SOLAKLI SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE EVLİ ERKEKLERİN ÜREME SAĞLIĞI KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ, ROLLERİ VE GEREKSİNİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI

T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI SOLAKLI SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE EVLİ ERKEKLERİN ÜREME SAĞLIĞI KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ, ROLLERİ VE GEREKSİNİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Nureddin ÖZDENER UZMANLIK TEZİ TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Elçin YOLDAŞCAN ADANA-2006

T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI SOLAKLI SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE EVLİ ERKEKLERİN ÜREME SAĞLIĞI KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYLERİ, ROLLERİ VE GEREKSİNİMLERİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Nureddin ÖZDENER UZMANLIK TEZİ TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Elçin YOLDAŞCAN TF2004-LTP22 ADANA-2006

TEŞEKKÜR Tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Elçin Yoldaşcan, araştırmanın gerçekleşmesi sürecinde gereken maddi ve manevi desteği sağlayarak, moral vererek, sorunların çözülmesinde yol gösterici olarak katkıda bulunmuştur. Kendisine teşekkür ederim. Asistanlık eğitimim süresince eğitim ve öğretimime katkıda bulunan, beni destekleyen, bu tutumunu tez aşamasında sürdüren Prof. Dr. Muhsin Akbaba hocama, Ç.Ü.T.F.Halk Sağlığı Anabilim Dalının değerli öğretim üyelerine teşekkür ederim. Asistan arkadaşlarıma, varlıkları ve bilgisayar konusundaki hoşgörüleri için teşekkür ederim. Araştırma bilgilerini toplarken yüz yüze görüştüğüm, bazen sıkılan, utanan, yüzü kızaran yine de sabır ve samimiyetle sorularımı yanıtlayan Solaklı Beldesinin meçhul erkeklerine teşekkür ederim. Dr Nureddin ÖZDENER Bu tez Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından TF2004-LTP22 nolu proje olarak desteklenmiştir. I

TEŞEKKÜR İÇİNDEKİLER TABLO LİSTESİ KISALTMALAR ÖZET ABSTRACT İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ VE AMAÇ 1 2.GENEL BİLGİLER 2 2.1. Dünyada Üreme Sağlığı Sorunları 3 2.2.Üreme Sağlığı Danışmanlığı Nedir? 4 2.3.Cinsellik ve Üreme Sağlığı 6 Sayfa 2.4.Cinsel Kimlik Gelişimi Sırasında Geliştirilmesi Gereken 9 Temel Değerler 2. 5.Cinsel yolla Bulaşan Enfeksiyonlara (CYBE) Genel Bir Bakış 10 2. 6.. Cinsel Mitler 10 3.GEREÇ VE YÖNTEM 12 3.1.. Araştırma Bölgesinin Özellikleri : 12 3. 2. Araştırma Tipi 12 3.3..Araştırmanın Evreni 13 3.4 Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi ve Seçilmesi 13 3.5 Araştırmanın Uygulanması 14 3.6 Araştırma Bilgi Toplama Formu 16 3.6.1. 1.Bölüm: Erkeğe Ait Sosyo-Demografik Bilgiler 16 3. 6. 2. Bölüm: Doğurganlıkla İlgili Bilgileri 17 3. 6 3. Bölüm :Gebeliği Önleyici Önlemler İle İlgili Bilgileri 17 3. 6. 4. Bölüm :Gebeliği Önleyici Yöntemleri Kullanma İle İlgili Bilgileri 17 3. 6. 5. Bölüm : Doğurganlık Tercihleri 18 3. 3. 6. Bölüm: Evlilik İle İlgili Tutumlar 18 3. 6.7. Araştırılan Erkeklerin Cinsel Yaşamla İlgili, Deneyimleri, Bilgi Durumu No I II IV VIII IX X 18 II

3. 6. 8. Bölüm : Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar 19 3. 6. 9. Bölüm :Cinsel Yaşamla İlgili Sorular 19 3. 6. 10. Bölüm : Cinsel Mitler İle İlgili Sorular 19 3. 6. 11. Bölüm : Mutluluk ve Memnuniyet 20 3. 6. 12. Bölüm : Erkeklerde Cinsel Sağlık Değerlendirme Formu 20 (SHIM Ölçeği) 3.7. Verilerin Analizi. 20 4. BULGULAR 21 4.1. Araştırılan Erkeklerin Sosyo-Demografik Özellikleri 21 4.2. Araştırılan Erkeklerin Doğurganlıkla İlgili Bilgileri 32 4.4. Araştırılan Erkeklerin Evlilik Ve Kadınlarla İlgili Düşünce Ve Tutumları 41 4.5. Araştırılan Erkeklerin Üreme Sağlığı İle İlgili Bilgileri Edinme 45 Tercihleri 4.6. Araştırılan Erkeklerin Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Konusundaki 47 Bilgileri 4.7. Araştırılan Erkeklerin Cinsel Yaşamla İlgili, Deneyimleri, Bilgi Durumu 49 4.8. Araştırılan Erkeklerde Cinsel Sağlık Değerlendirme, 53 Mutluluk Ve Memnuniyet 4.9. Cinsel Mitlerin Değerlendirilmesi 57 5.TARTIŞMA 60 6. SONUÇ ve ÖNERİLER 87 7.KAYNAKLAR 91 8.EKLER Bilgi Toplumu Formu Araştırmacının şiiri Solaklı da Sağlık Ocağında Bir Kadın 96 106 9.ÖZGEÇMİŞ 107 III

TABLO LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Dünyada Üreme Sağlığı Sorunları Tablo 2.TNSA 2003 Verilerine Göre Türkiye de AP Yöntemleri Hakkında Kullanıcıların Bilgilenme Durumlarının Dağılımı 4 5 Tablo 3. Erkeklerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 22 Tablo 4.Erkeklerin Birliktelik Durumlarının Dağılım ( Nikah) Tablo 5. Erkeklerin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Tablo 6. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Eşlerinin Okuma Yazma Durumunun Dağılımı 23 Tablo 7. Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Çocukluğunun Geçirdiği Yer Tablo 8. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Yaptıkları İşlerin Dağılımı Tablo 9. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Sosyal Güvence Durumlarının Dağılımı 25 22 22 24 24 Tablo 10. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Gazete Okuma Sıklığının Dağılımı Tablo 11.Araştırmaya Katılan Erkeklerin Konuşurken Kullandıkları Anadillerinin Dağılımı Tablo 12.Araştırmaya Katılan Erkeklerin Evlerindeki Oda Sayılarının Dağılımı Tablo 13. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Eşleri İle Yatma Durumlarının Dağılımı Tablo 14.Araştırmaya Katılan Erkeklerin Evine Bir Ayda Giren Toplam Paranın Dağılımı Tablo 15. Araştırma Katılan Evli Erkeklerin Bazı Sosyoekonomik Özelliklere Göre Dağılımları Tablo 16. Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Sigara İçme Durumunun Dağılımı Tablo 17. Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Alkollü İçki Kullanma Durumunun Dağılımı Tablo 18. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Diş Fırçası Varlığının Dağılımı 25 26 26 27 27 28 29 29 30 IV

Tablo19. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Toplam Canlı Doğan Çocuklarının Sayılarının Dağılımı Tablo20. Öğrenim Durumuna Göre Toplam Doğan Çocuk Sayılarının Dağlımı Tablo 21. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Ölen Çocuklarının Sayılarının Dağılımı Tablo 22. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Öğrenim Durumlarına Göre Ölen Çocuklarının Sayılarının Dağılımı Tablo 23. Erkeklerin En Son Doğan Çocuklarını İsteyip İstememe Durumlarının Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı. Tablo 24.Araştırmaya Katılan Erkeklerin AP Yöntem Bilgileri ve AP Yöntem Kullanım Özelliklerine Göre Dağılımları Tablo 25.Erkeklerin Araştırmadan Önce Herhangi Bir AP Yöntemi Kullanma Durumlarının Dağılımı Tablo 26. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Daha Önce AP Yöntemi Kullanmama Nedenlerinin Dağılımı Tablo 27. Araştırmaya Katılan Erkeklerin Daha Önce Kullandıkları AP Yöntemlerinin Dağılımı Tablo 28. Araştırma sırasında bir yöntem kullanan 114 Erkeğin Kullandıkları Gebeliği Önleyici, Geciktirici Yöntemlerin Dağılımı Tablo 29. Erkeklerden Geri çekme Yöntemini Uygulayanlarda Kararı Verenlerin Dağılımı Tablo 30.Erkeklerin Geri Çekme Yönteminin Güvenirliliği Hakkındaki Görüşlerinin Dağılım Tablo 31. Geri Çekme Yönteminin Kolay Yada Zorluğunu İfade Edenlerin Dağılımı 30 30 31 31 32 33 33 34 35 35 36 36 37 Tablo 32 :Geri Çekme Yöntemini Kullananların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 37 Tablo 33. Geri Çekme Yöntemi Kararı İle Erkeğin Geri Çekme Yöntemini Güvenir Bulup Bulmaması Arasındaki İlişkinin Dağılımı Tablo 34. Geri Çekme Yöntemi Kararı İle Erkeğin Geri Çekme Yöntemini Zor Bulup Bulmaması Arasındaki İlişkinin Dağılımı Tablo 35. Geri Çekme Yönteminin Kolaylığı Zorluğu İle En Son Çocuğu İsteme-İstememe Durumu Arasındaki İlişki 38 38 39 V

