Sayfa No 1/30 REFERANS/RE-LAB KLİNİK LABORATUVAR NUMUNE ALMA EL KİTABI BASKI NO : 01 YAYIN TARİHİ : 01.02.2013 KONTROLSÜZ KOPYA ( )
Sayfa No 2/30 SAYFA REVİZYON REVİZYON NO: TARİHİ NO : YAPILAN DEĞİŞİKLİK 15-17 17.03.2015 1 Kabul ve red kriterleri güncellendi 19-20 26.02.2015 1 Biyokimya Panik Değerler Listesi güncellendi 21 16.03.2015 1 Mikrobiyoloji Panik Değerler Listesi güncellendi
Sayfa No 3/30 İÇİNDEKİLER : SAYFA 1. GİRİŞ VE AMAÇ 4 2. GENEL BİLGİLER 4 3. TEST TALEP FORMLARI VE KAYIT 5 4. KAN NUMUNESİ ALMA 6 5. KAN ALMA TÜPLERİ 9 6. KAN NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI 12 7. NUMUNE KABUL VE RED KRİTERLERİ 15 8. PANİK DEĞERLER LİSTESİ 19 9. İDRAR NUMUNESİ ALMA 22 10. DİYALİZ MERKEZLERİ İÇİN NUMUNE HAZIRLAMA 24 11. MİKROBİYOLOJİK KÜLTÜR NUMUNESİ ALMA 25 12. DİĞER ÖRNEKLER 28 13. LABORATUVARDA NUMUNELERİN SAKLANMASI 29 14. LABORATUVARA NUMUNELERİN TAŞINMASI 30 EK1 : KAN ALMA TÜPLERİ EK2 : MİKROBİYOLOJİ NUMUNE KAPLARI
Sayfa No 4/30 1.GİRİŞ VE AMAÇ Numune Alma El Kitabı Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar da yapılacak ve Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar Test Katalog unda yer alan testler için numunelerin doğru şekilde alınması ve hazırlanmasını sağlamak, böylelikle test sonucunu etkileyecek, numuneden kaynaklanabilecek olumsuz durumları ortadan kaldırabilmek amacıyla hazırlanmıştır. Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar Test Katalog unda yer alan test adı, endikasyon, kısa klinik bilgi,numune cinsi, miktarı ve alınma şekli (ayakta-oturur vb), yöntem, çalışma günü, rapor zamanı,referans değerler, fiyat vb. bilgilere bu dokümanda yer verilmemiştir. 2.GENEL BİLGİLER Laboratuvar testlerinde doğru sonuca ulaşabilmek için numune almadan önce hastaların ve Laboratuvar çalışanlarının uyması gereken standart bazı kurallar vardır. Numune vermeden önceki açlık-tokluk durumu, menstrüel peryot, alınan ilaçlar, stres, sigara içilmesi, bir gün önce alınan aşırı yağlı gıdalar, alkol ve kolalı içecekler tüketilmesi, egzersiz yapılması test sonuçlarını etkileyebilir. Bu nedenle bazı özel testler ve acil durumlar hariç numuneler 10-12 saat açlık sonrası (su içilebilir) test talep kağıdında özel bir saat belirtilmediyse, sabah 08:00-10:00 arasında, istirahat koşullarında alınmalıdır. Bununla birlikte, hastanın doktorunun gerekli gördüğü hallerde, açlık gerektiren bazı testler, açlık şartı aranmadan da günün her hangi bir saatinde alınacak örnekten çalışılabilir. Oral Glukoz Tolerans Testi, Stimulasyon testleri için randevu alınmalı ve en geç 09:00 da işleme başlanmalıdır. Çalışılacak test için şart değilse ve klinisyenin özel bir talebi yoksa idrar günün herhangi bir saatinde alınabilir. Hastalara yapılacak tüm işlemler için bilgilendirilmiş onam gerekmektedir. Bu nedenle hastalar yapılacak işlemler için bilgilendirilmeli ve onam alınmalıdır. Test yaptırmak için Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar a başvuran hastalara, Hasta Kabul Ünitesinde işlem öncesi Kan Alma işlemiyle ilgili bilgi verilir. Kan alma işleminin çok kısa süreceği, en uygun toplardamar bulunduktan sonra bir iğne batmasıyla birlikte acı duyulabileceği anlatılır. Oral Glukoz Tolerans Testi gibi uzun süreli testlerde kaç kez kan alınacağı ve yöntemi hakkında bilgilendirme yapılır.
