ÇEVRE ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ISO 14001:2005 Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, belirli bir ortamdaki bitki ve hayvan topluluğu, insan ve bunlar arasındaki faaliyetleri içine alan ortamdır. Prof. Dr. Fatih M. Botsalı 1 2 ÇEVRE ÇEVRE İÇİN TEHLİKELER İnsanın yeryüzündeki faaliyetleri çevre sorunlarına neden olmaktadır. Kaynakların israfı Doğal ekolojik dengenin bozulması İnsan sağlığına olumsuz etki 3 4 ÇEVRE İÇİN TEHLİKELER HAVA Sera Etkisi-Küresel Isınma Ozon tabakasında delinme Hayvan ve bitki türlerinde azalma Ekolojik dengede bozulma Asit yağmurları Su kirliliği Toprak kirliliği Doğal kaynakların tükenmesi 5 Prof.Dr. Gürültü Fatih M. Botsalı Zararlı Emisyon (Yanma gazları, zehirli gazlar, partikül) Sıcak işleme ile, fırın veya içten yanmalı motorlarda yanma, kimyasal reaksiyon ÖNLEMLER Yanma verimliliğinin izlenmesi Yakıt sarfiyatının izlenmesi Enerji tasarrufu Hava kirliliği izleme (NOx,partikül, SO2) Faaliyetleri kontrol ederek zararlı emisyonu önleme 6 1
GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM TOPRAK Yapısal nedenlere bağlı Beklenilmeyen nedenlere bağlı ÖNLEMLER Gürültü kaynaklarının belirlenmesi ve Sürekli İzleme Gürültü ve titreşim absorbsiyonuizolasyonu Gürültü Haritası çıkarma Uygun koruyucu donanım kullanımı Yağ, kimyasal maddeler, ağır metaller, radyoaktivite, gübre, tarım ilaçları ile kirlenme Yer altı depoları veya yer üstü faaliyetlerden kirlenme ÖNLEMLER Kimyasal madde kullanımının izlenmesi Toprak kirlenmesini izleme Faaliyetleri kontrol ederek toprak kirlenmesini engelleme 7 8 SU ATIKLAR Soğutma, yıkama, temizleme ve diğer endüstriyel kullanımlarda tasarrufa uyulmaması ÖNLEMLER Su tasarrufu ile ilgili uygulamalar Su Kullanımının izlenmesi Atık suyun değerlendirilmesi Su kullanılmayan alternatif üretim teknikleri Kimyasal/Biyolojik Arıtma Tehlikeli Atıklar (Yağ, tarım ilacı, zehirli, koroziv, parlayıcı, patlayıcı, nükleer, toksik, maddeler, ağır metal, laboratuar ve tıbbi atıkları, reaktif maddeler) Tehlikeli Olmayan (Kağıt, cam, metal, ofis ve kafeterya atıkları) Kontrollü Atıklar (Gizli dokümanlar, ilaçlar) Ürün atıkları (kullanılmış ürünler, ambalaj atıkları, hurdalar) 9 10 ATIKLAR ENERJİ ÖNLEMLER Ürünlerin klasifikasyonu Alternatif ürün kullanma Üretim proseslerinde atık azaltmaya yönelik hassasiyet Geri Dönüşümü sağlama Kullanımın izlenmesi Üretim vb. Faaliyetlerin Kontrolü Atık kontrol faaliyetleri Yakma, kontrollü yok etme, geri dönüşüm, değerlendirme vb. faaliyetler 11 Isıtma, soğutma, pişirme, üretim, havalandırma, buhar üretimi, taşıma ÖNLEMLER Enerji kullanımının İzlenmesi Enerji tasarrufu uygulamaları Personelin Bilinçlendirilmesi Alternatif enerji kaynakları kullanımı 12 2
DOĞAL KAYNAKLAR GERİ DÖNÜŞÜM Hammadde ve Doğal kaynakların israfı ÖNLEMLER Malzeme kullanımının/firelerin İzlenmesi Malzeme tasarrufu uygulamaları Personelin Bilinçlendirilmesi Alternatif malzemeler kaynakları kullanımı Plastikler Kağıt-Mukavva Ampuller Tehlikeli ve zehirli atıklar Kullanılmış yağ İnk jet kartuşları Teneke kutular Bataryalar Cam 13 14 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Gelecek nesillerin gereksinimlerini karşılama yeteneğini engellemeden bugünün gereksinimlerini karşılayan gelişme. Ne çevre için sanayiden, ne de sanayi için çevreden vazgeçmektir. Doğa atalarımızdan bize miras değil torunlarımızın bize emanetidir. (Kızılderili Atasözü) Çevre politikası ve amaçlarını göz önünde tutarak ürün ve hizmetlerinin çevre üzerindeki etkilerini kontrol altında tutarak çevre yönünden başarılı icraatlar gerçekleştirme. 