Tablo 36.Gelecekte Herhangi Bir Zamanda AP Yöntemi Kullanmayı Düşünüyor musunuz Sorusuna Verilen Yanıtların Dağılımı Tablo 37. Gelecekte Gebeliği Önleyici Geciktirici Bir Yöntem Kullanacaklarını İfade Eden Erkeklerin Tercih Ettiği Yöntemlerin Dağılımı Tablo 38. Aile Planlaması Uygulamak Günah mı Sorusuna Verilen Yanıtların Dağılımı 40 40 41 Tablo 39. Erkeklerin İlk Evlenme Yaşlarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 42 Tablo 40. Erkeklerin Eşinin Evlenme Yaşlarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 42 Tablo 41. Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Evlenmeden Önce Eşleriyle İlişki Düzeyleri Tablo 42. Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Bazı Durumlarda Eşlerine Fiziksel Şiddet Uygulayabilecekleri Hakkındaki Tutumlarının Dağılımı Tablo 43.Araştırmaya Katılan Erkeklerin Kadınlarla İlgili, Bazı Tutumlarının Dağılımı Tablo 44.Araştırmaya Katılan Erkeklerin Kullandıkları A P Yöntemi İle Kadınlara Karşı Olan Tutumlarının İlişkisi Tablo 45.Üreme Sağlığı İle İlgili Bilgilerin Verilme Yollarının Kabul Edilebilirliğinin Dağılımı Tablo 46. AIDS ten Kaçınmak İçin Ne Yapılabilir Sorusuna Verilen Yanıtların Dağılımı 42 43 44 45 46 47 Tablo 47. AIDS i Duyan Erkeklerin AIDS İle İlgili Bilgilerinin Dağılımı 48 Tablo 48. Öğrenim Durumu İle Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıkları Duyma İlişkisi Tablo 49. Cinsellikle İlgili İlk Bilgileri Edindikleri Yaşların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Tablo50.Araştırmaya Katılan Erkeklerin ilk Cinsel Bilgilerini Edindikleri Kaynakların Dağılımı Tablo51.Şu Anda Cinsel Bilgi İhtiyacınız Olsa Bilgi Kaynağınız Kim Ne Olurdu Sorusuna Verilen Yanıtların Dağılımı 49 50 51 51 Tablo 52. Araştırmaya Katılan Erkelerin Sünnet Yaşının yaş Gruplarına Göre 52 Dağılımı Tablo 53. Araştırmaya Katılan Erkeklerin İlk Cinsel İlişki Yaşlarının Dağılımı 52 VI

Tablo 54.Araştırmaya Katılan Erkeklerin İlk Evlilik, İlk Cinsel İlişki Ve Cinsellikle İlgili İlk Bilgileri Edinme Yaşı Ortalamalarının Dağılımı Tablo 55.Araştırmaya Katılan Evli Erkeklerin Araştırma Sırasındaki Cinsel İlişki Sıklıklarının Dağılımı Tablo 56. Sizi Hayatta En Çok Kim Mutlu Eder Sorusuna Verilen Yanıtların Dağılımı Tablo 57. Yaşamdan Memnuniyetleri Sorulduğunda Verilen Yanıtların Dağılımı 53 54 55 55 Tablo 58. Erkeklerin Cinsel Yaşamlarını Koydukları Basamakların Dağılımı 56 Tablo 59.Erkeklerin SHIM Testinden (Cinsel Sağlık Değerlendirme Formu) Aldıkları Puanların Dağılımı 56 Tablo60. Erkeklerin Cinsel Mitlerle İlgili Önermelere Yanıtlarının Dağılımı 58 VII

KISALTMALAR ÜS AP RİA CYBE AIDS TNSA SHIM Ölçeği Üreme Sağlığı Aile Planlaması Rahim İçi Araç Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Acquire Immun Deficiency Syndrome Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Cinsel Sağlık Değerlendirme Formu VIII

ÖZET Solaklı Sağlık Ocağı Bölgesinde Evli Erkeklerin Üreme Sağlığı Konusundaki Bilgi Düzeyleri, Rolleri ve Gereksinimlerinin Araştırılması Türkiye de Üreme Sağlığı (ÜS) ile ilgili konularda ilerleme sağlanabilmesi için ailenin bir bütün olarak ele alınması, ÜS hizmetlerine erkeklerin de katılması gerekmektedir. Hizmetlerin planlanması için toplumun tüm kesimlerinden erkeklerin ÜS ile ilgili bilgilerine ihtiyaç vardır. Bu araştırma Türkiye nin kırsal kesimindeki evli erkeklerin ÜS konularındaki, rolleri bilgi ve tutumları ile ilgili ayrıntılı bilgiler elde etmek amacıyla planlandı ve gerçekleştirildi. Araştırmanın verileri 2006 yılında Adana ili Solaklı beldesindeki sistematik örnekleme ile seçilen 212 evli erkekle yüz yüze görüşülerek elde edildi. Araştırmadaki erkeklerin, yaş ortalaması, 39.8±12.4 olup, %74.2 si 20 49 yaş grubundadır. Erkeklerin % 13.2 si öğretim almamıştır, % 42.9 u ilkokul mezunudur. Yüzde %25 i hiç gazete okumamaktadır. Erkeklerin %25.3 ü, eşlerinin ise %51.4 ü on dokuz yaşın altında evlenmiştir. İlk evlilik yaşı ortalaması 21.0 ± 3.9 dur. İlk cinsel ilişki yaşı ortalaması 18.5± 2.8 dir. Erkeklerin %45.8 i ilk cinsel ilişkisini bir hayat kadını ile yaşamıştır. Yüzde 53.7 si Aile planlaması (AP) yöntemi kullanmakta, % 5.7 si ailesinde yöntem kullanıp kullanılmadığını bilmemektedir. Araştırma sırasında en fazla kullanılan yöntemler RIA (%42.1) ve geri çekme (%35.5) yöntemidir. AP yöntemi kullanmayanların %16.1 i kullanıma karşı olduğu için, %19.4 ü ise bilgi eksikliği nedeniyle AP yöntemi kullanmamıştır. %25.0 i AP nın günah olduğu görüşündedir. Erkeklerin % 60.8 i AIDS in sağlıklı insanlarda görülebileceğini bilmektedir. Erkeklerin % 27.8 i cinsel yaşamlarından çok memnunken, %0.5 i hiç memnun değildir. Araştırma grubunun doğurganlığı yüksek, yanlış ve yetersiz bilgilenmekten kaynaklanan sağlıksız davranışları yaygın, aile planlaması ile ilgili bilgileri yetersiz, doğru bilgilerin tutumları etkilemediği bulundu. Erkeklerde cinsel mitler yaygındır: sevişme ancak her iki tarafın birlikte orgazm olmasıyla güzeldir (%94.3), Sertleşmiş büyük bir penis iyi sevişmenin anahtarıdır (%70.2), sık kabul gören mitlerdir. Erkeklerin %85.9 u Cinsel Sağlık Değerlendirme Formundan 21 puanın altında aldı. Araştırma gurubundan elde edilen bulgulara dayanarak, ülkemizde ÜS hizmetlerinin toplum sağlığı yönünden ilerleme göstermesine karşın, Solaklı gibi kırsal alanda yüksek doğurganlık ve ÜS konularında bilgi eksikliği varlığını sürdürmektedir. Bu nedenle üreme sağlığı hizmetlerinin, içerik, kapsayıcılık ve ulaşılabilirliğinin arttırılması gerekmektedir. Üreme sağlığı içinde AP ve cinsel sağlık dahil olmak üzere modern bilgilerin verilmesine ve yöntemlerin tanıtılmasına ağırlık verilmelidir. Anahtar sözcükler: Erkek, üreme sağlığı, cinsel mitler, aile planlaması, AIDS IX