Sayfa No 5/30 Kan alma sonrasında az da olsa, baş dönmesi, kan alınan bölgede morarma, hematom olabileceği, ilk seferde yeterli numune alımının esas olmasına rağmen yetersiz numune durumlarında ikinci kez kan alınması gerekebileceği anlatılarak gerekirse yatay pozisyonda kan alınabilir. Hastanın bu bilgilendirme sonrası Laboratuvara test talebini sunması ve test yaptırmaya karar vermesi ya da onam formunu imzalanmasıyla onam işlemi tamamlanmış olur. Anlaşmalı Merkezlerin Laboratuvar Test İstem Formu kullanarak test Anlaşmalı Merkezlerin Laboratuvar Test İstem Formu kullanarak test talebinde bulunmaları halinde yapılacak işlem için onam verdiği kabul edilir. 3.TEST TALEP FORMLARI VE KAYIT Anlaşmalı Merkezler tarafından gönderilecek numuneler için tarafınıza verilmiş olan ayrıca elektronik ortamdan da ulaşabileceğiniz Laboratuvar Test İstem Formu nda yer alan bilgilerin doldurulması gerekmektedir. Bu bilgiler; - Numuneyi gönderen Merkez/Doktorun adı - Gönderilen tarih - Hasta Adı, doğum tarihi, cinsiyet, gerekli ise menstrüel peryot, gebelik durumu, - Gönderilen numune cinsi, 24 saatlik idrarlar için toplam miktar - Numunenin alındığı tarih ve saat - Varsa klinik tanısı ya da ön tanı - Varsa kullanılan ilaçlar ve en son dozun alındığı saat - Talep edilen test ya da testlerin adı - Numuneyi teslim eden ve teslim alan kişi Laboratuvar Test İstem Formu ile birlikte işlem başladıktan sonra gönderilen numune kayıtlarında değişiklik ya da test ekleme talebi olduğunda merkezlerden yazılı olarak Talep Formu istenir. Bu talep formunda yapılması istenen işlem doğru olarak tanımlanmalıdır. Sözlü talepler kabul edilmez. Yeterli ve uygun numune varsa test ekleme talebi gerçekleştirilir. Ayaktan gelen hastalar için hekimlerden test ekleme talebi gelirse, hastadan alınmış olan birincil numunenin uygun ve yeterli olması koşulunda test ekleme talebi yerine getirilir. 4.KAN NUMUNESİ ALMA Sorgulama sonrası uygun koşullara sahip hastaların kayıt bilgileri alındıktan sonra kayıt bilgileri
Sayfa No 6/30 numune almak üzere Kan Alma bölümüne teslim edilir. Test kayıt bilgilerini içeren Kayıt Formuna uygun olarak testler için ne kadar hacimde kan alınacağı planlanmalı ve gerekli olan numune tüpleri hazırlanmalıdır. Numune tüpleri hasta ismi, kayıt numarası, tarih, test adı, numune cinsi içeren barkot etiketlerle etiketlenir. Kan alma öncesinde eller uygun şekilde yıkanmalı, gerekli olan tüm malzeme hazırlanmalıdır. İğne ucu olarak en sık olarak 19-22 numaralı (en sık 21) iğneler kullanılır. Hasta kan alma odasında - Cilt dezenfektanı %70 lik alkol, steril gaz pedler, pamuk, yara bandı - Otomatik turnike - Vacutainer uçları, vacutainer adaptörü, enjektör - Tek kullanımlık lateks pudrasız eldiven hazırlanır, Hasta kan alma odasına ismi söylenerek davet edilir. Hastadan kan almadan önce iletişim kurarak güven sağlamak önemlidir. Bu sırada hastanın açlığı tekrar sorgulanarak, kullandığı ilaçlar, testler için gerekliyse boy-kilo bilgileri Hasta Numune Bilgi Formu na kaydedilir. Hangi elemanın kan aldığı Kayıt Formu üzerine paraf atılarak işaretlenir. - Hasta koltuğa rahatça oturtulur, gerekirse yatırılır - Hastanın kolunu dirsek üzerine kadar açması sağlanır. Giysilerin kolu sıkmamasına dikkat edilmelidir. Hasta kolunu düz olarak uzatır. Kol dirsekten bükülü olmamalıdır. - Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın venler tercih edilir. - Turnike, kan alınması planlanan bölgenin 8-10 cm yukarısına takılır. Hastaya yumruk yapması söylenir. Turnike toplardamar lar üzerinde baskı yaratacak ancak atardamar dolaşımına engel olmayacak şekilde sıkılarak venin görünür, hissedilir hale gelmesi sağlanır, ven palpe edilerek kan alınacak damar tesbit edilir. - Turnikenin uzun süre sıkılı durması bazı test (kalsiyum, laktat, potasyum gibi) sonuçlarını