15 16 NİÇİN ÇYS? ISO 14001 STANDARDI Müşterilerin çevre konusundaki duyarlılığı Kayıpları azaltma, Tasarruf ve Maliyetleri Düşürme isteği Yasal Gereklilikler Destekler AB vb. piyasaların talepleri Rekabette avantaj Sosyal Sorumluluk Çevrenin sınırı yoktur Çevre ile ilgili uygulamalarda başarılı olmak (Çevresel Başarı) Belge alarak Çevresel Başarıyı Kanıtlama Belgelendirmeye esastır 17 18 3
ÇEVRE MEVZUATI 1982 ANAYASASI 56. MADDE 1982 Anayasası (56,57,63, 166 ve 169. Maddeler) Çevre Kanunu (1983) Umumi Hıfzısıhha Kanunu Belediyeler Kanunu Çevre kanununa istinaden çıkarılan yönetmelikler Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devlet ve vatandaşların ödevidir... Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. 19 20 KANUNLAR ÇEVRE KANUNU ÇEVRE KANUNU Kara Avcılığı Kanunu Hayvanları Koruma Kanunu Orman Kanunu Milli Parklar Kanununu Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Amaç: Çevrenin Korunması, İyileştirilmesi, Doğal Kaynakların rasyonel kullanımı, toprak, su ve hava kirlililiğinin önlenmesi, gelecek kuşaklara sağlıklı bir çevre bırakılması 21 22 ÇEVRE KANUNU YÖNETMELİKLER Çevreyle ilgili tedbirler ÇED Arıtma tesisi zorunluluğu İşletme İzni Faaliyet Durdurma yetkisi Çevre ile ilgili kurulllar, Cezai hükümler ÇED Yönetmeliği Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Ambalaj Ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Yönetmeliği Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (2002/49/EC) Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliği 23 24 4
YÖNETMELİKLER Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Benzin Ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği (2003/17/AT ile değişik 98/70/AT) Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç Muayenesi Hakkında Yönetmelik YÖNETMELİKLER Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile ilgili Uygulama Yönetmeliği Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik 25 26 YÖNETMELİKLER YÖNETMELİKLER Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğine karşı suların korunması yönetmeliği Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (76/464/ AB) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği (76/160/AB) İçmesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik (79/869/AB ile değişik 75/440/AB) Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik 27 Köyceğiz Gölü Ve Dalyan Kanallarında Çalışacak Taşıma Araçları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Avlakların Kuruluşu Yönetim Ve Denetim Esas Ve Usulleri İle İlgili Yönetmelik Ağaçlandırma Yönetmeliği (Revize) Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmenin Uygulanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Av Koruma Görevlilerinin Kılık Kıyafetleri Hakkında Yönetmelik Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları İle İlgili Yönetmelik 28 TEBLİĞLER Motorlu Kara Taşıtlarının Egzos Emisyonlarının Ölçümü ve Denetimine İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin İhracatına İlişkin Tebliğ Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Yakıt ve Atıklara İlişkin Tebliğ Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Kimyasallara İlişkin Tebliğ ÇEVRENİN KORUNMASI YÖNÜNDEN KONTROL ALTINDA TUTULAN ATIKLARA İLİŞKİN TEBLİĞ Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Kimyasallara İlişkin Tebliğ Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Yakıtlara İlişkin Tebliğ 29 ISO 14001 E GEÇİŞ İÇİN ADIMLAR Uygulama Kararı Yeşil Takım (Green Team) Ön Gözden Geçirme Politika amaç ve hedeflerin belirlenmesi Eğitim ÇYS nin Oluşturulması Dokümantasyon ve Kayıtlama 30 5