ABSTRACT A Research on Married men s Needs, Roles and Level of Knowledge About Subject of Reproductive Health in Solaklı Village Clinic District In order to enable progress in the subject of Reproductive health (RH) in Turkey family has to be taken into consideration as a whole and male members of the family have to be involved in RH, too. The knowledge of men related to RH in all parts of the society is required to plan health services for RH. This research was carried out to investigate married men s role, knowledge and attitudes towards RH in rural areas inturkey. Data was obtained by systematic sampling, interterviewing 212 married men in Solaklı in Adana 2006. The avarage age of men in the research is 39.8± 12.4, where 74.2 % are in 20-49 age group. 13.2 % are not educated, 42.9 % are primary school graduates, 25 % never read a newspaper, and % 25.3 of men and % 51.4 of their wives have got married under the age of 19. The average age at the time of first marriage was 21.0±3.9.The average age at the time of first sexual intercourse was 18.5±2.8. 45.8 % of men have had their first sexual intercourse with a prostitute. 56.6 % have more than five children. Men have heard of the family planning methods by word of mouth: 82.2 % withdrawal method, 80.3 % IUDS method. 53.7% use family palanning, however, 5.7 % didn t know if he used family planinng in his family or not. The most used methods during the research were IUDs(42.1 %) and withdrawal method( 35.5 %). Of the men using withdrawal method, 75.3 % do not consider it safe and 79.6 % find the method difficult. 16.1% do not use family planing due to lack of knowledge. 25.0 % see family planning as sin. 60.8 % acknowledge that healthy people could be infected by AIDS. While 27.8 are very happy with their sexual life, 0.5% aren t. Fertility of the research group is high; unhealthy behaviour due to lack of information and being misinformed is common; knowledge about family planning is limited and true knowledge about FP has not changed the attitude. Sexual myth among men is common: sexual intercourse is nice when both partners have orgasm at the same time (94.3 %) A big penetrated penis is a key to a good intercourse (70.2 %). Those were the most comon myths. % 85.9 of them received less than 21 points according to the Sexual Health Evaluation Form (SHIM test). Based on the data of the research group, while in our country reproductive health services for the health of society indicates progress, there is still over fertility and lack of knowledge in rural areas Solaklı. Therefore reproductivity health services in terms of content scope and availability should be increased. Giving up-to-date information and introducing new methods should be focused on in the reproductive health including family planning and sexual health. Key words: Male, Reproductive Health, sexual myth, family planning, AIDS X

1.GİRİŞ-AMAÇ Erkeklerin üreme kapasiteleri kadına göre daha uzun zaman diliminde devam ettiği halde, uygulamada üreme sağlığı ile ilgili programlarda sağlık hizmeti sunanlar tarafından göz ardı edilmektedirler. Gebelikten korunmada gerekenlerin yapılması sorumluluğu toplumca, öncelikle kadından beklenmektedir ve hizmet sunanlarda kadının eşini ihmal etme eğilimi göstermektedir. Dünya üzerindeki ilk aile planlaması yöntemi erkekler tarafından kullanılmıştır. Aile planlaması dünyada ve Türkiye de yerini Üreme Sağlığı kavramına bırakmıştır. Toplumsal cinsiyet, cinsel sağlık, önemli bilişenlerdir. Üreme sağlığı aile kadın ve çocuğa yüklenen aile planlaması hizmetlerinin çok daha fazlasını kapsamaktadır. Bu konudaki sağlık hizmetleri süreklilik ve bütünlük içinde ele alınmalıdır. Amacı hayatı ve kişisel ilişkileri zenginleştirmek olan cinsel sağlığı kapsamayan bir üreme sağlığı hizmet sunumu düşünülemez. Toplumumuz bu konuda yalnız bırakılmıştır. Sağlık hizmet sunumunda bu konu ihmal edilmiştir. Üreme sağlığı ile ilgili sorunların boyutlarını ve olası çözüm yollarını güncel sağlık istatistiklerinden elde etmek mümkün değildir. Toplumsal cinsiyet rollerinin farkında lığının arttığı günümüzde, erkekler hakkındaki bilgilere, kadınlar üzerinde yoğunlaşmış araştırmalarla ulaşmak yanıltıcı olabilir. Üreme sağlığı hizmet sunumun planlanabilmesi için Türkiye deki toplumun her kesiminden erkeklerin üreme sağlığını ilgilendiren konularda bilgilere ihtiyaç vardır. Bu araştırmanın amcacı, kırsal kesimi temsil eden Adana, Solaklı Sağlık Ocağı bölgesindeki evli erkeklerin, cinsel sağlık durumlarını da içeren Üreme Sağlığı konusundaki bilgi düzeyleri, tutum, rolleri ve özellikle bilgi gereksinimlerini araştırmaktır. 1

2.GENEL BİLGİLER Dünyanın her yerinde kadınlar doğum kontrol yöntemleriyle, erkekler ise cinsel performanslarıyla ilgilenmişlerdir. Doğum kontrolü erkeklerin sorumluluğu olarak görülmemektedir. Oysaki erkeklerin üreme sağlığına katkı ve katılımları sağlanması gerekmektedir. Erkeklerin üreme sağlığına katılımlarını arttırmak için, toplumsal ve özel yaşamda erkeğin ve kadının eşit olmalarını sağlamak, aile planlaması yöntemleri hakkında kadın ve erkeğe birlikte eğitim vermek ve sorumluklarına ilişkin onları bilinçlendirmek gerekmektedir (1). Dünya Sağlık Örgütü, üreme sağlığını; üreme sistemi onun işlevleri ve işleyiş süreciyle ilgili, sadece hastalığın olmaması değil, bütün bunlara ilişkin fiziksel zihinsel ve sosyal yönde bütünü ile iyi olma durumu olarak tanımlamaktadır. Üreme sağlığı aynı zamanda, insanların doyurucu ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğinin varlığı ve üreme yeteneklerini kullanma hakkına sahip olmaları demektir. Üreme sağlığı bu tanımdan da anlaşılacağı gibi çok geniş bir kavramdır. Kadın erkek herkesi kapsar ve doğumdan ölüme kadar tüm yaşamı içene alır (2,3,4,5). Bu tanım, kadın ve erkeklerin kendi seçtikleri güvenli, etkili, maliyetini karşılayabilecekleri ve kabul edilebilir aile planlaması yöntemlerini, yine kendi seçtikleri doğurganlığın düzenlenmesine ilişkin, kanuna aykırı olmayan yöntemler konusunda bilgilendirilme ve hizmetlere ulaşabilme haklarını; kadının gebelik ve doğumu güvenli olarak geçirmesini sağlayacak sağlık hizmetlerinden yararlanma haklarını içerir (6). Bireyler sahip olmak istedikleri çocuk sayısına, aralığına ve zamanlamasına özgürce karar verme hakkına sahiptir. Bunları yapabilmeleri için de yasalara aykırı olmayan, etkili ucuz ve güvenli metotlar hakkında bilgilendirilmelidir. Bireyler aile planlaması, gebelik ve doğum için yeterli sağlık hizmetlerine ulaşabilme hakkına da sahip olmalıdır. Bu kavramlar toplumda üreme hakkı olarak tanımlanabilir. 2