değişterebileceğinden gevşetilir ve tesbit edilen bölge, alkollü gazlı bezle merkezden çevreye doğru dairesel hareketlerle temizlenir, o bölge kurumaya bırakılırken turnike tekrar sıkılır. Turnike en fazla 1 dakika sıkılı tutulmalıdır. Normal ve kalın damarlarda turnike erken açılabilir. - Vacutainer uçları ve enjektör gibi tek kullanımlık malzeme mutlaka hastanın yanında ambalajından çıkartılmalıdır. - Vacutainer ile kan alınacaksa vacutainer ucu adaptöre vidalanır. İğne ucunun kesik olan tarafı yukarıya bakacak şekilde ve cilde 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine itilir. - İğne vene yerleştikten sonra tüp adaptörün arkasından tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri itilir
Sayfa No 7/30 - Kanın tüpe gelmesiyle birlikte turnike gevşetilir ve tüpün dolması beklenir. Farklı tüplere kan alınması gerekiyorsa önce katkı maddesi içermeyen Serum tüpü, sonra Sitratlı tüp, Heparinli tüp, EDTA lı tüp ve Fluoridli tüplere kan alınır. Antikoagülanlı tüplere kan alındıktan sonra 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek kan ile antikoagülanın karışması sağlanır. - Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra iğne ucu venden çıkartılır ve iğne giriş noktasına kuru pamuk ile baskı yapılır ve kol bir miktar yukarı kaldırılır. - Kan alınan noktada kanama tamamen duruncaya kadar 2-3 dakika baskı devam ettirilir. - Kanamanın durduğundan emin olduktan sonra yara bandı ile iğne giriş noktası kapatılır. Antikoagülan ilaç, aspirin alan kişilerde bu sürenin daha uzun olacağı düşünülerek baskı süresi daha uzun tutulmalıdır. - Enjektörle kan alınacaksa, enjektör ambalajı yırtılır, iğne ucundaki plastik kılıf çıkartılır ve iğne ucunun kesik ucu yukarıya bakacak şekilde cilde 15 derece açı vererek ven içine itilir. - Ven duvarı delindikten sonra enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar. - Enjektörle kan alırken piston hızlı çekilerek kan alınmamalıdır. Hızlı kan çekilmesi durumunda hemoliz ortaya çıkabilir. - Yeterince kan alındıktan sonra turnike gevşetilir. İğne ucu venden çekilir ve iğne giriş noktasına kuru pamuk ile baskı yapılır ve kol bir miktar yukarı kaldırılır. - Kan alınan noktada kanama tamamen duruncaya kadar 2-3 dakika baskı devam ettirilir. - Kanamanın durduğundan emin olduktan sonra yara bandı ile iğne giriş noktası kapatılır. Antikoagülan ilaç, aspirin alan kişilerde bu sürenin daha uzun olacağı düşünülerek baskı süresi daha uzun tutulmalıdır. - Enjektördeki kanı tüplere boşaltmak için enjektör ucundaki iğne çıkartılır, tüplerin kapağı açılır ve enjektördeki kan tüpün kenarından yavaşça kaydırılarak tüpte olması gereken seviyeye kadar doldurulur. Antikoagülan içeren tüplerin kapakları kapatılır ve yavaşça 5-6 kez alt üst edilerek kan ile antikoagülanın karışması sağlanır. - Kalıcı Kateter ile kan alımı; bazen kan almak için damarda bulunan bir kateterin kullanılması gerekecektir. Katater yoluyla hastaya verilmiş maddelerin kalıntılarının Laboratuvar test sonuçları üzerinde etkisi olabilir. Kan örneği almak için kalıcı kataterin kullanımından kaçınmak gerekir. Ancak bu her zaman mümkün olmayabilir ya da stimulasyon testleri sırasında hastaya katater takılmış olabilir. Bu durumda kataterden alınan ilk 3-4 ml kan, kullanılmamalı atılmalıdır. Daha sonra alınan kan test için kullanılmalıdır.
Sayfa No 8/30 Kan alma işlemi sonrasında enjektör ucu ve vacutainer ucu Tıbbi Atık kutusuna atılır. Diğer kullanılmış sarf malzemeler de Tıbbi Atık kovasına atılır. Kolda kan alınması uygun olmayan bölgeler -Mastektomi yapılmış taraftan -Ödemli bir bölgeden -Sklerozlu ya da yara izi taşıyan toplardamarlardan -Şişmiş, kızarmış, enfeksiyon olan koldan -Damar için kanül kullanılan bir bölgenin yukarısından -Bir diyaliz bağlantı noktası ya da fistül bulunan bir koldan Kan alınmamalıdır.
