İSGÜV 506 KAZA ARAŞTIRMA, İNCELEMELERİ VE EMNİYET SİSTEMLERİ Çankaya Üniversitesi İş Sağlığı ve İş Güvenliği ABD
KAPSAM Temel Kavramlar, iş güvenliğinin tarihçesi Kazanın tanımı ve sınıflaması, Kazaların oluşumunda etkili olan faktörler, Kazaların etkileri ve oluşan kayıplar, Kaza araştırma yöntemleri, Kaza Raporu hazırlama, Kaza analiz yöntemleri; kök neden analizi, kaza ağacı. Kazaların tekrarını önlemek için kontrol önlemlerinin planlanması.
İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TARİHÇESİ
Günümüzde üretimin en önemli faktörü olan insan, teknolojik gelişmelere paralel olarak, işyerlerinde çeşitli problemlerle karşılaşmaktadır. Bu problemler önce insan sağlığına, sonra işletmeye ait her türlü mala yönelik tehditler oluşturmaktadır. sanayinin bugünkü, gibi gelişmemiş olduğu dönemlerde İş Güvenliği haliyle bir problem olarak görülmemiştir. Faaliyet alanlarının artması, işlemlerin karmaşıklaşması, bunların neticesinde tehlikelerin çoğalması, bazı kuralların konulmasını, kanunların çıkarılmasını gerektirmiştir
İşte bütün bunlardan dolayı konu ile ilgili bilimsel araştırmalar başlamış, tıbbın, tekniğin, diğer bilim dallarının ortak bir çalışma alanı olarak, İş Güvenliği kavramı ortaya çıkmıştır. Hipokrat ın kurşun zehirlenmesini tespiti ile başlayan alana ait çalışmalar, günümüzde pek çok çalışmanın yanında, sadece meslek hastalıkları ile ilgilenen hastanelerin kurulmasını gerekli hale getirmiştir. İş yerlerinde işin yapımı sırasında, sağlığa, işe ve işyerine, zarar verebilecek olan, çeşitli sebeplerden kaynaklanan, olumsuz şartlardan korunmak amacı ile yapılan planlı çalışmaların hepsine İş Güvenliği denir.
Taş sütunlara yazılı Hammurabi Kanunları Yazıtı "Eğer bir müteahhidin sağlam yapmadığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibi hayatını kaybederse, müteahhit ölüm cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin oğlu hayatını kaybetmişse, müteahhidin oğlu ölüm cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin kölesi hayatını kaybetmişse, müteahhit aynı değerde bir köleyi bina sahibine verir. Eğer müteahhidin sağlam yaptığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibinin malları hasar görmüşse, müteahhit binayı yeniden yapacağı gibi, bina sahibinin tüm zarar ve ziyanını da karşılayacaktır. Bir binanın inşaat kurallarına uyulmadan yapılan bir duvarı yıkılırsa, müteahhit tüm masrafları kendisine ait olmak üzere o duvarı sağlamlaştırmak zorundadır.
19 yy başlarında çalışma koşullarının devlet müdahalesi ile düzenlenmesi gereği açıkça ortaya çıkmış ve yasal düzenlemeler yapılmıştır. - Çalışma süresi 10 saate indirilmiştir. - 1833 yılında çıkarılan fabrikalar yasası ile 9 yaşın altındaki çocukların çalıştırılması yasaklanmıştır. - 18 yaşın altındaki çocukların gece çalışmaları yasaklanmıştır - 1842 yılında kadın ve çocukların maden ocaklarında çalışmaları yasaklanmış
- 1844 yılında fabrikalarda işyeri hekimi bulundurmak zorunluluğu getirilmiştir. - Fransa da 1841 yılında çıkarılan yasa ile makine ve ateş bulunan yerlerde 20den fazla işçi çalıştıran bütün fabrikalarda çocukların çalışma koşulları özel olarak düzenlenmiştir. -ABD iş kazalarının önlenmesine yönelik ilk yasal düzenleme Massachusetts eyaletinde yapılmıştır. - Kazaya uğrayanlara tazminat ödemesi esası 1885 te Almanya da uygulanmaya başlandı.