Bireylere kişi, ırk, cins, inanç ayırımı yapmadan sadece gereksinim gözetilerek karar vermek için özgür bir ortam, imkan ve eğitim sağlanıyorsa aile planlamasının etik kurallar içerisinde yapıldığı söylenebilir. Eğer, teşvikler para ödülü, yasal zorunluluk ve ayırımcılık ile yapılıyorsa etik değerlerden bahsedilemez (7). 2.1. Dünyada Üreme Sağlığı Sorunları Tüm dünyada her yıl 500.000 den fazla kadın gebelik ve doğum komplikasyonları nedeniyle ölmekte, bunların sadece 4000 kadarı gelişmiş ülkelerde, geri kalanı ise gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmektedir. Son yirmi yılda çocuk sağlığında belirgin gelişmeler kaydedilmesine karşın, halen her yıl 10.5 milyon bebek ölümü olmakta bunlarında büyük bir çoğunluğu gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmektedir (4). Dünyada 1980 yılında yapılan Dünya Doğurganlık Araştırması kısa doğum aralığının bebeklerin yaşam şansını % 60-70, çocukların beş yaşına kadar yaşama şansını ise %50 azalttığını ortaya koymuştur. Yirmi yaşından küçük annelerden doğan bebeklerin ölüm riski, 25-34 yaş grubundaki annelerden doğanlara göre, % 24 oranında daha fazladır (4). Dünyada 40-60 milyon ; başka bir değişle her bin canlı doğuma karşı, 300-500 yasal ve yasal olmayan düşük yapıldığı tahmin edilmektedir. Dört anne ölümünden biri güvenli olmayan düşük komplikasyonuna bağlıdır. Bununla birlikte sadece istenmeyen gebeliklerin önlenmesi için değil, anne ve çocuk ölümlerinin en az üçte birini önleyebilen aile planlaması hizmetlerine bu gün dünyada 300 milyon çift ulaşamamaktadır (4) (Tablo1). 3

Tablo1. Dünyada Üreme Sağlığı Sorunları: Sorun Aile planlamasında karşılanamayan gereksinimi olan çift İnfertil çift Anne ölümleri (yılda) Ciddi maternal hastalık (yılda) Perinatal bebek ölümü (yılda) HIV/AIDS li yetişkin Yeni HIV enfeksiyonu vakası (yılda) Sağlıksız koşullarda düşük (yılda) Tedavi edilebilir cinsel yolla bulaşan hastalık vakası (yılda) İnvaziv servikal kanserli kadın Yeni servikal kanser vakası (yılda) Genital mutilasyonlu kadın Kaynak: Halk Sağlığı Temel Bilgiler, 2006 (2) Boyutu 120 milyon 60-80 milyon 585 bin 20 milyon 7.2 milyon 20.1 milyon 2.75 milyon 20 milyon 333 milyon 2 milyon 450 bin 85-110 milyon 2.2.Üreme Sağlığı Danışmanlığı Nedir? Üreme sağlığı (ÜS) danışmanlığı, ÜS konularında bilgilendirilerek, başvuranların kendilerine uygun aile planlaması yöntemini bilinçli olarak seçmelerine ve bu karardan memnun olarak seçilen yöntemi etkili ve güvenli bir şekilde kullanabilmelerine yardımcı olmaktır (7). Üreme sağlığı ile ilgili sağlık göstergelerinin iyileştirilmesi ve yaşam boyunca değişen ÜS hizmet ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamak için, konuyla ilgili bilgi ve hizmetlerin herkes için ulaşılabilir, uygun maliyetli, kabul edilebilir ve kullanımının kolay olması ile bireylerin doğurganlıklarının düzenlenmesinde, sorumlu, gönüllü kararlar almalarının sağlanması zorunludur. TNSA 2003 araştırmasının sonuçlarına göre başvuranların bilgilendirilme durumları incelendiğinde, ülkemizde ulusal düzeyde bu amaca tam olarak ulaşılabildiğini söylemek güçtür(tablo.2) (8). 4

Tablo 2. TNSA 2003 Verilerine Göre Türkiye de AP Yöntemleri Hakkında Kullanıcıların Bilgilenme Durumlarının Dağılımı Kullanılan yöntem Kullanılan yöntemin Yan etkileri konusunda bilgilendirilmiş Yan etkiler çıktığında Ne yapacağı konusunda Bilgilendirilmiş Tüp ligasyonu 36.8 27.5 25.9 Diğer yöntemler konusunda Bilgilendirilmiş Hap 54.1 38.3 33.0 RIA 59.1 50.3 31.2 Enjeksiyon 28.6 23.2 26.4 Eğitim durumu Eğitimi yok 39.9 32.3 24.0 İlk öğretim 1.kad. 52.0 42.0 24.6 İlköğretim 2.kad. 58.5 50.6 41.6 Lise ve üzeri 71.9 57.6 48.8 Yerleşim yeri Kent 56.1 46.7 34.1 Kır 48.5 36.0 19.9 Toplam 54.3 44.2 30.7 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2003 sonuçlarından anlaşıldığı üzere ÜS danışmanlığı ve hizmetleri konusunda alınması gereken çok yol vardır. TNSA 2003 ün tamamı incelendiğinde, kırsal alanda bu mesafe daha da fazla gözükmektedir. Üreme sağlığı ile ilgili toplumsal göstergelerin iyileştirilmesi için 1. basamaktan başlayarak tüm sağlık hizmet basamaklarda, bu konuya daha fazla ağırlık verilmelidir. Bu danışmanlık hizmetleri, her aşamasında erkekleri de kapsamalıdır. Canlıların iki hedefi vardır: 1. Yaşamlarını sürdürmek 2. Kendi neslini devam ettirmek. 5

İnsan toplumsal bir varlık olduğundan cinselliği yalnızca fizyolojik ve organik olmayıp, bir dizi psikolojik, toplumsal ve kültürel sürecin etkisi altındadır. İnsanda üreme amacı olmadan cinsel davranış vardır. Üreme amacı olmayan çift, korunma yöntemi kullanmazsa cinsel disfonksiyona neden olabilir. Her gün 100 milyon cinsel ilişki, buna bağlı 350 bin CYBE sonuçlanmakta, yaklaşık 1 milyon gebelik olmakta, gebeliklerin yarısı planlanmış, %25 i ise kesinlikle istenmemektedir. İstenmeyen gebeliklerden 150 bini düşükle sonlanmakta bunların 1/32 si istenmeyen koşullarda yapılmakta, her gün 500 ölüme neden olmaktadır (9). 2.3.Cinsellik ve Üreme Sağlığı Cinsellik tüm canlı varlıkların doğal bir işlevi olup primatlarda biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerden etkilenir. Yaşamın sürekliliğinin temel unsuru üreyebilme yeteneğidir. Tek hücrelilerden başlayarak evrim basamaklarının en üstündeki insana kadar bütün canlılarda üremeyi gözleyebiliriz. Ne var ki tek hücrelilerde üreme yalnızca mitozla gerçekleşirken daha karmaşık canlılarda üremeye eşlik eden bazı davranışlar deyim yerindeyse flört ve eşleşme tutumları görülür. Bu eşleşme durumları örneğin balıklarda, sürüngenlerde ve böceklerde oldukça tekdüzedir. İnsan bütün bu türlerden farklı olarak yalnızca üreme davranışında bulunmakla kalmayıp bunun üzerinde düşünebilir, hatta hayal kurabilir. Cinsellik ve cinsel isteyin yanında beden ve aklın varlığı sadece insana özeldir. İnsanın toplumsal bir canlı olması yani türdeşleriyle bir arada yaşıyor olması da birlikte yaşadığı diğer insanlarla paylaştığı yada onlar tarafından etkilenen farklı davranışlar edinmesine yol açar. Dolayısıyla insan fizyolojik ve organik olmayıp bir dizi psikolojik, toplumsal ve kültürel sürecin etkisi altındadır. Bu süreçlerden herhangi birindeki sorunlar cinsel davranışı ciddi olarak etkileyebilir (10). Üreme sağlığı kadın-erkek, genç-yaşlı tüm bireyler için temel bir haktır. Cinsellik üreme amaçlarının dışında da yaşam kalitesinin unsurlarından biri olarak ortaya çıkar. Psikososyal cinsel kimliği ile insan, yalnızca üreme amacıyla belirli dönemlerde sırırlı cinsel ilişkiler yaşamak zorunda değildir. Üremeyi amaçlamadan da insan cinsel ilişkide bulunabilir. Cinsellik erkeklik ve dişilikle ilgili duygusal tepkileri 6