Sayfa No 9/30 5.KAN ALMA TÜPLERİ KAPAK RENGİ KATKI MADDESİ KATKI MADDESİNİN İŞLEVİ Kırmızı - - Sarı(jelli) Mor Açık mavi Siyah Gri Yeşil Lacivert 0.5-0.7 g jel EDTA Sodyum Sitrat (0.129 M) Sodyum Sitrat (0.129 M) Sodyum fluorid ve Potasyum oksalat Heparin(Lityu m-, Sodyum-, Amonyum-) Katkısız veya Sodyumheparin Kan ve serum arasında etkileşimi engellemek için bariyer oluşturur. Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Glikolizi engeller ve kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Heparin trombin oluşumunu engelleyen doğal bir antikoagülandır. ÖNEMLİ NOKTALAR Pıhtı oluşumu 20-25 dakikada gerçekleşir. Pıhtı oluşumu daha çabuk. Santrifüj oda ısısında olmalı. Transport öncesi 1 saat dik bekletilmeli. Tüp üstündeki çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Tüp üstündeki çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Kan/antikoagülan oranı: 9/1 Tüp üstündeki çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Kan/antikoagülan oranı: 4/1 Testi türüne göre uygun heparin seçilmeli. Metal içermez (metal free tüp). GENEL KULLANIM AMACI Biyokimyasal ve immunolojik çalışmalarda kullanmak üzere serum elde etmek. Tam kan sayımı. Pek çok biyokimya testinde alternatif numune olarak kullanılır. Koagülasyon testleri Sedimentasyon (ESR) ölçümü Numune uzun süre kan olarak bekleyecek ise. Kan şekeri ölçümü Laktat ölçümü Pek çok biyokimya testi için plazma elde etmek. Eser çalışmaları metal
Sayfa No 10/30 TOPUKTAN KAN ALMA: Topuktan kan alınması doğumsal hastalıkların tanısında tarama amaçlı testler için yeni doğanlara uygulanan bir yöntemdir. Topuktan kan alma zamanı önemlidir. Kan alınmadan önce bebeğin emzirilmesi Fenilketonüri tanısı açısından önem taşıdığı için, kan örneğinin tercihen bebeğin emzirilmesinden ve bebeğin doğumundan 48-72 saat geçtikten sonra alınması gerekmektedir. Kan Alma Bölgesi : Kan alınması için bebeklerin topuğunun plantar (taban) yüzlerinin medial (iç) veya lateral (dış) kısımları kullanılmalıdır. Kan akışını arttırmak için, kan alınan bölge ılık bir havlu ya da avuç içi ile ısıtılabilir. Aynı şekilde, bebeğin bacağını kalp seviyesinin altında tutmak venöz kan akışını arttıracaktır. Kan alma işlemi tek bir steril lanset kullanılarak yapılmalı. İlk kan damlası silinmelidir. Daha sonra, Guthrie kağıdının tek yüzüne ve işaretli alanın tamamını kaplayacak şekilde kan örneği alınmalıdır. Kan alma kağıdının her iki yüzünden de eşit büyüklükte kan lekesi izlenecek şekilde kan örneği alınmalıdır. Bu şekilde her dört işaretli alan doldurulmalıdır.
Sayfa No 11/30 Kan alımı sırasında, kan alma kağıdının bastırılmamalıdır. Kanın hemoliz olmaması veya doku sıvısıyla dilüe olmaması (seyrelmemesi) için topuk sağılmamalı veya aşırı derecede sıkılmamalıdır. Kan alındıktan sonra, Guthrie kağıdı üzerindeki kan damlalarına dokunulmamalı, birbirleri ya da ıslak yüzeylerle temas ettirilmemeli ve kan diğer yerlere bulaştırılmamalıdır. Kan alındıktan sonra kuruması için oda sıcaklığında (18-22 C) 2-3 saat bekletilmelidir. Bu esnada kan damlasının doğrudan ısı ve ışık ile teması engellenmelidir. QUANTİFERON TESTİ İÇİN KAN NUMUNESİNİN ALINMASI VE TRANSFERİ 1.Kan numunesi alınması Quantiferon testinde bu test için özel tüpler kullanılır. Bu özel tüplerin dışında tüp kullanıldığında, testi çalışmak mümkün değildir. Her hasta için, tarafımızdan gönderilen içinde jel olan gri, kırmızı ve mor kapaklı 3 adet tüpe 1 'er ml kan alınması gerekmektedir. Kan örneği alındıktan sonra; alınan kan ile tüplerin iç yüzeyi tamamen yıkanacak şekilde 5 saniye kuvvetle çalkalanmalıdır. Çalkalanma sonrası kanda köpüklenme olması yeterli çalkalandığının işaretidir. 2.Örneklerin hazırlanması Yukarıdaki biçimde numuneler alındıktan sonra 37 C inkübatörde (veya su banyosunda) dik olacak şekilde 16-24 saat inkübe edilmelidir. Kan alınmış olan tüplerin inkübatöre yerleştirilinceye kadar bekletilmesi gerekiyorsa, oda ısısında bekletilir, hiç bir şekilde soğutucuya veya derin dondurucuya konmaz. Tüpler etüve yerleştirilmeden önce bekletilmişse etüve konmadan hemen önce tekrar 5 saniye kuvvetle çalkalanır. (Tüpler alındıktan itibaren en geç 16 saat içinde etüve yerleştirilmelidir.) 3.Örneklerin transferi İnkübasyonu takiben en geç 2 gün içinde Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar a gönderi yapılmalıdır. İnkübe edilen tüpler bu süre içinde buz dolabında veya oda ısısında (2 C-27 C) muhafaza edilebilir.(tüpler santrifüj edilmeden olduğu gibi gönderilir.)
