ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE 6 : İNSAN VE ÇEVRE

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE 6 : İNSAN VE ÇEVRE A EKOSİSTEMLER (5 SAAT) 1 Canlı ve Çevre İlişkisi 2 Tür 3 Popülâsyon 4 Habitat (Yaşam Alanı) 5 Ekosistem 6 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması 7 Ekosistem Çeşitleri ve Özellikleri 8 Ekosistemlerin Özelliklerini Değiştiren Faktörler 9 Ekosistemlerin Sürekliliği 10 Besin Zinciri 1

ÜNİTE 6 : İNSAN VE ÇEVRE A EKOSİSTEMLER : 1 Canlı ve Çevre İlişkisi : Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar. Canlılar, hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli etkileşim halindedirler. Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni beslenme ve üreme ihtiyaçlarını karşılamak istemeleridir. Canlıların birbirleriyle ve çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (çevre bilim) denir. Dünya da, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı küreye biyosfer (ekosfer) denir. 2 Tür : Birbirlerine en çok benzeyen, ortak atadan gelen, üreyebilen ve döllendiklerinde kendilerine benzer canlılar oluşturan canlılar topluluğuna tür denir. Her canlı türünü oluşturan bireyler, türdeki diğer bireylere benzemekle birlikte farklı özellik gösterirler. Dünya da yaklaşık 1,5 2 milyon canlı türü yaşamaktadır. Doğada insan, kedi, köpek, balık, kuş, yılan, geyik, çam, gül, gibi türler bulunur. Doğada yaşan her canlı bir türe ait değildir. Bir canlının herhangi bir türe ait olabilmesi için üreyebilmesi gerekir. Katır ve kurt köpeği üreyemedikleri için bir türe ait değillerdir. 3 Popülâsyon : Belli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülâsyon denir. (Geyik popülâsyonu, sazan balığı popülâsyonu, Karadeniz Bölgesi ndeki karaçam popülâsyonu gibi popülâsyonlar vardır). Bir türe ait bireyler farklı bölgelerde farklı popülâsyonlar oluşturabilirler. Farklı fiziksel özelliklere sahip olan iki ortam yan yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı türe ait bireyler farklı popülâsyonları oluştururlar. Popülâsyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek zamanla değişebilir ve büyüyüp, küçülebilir. Popülâsyondaki bireylerin sayısı iç ve dış faktörlerin etkisiyle değişebilir. Birey sayısının değişmesi, popülâsyonun değişmesine neden olur. Doğumlar ve iç göçler popülâsyondaki birey sayısını artırırken, ölümler ve dış göçler popülâsyondaki birey sayısını azaltır. Popülâsyondaki birey sayısının artması popülâsyonun büyümesini, birey sayısının azalması da popülâsyonun küçülmesini sağlar. Belli bir bölgede yaşayan aynı veya farklı türlerin oluşturduğu popülasyonların hepsine birden kommunite denir. 4 Habitat (Yaşam Alanı) : Bir canlı türünün yaşamını sürdürdüğü, beslendiği, büyüdüğü ve uyum sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir. Canlılar yaşamını sürdürmek için bulundukları ortama uyum sağlamak zorundadırlar. Bu nedenle her canlı türünün habitatı aynı değildir. Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya da, inci kefali Van Gölü nde, kelaynak kuşları Birecik te yaşarlar ve bu yerler o türlerin habitatlarıdır. İnsanların habitatı ise ev, okul, işyeri gibi alanlardır. 5 Ekosistem : Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış çevreye ekosistem denir. Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar. Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli ilişki kurarlar. 2