ÖN GÖZDEN GEÇİRME GİRİŞ ÇIKIŞ AKIŞ DİYAGRAMI ÇYS Kapsamındaki Temel Ve Destek İşlemlerin Belirlenmesi Temel Ve Destek İşlemlerin Giriş Çıkış Akış Diyagramları Kütle Dengesi: Giren kütle=tüketilen/kullanılan kütle+ Depolanan/Biriktirilen kütle+çıkan kütle Çevre Boyutlarının Belirlenmesi Uygulanabilir Yasal Gerekliliklerin belirlenmesi Önemli Çevre Boyutlarının Belirlenmesi 31 Kağıt Enerji Toner Fotokopi İşlemi Fotokopi dokümanları Atık Kağıt Atık Toner Koku 32 ÇEVRE BOYUTLARI İşlem Adımı Etkeni Oluşturan elaman türü (girdi/çıktı) Çevresel Etkisi İnsan Sağlığına Etki mekanizması (Temas, Soluma, Yutma) ve etki düzeyi Çevreye etki şekli (su, hava, toprak) ve etki düzeyi 33 34 ISO 14001 Maddeleri Başlangıç 4.6.Yönetimin Gözden Geçirmesi 4.2. Çevre Politikası 4.5.Kontrol Etme 4.5.1.İzleme ve Ölçme 4.5.2. Uygunluğun Değerlendirilmesi 4.5.3.Uygunsuzluk Düz. ve Önl. Faaliyet 4.5.4. Kayıtların Kontrolü 4.4.5.ÇYS Tetkikleri Sürekli İyileştirme 4.3.Planlama 4.3.1.Çevre Boyutları 4.3.2.Yasal ve Diğer Şartlar 4.3.3.Amaçlar hedefler ve programlar 35 4.4.Uygulama ve Faaliyetler 4.4.1. Kaynaklar görevler sorumluluk ve yetki 4.4.2. Uzmanlık Eğitim ve Farkında Olma 4.4.3. İletişim 4.4.4. Dokümante Etme 4.4.5. Dokümanların Kontrolü 4.4.6. Faaliyetlerin kontrolü 4.4.7. Acil Durum Hazırlığı ve Müdahale 36 6
1. KAPSAM Bu standart,bir kuruluşun,yükümlü olduğu yasal ve diğer şartları dikkate alan politika ve amaçları geliştirmesine ve uygulamasına imkan veren bir çevre yönetim sistemi için gerekli şartları ve önemli çevre boyutları hakkında bilgiyi kapsar. 2.ATIF YAPILAN STANDARDLAR Herhangi bir standarda atıf yapılmamıştır. Bu madde önceki baskıyla (ISO 14001:1996) madde numaralandırılmasının uyumu amacıyla burada yer almıştır. Bu standart,kuruluşun kontrol altında tutulabildiği ve etkileyebildiği çevre boyutlarına uygulanır.bu standardın kendisi,özel çevre başarısı kriterleri tespit etmez. 37 38 TERİMLER VE TARİFLER TERİMLER VE TARİFLER 3.1 Tetkikçi Bir tetkiki yapabilmeye yetkili uzman kişi. (ISO 9000:2000. Madde 3.9.9) 3.2 Sürekli İyileştirme Kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikasına (Madde 3.11) uygun olarak, genel çevre başarısının (Madde 3.10) arttırılmasını sağlamak amacıyla çevre yönetim sisteminin (Madde 3.8) sürekli olarak iyileştirilmesi. Not: Bu sürecin, faaliyetin tüm alanlarında aynı zamanda gerçekleştirilmesi zorunlu değildir. 3.3 Düzeltici faaliyet Tespit edilen bir uygunsuzluğun (Madde 3. 15) sebebinin ortadan kaldırılması faaliyeti. 3.4 Doküman Bilgi ve onun bulunduğu ortam Not 1 : Ortam, kağıt, manyetik, elektronik veya optik bilgisayar diski, fotoğraf veya orijinal örnek veya bunların bileşimi olabilir. 39 Not 2 : ISO 9000:2000, Madde 3.7.2'den uyarlanmıştır. 