Sayfa No 12/30 PCR YÖNTEMİ İLE YAPILAN ANALİZLER İÇİN ÖRNEK ALMA: -Örnek alınırken RNA ya da DNA kontaminasyonunu önlemek için mutlaka eldiven kullanılmalıdır. -Örnek alındıktan sonra tüplerin kapağı kapatılmalı ve bir daha açılmamalıdır. -Kan alınacaksa EDTA'lı ya da sitratlı tüp tercih edilmelidir. Heparin PCR analizini baskıladığından heparin içeren tüp kullanılmamalıdır. -Örnekler alındıktan sonra soğuk ortamda laboratuvara transferleri sağlanmalıdır. 6.KAN NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI SERUM : Serum örnekleri için kan sarı kapaklı jelli ya da jelsiz kırmızı kapaklı kuru tüplere alınabilir. Örnek miktarı yapılacak test sayısına göre belirlenerek alınmalıdır. Elde edilebilecek serum miktarı yaklaşık olarak alınan kan örneğinin yarısı kadardır. - Jelli tüplere kan alındıktan sonra örnek (soğuk ortamda bekleme şartı yoksa) oda ısısında 20 dakika dik pozisyonda bekletilir ve 3000 devirde 10 dakika santrifüj edilir. Jel, serum ve kan hücreleri arasında bariyer oluşturur. - Kuru tüpe alınan kan örneği (soğuk ortamda bekleme şartı yoksa) oda ısısında dik pozisyonda 20 dakika bekletilir ve 3000 devirde 10 dakika santrifüj edilir. Üste kalan serum pipetle alınır ve tek kullanımlık boş tüpe aktarılır. Serum örneklerini ana tüplerden santrifüj sonrası ayırma sırasında serum örneğinin hemolizli olup olmadığı kontrol edilmelidir. Hemolizli ya da aşırı lipemik serumlar bazı tetkikler için uygun olmadığından numunenin gönderilmesinden önce mutlaka Laboratuvarla görüşülmesi gerekir. HEMOLİZ, eritrositlerin parçalanarak içerisindeki maddelerin seruma geçmesidir. Hemolizin ağırlık seviyesine göre bazı testler etkilenir. Bu nedenle hemolizli numunenin Numune Kabul Red Kriterleri Listesine göre değerlendirilmeleri gerekir. - Kanın enjektöre hızlı çekilmesi ve tüplere hızlı fışkırtarak boşaltılması - Enjektör iğnesi çıkartılmadan kanın tüplere boşaltılması - Tüplerin kuvvetli sallanması, çalkalanması - Yeterli süre (20-30 dakika) beklemeden ya da çok uzun süre (2 saat)bekledikten sonra santrifüj yapılması hemolize neden olabilir.
Sayfa No 13/30 TAM KAN : EDTA, Heparin ya da Sitrat lı kan için tüpün işaretli seviyesine kadar kan alınır. Tüp yavaş bir şekilde 5-6 kez alt üst edilerek karıştırılır. Numunenin içinde pıhtı olmamalıdır. Numune bu şekilde Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar a gönderilir. PLAZMA : EDTA, Heparin ya da Sitrat lı kan için tüpün işaretli seviyesine kadar kan alınır. Tüp yavaş bir şekilde 5-6 kez alt üst edilerek karıştırılır. 10 dakika bekledikten sonra 2000 devirde 5 dakika santrifüj edilir. Üstte kalan plazma etiketli ve tek kullanımlık tüpe pipetle aktarılarak ağzı kapatılır. PARMAK UCU KANI : Alkolle temizlenmiş parmak ucu tek kullanımlık lanset ile delinir. Periferik yayma için lam üzerine 2-3 damla alınır ve diğer bir lamla hemen yayılır. Parmak ucu çok sıkılmadan EDTA lı ya da kapiller serum tüplerine numune alınabilir. COUMADİN KULLANAN HASTALARDA UZUN SÜREN KANAMALAR OLABİLİR Pıhtılaşmayı önleyen ilaçlar kanın daha uzun sürede pıhtılaşmasını sağlayarak damar içinde pıhtı oluşmasını ve bunların büyümesini önler. Genelde bu amaçla Coumadin kullanılmaktadır. - Coumadin ağızdan tek doz olarak özellikle akşam alınması önerilir. - İlaç her gün aynı saatte bir bardak su ile alınmalıdır. - Aç ya da tok alınabilir. - İlaç başlamadan önce kan INR değeri belirlenir ve ilaca başlanır. - İlaç kullanılırken belli aralıklarla INR değeri ölçtürülür. - INR sonucuna göre ilaç dozları ayarlanır. Coumadin kullanırken - Kanama riski oluşturan sporların (karate, boks vb.) yapılması sakıncalıdır. - Diğer yürüyüş, salon sporları vb. kanama riski oluşturmayan sporlar doktora danışılarak yapılabilir. - Dişler sert fırça ile fırçalanmamalı, yumuşak fırça kullanılmalıdır. - Diş hekimine gidilmesi ve diş tedavisi yapılması durumunda kullandığınız ilacı mutlaka bildiriniz. İlaç dozunuzun tekrar ayarlanması gerekebilir. - Herhangi bir travmaya (trafik kazası, düşme, şiddetli çarpmalar vb.) uğrarsanız olası iç ve dış kanamalar nedeni ile mutlaka hastaneye gidiniz. - Vücutta bir yerde kesi, kanama olursa temiz bir gazlı bez ile uzunca süre kan duruncaya kadar tampon yapılmalıdır.
