Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı OTONOM SİNİR SİSTEMİ Dr. Sinan CANAN scanan@baskent.edu.tr
Bu Bölümde: Eferent sinir sistemi ve görevleri Yollar, reseptörler ve kullanılan aracı maddeler Zıt kontrol sistemleri Sempatik ve parasempatik sistemler Homeostazis için kalp kası, düz kas ve bez dokularının kontrolü
Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme Kontrol ettiği bileşenler: Düz kas ve kalp kası Bezler ve yağ doku Zıt çalışan dallar Parasempatik Dinlen ve beslen; Kestir ve sindir " Vücudu yenileyen sistem Sempatik Savaş veya kaç!" Enerji gerektiren faaliyetler
Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme
Otonom Kontrol Merkezleri Hipotalamus Su dengesi Sıcaklık Açlık Pons Soluma Kalp Damar çapı Medulla Soluma merkezleri
Otonom Yollar: Bedende İletişim Homeostatik yanıtların koordinasyonu Otonom Endokrin Davranışsal Kan basıncı Ozmolarite Tonik düzenleme Zıt kontroller Reseptörlerce yönlendirilen yanıtlar
Otonom Yollar: Bedende İletişim
Otonom Yollar: İki Götürücü Hücre M.S.S. Preganglionik hücre ganglion postganglionik hücre hedef doku
Sempatik-Parasempatik Yolların Karşılaştırması Nörotransmitterler! Reseptörler!
Parasempatik Sistem: Genel Yapı Preganglionik nöronlar (uzun) Beyin sapı (III, VII, IX, X) Alt omurilik (S2-S4) [KRANİOSAKRAL] Transmitter: ACh Ganglionu: Hedef dokuya yakın Nikotinik sinapslar Postganglionik nöron (kısa) hedef doku reseptörleri (muskarinik ACh)
Parasempatik Sistem: Genel Yapı
Parasempatik Sistemin Etkileri Daraltma (kasılma) etkisi Pupilla (göz bebeği) Bronşioller (akciğerdeki hava yolları) Kalbi yavaşlatır Uyardıkları Sindirim sistemi İnsülin salgısı İdrar yapımı-atımı Ereksiyon
Parasempatik Sistemin Etkileri Kısa sürelidir (ACh yıkımı) Paradoksal Korku Tepkisi Aşırı korku-endişe durumunda; Parasempatik sistemin anormal aktivasyonu Vazovagal senkop İdrar çıkarma ve dışkılama kontrolünün kaybı
Sempatik Sistem: Savaş veya Kaç Preganglionik nöron (kısa) Kökeni: T1-L2 (TORAKOLUMBAR) Transmitter: ACh (kolinerjik) Ganglionlar Sempatik zincir, kollateral ganglion, adrenal medulla* Postganglionik nöron (uzun) Transmitter: Norepinefrin
Sempatik Sistem: Savaş veya Kaç
Sempatik Sistem: Anatomik Özellikler
Sempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri Gözbebeğinde genişleme (pupillar dilatasyon) Mukuslu tükrük salgısı (salivasyon) Kalp atımında ve vurum hacminde Genişletici etki: Kan damarları Bronşioller Katekolamin salgısı Yağ yıkımı Ejekülasyon (boşalma)
Sempatik Sistemin Duraklatıcı Etkileri Sindirim Pankreas salgıları İdrar çıkarma
Sadece Sempatik Uyarım Alanlar: Adrenal medulla salgı artışı Kıl kökü kasları (arrector pili) - kasılma Ter bezleri salgı artışı Böbrekler Renin salgısı Yağ doku - Yağ asidi salınması Bir çok kan damarı -daralma
Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler: Göz (pupilla) Tükrük bezleri Kalp Dolaşım sistemi Sindirim sistemi Sfinkterler, faaliyet düzeyi, salgı bezleri, Karaciğer İdrar kesesi Sfinkterler ve kasılma