Ekosistemlerde insanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan çevreye biyolojik (canlı = biyotik) çevre denir. Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline göre üretici, tüketici ve hem üretici hem de tüketici canlılar olarak, yaşama şekline göre de çürükçül yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve parazit yaşayanlar olarak gruplandırılırlar. Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu çevreye de cansız (abiyotik) çevre denir. Canlılar, bulundukları ekosistemde yani çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için bu çevreye ve çevre şartlarına uyum sağlamak zorundadırlar. Bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar. Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri için özelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir. Çölde yaşayan canlıların vücutlarında su depo edebilmeleri. Kuzey Amerika da yaşayan çöl tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının vücut ısısını yükseltmesi. Kutuplardaki ayı ve tavşanların vücutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları. Bütün ekosistemlerin özellikleri farklıdır. Bir ekosistemin özelliğini o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler. Ekosistemler çok küçük olabileceği gibi büyük ekosistemler de vardır. Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi çöl, orman, göl, akarsu, deniz ekosistemleri de vardır. Büyük ekosistemler içlerinde daha küçük ekosistemleri de barındırırlar. En büyük ekosistem ise Dünya dır. 6 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması : Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine göre gruplandırılırlar. a) Beslenme Şekline Göre Canlılar : Canlılar beslenme şekline göre üreticiler, tüketiciler ve hem üretici hem de tüketiciler olmak üzere 3 grupta incelenirler. BESLENME ŞEKLİNE GÖRE CANLILAR 1 Üreticiler (Ototrof Canlılar) Yeşil Bitkiler Mavi Yeşil Algler Bazı Bakteriler Bazı Mantarlar Öglena 2 (Heterotrof Canlılar) Otçullar Etçiller Hem Otçul Hem de Etçiller 3 Hem Üretici Hem de (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar) Böcekçil Bitkiler 1 ) Üreticiler (Ototrof Canlılar) : Kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılara üretici canlılar denir. Üreticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve güneş enerjisini kullanarak oksijen, besin ve kimyasal enerji üretirler. Üretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri için kullanırlar. Kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ ve vitamine dönüştürerek bitkinin kök, gövde, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarında depo ederler. Bitkiler tarafından depo edilen besinler diğer canlıların besin ve enerji ihtiyacını karşılar. Yeşil bitkiler, mavi yeşil algler (su yosunları), öglenalar, bazı bakteriler ototrof canlılardır. Karbondioksit + Su + Güneş Enerjisi Klorofil Besin (Glikoz) + Oksijen + Kimyasal Enerji 6CO 2 + 6H 2 O + Güneş Enerjisi C 6 H 12 O 6 + 6O 2 3

2 ) (Heterotrof Canlılar) : Kendi besinlerini kendileri üretemeyip, dışarıdan hazır olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılara tüketici canlılar denir., hem üreticilerle hem de diğer tüketicilerle beslenirler., aldıkları besin kaynağına göre otçullar, etçiller ve hem otçul hem de etçiller olarak üç grupta incelenirler. Otçullar (Otoburlar = Herbivorlar) = 1. Dereceden : İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi üreticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır. Koyun, keçi, inek, et, eşek, geyik, fil, zürafa, zebra, sincap, tavşan. Etçiller (Etoburlar = Karnivorlar) = 2. Dereceden : İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi diğer hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır. Aslan, kaplan, köpek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, köpek balığı, yılan. Hem Etçil Hem de Otçullar (Hepçiller = Omnivorlar) = 3. Dereceden : İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem üreticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tüketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır. İnsan, ayı, maymun, kuşların büyük bir bölümü, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz. 3 ) Hem Üretici Hem de (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar): İhtiyaçları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri üreten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır. Bu canlılar (protein sentezi için gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı böcekleri yiyerek karşılarlar. Bataklıkta yaşayan böcekçil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler. b) Yaşama Şekline Göre Canlılar : Canlılar yaşama şekline göre çürükçül yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar olmak üzere üç grupta incelenirler. YAŞAMA ŞEKLİNE GÖRE CANLILAR 1 Çürükçül Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar=Saprofitler) 2 Ortak Yaşayanlar Mutualistler Kommensalistler 3 Parazit Yaşayanlar (Asalaklar) 1 ) Çürükçül Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar = Saprofitler) : İnsan, hayvan, bitki atıkları ile ölmüş insan, hayvan ve bitkilerin vücutlarındaki bazı besinleri salgıladıkları enzimlerle parçalayan canlılardır. Bu canlılar böylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parçaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler haline getirip toprağa verirler. Ayrıştırıcıların en önemli görevi doğadaki madde döngülerinin gerçekleşmesini sağlamaktır. Bazı bakteriler, küf mantarları (çürükçül bakteriler). 4

2 ) Ortak (Birlikte = Simbiyotik) Yaşayanlar : Farklı türden canlıların yaşamlarını birada sürdürmelerine ortak (birlikte = simbiyoz) yaşama denir. Ortak yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler. Ortak yaşama canlıların birbirinden faydalanma şekline göre iki çeşittir. Mutualistler : Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gördüğü yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir. Geviş getiren hayvanların sindirim sisteminde bulunan ve selülozun sindirilmesini sağlayan bakteriler. Kalın bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri için uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek üzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar. Baklagillerin köklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir. Liken Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur. Mantarların kökleri vardır ama besin üretemezler. Su yosununun ise kökleri yoktur ama besin üretebilirler. Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak besin üretir ve ürettiği bu besini hem kendisi hem de mantarlar kullanır. Ayrıca mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO 2 gazını da su yosunu kullanır. Kommensalistler : Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir. Köpek balığının karnına tutunan ya da etrafında gezen küçük balıkların (vantuz balığı) köpek balığının parçaladığı canlılardan veya köpek balığının atıklarından faydalanması. 3 ) Parazit (Asalak) Yaşayanlar (Asalaklar) : Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gördüğü yaşama şekline parazit yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir. Parazit yaşayan canlılar, ihtiyaçları olan besin maddelerini üzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar. Bu nedenle parazit yaşayan canlılar üzerinde canlıya zarar verirler. Canlı vücudunun içinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere iç parazitler (iç asalaklar) denir. Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler iç asalaklardır. Bu canlıların üreme sistemleri gelişmiştir. Canlı vücudunun dışında yaşayan ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir. Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz böceği, çeçe sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark çıbanı yapar) dış asalaklardır. Dış asalaklar üzerinde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar. Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, iç asalaklarınki gelişmemiştir. 5