Sayfa No 14/30 Bazı ilaçlar Coumadin ile etkileşerek INR düzeyini değiştirebilir. Coumadin kullanırken başka bir ilaç almak gerekirse Coumadin kullanıldığını doktora ve eczacıya söylemek gerekir. İlaç kullanılırken ve ilaç bittikten sonra tekrar INR düzeyine baktırmak gerekir. Coumadin alırken Aspirin kullanılmamalıdır. Ağrı kesici olarak parasetamol tercih edilmelidir. Brufen, Advil, Nurofen, Cataflam vb. ağrı kesicileri kullanmayınız. Tüm ilaçlar için hasta mutlaka hekimine danışmalıdır. Bazı yiyecekler - K vitamini açısından zengin gıdalar (ıspanak, bezelye, yeşil yapraklı sebzeler, marul, brokoli, yumurta sarısı, zeytinyağı, kaşar peyniri...) fazla miktarda tüketilmesi INR düzeyini değiştirebilir. - Yeşil çay, sarımsak, keten tohumu, kırmızı biber gibi bitkiler ilaç etkisini arttırırlar. - Alkol, beslenme şeklinde aşırı ve uzun süren değişiklikler INR düzeyini değiştirebilir. Coumadin kullanırken, - Dışkı renginin siyahlaşması - Aşırı baş ağrıları - Kusmayla birlikte kan görülmesi - Uzun süren burun kanamaları - İdrarda kan görülmesi - Adet kanamalarında artış olması - Vücutta morluklar oluşması görülebilir. Bu durumda mutlaka doktora danışılmalıdır. Plazma INR düzeyi Na Sitratlı tüpe alınan kanda Koagülometrik yöntemle tesbit edilir. Kan alım sırasında vacutainer kullanılması, Na Sitratlı tüpün işaretli çizgisine kadar kan alınması gereklidir. Coumadin kullanan hastalardan kan aldıktan sonra iğne yerine uzun süre kanama duruncaya kadar tampon yapılmalı daha sonra yara bandı koyulmalı ve buz uygulaması yapılmalıdır. Hasta laboratuvardan ayrılamadan önce mutlaka kanama kontrol edilmelidir.
Sayfa No 15/30 7.NUMUNE KABUL VE RED KRİTERLERİ Referans/Re-Lab Klinik Laboratuvar Test Katalog unda testlerin altında yer alan örnek özelliklerinden ayrı olarak aşağıda bazı testler için hazırlanmış Kabul ve Red Kriterleri yer almaktadır. TEST ADI Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Pıhtı HORMON 17-OH Progesteron ACTH ++ R ADH Anjiotensin I ++ R Anjiotensin II ++ R Beta-hCG C-peptid DHEA ECP Estraiol FSH Growth Hormon İnsülin + R Kortizol LH Progesteron Prolaktin PTH ++R Testosteron serbest Somatomedin C(IGF-I) TRAK Eritropoietin + R IgA1, IgA2 TUMOR MARKERI CA 125 CA 15-3 CA 19-9 CA 72-4 NSE ++R Tiroglobulin KEMİK MARKERI Beta Cross Laps Osteokalsin VİTAMİNLER
Sayfa No 16/30 TEST ADI Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Pıhtı Vitamin A Vitamin B12 Vitamin C Vitamin D(25-OH) Folik Asit + R SERUM PROTEİNLERİ CRP Haptoglobulin IgA IgD IgE IgG IgM + R ELEKTROFOREZ Hb Elektroforezi + R Protein Elektroforezi + R + R İmmunelektroforez + R + R BİYOKİMYA Albümin Alkalen Fosfataz ALT Amonyak + R + R Asit Fosfataz + R + R AST +R ++R Biluribin Direkt + R Bilirubin Total + R CK + R CK-MB + R Çinko + R Demir + R DBK + R Ferritin Fosfor İnorganik + R Fruktozamin ++ R Gamma GT + R Klorür + R Kolesterol Laktat + R Lityum + R LDH + R Lipaz ++ R Magnezyum + R Prostatik Asit + R + R Fosfataz Potasyum + R Protein Total
Sayfa No 17/30 TEST ADI Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Pıhtı Pseudokolinesteraz ++R Sodyum + (R) İLAÇLAR Asetaminofen ++ R Carbamazepin ++ R Digoksin ++ R Fenitoin ++ R Fenobarbital ++ R Salisilat ++ R Valproik Asit ++ R Teofilin ++ R KOAGÜLASYON Anti Trombin III + R + R APC Rezistansı + R + R APTT + R + R Faktör II Aktivitesi + R + R Faktör V Aktivitesi + R + R Faktör VII Aktivitesi + R + R Faktör VIII Aktivitesi + R + R Faktör IX Aktivitesi + R + R Fibrinojen + R + R Lupus Antikoagülan + R + R Protein C Aktivitesi + R + R Protein S Aktivitesi + R + R Protrombin zamanı + R + R Trombin zamanı + R + R Kabul-red kriterleri kısaltmalar: + Az ++ Çok R (R) Örnek reddedilir (Kesin red). Uzman onayı ile çalışılabilir. Test sonucuna göre yeni numune istenebilir. Genel kural olarak, primer ve altenatif numune özelliklerine uymayan numuneler reddedilir. Nakil koşullarına uyulmadan gönderilen numuneler ilgili uzman tarafından değerlendirildikten sonra reddedilebilir. Tüm testler için örnekler, ilgili uzman tarafından değerlendirilerek kabul ya da reddedilir.