3.5 Çevre Bir kuruluşun (Madde 3, 16), faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna ile insanları da ihtiva eden ortam ve bunlar arasındaki ilişki, Not -Bu çerçevede ortam, kuruluştan {Madde 3.16}başlayarak küresel sisteme kadar genişletilebilir. 3.6 Çevre boyutu Bir kuruluşun (Madde 3.16), çevre (Madde 3.5) ile etkileşime girebilen faaliyetlerinin veya ürünlerinin veya hizmetlerinin bir elemanı. Not -Önemli çevre boyutu, önemli bir çevresel etkiye (Madde3.7) sahiptir veya sahip olabilir. 3.7 Çevresel etki Kısmen veya tamamen, bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre boyutlarından (Madde 3.6) kaynaklanan, çevreye (Madde 3.5) yaptığı olumlu veya olumsuz herhangi bir değişiklik. 40 TERİMLER VE TARİFLER 3.8 Çevre yönetim sistemi (ÇYS) Bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikasının (Madde 3.11) geliştirilmesi, uygulanması ve çevre boyutlarının (Madde 3.6) bir parçası. Not 1- Bir yönetim sistemi, politika ve amaçları oluşturmak ve bu amaçları başarmak için kullanılan birbirleriyle ilişkili elemanların bir kümesidir. Not 2- Bir yönetim Sistemi, teşkilat yapısını, planlanan faaliyetleri, sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri (Madde 3.19), süreçleri ve kaynakları ihtiva eder. 3.9 Çevre amacı Bir kuruluşun (Madde 3.18), gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği, çevre politikasıyla (Madde 3. 11) uyumlu genel çevre amacı. 41 TERİMLER VE TARİFLER 3.10 Çevre başarısı Bir kuruluşun (Madde 3.16), çevre boyutlarını (Madde 3.6) yönetmede elde ettiği ölçülebilir sonuçlar, Not.Çevre yönetim sistemleri (Madde 3.8) kapsamında, sonuçlar, kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikası (Madde 3.11), çevre amaçları (Madde 3,9), çevre hedefleri (Madde 3. 12} ve diğer çevre başarısı. şartlarına göre ölçülebilir. 3, 11 Çevre politikası Bir kuruluşun (Madde 3. 16) resmi olarak üst yönetim tarafından beyan edilen çevre başarısıyla (Madde 3.10) ilgili genel niyetleri ve yönlenmesi. Not -Çevre politikası, faaliyetlerin ve çevre amaçlarının (Madde 3.9) ve çevre hedeflerinin (Madde 3.12) belirlenmesi için bir çerçeve sağlar. 3.12 Çevre hedefi Kuruluşa (Madde 3.16} veya onun bölümlerine uygulanabilen, çevresel amaçlarından (Madde 3.9) kaynaklanan ve bu amaçlara ulaşmak için belirlenmesi ve karşılanması gereken ay 42 7
TERİMLER VE TARİFLER 3.13 İlgili taraf Bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre başarısıyla (Madde 3.10) ilgilenen veya bu başarıdan etkilenen kişi veya grup. 3.14 İç tetkik Tetkik kanıtını elde etmek ve kuruluş (Madde 3.16) tarafından belirlenen çevre yönetim sistemi tetkik kriterlerinin ne ölçüde yerine getirildiğini tayin etmek amacıyla bu kanıtı tarafsız bir şekilde değerlendirmek için, sistematik, bağımsız ve dokümana dayalı süreç.. Not - Bir çok durumda, özellikle küçük kuruluşlarda, bağımsız olma durumu, denetlenen faaliyetten sorumlu olunmamasıyla gösterilebilir.. 315 Uygunsuzluk Bir şartın yerine getirilmemesi. (ISO9000:2000, Madde 3.6.2) 3.16 Kuruluş Kendine has görevleri ve yönetimi olan, kamuya ait veya özel, her çeşit firma, teşebbüs, kurum veya müessese, bunların parçası veya birleşmiş halleri. Not- Birden çok işletme birimi olan kuruluşlar için, bir işletme birimi bir kuruluş olarak tanımlanabilir. 