Türkiye de işçi sağlığı ve iş güvenliği tarihsel gelişimi : Osmanlı imparatorluğunda ilk sanayileşme çabaları 19 yy da sanayi devriminin etkisiyle başlamıştır. 1850 lerde özellikle Rumelilerde olmak üzere sanayi kollarının gelişmesi ve toprak düzenindeki çözülmenin hızlanmasıyla işçi sayısı arttı. Bu gelişmeye bağlı olarak işçi sağlığı ve iş güvenliği sorunları da ortaya çıkmaya başladı.
a) Tanzimat tan önceki dönem :, - üretim şekli zanaatkarlıktı. - Dini esaslara dayalı esnaf teşekkülleri esnaf zaviyeleri adı altında esnaf birlikleri şeklinde örgütlenmişlerdir. - Loncaların işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda çalışmalar yaptığı bilinmektedir. - Loncaların orta sandığı veya teavün sandığı verilen bir yardım örgütü vardı.
b) Tanzimat ve meşrutiyet dönemi - iş ilişkilerinin düzenlenmesi mecelle çerçevesinde yapılmıştır. - İşçileri korumak amacıyla çıkartılan ilk mevzuat 1865 tarihli dilaver paşa nizamnamesi dir. - İşçi sağlığı ve iş güvenliği olarak kendi dönemi açısından oldukça çağdaş sayılabilecek bir gelişme 1869 tarihli maadin nizamnamesi dir. - Bu dönemde, işçilere yönelik koruyucu mevzuatın yalnızca maden işçilerine yönelik olmasının nedeni : çok sayıda işçi çalıştıran maden kömürü sektörü dışında önemli sayılabilecek başka bir sanayinin olmayışıdır.
c) Cumhuriyet dönemi: -1923 İzmir İktisat Kongresinde işçi temsilcilerinin önemli istek ve önerilerde bulunmuştur. - 10/09/1921 tarihli 151 sayılı Ereğli havza-i fahmiye maden amelesinin hukukuna müteallik kanun kömür havzalarındaki iş şartlarını sağlık sorunlarını ayrıntılı olarak düzenlemiştir. -Ereğli havzasında çalışan maden işçilerine uygulanacak hükümler getiren bu kanun ülkemizde ilk defa iş süresini 8 saatte sınırlandırılması bakımından önem taşır. -18 yaşından küçük işçilerin maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır.
-1924 tarihli ve 394 sayılı hafta tatili kanunu çalışanlara haftada 1 gün tatil hakkı getirdiğinden önemli bir gelişmedir. - 1935 yılında milli bayram ve genel tatil günleri hakkında kanun yürürlüğe girmiştir. - 1926 yılında 818 sayılı borçlar kanunu yürürlüğe girmesi işçi sağlığı-iş güvenliği konusunda ayrıntılı hükümler getirmiştir. -1930 tarihli 1580 sayılı belediyeler kanunu daha sonra da çıkan mevzuat arasındadır.(teftişe ilişkin hükümler yer alır.)
-1930 tarihli önemli bir kanun 1593 sayılı umumi hıfzısıhha kanunudur. Kanunda çocuk ve kadın işçilerin korunmasına iş yerlerinde iş yeri hekimi bulundurulmasına belirli büyüklükteki iş yerleri için revir veya hastane açılması hükümleri yer alır. -1937 yılında 3008 sayılı iş kanunu yürürlüğe girmiştir. Böylece ilk kez işçi sağlığı iş güvenliği konusu ayrıntılı ve sistemli olarak düzenlenmiştir. 3008 sayılı kanuna göre çıkarılan tüzükler: 1-27/10/1939 tarihli ve 02/12245 sayılı fazla saatler çalışma nizamnamesi
2-06/11/1940 tarihli 02/14637 sayılı günde ancak 8 saat ve daha az çalışılması 3-05/02/1941 tarihli 02/15156 sayılı işçilerin sağlığını koruma ve iş emniyeti nizamnamesi 4-11/10/1943 tarihli 02/20378 sayılı iş müddetleri nizamnamesi 5-22/07/1948 tarihli 03/7869 sayılı ağır ve tehlikeli işler tüzüğüdür. 6-12/08/1952 tarihli 03/15556 sayılı parlayıcı, patlayıcı,tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan iş yerleri ve işlerde alınacak tedbirler hakkında tüzüğüdür.
