullanımı 6. Etkinlik: Büyük harflerin kullanımıyla ilgili aşağıdaki etkinlikleri yapınız. 1. Çıkış Müdür Şehirler Arası Telefon 3. Kat Yukarıda tabelaların üzerinde yer alan yazılar büyük - küçük harflerden hangileriyle yazılmıştır?.................. 2. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ NİN IŞIĞI ALTINDA ÇOCUĞUN EĞİTİM HAKKI Eğitim Hakkının Önemi Yukarıdaki başlıklardan ana başlık ve alt başlık olanları belirleyiniz. Bu başlıkların yazımında büyük - küçük harflerden hangileri kullanılmıştır?.................. 3. 4 cm 2 cm 1,5 cm 3 cm Sayfa düzeni örneği Yandaki şeklin altında yer alan açıklamanın yazımında büyük - küçük harflerden hangileri kullanılmıştır?........................... 24
Hak ve Özgürlükler 7. Etkinlik: Aşağıdaki cümleler büyük harflerin kullanımıyla ilgilidir. Büyük harflerin yanlış kullanıldığı cümlenin önünde yer alan kutucuğu X ile işaretleyiniz. ( ) 1. Yazılarımızda Türkçenin kurallarına mutlaka dikkat etmeliyiz. ( ) 2. Ümran Teyze karnının acıktığını söylemeye utandı. ( ) 3. Başhemşire Zehra hanım disiplinli biridir. ( ) 4. İrem le Giriş levhasının önünde buluşacağız. ( ) 5. İki arkadaş Dolmuş durağı levhasının altında karşılaşmışlardı. ( ) 6. Merdivenlerin başında IV. kat levhasını görünce rahatladım. ( ) 7. Yazar Sonuç ve Öneriler alt başlığı ile yazısına devam ediyor. 8. Etkinlik: I) Aşağıdaki cümlelerde büyük yazılması gereken bazı harfler küçük yazılmıştır. Bunları renkli kalemle yuvarlak içine alarak belirtiniz. 1. kaşlarını çatarak bunu neden yaptın? dedi. 2. şu sözümü hiç unutmayın: bedava peynir sadece fare kapanında var. 3. Üç gün sonra almanya da gerçekleştirilecek göçmenlerin sorunları konferansı na katılacağım. Bu konferansta bir bildiri sunacağım. 4. Canım arkadaşım, Hafta sonu seni ve aileni akşam yemeğine bekliyoruz. 5. İncelediğimiz metnin alt başlıklarından biri şudur: Güzel dilimiz 6. Odasının girişindeki Yönetim kurulu başkanı levhasını görünce şaşırdı. II) Aşağıdaki cümlelerde küçük yazılması gereken bazı harfler büyük yazılmıştır. Bunları renkli kalemle yuvarlak içine alarak belirtiniz. 1. Elif, sınıf başkanlığı seçimlerinde Arkadaşlarının ısrarlarına dayanamayıp- aday olmuştu. 2. İkilemeler ayrı yazılır: Adım adım, çeşit çeşit, gide gide, yavaş yavaş. 3. 27 Ülkenin katıldığı yarışmada birinci geldik. 25
Hak ve Özgürlükler DİLİMİZİ TANIYALIM Bildirme Kipleri ve Dilek Kipleri 9. Etkinlik: Aşağıdaki tabloda yer alan çekimli fiilleri inceleyiniz. Bildirme Kipleriyle Çekimlenmiş Fiiller Dilek Kipleriyle Çekimlenmiş Fiiller 1. gezmiş 1. gezmeli 2. gezdi 2. geze 3. geziyor 3. gezse 4. gezer 4. gezsin 5. gezecek Aşağıdaki tabloda belirtilen özellikler hangi gruptaki kiplerle çekimlenmiş fiillerde bulunmaktadır? Bunu uygun kutuya X işareti koyarak belirtiniz. Kiplerin Özellikleri Bildirme Kipleri Dilek Kipleri Eylemin gerçekleşme durumuyla ilgili bir haber bildiriyor. Eylemin gerçekleşmesiyle ilgili bir haberi değil bir isteği, emri, gerekliliği ya da şartı ifade ediyor. Eylemin gerçekleşmesiyle ilgili belirli bir zamanı bildiriyor. Eylemin gerçekleşmesiyle ilgili belirli bir zamanı bildirmiyor. 26