3.17 Önleyici faaliyet 43 Potansiyel bir uygunsuzluğun sebebini ortadan kaldırma faaliyeti. TERİMLER VE TARİFLER 3.18 Kirliliğin önlenmesi Olumsuz çevresel etkileri (Madde3.7) azaltmak amacıyla, herhangi bir kirletici çeşidinin veya atığın oluşmasını, emisyonunu veya boşaltımını önlemek, azaltmak veya kontrol etmek (ayrı ayrı veya birlikte) için, süreçlerin, uygulamaların, tekniklerin, malzemelerin, ürünlerin, hizmetlerin veya enerjinin kullanılması. Not -Kirliliğin önlenmesi, kaynak kullanımının azaltılmasını veya hiç kullanılmamasını, işlemi, ürün veya hizmet değişikliklerini, kaynakların etkin kullanımını, malzeme veya enerji ikamesini, yeniden kullanımını, geri kazanımı, geri dönüşümü, ıslahı veya arıtmayı ihtiva eder. 3.19 Prosedür Bir işlem veya faaliyeti gerçekleştirmek için belirlenen yol. Not 1 : Prosedürler dokümante edilmiş olabilir veya olmayabilir. Not 2: ISO 9000:2000, Madde 3.4.5'ten uyarlanmıştır, 3.20 Kayıt Başarılan sonuçları belirten ve gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtlarını sağlayan doküman. (Madde 3 4), Not : ISO 9000:2000, Madde3.7.6'den uyarlanmıştır. 44 4 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN ŞARTLARI 4.1 GENEL ŞARTLAR 4.2 ÇEVRE POLİTİKASI Kuruluş, bu standardın şartlarına uygun olarak bir çevre yönetim sistemi oluşturmalı, dokümante etmeli, uygulamalı, devamlılığını sağlamalı ve sürekli iyileştirmeli ve bu şartları nasıl sağladığını belirtmelidir. Kuruluş, kendi çevre yönetim sisteminin kapsamını tanımlamalı ve dokümante etmelidir 45 Üst yönetim, kuruluşun çevre politikasını tanımlamalı ve çevre yönetim sisteminin tanımlı kapsamı dahilinde bu politikanın; a) Kuruluşun faaliyetlerinin, mahiyeti, ölçeği ve çevre etkilerine, ürünlere ve hizmetlere uygun olmasını, b) Sürekli gelişmeyi ve kirlenmenin önlenmesine dair bir taahhüdü içermesini c) Kuruluşun, kendi çevre boyutlarıyla ilgili, yükümlü olduğu yürürlükteki yasal ve diğer şartlara riayet edeceğine dair bir taahhüdü içermesini, d) Çevre amaçlarının ve hedeflerinin tespiti ve gözden geçirilmesi için bir çerçeve sağlamasını, e) Dokumante edilmesini, uygulanmasını ve devamının sağlamasını, f) Kuruluşta ve onun adına çalışan bütün kişilere duyurulmasını, g} Halkın Prof.Dr. erişimine Fatih M. Botsalı açık olmasını sağlamalıdır 46 4.3 PLANLAMA 4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI 4.3 PLANLAMA A) Çevre boyutlarının tanımlanması. B)Çevre üzerinde önemli etkisi veya etkileri olan veya olabilen bu çevre boyutlarını dokümante edilmesi ve sürekli güncel tutulması 4.3.1. Çevre Boyutları 4.3.2. Yasal ve Diğer Şartlar için için prosedür veya prosedürleri oluşturmalı uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. 4.3.3. Çevre Amaç ve Hedefleri 4.3.3. Çevre Programı/ Programları 47 48 8
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI Vaziyet Planı (Tesis ve binaların birbirine ve komşulara göre yerleşimini gösterir) Yerleşim Planı (Tesisler ve binalar içindeki çevreyi ilgilendiren alanlar, makinalar, bacalar, boru hatları ve işlemleri gösterir.) Üretim Akış Şemaları (Kalite El Kitabında verilmiştir. Üretimin akışında yer alan proses adımlarını gösterir) 49 4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI Çevre boyutunun türü bunlarla kısıtlı olmamak üzere aşağıdaki genel kategorilerden birisidir. Gaz emisyonu, Evsel sıvı atıklar, Yağmur suyu atıkları, Kimyasal sıvı atıklar, Katı atıklar, Atık Enerji, Su kullanımı, Malzeme atıkları, Gürültü, Koku, Doğal yapıya zarar. 