Sayfa No 18/30 MİKROBİYOLOJİ RED KRİTERLERİ Aşağıda belirtilen durumlarda mikrobiyolojiye gelen numuneler reddedilebilir. -Steril olmayan kapla gelen kültür numuneleri (gaita hariç ) R - İstek yapılan test için yetersiz örnek hacmi R -Hemolizli numuneler ( Hepatit markerları için ) (R) - 2-8 C de dahi olsa 24 saatten fazla beklemiş idrar numuneleri R -Antibiyotik kullanan hastadan kültür isteği (tedaviye cevap alınamıyorsa antibiyotik ismi not alınarak çalışılır.) (R) -Başka numune ile kontamine örnekler (idrar gaita ile kontamine ise ) R -Balgam numunesinde epitel hücre oranı fazla ise (tükrükse) R -Antikoagülanlı tüpte pıhtı varsa R -Numune kırık veya çatlak bir kapla gelmişse R -Formalinle gelen numuneler R -Dışarıdan transport besiyerli eküvyonla gelmeyen kültür numuneleri R -24 saatlik idrarda ARB ve Mycobacterıum kültür istekleri R -İstemle örnek kabı bilgileri uyumsuzsa (R) -Kan uygun tüpe alınmamışsa (R) Bir numunenin mikrobiyolojik incelemeye uygun olamadığı için reddi doğru sonuç alabilmek adına yeni numune istenmesi içindir.ancak genelde ampirik tedavi başlayabileceği için hastayla ilgili durum klinisyenle görüşülerek iyi değerlendirilmeli, gerekiyorsa reddedilmemeli ancak sonuçlarla ilgili oluşabilecek sorunlar açısından klinisyen uyarılmalıdır. R : Örnek reddedilir. (R): Uzman onayıyla numune istenir. ilgili kurum yada doktorla görüşülerek çalışılabilir.test sonucuna gore yeni
Sayfa No 19/30 8.PANİK DEĞERLER LİSTESİ, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı, hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime ya da sağlık personeline bildirilmesi sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır. BİYOKİMYA PANİK DEĞERLER: TEST KODU TESTİN ADI BİRİM MİN. MAX. AMO01 Amonyak umol/l - 357 APT01 aptt sn - 100 ASE01 Asetaminofen mg/l - 120 CAR01 Carbamazepine ug/ml - 15 DİG01 Digoksin ng/ml - 4.0 MTA01 Etanol mg/dl - 400 FEN01 Fenobarbital ug/ml - 60 FİB01 Fibrinogen mg/dl 60 700 FOS01 Fosfor,İnorganik mg/dl 1 10 GLU01 Glukoz (< 4 hafta için) mg/dl 40 400 GLU01 Glukoz (> 4 hafta için) mg/dl 50 400 HEM03 Hematokrit % 20 65 HEM02 Hemoglobin (< 7 hafta için) g/l 6.0 24 HEM02 Hemoglobin (> 7 hafta için) g/l 6.0 20 PRO04 INR - 5.0 KAL01 Kalsiyum mg/dl 6.5 13 KAL02 Kalsiyum,İyonize mmol/l 0,8 1,56 CPK01 Kreatin Kinaz U/L - 10000 KRE01 Kreatinin (0-30 gün için) mg/dl - 1.5
Sayfa No 20/30 TEST KODU TESTİN ADI BİRİM MİN. MAX. KRE01 Kreatinin (30 gün-2 yaş için) mg/dl - 2.0 KRE01 Kreatinin (2-11 yaş için) mg/dl - 2.5 KRE01 Kreatinin (11-16 yaş için) mg/dl - 3.0 KRE01 Kreatinin (>16 yaş için) mg/dl - 10.0 KUR01 Kurşun (<16 yaş için) ug/dl - 20 KUR01 Kurşun (>16 yaş için) ug/dl - 70 LAK01 Laktat mg/dl 5.0 45 LİT01 Lityum mmol/l - 1.6 HEM08 Lökosit 10³/uL 1.0 100 MAG01 Magnezyum mg/dl 1 4,9 OSM03 Osmolarite(Serum) mosm/kg 190 390 PHE01 Phenytoin ug/ml - 30 POT01 Potasyum mmol/l 2.5 6.5 SALO1 Salisilat mg/dl - 50 SOD01 Sodyum mmol/l 120 160 THE01 Theophylline ug/ml - 25 BİL01 Total Bilirubin (Yeni doğan döneminde) mg/dl - 17 HEM15 Trombosit K/mL 40 1000 VAL01 Valproik asit ug/ml - 120
Sayfa No 21/30 MİKROBİYOLOJİ PANİK DEĞERLER: ARB pozitifliği Brucella spp. ninkültürde üremesi Gaitada Salmonella spp ve Shigella spp üremesi Bacillus anthracis in kültürde üremesi Kan kültürü pozitifliği Kültürde N. Gonorrhoaea üremesi ya da erkek hastada preparat pozitifliği Yenidoğanda B grubu Streptokok üremesi AntiHAVIgM pozitifliği AntiHBcIgM pozitifliği AntiHCV pozitifliği BOS da bakteri varlığı ya da kültür pozitifliği Malaria saptanması Epidemiyolojik önemi olan bakteri üremesi (VRE, MRSA vs) Yenidoğanda CMV veya HSV saptanması Yenidoğanda direkt Coombs pozitifliği AntiHIV in reaktif bulunması