etkileyerek davranışları belirler. Cinsiyetle ilişkili bu davranışsal tepkiler daha çok kültürel miras, dinsel inançların ve geleneksel değerlerin toplamıdır. Toplumsal normlar ise bireyin biyolojik-duygusal gereksinimleri ile toplumda varolan sosyokültürel kalıpların uzlaşmasının bir ürünüdür. Bu uzlaşma toplumdan topluma ve zaman içinde değişiklik gösterdiğinden sürekli devinim halindedir. Bu anlamda, içinde toplumsal öğeleri de barındıran cinsellik, cinsiyetten daha kapsamlı bir kavramdır (10). Ülkemiz çok hızlı toplumsal değişim süreci yaşamaktadır. Kentlere 1950 li yıllarda başlayan göç, önemli toplumsal sorunları da beraberinde getirmiştir. Bireylerin göçle birlikte yaşam biçimleri, beklentileri kendilerini toplum içinde algılama biçimleri değişmiştir. Kısaca kırsal alandaki kültürel değerler göçle birlikte geçerliklerini yitirmemek için direnmiş yada geçerliliklerini yitirmişlerdir. Cinsellik bu kültürler, yaşam şekli içinde ve kültürler arasında, üzerinde en az konuşulan ve yazılan ancak en çok düşünülen, merak edilen ve endişe duyulan bir konu olarak kalmıştır. Özellikle kırsal alanda gençler, güvenilir bilgi edinebilme olanağından ve sağlıklı davranabilme koşullarından ve becerisinden yoksundurlar. Cinsel sağlık; cinsel gelişim, üreme sağlığı, kişiler arası ilişkiler, şefkat, vücut imajı ve toplumsal cinsiyet rollerini de içine almaktadır. Cinsel eğitim ise; bilgi alma tutum geliştirme, inanışlar, kimlik değerleri, konularında yaşam boyu sürebilecek bir eylemdir. Cinsellik genel iyilik halinin bir parçasıdır. Diğer yaşamsal gereksinimlerle uyum içinde ifade edilmelidir. Birbirine cinsel duygulardan bahseden iki insan genellikle bundan karşılıklı olarak zevk duyar. Çiftler kendi aralarında sevdikleri veya sevmedikleri cinsel davranışlar hakkında konuşmalıdırlar. Bu onların cinsel yaşantılarının daha olumlu gerçekleşmesini sağlayacaktır. Hiç kimse hoşlanmadığı bir cinsel davranışı yaşamak yada sürdürmek zorunda değildir. Karşılıklı sevgi ve saygıya dayanan bir ilişkide cinsellik daha doyurucu olacaktır. Çiftler öpüşmek, dokunmak, sohbet etmek, okşamak, masaj yapmak, cinsel ilişkide bulunmak yollarıyla cinselliklerini yaşayabilirler. Görüldüğü gibi cinsel birleşme, cinsel eylemlerden sadece bir tanesidir. Diğerlerinden farkı ise, önlem alınmazsa hamile kalmak, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yakalanmak gibi riskleri taşımasıdır. Toplumların evlilik öncesi cinsel ilişkiye bakışları birbirinden farklıdır. 7

Toplumsal bir varlık olan insan, toplumun değer yargılarından bağımsız davrandığında bunun sonuçlarıyla başa çıkabilecek yeterliliğe sahip değilse toplumsal sorunların yanı sıra kendi psikolojik sağlığını da olumsuz yönde etkileyecektir. Araştırmacılar, insanlar arasındaki bu çok yakın ilişki sırasında, oranlarda oluşan geçici tepkilerin bilimsel olarak tanımlanması için çaba göstermiştir. Ancak, bireysel olarak kişiler arasındaki yapı farklılıklarına bağlı olarak, cinsel ilişki sırasında duyulan zevk alma ve cinsel ilişki isteği farklılıklar gösterebilir. Ayrıca somut olarak ölçümü güç olan duygusal yakınlık, bağlılık, ve aşk insanlar arasındaki tüm ilişkileri olduğu gibi cinsel ilişki eyleminin yapısını da etkiler. Bu nedenle, bireysel farkların yanı sıra duygusal olarak ve toplumdaki değerlerle birlikte ele alınması gereken karmaşık boyutu nedeniyle, cinsel ilişkinin tanımlanması ve yapısının araştırılması, insanlık kadar eski tıp tarihinde yakın zamanlara dek ihmal edilmiş, zor bir konu olmuştur. Cinsellikle ilgili bir araştırma grubunu yöneten Helen Singer Kaplan, cinsel istek duymanın doğal olduğunu ileri sürer. Ancak ilaçların, ailesel sorunların, cinsel sömürünün ve hastalıklarının cinsel isteğin bastırılmamsında rolü olduğunu düşünmektedir. Kaplan a göre cinsel istek sorunlarını ortaya çıkmasında çocukluktaki cinsel sömürü, cinsel taciz, cinsellikle ilgili olumsuz tutumlar ve ailesel sorunlar önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle cinsel bilgiler eğitiminin erken yaşlarda verilmesi daha da önem kazanmaktadır. Feminist araştırmacılardan Leonere Tiefer ise cinselliğin üreme işlevi dışında doğal bir davranış olmaktan çok bireysel farklılıklar ve çevresel etkiler altında oluşan karmaşık bir süreç olduğunu belirtmekte, bilim ve medya dünyasının cinsel organlara fazla ağırlık vererek insanları olumsuz yönde etkilediklerini dile getirmektedir (10). Cinsel sorunlar bireylerin cinsel yaşamlarındaki beklentilerinin karşılanmamasına neden olan sorunlardır. Cinsel istek bozuklukları, cinsel uyarılma bozuklukları, orgazm bozukluğu, cinsel ağrı bozuklukları, kadınlarda en sık bildirilen cinsel fonksiyon bozukluklarıdır. Bu sorunların oluşmasında ve sonrasında tedavi edilmesinde erkek cinselliğinin rolü ve bakış açısının önemi nedir? Erkelerde en sık bildirilen cinsel fonksiyon bozukluğu olan erken boşalmanın kadın cinsel yaşantısından bağımsız çözüm bulması mümkün müdür? 8

İlk cinsel ilişkide yaşanan travma gelecekteki cinsel ilişkileri olumsuz yönde etkiler. Cinsel taciz veya tecavüze uğrayan kurbanların olumlu bir cinsel ilişkiyi yaşayabilmeleri yıllar alabilir. Çocukluk çağında yaşanan olumsuz cinsel deneyimler ağrılı cinsel ilişki, orgazm bozuklukları, cinsel kimlik karmaşası, kendine güvensizlik yada cinsel fobilere neden olabilir. 2. 4. Cinsel Kimlik Gelişimi Sırasında Geliştirilmesi Gereken Temel Değerler *Cinsellik yaşamın doğal ve sağlıklı bir parçasıdır. *Tüm insanlar cinseldir. *Cinselliğin bedensel, etik, psikolojik ve duygusal boyutları vardır. *Herkesin sorumlu cinsel seçimler yapma hakkı vardır. *Çocukların cinsellikle ilgili konuları anne babalarıyla veya güvendikleri kimselerle konuşmaları hem bireylere hem de topluma yarar sağlar. *Cinsel gelişimlerinin doğal bir parçası olarak genç insanlar kendi cinselliklerini araştırır. *Cinsel davranışlara erken yaşta başlamak riskleri beraberinde getirir. *Cinsel davranış sorumluluk ve öz denetim gerektirir. *İnsanların cinsel seçimlerini yapma hakkı vardır, ancak seçimlerinin sorumluluğunu üstlenmeleri gerekir. *Cinsel yaşam kararlarının etkileri ve sonuçları vardır. *Cinsel yaşam zorlama ve sömürüden uzak olmalıdır. *Cinsel yaşam, karşılıklı güven, doğruluk, bağlılık ve saygı üzerine kurulmalıdır. *Her insan özeldir ve değerlidir (10). Dünya Sağlık Örgütü, üreme sağlığı programlarının hedefleri olarak; bireylerin sağlıklı, eşit ve sorumlu ilişkiler, cinsellik ve sağlıklı cinsel gelişme-olgunlaşma için kapasitelerini geliştirebilmelerinin, bireylerin üreme ile ilgili kararlarını (eş seçimi, çocuk sayısı, çocuklarının zamanlaması vs). Güvenli ve sağlıklı bir şekilde uygulayabilmeleri ve bireylerin cinsellik ve üremeye bağlı hastalık ve sakatlıklardan korunma ve ihtiyaç duyduğunda uygun danışmanlık, bakım ve rehabilitasyon alabilmelerinin sağlanmasını hedefleri içinde belirtmektedir. 9