50 4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI 4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI Çevre boyutlarının yol açtığı Çevre Etkisi; bunlarla sınırlı olmamak üzere aşağıdakilerdir; İnsana olumsuz biyolojik etki, Hayvanlar ve bitkilere olumsuz etki, Toprak kirliliği, Hava kirliliği, Su kirliliği, Enerji israfı, Doğal kaynak israfı, Görüntü Kirliliği. 51 Çevresel Risk Analizi sonuçları esas alınarak önemli çevre boyutları belirlenmelidir. Önemli çevre boyutları aşağıdakilerdir; İşlemler ve ürünlerle ilgili kanuni ve diğer şartlara aykırılıklar, Kanuni ve diğer şartlara göre kuruluş tarafından kontrol edilmesi gerekliliği olanlar, Dış otoritelere bilgi verilmesi gerekenler, Dış otoriteler tarafından denetime tabi olanlar. Potansiyel çevre kazasına neden olabilecekler (Çevresel Acil duruma yol açabilecekler), 52 4.3.2. YASAL VE DİĞER ŞARTLAR 4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE PROGRAM/PROGRAMLAR Kuruluşun, kendi çevre boyutları bakımından yürürlükteki yasal şartları ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartları belirlemesi ve bunların erişebilir olması için prosedür veya prosedürleri oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır: Kuruluş, bünyesindeki uygun fonksiyonlarda ve seviyelerde,dokümante edilmiş çevre amaçlarını ve hedeflerini oluşturmalı, uygulamalı ve devamını sağlamalıdır. Bu amaçlar ve hedefler uygun olduğu durumlarda ölçülebilir olmalı ve kuruluşun yükümlü olduğu yürürlükteki yasal ve diğer şartlarla ve sürekli iyileştirmeyle uyumlu,kirliliğin önlenmesi taahhütlerini de içeren,çevre politikasıyla uyumlu olmalıdır. 53 54 9
4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE PROGRAM/PROGRAMLAR Kuruluş, amaçlarını ve hedeflerini tespit ederken ve gözden geçirirken yükümlü olduğu yürürlükteki yasal ve diğer şartları ve kendisinin önemli çevre boyutlarını dikkate almalıdır. Kuruluş ayrıca,teknolojik seçeneklerini,mali işletme ve iş hayatının gereklerini ve ilgili tarafların görüşlerini göz önünde tutmalıdır. ÇEVRE AMAÇ VE HEDEFLERİ Emisyon Kimyasal Spray (CFC) kullanımı Gürültü etkisi Atıklar Toprak kirlenmesi Su tüketimi Enerji verimliliği Kağıt kullanımı 55 56 4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE PROGRAM/PROGRAMLAR Kuruluş, amaçlarını ve hedeflerini gerçekleştirmek için, program programlar oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. Bu program/programlar aşağıdaki hususları içermelidir. a) Kuruluşun uygun görevlerinde ve seviyelerinde amaçları ve hedefleri gerçekleştirmek için sorumluluğun belirlenmesi, b ) Bunların gerçekleştirilmesi için gerekli yöntemler ve zaman çizelgesi. 4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE PROGRAM/PROGRAMLAR Çevre Yönetim programları aşağıdaki konularda geliştirilebilir; Kanuni ve Diğer Şartlara uygunluk sağlama, Kirlenmenin önlenmesi/atıkların azaltılması, Enerji Yönetimi, Kaynakların Rasyonel kullanımı. 57 58 4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER 4.4.6 4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ Faaliyetlerin kontrolü Dokümanların Kontrolü 4.4.5 4.4.7 4.4.1 Acil Durum Hazırlığı ve Müdahale 4.4.Uygulama ve Faaliyetler Dokümante Etme Kaynaklar görevler sorumluluk ve yetki İletişim 4.4.3 4.4.2 Uzmanlık Eğitim ve Farkında Olma 4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER 4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ Kuruluşun yönetimi, çevre yönetim sistemini oluşturulması, uygulanması,sürekliliğinin sağlanması ve iyileştirilmesi için gerekli kaynakların bulunduğunu garanti etmelidir. Bu kaynaklar,insan kaynaklarını,uzmanlaşmış yetenekleri,kurumsal altyapıyı,teknolojik ve mali kaynakları ihtiva etmelidir. Çevre yönetiminin etkinliğini sağlamak amacıyla,görevler,sorumluluk ve yetkiler tarif edilmeli,dokümante edilmeli ve duyurulmalıdır. 4.4.4 59 60 10