7-28/05/1953 tarih ve 4/922 sayılı maden işletmelerinde alınacak emniyet tedbirleri hakkında tüzük -1945 yılında 4792 sayılı kanunla işçi sigortalar kurumu yürürlüğe girmiştir. - 1945 yılında 4772 sayılı kanunla iş kazalarıyla meslek hastalıkları ve analık sigortaları kanunu yürürlüğe girmiştir. - 1946 yılında çalışma bakanlığı kurulmuştur.
. -1950 de 5690 sayılı kanunla sanayi ve ticarette iş teftişi hakkındaki 81 numaralı milletler arası sözleşme yürürlüğe girmiştir. - 3008 sayılı iş kanunu 1967 yılında 931 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Bunun yerine 25/08/1971 tarihinde 1475 sayılı iş kanunu yürürlüğe girmiştir. - 22/05/2 tarihinde 4857 sayılı iş kanunu ve bu kanuna dayalı olarak 09/12/2 tarihli işçi sağlığı ve iş güvenliği yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.
. - Son olarak 20/06/2012 tarihinde 6331 sayılı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU çıkarılmıştır.
TEMEL KAVRAMLAR. İşçi sağlığı: Dünya sağlık örgütü (WHO) ve uluslar arası çalışma örgütü (ILO) işçi sağlığını ; çalışan tüm insanların fiziksel,ruhsal,moral ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının sağlanmasını ve en yüksek düzeylerde sürdürülmesini, iş koşulları ve kullanılan zararlı maddeler nedeniyle çalışanların sağlığına gelebilecek zararların önlenmesini ve ayrıca işçinin fizyolojik özelliklerine uygun yerlere yerleştirilmesini işin insana ve insanın işe uymasını asıl amaçlar olarak ele alan tıp bilimidir.
TEMEL KAVRAMLAR. İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG): İş kazası ve meslek hastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, sistemli ve bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulamasına yönelik çalışmalardır. Üç temel amacı vardır; Çalışanları Korumak, Üretim Güvenliğini Sağlamak, İşletme Güvenliğini Sağlamak.
TEMEL KAVRAMLAR. İş Kazası: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası planlanmamış ve beklenmeyen bir olay sonucunda sakatlanmaya ve zarara neden olan durumdur şeklinde tanımlanmıştır. Dünya sağlık örgütü (WHO) ise iş kazasını; önceden planlanmamış, çoğu zaman kişisel yaralanmalara, makine araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay olarak tanımlamıştır.
TEMEL KAVRAMLAR. Meslek Hastalığı: Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli, hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir. Sosyal Sigortalar Kanunun Sağlık İşleri Tüzüğü ne göre meslek hastalıkları beş ana grupta toplanmıştır. Bunlar; 1-Kimyasal nedenlerden olan meslek hastalıkları, 2-Mesleki cilt hastalıkları, 3-Mesleki solunum sistemi hastalıkları, 4-Mesleki bulaşıcı hastalıklar, 5-Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları
TEMEL KAVRAMLAR. Tehlike: Mal, can ve çevre için potansiyel bir tehlike oluşturan malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği. Olay: Bir kazaya yol açan veya bir kazaya neden olabilecek potansiyeli olan durum. OHSAS 18002 ye göre hiçbir sağlık bozulması sakatlanma, hasar veya başka kaybın olmadığı bir olay ayrıca yakın-ıskalama olarak da adlandırılır. Olay terimi yakın-ıskalama yı da kapsar. Risk: İdrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını kapsayan kavram. Risk Değerlendirme: Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü bilimsel bilgi ve malumatın düzenlenmesi ve analiz edilmesine yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Daha basit ifadesiyle; problemin modellenmesi, tehlike değerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanımlaması gibi ana kavramlardan oluşan risk analizidir.
TEMEL KAVRAMLAR. Katlanılabilir Risk: Organizasyonun yasal yükümlülükleri ve İSG politikası çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk. Risk Yönetimi: İnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak, politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak uygulanmasıdır. Performans: organizasyonun İSG yönetim sisteminin; İSG politika ve amaçlarına dayanan İş Sağlığı ve Güvenliği risklerinin kontrolü ile ilgili ölçülebilir sonuçları. İSG Yönetim Sistemi: Kuruluşun faaliyet alanı ile ilgili olarak İSG risklerinin yönetimini kolaylaştıran tüm yönetim sisteminin parçası. Bu organizasyon yapısını, planlama faaliyetlerinin sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri, prosesleri ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, başarılması ve muhafaza edilmesi için kaynakları içine alır.