Üreme sağlığı sorunları ve hizmetleri süreklilik ve bütünlük içinde ele alınmalıdır. Adelosan dönemi, doğurganlıkla ilgili sorunların en çok yaşandığı üreme dönemi, post menopozal ve yaşlılık dönemlerinin kendine özgü sorunları mevcuttur. Sağlık hizmetlerinin bu sorunlara göre düzenlenmesi gerekir. Üreme sağlığı hizmeti veren sağlık personeli; başvuranlara cinsel yaşamlarını düzenlemeleri konusunda da yardımcı olabilmeli, bilgi, eğitim ve danışmanlık hizmeti verebilmelidir. 2.5. Cinsel yolla Bulaşan Enfeksiyonlara (CYBE) Genel Bir Bakış Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, cinsel aktif olan herkesi etkileyebilir.15-35 yaş grubunda her iki cinste görülme sıklığı artar. İlerleyen yaşla sıklık azalır. Kadınlarda 14-19 yaş grubunda erkeklerden daha sıktır. Yapılan araştırmalarda 19 yaşından sonra erkeklerde cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların kadınlara göre daha sık olduğu belirlenmektedir. Bunun nedenleri: *Bu hastalıklar kadınlarda belirtisiz yada hafif belirtili olabilir. Bu nedenle kadınlar sağlık merkezlerine daha az başvururlar ve istatistiklerde daha az yer alırlar. *Kültürel ve ekonomik sınırlamalar kadınların tedavi için başvurmalarını sınırlar *Erkeklerin büyük bir kısmı seks işçileri ile korunmasız ilişkiden sonra enfekte olurlar. *Erkekler aynı yaştaki kadınlara göre daha fazla cinsel aktiftirler. *Erkekler kadınlara göre daha sık cinsel eş değiştirirler. CYBE toplum üzerine etkileri? Üreme sağlığı açısından ele alındığında cinsel bilgisizlik veya yanlış bilgilenme, hatalı bilişsel şemaların oluşmasına yol açar. 2.6. Cinsel Mitler Hatalı bilgilenme ve cinsel mitlerin varlığı, kişide aşırı kaygı, suçluluk duyguları, gerçekçi olmayan beklentiler veya başaramama korkusu gibi nedenlerle cinsel işlev bozukluklarının ortaya çıkmasında ve sürmesinde etken olurlar. 10

Yanlış bilgilenmenin en sık karşılaşılanı cinsel mitlerdir. Değişik kültür ve toplumlarda önemli benzerlikler gösteren cinsel mitler toplum içinde kabul görmektedir. Bu alandaki öncü çalışmalarıyla tanınan Zilbergert, çağdaş batılı toplumlarda mitlerin yaygınlık ve etkileri ile bunların cinsel işlev bozukluklarıyla ilişkisini araştırmıştır. Genellikle arkadaş yaşlarında başlayan cinsel bilgilenmenin kaynağını sıklıkla arkadaş çevresi, büyük kardeşler, gazete, dergi, kitap gibi yayınlar oluşturur. Büyük oranda eksik, daha kötüsü hatalı bilgi aktaran bu kaynaklar cinsellikle ilgili ön yargı ve mitlerin genel kabul görmesine katkıda bulunurlar. Pornografik yayınlar bu mitlerin pekişmesini sağlar. Cinsel mitler eğitim seviyesi yüksek kişilerde hatta doktorlar arasında da yaygındır. Cinsel mitler ve ön yargıların gerçeklik ve etkilerinin, bilimsel veriler ve bireyin sosyo kültürel düzeyine uygun olarak yapılacak açıklamalarla ortadan kaldırılması sağlıklı ve doğru bilişsel yapılanma için ilk adım olacaktır. Cinsel mitler, hatalı ve yanlış bilgilendirmeler ve ön yargılarla mücadele yalnızca cinsel sorunları olan bireylerle sınırlı kalmamalı, bireysel ve toplumsal bilinçlenme ve rehberliğe de önem verilmelidir (11). Cinsel mitleri ÜS sağlığının önemli bir bileşeni olarak görmek ve hizmetleri planlarken sunarken ve göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Erkeklerin bu ön yargılarını, zamanında ve doğru bilgilerle gidermek, cinselliği erkeğinden öğrenen Türk kadının, sağlık gelişimine büyük yarar sağlayacaktır. 11

3.GEREÇ VE YÖNTEM 3. 1. Araştırma Bölgesi ve Özellikleri: Araştırmanın yapıldığı Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doğankent Sağlık Eğitim Araştırma Bölgesi (DSEAB) sınırları içinde kalan SOLAKLI beldesi, Adana ilinin 22 km güneyinde ve doğuda Ceyhan batıda Seyhan nehirleriyle kuşatılmış, Akdeniz e 20 km uzaklıkta verimli topraklara sahip bir beldedir. Beldede yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Kırsal kesim olan Solaklı Türkiye nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden oldukça fazla sayıda göç almıştır. Bu beldeye yerleşenlerin çoğu Adıyaman ve Diyarbakır ın belde ve köylerinden göç ile gelip iş bulmak amacıyla buraya yerleşen, aralarında akrabalık bağı bulunan kişilerden oluşmuştur. Solaklı Sağlık Ocağı Bölgesi 1080 haneli olup nüfusu 6512dir (12). Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Çevre köylerin ve tarlaların mevsimlik tarım işçisi ihtiyacı son zamanlarda burada yerleşik insanlar tarafından da karşılanmaktadır. Ana dili olarak Zazaca dilini konuşan kişiler beldede ağırlıklı olarak bulunmaktadır. Beldede belediye binası, iki tane ilköğretim okulu, üç cami, PTT, sağlık ocağı, beş kahvehane, bir eczane, iki veteriner, bir kuyumcu, bir fotoğrafçı, üç erkek berberi bulunmaktadır. İki benzin istasyonu, bir sağlık ocağı, bir eczane, iki lokanta, iki fırın, dört süper market, iki İnternet kafe vardır. Kadın kuaförü yoktur. 3. 2. Araştırmanın Tipi: Bu araştırma, Solaklı daki evli erkeklerde yapılmış kesitsel tanımlayıcı bir çalışmadır (2,13). Bilgi evli erkeklerle baş başa kalınarak yüz yüze görüşme tekniği ile toplandı. Araştırmacı görüşme öncesinde kişilerle görüşerek kendini tanıttı, araştırmanın 12

amacını ve kendileriyle anket yapmak istediğini belirterek, araştırmanın içeriği hakkında bilgilendirilip sözlü onamları alındı. Araştırma için Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulundan onay alındı. 3. 3. Araştırmanın Evreni: DSEAB nüfusu araştırmanın yapıldığı 2006 yılında Ev Halkı Tespit Fişlerine (ETF) göre 51400 idi. Bölgeye dahil olan ve araştırmanın yapıldığı 1080 haneli Solaklı Beldesinin Nüfusu ise 6512 dir (12). Araştırmanın evreni Solaklı Beldesi ndeki evli erkeklerdir. Solaklı da yıl ortası nüfus tespitlerine göre evli erkek sayısı 1154 tür. 3. 4. Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi Ve Seçilmesi: Türki.ye erkek AP yöntemi, TNSA 98 erkek katılımı sorumluluğu gerektiren kondom, vazektomi ve geri çekme yöntemi kullanılma sıklığı %29.9 olarak bulunmuştur (14).. Minimum örnek büyüklüğü %95 güven aralığı (alfa=0.05) ve 0.05 lik sapma ile 252 olarak hesaplanmıştır(15). Asıl örneklere ulaşamama ihtimali nedeniyle üzerine %10 fazladan yedek 25 erkek eklenerek, örnek büyüklüğü 277 olarak alındı. Solaklıda evli her dört erkekten birine ulaşılması planlandı. Örnek büyüklüğü hesaplamada aşağıdaki formül kullanılmıştır (2). n = Nt²pq s²(n-1)+ t²pq N: Evrendeki birey sayısı 1154 n: Örenekleme alınacak birey sayısı :252 p: İncelenen olayın görülüş sıklığı: 29.9 q: İncelen olayın görülmeme sıklığı:70.1 t: Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t tablosundan bulunan teorik değer :1.96 s: Olayın görülüş sıklığına göre yapılmak istenen hata ± sapma:0.05 13