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER 4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ Kuruluşun üst yönetimi,diğer sorumluluklarına bakılmaksızın,aşağıdaki amaçlar için, görevleri, sorumlulukları ve yetkileri belirlenmiş yönetim temsilcisini veya temsilcilerini atamalıdır: 4.4.2 UZMANLIK, EĞİTİM VE FARKINDA OLMA Kuruluş, çalışanların uygun öğretim,eğitim veya tecrübe bakımından yeterli olduğunu veya olduklarını sağlamalı ve ilgili kayıtları tutmalıdır. Kuruluş, eğitim ihtiyaçlarını belirlemelidir.kuruluş,bu ihtiyaçları karşılamak üzere eğitimleri vermelidir ve ilgili kayıtları muhafaza etmelidir. 61 62 4.4.2 UZMANLIK, EĞİTİM VE FARKINDA OLMA 4.4.3 İLETİŞİM Kuruluş, kendisi için veya kendisi adına çalışanların yeterli bilince sahip olması için prosedür oluşturmalı uygulamalı ve devamını sağlamalıdır. Kuruluş,kendi çevre boyutları ve çevre yönetim sistemi yönünden iç ve dış iletişim için prosedür oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır: 63 64 4.4.4 DOKÜMANTE ETME 4.4.6 FAALİYETLERİN KONTROLÜ Dokümante edilmiş çevre yönetim sistemi, aşağıdaki hususlar ihtiva etmelidir: a) Çevre politikası,amaçları ve hedefleri, b) Çevre yönetim sisteminin kapsamının tarifi, c) Çevre yönetim sisteminin ana unsurlarının ve bunlar arasındaki ilişkilerin tarifi ve ilgili dokümanlara yapılan atıf, d} Kayıtlar da dahil bu standartta istenen dokumanlar. e) Kuruluş tarafından belirlenen,kayıtlar da dahil,kuruluşun önemli çevre boyutlarıyla ilgili süreçlerin etkin planlanmasını,işletilmesini ve kontrolünü sağlamak için gerekli dökümanlar. Kuruluş kendi çevre potikası, amaçları ve hedeflerine uygun olarak oluşturulmuş önemli çevre boyutlarıyla bağlantılı faaliyetleri belirlemeli ve planlamalıdır. Eksiklikleri çevre politikalarından, amaçlarından ve hedeflerinden sapmalara yol açabilecek durumları kontrol etmek amacıyla, dokümante edilmiş prosedür veya prosedürlerin oluşturulması, uygulanması ve sürekliliğin sağlanması, Prosedür veya prosedürlerde işletme kriterlerine uyulması, Yükleniciler de dahil tedarikçilere uygulanabilir prosedürlerin bildirilmesi. 65 66 11
4.4. 7 ACİL DURUM HAZIRLIĞI VE MÜDAHALE Kuruluş, çevreye etkisi veya etkileri olabilecek muhtemel acil durumları ve kazaları ve onlara nasıl müdahale edileceğini belirleyecek prosedür ve prosedürleri oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. Kuruluş, gerçek acil durumlara ve kazalara müdahale etmeli ve bunlardan kaynaklanan olumsuz çevre etkileri önlemeli veya azaltmalıdır. Kuruluş, özellikle, kazaların ve acil durumların meydana gelmesinden sonra, acil durum hazırlığını ve müdahale prosedürlerini belirli zaman aralıklarında gözden geçirmeli ve gerektiğinde yeniden düzenlemelidir. Kuruluş, uygulanabildiğinde, ayrıca,bu tür prosedürleri belirli zaman aralıklarında denemeye tabi tutmalıdır. 