7 Ekosistem Çeşitleri ve Özellikleri : Her ekosistemin kendine özgü özellikleri vardır ve ekosistemde yaşayan canlı çeşitleri ve ekosistemlerin büyüklükleri farklı olabilir. En büyük ekosistem Dünya dır. Dünya ekosistemi, farklı özellikte ve çok sayıda daha küçük ekosistemin birleşmesiyle oluşur. Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar. Kara ekosistemleri çöl, orman, çayır, mera, mağara, tundra, vadi, dağ, kent ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır. Su ekosistemleri de dere, nehir, göl, pınar, baraj, bataklık, deniz, havuz, baraj, okyanus ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır. Ekosistemlerdeki ışık, yağış, nem, rüzgar, sıcaklık ve iklim özellikleri o ekosistemdeki bitki örtüsü ile hayvan çeşitliliğini belirler. Bu yüzden canlıların ekosistemlerdeki çeşitleri ve dağılışları farklıdır. a) Kara Ekosistemleri : Kara ekosistemlerinin orman, çöl, çayır, mera, dağ ekosistemleri gibi daha küçük ekosistem çeşitleri vardır. Her bir ekosistem de çeşitli çevre şartlarına göre daha da küçük ekosistemlere ayrılır. Kara ekosistemlerine biyom denir. 1 ) Orman Ekosistemleri : Orman ekosisteminde mikroskobik canlılar, kırkayak, toprak solucanı, salyangoz, karınca, yılan, mantar, ağaç ve çalılık gibi canlılar bulunur. Ormanlar, doğal kaynaklar yönünden zengindir ve dünya ikliminin dengede kalmasını sağlar. Canlılara beslenme, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır. Bu nedenle en fazla tür ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır. Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur. Orman ekosistemlerinden en büyüğü Amazon Ormanları ekosistemidir. Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmez olduğu bölgelerde bulunur. 2 ) Çayır Ekosistemleri : Az yağışlı, yazların sıcak ve kurak olduğu yerlerdir. Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır. 3 ) Dağ Ekosistemleri : Dağ ekosisteminde çeşitli ağaç ve bitkiler, ayı, kurt, yılan, kertenkele, yırtıcı kuşlar (şahin, atmaca, kartal gibi), keçi ve kaplumbağa gibi canlılar bulunur. Dağın, yükseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına göre burada yaşayan canlılar farklılık gösterebilir. 4 ) Çöl Ekosistemleri : Her zaman kurak, bazen sıcak bazen de soğuk olan yerlerdir. Çöl ekosisteminde canlı sayısı ve çeşidi azdır. Çöl ekosisteminde yaşayan canlılar (bitki ve hayvanlar) az miktarda su kullanırlar ve burada yaşayabilmek için çeşitli özelliklere sahip olmaları gerekir. Çöl ekosistemlerinden en büyüğü Sahra Çölü ekosistemidir. Çölde yaşayan bitkiler su ve besin depo edebilmek için kalın gövdeli ve diken yapraklı bitkilerdir. (Kaktüs) Çöl fareleri, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için kuyruklarında yağ depo ederler. Develer, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için hörgüçlerinde yağ depo ederler. 6

b) Su Ekosistemleri : Denizlerin (tuzlu suların) ve tatlı suların oluşturduğu ekosistemlerdir. Göller, sulak alanlar (bataklık, gölet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuzlu su ekosistemini oluşturur. 1 ) Göl Ekosistemleri : Göl ekosistemlerinde mikroskobik canlılar, kurbağalar, sazlıklar, sinekler, balıklar, çeşitli kuşlar, balıkçıl kuşlar, çeşitli böcekler, ördek, yılan, çekirge gibi canlılar ile nilüfer, eğrelti otu, atkuyruğu ve nergis türü bitkiler bulunur. Göl ekosisteminin büyüklüğü, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuz miktarı, ışık miktarı ve suyun özelliği burada yaşayan canlı çeşitliliğini değiştirebilir. 2 ) Tuzlu Su (Deniz) Ekosistemleri : Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir. Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan çok büyük memeli hayvanlara kadar çok sayıda canlı çeşidi bulunur. Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, sıcaklık ve ışık miktarı buralarda yaşayan hayvan çeşitliliğini belirler ve denizlerde farklı ekosistemlerin oluşmasını sağlar. Denizlerde fotosentez yapan üretici canlılar ile bu canlıları yiyerek beslenen küçük canlılar (planktonlar ve hayvansal planktonlar), onlarla beslenen küçük balıklarla birlikte besinlerini diğer canlılardan karşılayan daha büyük balıklar (yunus, balina) bulunur. Hemen hemen bütün deniz canlıları güneş ışığının ulaştığı ilk 100 metrelik derinlikte yaşarlar. Deniz ekosistemlerinden en büyüğü Hazar Denizi ekosistemidir. 