Sayfa No 22/30 9. İDRAR NUMUNESİ ALMA İdrar örneklerinin alınması ve laboratuvara ulaştırılması sürecinde; idrar toplama yöntemi, idrar kapları tipi, eklenecek koruyucu madde ve saklama koşulları gibi değişkenler, analiz sonuçlarını ve bunun sonucunda teşhis ve tedavi kararlarını etkileme potansiyeli taşırlar. Alınacak İdrar örnekleri yapılacak olan teste göre değişik şekilde ve miktarda alınmaktadır. - Porsiyon İdrar (Rastgele (random) idrar örneği) : Tam idrar tetkiki (TİT) ve mikroskobik incelemeler için uygun örnek çeşididir. Temiz bir idrar kabına o anda alınan idrar numunesidir. - Sabah İdrarı : Yaklaşık 8 saatlik gece uykusundan hemen sonra, sabah toplanan ilk idrar örneğidir. Yatmadan önce mesane boşaltılır, yataktan kalkınca yapılan ilk idrar, hastaya verilmiş olan örnek kabında toplanır. Özel durumlarda (Uykusuzluk çekenlerde, çocuk hastalarda vs.) 8 saatlik süre şartı aranmayabilir. Hormon yoğunluğu daha fazla olduğu için idrarda gebelik testi istendiğinde sabah idrarı tercih edilmelidir. - Orta Akım İdrarı : Üretra girişindeki kontaminasyonundan korunmak amacıyla bir miktar idrarın dışarı yapıldıktan sonra idrardan örnek alınmasıdır. - 24 Saatlik idrar : Metabolit testleri 24 saatlik idrarda çalışılır. İdrar doğru olarak, tarif edildiği şekilde toplanmalı ve gerekiyorsa ilk idrarla birlikte idrar koruyucuları koyulup karıştırılmalı ve soğuk ortamda saklanmalıdır. 24 saatlik idrardan gönderim yapılacaksa, toplanan idrar karıştırılmalı, ölçülmeli ve gerektiği kadar örnek ayrılarak 24 saatlik idrar hacmi de belirtilerek gönderilmelidir. 24 SAATLİK İDRAR TOPLANMASI : Hasta idrarı toplamaya başlayacağı saatte ilk idrarını tuvalete yapar. Daha sonra gelen her idrarının tamamını boş temiz kaba yapar. Başladığı saatten 24 saat sonra mesanede bulunan tüm idrarını da toplama kabına yaptıktan sonra tüm idrar örneğini Laboratuvara getirir. Dışkılama sırasında çıkartılan idrarın da tuvalete kaçırılmadan kaba alınması ve 24 saat boyunca idrarın tamamının kap içinde toplanması çok önemlidir. İdrar toplama süresince içilen su miktarında değişiklik yapılmamalı, çok az ya da fazla su içilmemelidir. Alkol alınmamalı ve idrar, toplama süresince soğuk ve karanlık ortamda bekletilmelidir. Bazı tetkiklerde 24 saatlik idrar toplama öncesinde hastanın belirli bir süre uyması gereken diyet ve medikasyon kuralları mevcuttur. Hidroksiprolin için kollajensiz diyet: Hasta 24 saatlik idrar toplamaya başlamadan 24 saat öncesinde ve idrar toplama süresince bu diyete uymalıdır.
Sayfa No 23/30 Alınmaması gereken gıdalar (Et ve et ürünleri, balık, kümes hayvanları, hazır çorbalar, hazır soslar, pudingler, dondurma, jelatin içeren gıdalar-jöleli şekerler ve ürünler) Bu gıdalar yerine peynir, yumurta, süt, yoğurt, tereyağı, baklagiller, sebze çorbaları alınabilir. İdrarda VMA, Metanefrin, 5-HIAA, metanefrin, katekolamin tayini için 24 saatlik idrar toplama öncesinde ; 3 gün boyunca bazı gıdalar diyetten çıkartılır ve diyet sonrası idrar toplanmaya başladıktan sonra da diyet devam eder. Kesilmesi gerekli besinler - Portakal - Limon - Narenciyeler - Muz - Kafeinli içecekler (Kahve, Kola vb.) - Çukulata - Kahve -Vanilyalı yiyecekler Dondurma Kuruyemiş Hastanın kullandığı bazı ilaçlar testin sonucunu etkileyebileceğinden kullanılan ilaçların mutlaka bildirilmesi gerekmektedir. Aspirin, Lityum, bazı antihipertansifler, kafein, asetaminofen bunlardan bazılarıdır. Zorunlu olmayan ilaçların alınmaması da diyet ve idrar toplama süresince alınmaması uygun olur. İdrar Koruyucuları : Bazı testler için 24 saatlik idrar toplaması başlarken idrar kabının içerisine koruyucu kimyasal maddeler eklenmelidir. İdrar koruyucuları Test Kataloğunda test tanımlarında ayrıntılı olarak yer almaktadır.