67 4.5.4 Kayıtların Kontrolü 4.5 KONTROL ETME 4.5.5 4.5.1 İç Tetkik 4.5. Kontrol Etme İzleme ve Ölçme Uygunluğun Değerlendirilmesi Uygunsuzluk 4.5.3 D ve Ö Faaliyet 4.5.2 68 4.5 KONTROL ETME 4.5.1 İZLEME VE ÖLÇME Kuruluş önemli bir çevre etkisine sahip olabilen faaliyetlerinin başlıca karakteristiklerini düzenli aralıklarla izlemek ve ölçmek için prosedür veya prosedürler oluşturmalı,uygulamalı,ve sürekliliğini sağlamalıdır. Kuruluş kalibre edilmiş veya doğrulanmış izleme ve ölçme donanımının kullanılmasını ve sürdürülmesini sağlamalı ve ilgili kayıtları muhafaza etmelidir. 4.5.2 UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRİLMESİ Kuruluş uygunlukla ilgili taahhütlerini periyodik olarak değerlendirmek amacıyla,prosedür oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. Kuruluş, periyodik değerlendirmelerin sonuçlarının kayıtlarını muhafaza etmelidir 69 70 4.5.3 UYGUNSUZLUK, DÜZELTİCİ FAALİYET VE ÖNLEYİCİ FAALİYET Kuruluş, gerçek ve muhtemel uygunsuzluk veya uygunsuzluklarla ilgilenmek ve düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyette bulunmak için prosedür veya prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır. 4.5.4 KAYITLARIN KONTROLÜ Kuruluş, kendi çevre yönetim sisteminin ve bu standardın şartlarıyla ve elde edilen sonuçlarla uyumlu olduğunu, gerekli olduğunda göstermek için kayıtları oluşturmalı ve muhafaza etmelidir. Kuruluş, kayıtların oluşturulması, muhafaza edilmesi korunması, düzeltilmesi bekletilme süresi ve bertaraf edilmesi için prosedür/prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağ!amalıdır. 71 72 12
4.5.5 İÇ TETKİK Kuruluş, ÇYS nin uygunluğu ve etkinliğini kontrol etmek için çevre yönetim sisteminin iç tetkiklerini planlamalı ve yapmalıdır. 4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ Kuruluşun üst yönetimi, planlanan aralıklarla, kuruluşun çevre yönetim sisteminin uygunluğunun, yeterliliğinin ve etkinliğinin sürekliliğini sağlamak amacıyla gözden geçirmelidir.gözden geçirmeler, çevre politikası ile çevre amaçları ve hedefleri de dahil olmak üzere, çevre yönetim sistemine ilişkin değişiklik ihtiyacını ve iyileştirme için fırsatların değerlendirilmesini ihtiva etmelidir. Yönetimin gözden geçirme kayıtları muhafaza edilmelidir. 73 74 4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI Yönetim tarafından yürütülen gözden geçirmeden elde edilen çıktılar sürekli iyileştirme taahhüdüne uygun olarak, çevre yönetim sisteminin çevre politikasında, amaçlarında, hedeflerinde ve diğer unsurlarında yapılacak olan muhtemel değişikliklerle ilgili her türlü kararları Faaliyetleri İçermelidir. Yönetimin Taahhüdü Yönetim Temsilcisi Başlangıç Toplantısı ISO 14001 Eğitimi Çevre Ekibi ÇYS Kuruluşu Aksiyon Planı Yasal ve Diğer Şartlar Ön Gözden Geçirme Çevre Boyutları 75 76 ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI Planlar Çevre Politikası Çevresel Risk Analizi Görev Tanımları Önemli Çevre Boyutları Destek Dokümanlar Çevre Amaç ve Hedefleri Program Sorumlulukları Operasyon Kontrol İzleme ve Ölçme Planı Nitelik Kriteleri İş Talimatları ÇYS El Kitabı Çevre Yönetim Programı Prosedürler İnsan Kaynağı Planlaması 77 Eğitim Planları 78 13
ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI Eğitim İç Tetkik Planı Kayıtlar Uygulama Düzeltici Önleyici Faaliyetler İç Tetkiklçi Yetiştirme İç Tetkikler İç tetkik Kayıtları Yönetimin Gözden Geçirmesi 79 14