O.S.S. RESEPTÖRLERİ Toplu Bakış Alıcı (reseptör) Adrenerjik Yeri Yanıt İşlerge α1 Yaygın Uyarıcı H.İ. Ca 2+ α2 Sempatik-parasempatik uçlar Duraklatıcı camp β1 Kalp, böbrek, Karaciğer, yağ doku Uyarıcı Enzim aktivasyonu β2 Kalp, iskelet kası, ince barsak ve akciğer damarları Duraklatıcı, gevşetici Enzim aktivasyonu Kolinerjik Nikotinik Ganglionlar, s.k.k. Uyarıcı Na+ kanallarını açarak Muskarinik Parasempatik ve kolinerjik sempatik uçlar Değişken Enzim aktivasyonu [K + ]
Otonom Sinirlerin Sinapsları Varikositler Sinaptik aralık yok Etki: Geniş bir alanda Yavaş Uzun süreli
Sempatik Sistemin Etkileri Epinefrin Sentezi: Tirozin DOPA Dopamin Norepinefrin Epinefrin (adrenal medullada) Yıkımı: MAO (monoamin oksidaz) COMT (katekol-o-metil transferaz) Etkisi birkaç saniye sürer ACh in etkisi: 20 milisaniye!
Norepinefrin Sentezi ve Döngüsü
Sempatik Sistemin Etkileri E ve NE Adrenalin (epinefrin, E) Kalp aktivitesini artırma Metabolizmayı artırma Bronşiollerde genişleme Noradrenalin (norepinefrin, NE) Damarların daraltılması Kan basıncının artırılması
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler Adrenerjik Reseptörlerin Sınıflandırılması
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler Genel olarak; β1: Uyarıcı β2: Duraklatıcı-gevşetici En yaygın β reseptörü β3: Lipolitik (yağ dokuda) α1: Uyarıcı En yaygın α reseptörü α2: Duraklatıcı
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Otonom Reseptör Mekanizmaları: β 1 Adrenerjik Reseptörler Uyarıcı Etki HEDEF HÜCRE
Otonom Reseptör Mekanizmaları: α 2 Adrenerjik Reseptörler - Baskılama HEDEF HÜCRE
Otonom Reseptör Mekanizmaları: Muskarinik ACh Reseptörleri HEDEF HÜCRE
Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion
Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion Sempatik uyarım sonucu: Kana katekolamin salınması Epinefrin (adrenalin) %80 Norepinefrin (noradrenalin) %20 Dopamin (eser miktarda) Hedef: Tüm vücutta çok sayıda hedef Uzak hedefler; 10 kat daha uzun süreli etki
Adrenerjik Etkili İlaçlar Sempatomimetik Epinefrin ve NE Efedrin, Tiramin, Amfetamin: NE salgısında artış Trisiklik antidepresanlar NE yıkımını geciktirici etki
Adrenerjik Etkiyi Baskılayan İlaçlar Sempatolitik Reserpin NE sentez ve depolanmasını azaltır Sakinleştirici olarak kullanılır Beta baskılayıcıları (beta blokörler) Propranolol, atenolol Kalp hızı ve kasılma gücünü azaltıcı etki
Kolinerjik Etkili İlaçlar Parasempatomimetik ACh kullanılamaz (çabuk yıkılır) Muskarinik Pilokarpin: Schlemm kanalını genişletir. Nikotinik Nikotin: Hem sempatik hem parasempatik sistemi uyarır; İskelet kaslarını uyarır AChEİnhibitörleri: Diizopropil florofosfat (DFP), Fizotigmin, Neostigmin
Kolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlar Parasempatolitik Atropin ( atropa belladonna bitkisinden) Muskarinik antagonist Kullanıldığı yerler Pupilla genişletme Mukoza kurutma Sinir gazı panzehiri
Eferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom Kontrol
Bitti Sorular??? Günün Sözü Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım. Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek... (Erasmus)