8 Ekosistemlerin Özelliklerini Değiştiren Faktörler : Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşurlar. Bütün ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar bulunmasına rağmen ekosistemlerdeki cansız varlıkların özellikleri birbirinden farklıdır. Farklı ekosistemlerin farklı özelliklere sahip olmasının nedeni, ekosistemleri oluşturan cansız varlıkların özelliklerinin birbirinden farklı olmasıdır. Ekosistemlerdeki cansız varlıkların özelliklerinin farklı olması nedeniyle ekosistemdeki canlı çeşitliliği değişir. En fazla canlı çeşitliliği yağmur ormanlarında bulunur. İklim şarları zorlaştıkça canlı çeşidi ve sayısı azalır. a) Su : Yeryüzünün 3/4 ünü oluşturan 3 atomlu moleküllerdir. Akıcı, kararlı, çözücü ve taşıyıcı özelliklere sahip olan su canlı yaşamını doğrudan etkiler. Hücrelerin ortalama %65 ini su oluşturur. Su, canlı yaşamında sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, fotosentez, beslenme gibi pek çok yaşamsal olayda etkili olur. Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı önler. Bütün canlılar su kullanmak zorunda olduğu için, yeryüzündeki su miktarı canlıların dağılımını belirler. Ekosistemdeki su oranının değişmesi o ekosistemdeki canlı sayısını değiştirir. b) Sıcaklık : Güneşin ışık etkisiyle yeryüzüne ulaşan ısının ortalama değerine sıcaklık denir. Çevredeki ısı miktarına göre sıcaklık artar ve azalabilir. Canlı yaşamı için son derece önemli olup hücrelerdeki kimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için sıcaklığın belli bir değerde olması gerekir. Canlılar, kendi vücut sıcaklığına uygun bir çevre sıcaklığında yaşarlar. Bu nedenle sıcaklığın değişmesi canlıların yeryüzündeki dağılışını, çoğalmasını ve ömrünü yani canlı sayısını değiştirir. 7

c) Işık : Işık, güneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur. Üzerinde taşıdığı enerji canlıların temel enerji kaynağını oluşturur yani yeryüzündeki enerjinin temel kaynağı ışık enerjisidir. Işığın şiddeti ve süresi ekosistemdeki, yeryüzünün ısınmasında, yağışların oluşmasında, rüzgârların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde, yeşil bitkilerin fotosentez, terleme, çimlenme ve çiçeklenme süresinde etkili olur. Güneş ışığının yeryüzündeki dağılımı farklı olduğu için her bölgedeki ışığın etkisi de farklıdır ve farklı iklim şartlarının oluşmasına neden olur. Bu nedenle ışık canlıların doğadaki dağılımını yani ekosistemleri değiştirebilir. d) Toprak : Yerkabuğunun en üst katmanına toprak denir. Toprak milyonlarca yıllık bir süreç içinde büyük kaya kütlelerinin parçalanmasıyla oluşmuştur. İçerisinde taş, kum, kil, mineral, su, hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur. Canlı organizmalar toprağın üzerinde ve içinde yaşayabilirler. Canlılar su ve mineral ihtiyacını doğrudan topraktan karşılarlar. Toprağın yapısı ve çeşidi, üzerinde yaşayacak bitkilerin türünü etkiler. Bitkinin gelişmesi ve fotosentez yapabilmesi için gerekli su ve minerallerin bulunduğu ve bitkilerin tutunduğu toprak miktarının ya da içerdiği maddelerin azalması bitki sayısını dolayısıyla ekosistemleri değiştirir. e) İklim : Uzun zaman sürecinde, bir bölgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir. Bir bölgedeki ışık, sıcaklık, nem, yağışlar, rüzgâr gibi faktörler o bölgenin iklim şartlarını oluşturur. Bir bölgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yüksekliği ve denizlere olan uzaklığı doğrudan etkiler. Canlılar, kendilerine uygun iklim şartlarında yaşamlarını sürdürürler. İklim şartları uygun olan topraklarda bol miktarda bitki ve hayvan çeşidi bulunur. İklim şartlarının değişmesi, canlı sayısını, canlı çeşidini, canlıların yaşamını ve yayılmasını bu nedenle de ekosistemleri etkiler. f) Hava : Atmosferi oluşturan gaz karışımına hava denir. Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, soy gazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur. Solunumda kullanılan oksijen ve fotosentezde kullanılan karbondioksit havadan alınır. Havanın gaz içeriğinin değişmesi havanın kirlenmesine neden olur. Bu da ekosistemleri değiştirir. 9 Ekosistemlerin Sürekliliği : Ekosistemlerin sürekli olabilmesi için; 1 Üreticilerin, 2 in, 3 Ayrıştırıcıların, 4 Yeterince güneş ışığının, 5 Ham maddenin bulunması ve sürekli olması gerekir. 10 Besin Zinciri : Ekosistemdeki canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için o ekosistemdeki hem canlı hem de cansız varlıklara ihtiyaç duyarlar. Ekosistemde canlı ve cansız varlıklar arasındaki uyumlu ilişkiye ekolojik denge denir. Ekosistemin sürekli olabilmesi için ekolojik dengenin korunması gerekir. Ekosistemlerde, canlıların kullandığı maddelerin kullanıldıktan sonra tekrar geri dönüşmesine (üretilmesine) döngü denir. Doğadaki ekosistemlerde besin döngüsü ve madde döngüsü olmak üzere iki çeşit döngü vardır. 8

Ekosistemi oluşturan bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için besin ve enerjiye ihtiyaç duyarlar. Canlıların ihtiyaç duyduğu enerjinin temel kaynağı güneş enerjisidir. Üreticiler, güneş enerjisini kullanarak fotosentez yoluyla besin üretir, tüketiciler de üretilen bu besinleri kullanırlar. Üretici ve tüketicilerin atıkları ve ölüleri ayrıştırıcılar tarafından parçalanır ve elde edilen maddeler toprağa verilerek bu maddelerin üreticiler tarafından tekrar kullanılması sağlanır. Böylece madde ve enerji bir canlıdan diğerine aktarılmış olur. Madde ve enerjinin bir canlıdan diğerine aktarılması sonucu oluşan canlılar sıralamasına besin zinciri denir. Besin zincirinde her halka bir canlıyı temsil eder. Besin zincirinin ilk basamağını üreticiler, diğer basamaklarını da tüketiciler oluşturur. Madde ve enerji besin zincirinde üreticilerden tüketicilere doğru aktarılır. Ekosistemlerde çok sayıda besin zinciri vardır ve ekosistemlerdeki besin zincirlerinin tamamına besin ağı (besin döngüsü) denir. Ekosistemlerdeki besin zincirinin en sonunda insan bulunur. Yeryüzündeki bütün canlılar çok büyük ve karmaşık bir besin ağı içinde birbirlerine bağlanmıştır. Farklı beslenme şekilleri, farklı ekosistemleri birbirine bağlar. Besin ağındaki bir canlının yok olması, tüm besin ağını ve canlıları etkiler. Yok olan canlıyla beslenen diğer canlıların sayısı azalırken yok olan canlının beslendiği canlıların sayısı artar. Bu nedenle de ekosistemlerin dengesi bozulur. 1. Basamak 2. Basamak 3. Basamak 4. Basamak 5. Basamak Üreticiler (Yeşil Bitkiler) ÖRNEKLER : 1. Dereceden (Otçullar) 2. Dereceden (Etçiller) 2. 3. Dereceden (Etçiller Hem Etçil Hem de Otçullar) 2. 3. Dereceden (Etçiller Hem Etçil Hem de Otçullar) 1. Basamak 2. Basamak 3. Basamak 4. Basamak 5. Basamak Üreticiler 1. Dereceden 2. Dereceden 2. 3. Dereceden 2. 3. Dereceden 1 Yeşil Bitki Fare Yılan Atmaca 2 Havuç Tavşan Yılan Atmaca 3 Havuç Tavşan Atmaca Tilki 4 Buğday Fare Tilki Aslan (Kurt) 5 Ot Geyik Kaplan 6 Bitki Tavşan Kurt Aslan 7 Bitki Tohumu Kuş Şahin 8 Ot Çekirge Kurbağa Yılan Kartal 9 Su Yosunu Plankton Küçük Balık Alabalık İnsan 10 Plankton Plankton Küçük Balık Alabalık İnsan 11 Ot Çekirge Kurbağa Yılan Baykuş 12 Buğday Çekirge Kurbağa Yılan Baykuş Tilki 13 Buğday Fare Yılan Baykuş Tilki 14 Buğday Horoz Yılan Baykuş Tilki 15 Ot Çekirge Yılan Tilki NOT : 1 Bir besin zincirinde 2. dereceden tüketici olan canlı, başka bir besin zincirinde 3. dereceden tüketici olabilir. 2 Besin zincirinin ilk basamağını kendi besinlerini kendileri üreten üretici canlılar yani bitkiler oluşturur. Bitkilerle otçul hayvanlar, otçul hayvanlarla da etçil hayvanlar beslenir. 9