Hak ve Özgürlükler 10. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerin yanlarındaki yay ayraçların içine yükleminin hangi kiple çekimlendiğini yazınız. Bu fiileri birer cümle içinde kullanınız. 1. İstediğimiz kitapları bulduk. (.....)............... 2. Abur cubur yemeyelim. (.....)............... 3. Keşke bu güzel yerde birkaç gün daha kalsak. (.....)............... 4. Okuluma çok yakın bir evde oturuyoruz. (.....)............... 5. Ders çalışmak için hafta sonları kütüphaneye gidelim. (.....)............... 6. Kurbağaların vücut ısıları mevsime göre değişir. (.....)............... 7. Sorumluluklarımızı yerine getirerek başarılı oluruz. (.....)............... 8. Ağaçlandırma çalışmalarına katılmalıyız. (.....)............... 9. Sudan geçer ıslanmaz. (.....)............... 10. İki dinle, bir söyle. (.....)............... 11. Anlaşmayı zor da olsa kabul etmiş. (.....)............... 12. Geçen akşam Alilere konuk olduk. (.....)............... 13. Toplantı saat beşte bitmeli. (.....)............... 14. Yarın pikniğe gideceğiz. (.....)............... 15. Hava biraz ısınsa. (.....)............... 27
Hak ve Özgürlükler 11. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerden yüklemi bildirme kipiyle çekimlenmiş olanların başına X işareti koyunuz. ( ) 1. Büyüklerimizle konuşurken ellerimizi ceplerimizden çıkarmalıyız. ( ) 2. Mehmet Bey in çocukluğu Yenice köyünde geçmiş. ( ) 3. Gençler piknik alanını tertemiz yaptılar. ( ) 4. Büyük lokma ye, büyük söz söyleme. ( ) 5. Yazık ki çiçekler susuzluktan kurumuş. ( ) 6. Bu uzun yola, bu sıcakta dayanılmaz. ( ) 7. Yemekten sonra televizyon izlemeyelim. ( ) 8. Konuşan birinin sözünü kesmemeliyiz. ( ) 9. Bilgisayar kullanmayı yeni öğreniyoruz. ( ) 10. Kitap okumayı oldum olası severim. ( ) 11. Yazısını dün gece bitirmiş. ( ) 12. Yazın deniz kenarına gidiyoruz. ( ) 13. Sabaha kadar dinlen. ( ) 14. Bu sütü hemen içeyim. ( ) 15. Bavulumu iki saatte topladım. 12. Etkinlik: Aşağıdaki fiilleri bildirme ve dilek kiplerinde birer cümle içinde kullanınız. gez-, bul-, -sor-, say-, sil-, kaç-.................................... 28
Hak ve Özgürlükler HARİTADA BİR NOKTA (Sait Faik ABASIYANIK) SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM 1. Etkinlik: Haritada Bir Nokta başlıklı metinde geçen kelime ve kelime gruplarıyla ilgili aşağıdaki etkinlikleri yapınız. I. Küpeşte, ağ, pul, kırlangıç balığı, dülger balığı, ırıp, reis, tayfa, rıhtım. Yukarıdaki kelime ve kelime grupları dinlediğiniz metinde geçmektedir. Bu kelimelerin anlamlarını sözlükten yararlanarak öğreniniz. Metinde hangi ortak anlam özelliğinde kullanıldığını aşağıdaki noktalı yere kısa bir cümle şeklinde yazınız....... Bu kelimeleri ve kelime gruplarını kullanıldıkları alanları belirterek sınıflayınız. Kullanıldığı alan:...... Kelimeler:......... Kullanıldığı alan:...... Kelimeler:......... II. Hülyaya dalmak, dağdan gelip bağdakini kovmak, laf işitmek. Dinlediğiniz metinde geçen yukarıdaki deyimlerin anlamlarını deyimler sözlüğünden öğreniniz. Bunların en az ikisini bir arada kullanacağınız kısa bir metin yazınız............................ 29
Hak ve Özgürlükler III. Metnin bağlamından yola çıkarak aşağıdaki kelime gruplarının hangi anlamda kullanıldığını tahmin etmeye çalışınız ve kelimelerin anlamlarıyla ilgili tahminlerinizi yanlarındaki noktalı yerlere yazınız. bir meyve gibi çürümek:... taze meyve hâlini almak:... kahvesini öttürmek:... Şarlo gibi seğirtmek:... veriniz. 2. Etkinlik: Dinlediğiniz, Haritada Bir Nokta başlıklı metinle ilgili aşağıdaki sorulara cevap Balık verilmeyen adamın amacı neydi?............. Adam, amacına ulaşmak için ne yaptı?............. Adam, amacına ulaşabildi mi? Neden?............. 30