Örnek grubu seçilirken haneler esas alınmış, her hanede en fazla iki erkekle konuşulmuştur. Solaklı beldesinde sokağın başından girilerek, çapraz bir şekilde her sokakta dört evden birine girilip, hane içindeki evli erkelerle görüşmeler yapılmıştır. Evde olmayıp işyeri olanlarla iş yerinde (berber, benzin istasyonu çalışanı, bakkal, mobilyacı vd.) görüşüldü. Erkeklerin çalışma koşullarının özelliği, araştırma konusunun özel olması, araştırmaya erkekler arasında direnç gelişmesi nedeniyle, araştırmacı sıkıntı duymuştur. Bu araştırmanın bir kısıtlılığı olup, araştırmacı taraf tutmamaya, bütün evreni temsil etmesine özen göstermiştir. Sıcak hava nedeniyle araştırmaya iki ay ara vermiştir. Akdeniz bölgesinde yeni planlanacak alan araştırmalarının ilkbahar veya sonbahar mevsimlerinde planlanması, araştırmacının önerisidir. 3. 5. Araştırmanın Uygulanması Verilerin toplanmasında kullanılacak bilgi toplama formunun ön denemeleri yapıldı, eksikleri giderilerek çoğaltıldı. Bilgi toplama formunun uzunluğu konunun özel olmasından dolayı göz önüne alınmadı. Araştırmanın bilgileri, Mart 2006 ile Ekim 2006 tarihleri arasında toplandı. Ortalama haftada üç gün araştırmaya katılan erkeklerle evlerinde veya iş yerlerinde görüşüldü. Konunun cinsel sağlık gibi özel bir boyut içermesi ve bu konun konuşulmasının tabu olması nedeniyle veri toplamaya başlamadan önce araştırmacı Solaklı beldesindeki erkeklerle kahvelerde oturmuş sohbetler etmiş, camide bulunmuş, oradaki veteriner, kuyumcu, imamlar, öğretmenler ile tanışmış, bir hafta boyunca belde de yaşayan insanların sosyal yaşamlarına katılmıştır. Bilgi toplama formu, sosyo-demografik soruların yanında cinsel yaşam, ve cinsel mitler ile ilgili sorularda içeriyordu. Cinsellikle ilgili konuların benzer toplumlarda tabu olması bu araştırmada veri toplama safhasının en zorlu, çaba ve sabır gerektiren kısmı olmasına neden olmuştur. Her bir erkek ile görüşme ortalama 30-45 dakika sürmüştür. Araştırmada bilgi toplamak için gittiğimiz erkekler, ÜS konusunda bir sıkıntıları, bir sorunları olmadığını ifade ederek görüşmekten kaçınmaya çalışmışlardır. Erkekler bu tür çalışmaların sadece sorunu olan kişilerde yapılması gerektiği gibi bir 14

tutum içindeydiler. Araştırmanın ilerleyen zamanlarında erkeklerde araştırmaya karşı bir direnç gelişmiş, planlanan kişi sayısına ulaşılamamıştır. Araştırma kapsamında 212 evli erkekle görüşülmüştür. Araştırma sonunda ulaşılması hedeflenen 252 erkekten 228 ine (%90.4) ulaşılmıştır. Araştırma sırasında, 10 kişi görüşmeyi reddetmiş, 5 kişi anketi yarım bırakmış, erkeklerden birinin karısı kulak misafiri olmuş, kocasını çağırıp Zazaca konuşmuşlar, ardından erkek(koca) anketi yırtarak araştırmacıya sözel şiddet uygulamış, tehditte bulunmuş, bilgi toplama formuna el koymak istemiştir. Araştırma sırasında erkeklerle yüz yüze görüşme tekniği uygulanmasına ve mahremiyetin sağlanmaya çalışılmasına rağmen erkeklerin sorduğumuz soruları yanıtlamasında sıkıntılar olmuştur. Etraftaki diğer erkekleri kırmadan yalnız kalmak kolay olmamıştır. Eğer araştırmamız kapsamındaysanız sizinle de konuşalım cümlesi ikna edici olmuştur. Erkeklerin görüşme sırasındaki sıkça sordukları bu anlattıklarımız ne işe yarayacak sorusuydu. Erkeklerin bir kısmı özellikle cinsel sağlık, cinsel mitler, eşleriyle olan ilişkileri konusunda konuşmaktan çekinmişlerdir. Araştırma sırasında bu konuları ayrıntılı konuşan ve daha çok bilgilenmek isteyen erkeklere de rastlanmıştır. Türkiye de yapılan nüfus sağlık araştırmalarında genellikle kadına yönelik sorular sorulmakta ve veriler toplanmaktadır. TNSA araştırmalarının üçünde 1973, 1988 ve 1998 yıllarında erkeklere yönelik soru seti kullanılmıştır. 1998 deki TNSA araştırmasında uygun koca cevaplama oranı kırsal kesim için %68.9 luk grubun yanıtlarına dayanmaktadır (14,15). Araştırma sırasında bilgi toplam formundaki bazı sorular çalışmamıştır. Bunlar değerlendirme dışında bırakılmıştır (başka bir erkekle ilişkiniz oldu mu? İlk cinsel ilişkinizde sorun yaşadınız mı?) Araştırmanın Değişkenleri: Evli erkeğe ait bağımsız değişkenler Yaş Öğrenim durumu İşi Sosyal güvence varlığı Evlenme yaşı İlk cinsel ilişkisi 15

Yaşayan, ölen, toplam ve ideal çocuk sayıları Doğurganlık tercihleri Bilgi kaynakları Sosyo-ekonomik duruma ait değişkenler: Gelir düzeyi Ev sahibi olma Araba sahibi olma Muhtelif eşyalar sahip olma Bağımlı olduğu düşünülen değişkenler Erkeklerin aile planlaması ile ilgili bilgileri Erkeklerin aile planlaması yöntem kullanımları Erkelerin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ile ilgili bilgileri Erkeklerin evlikle ilgili tutumları Erkeklerin cinsel mitler ile ilgili düşünceleri Erkeklerin mutluluk ve memnuniyeti Cinsel Yaşam Algı durumları 3. 6. Araştırma Bilgi Toplama Formu: Araştırmacı tarafından erkeklerde üreme sağlığı konularında yapılan çalışmalar, Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması (TNSA) soru formları, Türkiye Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2004, Fakültemiz Üroloji Anabilim Dalı ndan öğretim üyeleri, AÇSAP Merkezi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzman önerileri, ışığında araştırma danışmanı ile birlikte, araştırma bilgi toplama formu düzenlemiş ve bu bilgi toplama formu araştırma verisini toplamada kullanılmıştır. 3.6.1. 1. Bölüm: Erkeğe Ait Sosyo-demografik Bilgiler İlk bölümde genel olarak erkeğe ait sosyal ve demografik kültürel bilgileri içeren sorular yer almaktadır. Bu sorularla, eğitim, yaptığı iş, meslek varlığı, medeni durum, nikah durumu, çok eşlilik, ilk evlenme yaşı, evlilik süresi, çocuk sayısı, en küçük çocuğunun yaşı, eşin eğitim durumu ve yaşı, gelir durumları, konut tipi, ayrı yatak odasının varlığı, ailedeki toplam birey sayısı, kültürel bir farklılığın göstergesi 16