Hak ve Özgürlükler 3. Etkinlik: I. Dinlediğiniz metinde yer alan kişileri ve bunların kişilik özelliklerini düşününüz. Aşağıda belirtilen kişilerin özelliklerini tanımlayabileceğiniz en uygun sıfatı ya da sıfatları belirleyiniz. Bu sıfatı ya da sıfatları seçmenizin nedenlerini açıklayınız. Balık verilmeyen adamın kişilik özelliklerini tanımlamak için seçtiğim sıfat ya da sıfatlar:...... Bu sıfatı ya da sıfatları seçmemin nedeni:...... Reisin kişilik özelliklerini tanımlamak için seçtiğim sıfat ya da sıfatlar:...... Bu sıfatı ya da sıfatları seçmemin nedeni:...... Baş parmağına dülger balığı takılmış olan adamın kişilik özelliklerini tanımlamak için seçtiğim sıfat ya da sıfatlar:... Bu sıfatı ya da sıfatları seçmemin nedeni:...... Kahvenin önündeki adamın kişilik özelliklerini tanımlamak için seçtiğim sıfat ya da sıfatlar:...... Bu sıfatı ya da sıfatları seçmemin nedeni:...... II. Balık verilmeyen adam, reis, baş parmağına dülger balığı takılmış olan adam ve kahvenin önündeki adam, metinde de yer alan kişilerdir. Bu kişilerden hangilerinin, kişilik özellikleri bakımından birbirine benzediklerini ve benzemediklerini nedenleriyle yazınız.... 31
Hak ve Özgürlükler 4. Etkinlik: Gözden geçirerek yanlışlarınızı düzelttiğiniz yazınızı aşağıya yazınız.......................................................................... 32
Hak ve Özgürlükler YAZALIM Birleşik Kelimelerin Yazımı 5. Etkinlik: Aşağıdaki tabloda Haritada Bir Nokta başlıklı metinde geçen birleşik kelimeler yer almaktadır. Bu kelimelerin özelliklerini uygun bölüme X işareti koyarak belirtiniz. Birleşik kelimelerin özellikleri Birleşik kelimeler İki isimden oluşmuştur. Bir isim ve bir fiilden oluşmuştur. İkinci kelimesi gerçek anlamından uzaklaşmamıştır. İkinci kelimesi gerçek anlamından uzaklaşmıştır. Kalıplaşmıştır. Birleşen kelimeler bitişik yazılmıştır. Birleşen kelimeler ayrı yazılmıştır. herhâlde birdenbire hiçbiri dülger balığı kıç altı pay yapmak laf işitmek söz vermek canı sıkılmak deli olmak 33
Hak ve Özgürlükler 6. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde birleşik kelimelerin yazımı doğruysa cümlenin başına D, yanlışsa Y yazınız. ( ) 1. Bazı el sanatlarımız ne yazık ki yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. ( ) 2. Bize uzun süre uğramayan Elif i merakettim. ( ) 3. Zeynep teyze bize kuş burnu çayı içirdi. ( ) 4. Gittiğimiz tatlıcıda hepimiz bülbülyuvası yemek istedik. ( ) 5. Eve geç dönen iki kardeş, annelerinden bir sürü lafişitti. ( ) 6. Gizem de benimle birlikte Denizli ye geleceğine söz verdi. ( ) 7. Bu yeni saksılara aslanağzı çiçeği dikmek istiyoruz. ( ) 8. Vitrindeki yavru ağzı rengi gömleği almaya kararlıyım. ( ) 9. Dışarıda oynamasına izin verilmeyen Ali nin canı sıkıldı. ( ) 10. Çocuğunun eli kapıya sıkışan anne öyle korktu ki telaştan neredeyse delioldu. DİLİMİZİ TANIYALIM Bildirme Kipleri 7. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerin fiilleri bildirme kipinin hangi zamanında çekimlenmiştir? Önündeki boşluğa uygun seçeneği yazarak belirtiniz. ( ) 1. Haberi duyunca havalara zıpladı. a. Şimdiki zaman kipi ( ) 2. Çalışmamızı tamamlayacağız. b. Görülen geçmiş zaman kipi ( ) 3. Gök gürültüsü dikkatimizi dağıttı. c. Geniş zaman kipi ( ) 4. Erzurum daki kar yağışı dinmiş. ç. Gelecek zaman kipi ( ) 5. Borcunun bir kısmını kapatabilecek. d. Duyulan geçmiş zaman kipi ( ) 6. Cem, çok dokunaklı şiirler yazar. ( ) 7. Çocuk, şeker versinler diye ağlıyor. ( ) 8. Gömleklerini kendisi ütülemiş. ( ) 9. İlk öğrenmeler, sonrakileri etkiler. ( ) 10. Seni her yerde arıyorlar. ( ) 11. Buradan ayrılacağını söylemiş. ( ) 12. Olanlara çok sinirlenecek. 34