olabilecek ana dilinin çeşidi sorulmuş ve bu sorulara yanıt alınarak bu konudaki durumları belirlenmiştir. Ekonomik durumu belirlemek üzere bir ayda eve giren para miktarı sorulmuş, 100-300YTL, 300-500YTl, 500-1000YTl ve 1000 YTL üzeri olarak detaylandırılmıştır. Aynı zamanda evde bulunan eşyalardan yola çıkılarak sosyo-ekonomik durum TNSA 98 de sorulan sorularla dolaylı olarak araştırılmıştır (14). Sigara içme ve alkol kullanma durumları sorulmuştur. 3. 6. 2. Bölüm: Doğurganlıkla İlgili Bilgileri Canlı doğan çocukları, ve sayıları, birlikte oturan ve ayrı yaşayan çocukları ve sayıları, en son doğan çocuklarının doğum tarihi, en son çocuğun istenip istenmemsi veya daha sonra istenme durumu araştırıldı. Bu sorulara cevaplar evet, hayır, ve sayı olarak alındı. 3. 6. 3. Bölüm :Gebeliği Önleyici Önlemler İle İlgili Bilgileri: Gebeliği önleyici hangi usulleri ve yolları duydunuz sorusu sorularak sorulara yanıtları, Yöntemi kendiliğinden söylemleri, yöntemi duyup duymadıkları ve bu yöntemleri kullanıp kullanmadıkları araştırıldı. 3. 6. 4. Bölüm :Gebeliği Önleyici Yöntemleri Kullanma İle İlgili Bilgileri: Erkek veya eşi gebe kalmayı önlemek yada geciktirmek için herhangi bir yöntem kullandınız mı? Sorusu soruldu. Yöntem kullanmama nedenleri: Doğurganlıkla ilgili neden, kullanıma karşı, bilgi eksikliği, yöntem ile ilgili nedenler, inisiyatifi kadına bırakmış Kullandıkları yöntem Şu anda yöntem kullanıyorlar mı? Geri çekme yöntemi kullanıyorsa veya kullanmışsa; yönteme özel sorular sorularak Tek başına mı kullanılıyor, kim tercih etti, zor mu? Kolay mı? Güvenilir bir yöntem mi? Yöntem kullanımı derinlemesine araştırıldı. 17

3. 6. 5. Bölüm : Doğurganlık Tercihleri Eşinin şu anki gebelik durumu, başka çocuk isteyip istemediği, sonraki çocuğun istenme zamanı, gelecek yıl boyunca gebeliği önleyici yöntem kullanma isteği, gelecekte herhangi bir zamanda gebeliği önleyici yöntem kullanma isteği, hangi yöntemi tercih edeceği, ideal çocuk sayısı, gebeliği önleyici yönteme onay verip vermediği ve bunun nedeni araştırıldı. 3. 6. 6. Bölüm: Evlilik İle İlgili Tutumlar: Araştırma sırasında evli erkeklere toplam 10 önerme yöneltilmiş ve bu önermelere ilişkin görüşlerini belirtmeleri istenmiştir. İlk altı önerme kadınlara yönelik fiziksel şiddet ile ilgili tutumları kapsamaktadır. Diğer önermeler cinsler arası eşitsizlikle ilgilidirler. Evet/katılıyorum yanıtı olumsuz, Hayır/katılmıyorum yanıtı olumlu, Bilmiyorum /fikrim yok yanıtı fikri yok olarak değerlendirilmiştir. Erkeklerin kadınlara olan tutumları üreme sağlığı açısından önemli olduğunu düşünülerek, bir tutum indeksi geliştirilmiştir (14). Tutumla ilgili önermelere verilen olumlu yanıtlar dikkate alınarak, geliştirilen bu tutum indeksinde, tutumla ilgili önermeye verilen evet /katılıyorum yanıtı olumsuz, hayır/katılmıyorum yanıtı olumlu, bilmiyorum/fikrim yok yanıtı fikri yok olarak değerlendirilmiştir. Önermelere verilen olumlu yanıtlar tutum indeksine dahil edilmiştir. On önermenin hiçbirisine olumlu yanıt verilmemesi tamamen olumsuz tutum, 1-5 olumlu yanıt verilmesi kısmen olumsuz tutum, 6-9 olumlu yanıt verilmesi kısmen olumlu tutum ve on önermenin onuna da olumlu yanıt verilmesi tamamen olumlu tutum olarak gruplandırılmıştır. 3. 6.7. Bölüm : Üreme Sağlığı İle İlgili Bilgileri Edinme Tercihleri Üreme sağlığı ile ilgili bilgilerin kabul edilebilir veriliş zamanı ve yolları, son birkaç ayda üreme sağlığı ile ilgili bilgi kaynaklarını, araştırmak amaçlanmıştır. Üreme sağlığı ile ilgili olarak sağlık ocağından bilgi edinme durumları ve son birkaç ay içinde 18

bu konuda konuştukları kurum ve kişilerin mevcudiyeti, gazetelerin cinsel bilgiler sayfasını okuyup okumadıkları; Ülkemizde bu konuda en medyatik isim olan Dr Haydar Dümen i tanıyıp tanımadıkları araştırılmıştır. 3. 6. 8. Bölüm : Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Bu hastalıkları duyma durumları, hangi hastalıkları bildikleri, AIDS hastalığını duyma-bilme durumları, bilgi kaynakları, AIDS ten kaçınmanın mümkün olup olmadığı ve nasıl korunma yolları konusundaki bilgileri araştırılmıştır (15). 3. 6. 9. Bölüm : Cinsel Yaşamla İlgili Sorular Sünnet özgeçmişi, cinsellikle ilgi ilk bilgileri, edinilme yaşı ve edinilme yolları, bilgi kaynakları: kimden, nereden edinildiği araştırıldı. Şu anda cinsel bilgi ihtiyacı olsa nasıl karşılar? İlk mastürbasyon yaşı, yapıp yapmadığı, cinsel ilk ilişki yaşı, ilk cinsel deneğimi kiminle, nerede oldu? Evlenmeden önceki flörtler ve eşi ile evlilik öncesi ilişki düzeyi, Şu andaki cinsel ilişki sıklığı araştırıldı. 3. 6. 10. Bölüm : Cinsel Mitler İle İlgili Sorular Evli erkeklere cinsel mitler ile ilgili olarak detaylı sorular soruldu, bu sorular sorulurken önermeler okunarak, erkeklerin bu sorulara Tümüyle katılıyorum, kısmen katılıyorum, nadiren katılıyorum, hiç katılmıyorum şeklinde yanıtları alındı. Araştırmanın en zor ve zaman alan olan kısmı cinsel mitler ile ilgili sorular oldu. Evli erkeklerin cinsel mitlerle ilgili düşüncelerini anlamak üzere araştırmacının sorduğu toplam 27 adet sorudan seçilmiş örnekler: *Erkek her zaman seks ister ve her zaman sekse hazırdır. *Cinsel ilişkiyi daima erkek başlatmalıdır. *Seksi erkek yönetir, kadının seksi başlatması ahlaksızlıktır. *Sevişme cinsel birleşme demektir. *Erkekler duygularını belli etmemelidir. *Erkek cinsel organının boyutu cinsel gücün göstergesidir. 19

*Seks ancak çift aynı anda orgazm olabilirse güzeldir. *Seks doğaldır öğrenilemez *Mastürbasyon kirli ve zararlıdır. *Erkek yada kadın sevişmeye hayır diyemez (16). 3. 6. 11. Bölüm : Mutluluk ve Memnuniyet Bir bütün olarak hayatlarında ne kadar mutlusunuz? hayattaki mutluluk kaynakları, Sizi en çok kim mutlu eder, sizi en çok ne mutlu eder. Cinsel hayatından memnuniyet durumu. Eşinin cinsel hayatından memnuniyet durumu. Cinsel yaşantısını 1-10 basamak arasında kaçıncı basamakta gördüğü., 5 yıl öncesine göre cinsel hayatının mukayesesi araştırıldı. Türkiye Yaşam Memnuniyeti Araştırması 2004 den sorular kullanıldı. 3.6.12. Bölüm : Erkeklerde Cinsel Sağlık Değerlendirme Formu (SHIM Ölçeği) Beş sorudan oluşan bu form ile evli erkeklerin cinsel performansları ve bunu kendilerinin nasıl gördükleri araştırılmaya çalışıldı. SHIM ölçeği Androloji derneği tarafından önerilen ve üroloji uzmanları tarafından kullanılan beş soruluk bir testtir (17). 3. 7. Verilerin Analizi Bilgi toplama aşaması tamamlandıktan sonra tasnif edilip düzenlendi. Veriye dönüştürülüp araştırmacı tarafından bilgisayar kayıtlarına aktarıldı. Verilerin analizi için SPSS ver.10.0 ve epi Info 3.2 istatistiksel paket programı kullanılmıştır. Uygulanan önemlilik testlerinde önemlilik testi olarak ki-kare testi yapılmıştır. p< 0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Araştırmacı, araştırmanın başında ve analiz aşamasında neden sonuç ilişkisi bulma kaygısı ve isteği duyarken, araştırma sonunda bu isteğini ertelemiştir. Tanımlayıcı olan bu araştırmanın şimdilik amacına ulaşmasının huzuru içindedir. 20