İÇİNDEKİLER Önsöz... v İçindekiler... ix Tablolar Listesi... xv Şekiller Listesi... xv BİRİNCİ BÖLÜM SOSYOLOJİ VE TURİZM SOSYOLOJİSİ SOSYOLOJİNİN TANIMI VE KONUSU... 1 SOSYOLOJİNİN GENEL AMAÇLARI... 3 SOSYOLOJİ VE DİĞER BİLİMLER... 3 Tarih... 3 Siyaset Bilimi... 4 Ekonomi... 4 Antropoloji... 4 Psikoloji... 4 Hukuk... 5 Coğrafya... 5 SOSYOLOJİDE YÖNTEM VE KULLANILAN TEKNİKLER... 5 TOPLUMSAL YAPI VE TOPLUMSAL İLİŞKİLER... 6 TOPLUMSAL DEĞİŞME... 9 BAŞLICA KURAMSAL BAKIŞ AÇILARI... 10 Yapısal-İşlevselci Görüş... 10 Çatışmacı Görüş... 11 Sembolik Etkileşimci Görüş... 11 SOSYOLOJİNİN TURİZM OLAYINA YAKLAŞIMI... 13
x İKİNCİ BÖLÜM TURİZMİN TOPLUMA ETKİLERİNİ BELİRLEYEN TEMEL FAKTÖRLER TURİZMİN ÇEŞİTLERİ... 21 Etnik Turizm... 21 Kültürel Turizm... 21 Tarihsel Turizm... 22 Çevresel Turizm... 22 Rekreasyon Amaçlı Turizm... 22 İş Turizmi... 22 TURİST TİPLERİ... 23 POST-MODERN TURİST... 29 TURİST ÖZELLİKLERİ... 30 Sosyo-Ekonomik Özellikleri... 30 Kullanım Düzeyleri... 31 Ziyaretçilerin Kalış Süreleri... 31 Turistik Faaliyet Türleri... 31 Turistlerin Tatmin Düzeyleri... 31 TURİSTİK ALANIN ÖZELLİKLERİ... 32 Doğal Çevresel Özellikler ve Süreçler... 33 Ekonomik Yapı ve Ekonomik Gelişme Düzeyi... 33 Toplumsal Yapı ve Örgütlenme... 33 Siyasi Örgütlenme... 34 Turistik Gelişme Düzeyi... 34 TURİZM GELİŞİMİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR... 34 Doxey Irridex (Tolerans) Modeli... 34 Butler Turizm Yaşam Eğrisi (Yaşam Döngü Modeli)... 36 TURİSTİK ALANIN TAŞIMA KAPASİTESİ... 39 Ekolojik Taşıma Kapasitesi... 39 Sosyal Taşıma Kapasitesi... 40 Fiziksel Taşıma Kapasitesi... 41 Ekonomik Taşıma Kapasitesi... 42 TURİSTİK ALANIN İMAJI... 44
xi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TURİZMİN EKONOMİK, FİZİKSEL VE SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLERİ TURİZM ve EKONOMİK ETKİLER... 47 Ödemeler Dengesi... 48 İstihdam... 49 Yatırımlar... 51 Gelir... 51 Bölgelerarası Dengeli Kalkınma... 52 Diğer Ekonomik Sektörler... 52 Ekonomik Faaliyetlerde Yapı Değişiklikleri... 53 Fırsat Maliyetleri... 53 Turizme Aşırı Bağımlılık... 54 Enflasyonist Baskı... 54 TURİZM ve FİZİKSEL ÇEVRE ETKİLERİ... 55 Doğal Alanlar... 55 Arkeolojik, Tarihi Mekanlar ve Mimari Tarz... 56 Çevre Bilinci ve Kalitesi... 56 Altyapı... 56 TURİZM ve SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLER... 63 Genel Değerlendirme... 63 Sosyal Yapı... 66 Toplum ve Aile... 68 Demografi... 72 Eğitim... 73 Turizm ve Suç... 74 TOPLUMSAL TABAKALAŞMA... 79 Toplumsal Sınıflar... 80 Toplumsal Hareketlilik... 82 Kadının Toplumsal Hareketliliği... 86 KÜLTÜREL DEĞİŞME ve SÜREÇLER... 90 Kültürel Yozlaşma... 91 Kültürel Yayılma... 95
xii Kültürleşme... 95 Kültürlenme... 96 Kültürel Gecikme... 96 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TURİST-YEREL HALK İLİŞKİLERİ VE ETKİLEŞİMİ TURİZMDE KÜLTÜRLER... 97 Turist Gönderen Toplum Kültürü... 97 Yerel Kültür... 98 Turist Kültürü... 98 TURİST-TURİST İLİŞKİLERİ... 100 Rekreasyon Çatışma Teorisi... 101 Turist Kümelerinde Çatışmalar... 103 Aile İlişkileri ve Mutluluk... 105 TURİST-REHBER İLİŞKİLERİ... 107 Tanım ve Kavramlar... 108 Özellikleri, Görev ve Sorumlulukları... 109 Bilişsel, Duygusal ve Davranışsal Boyutlar... 113 Liderlik Tipi... 116 TURİST-YEREL HALK İLİŞKİLERİ... 117 YEREL HALKIN TURİZME YÖNELIK TUTUMLARI... 122 Sosyal Değişim (Mübadele) Teorisi... 127 Bütünleşik Tehdit Teorisi... 128 Temas Hipotezi... 129 TÜRKİYE DE YEREL HALKIN TURİZME YÖNELİK TUTUMLARI... 134 KÜLTÜR ŞOKU... 139 Şokun Nedenleri... 141 Şokun Belirtileri... 142 Şokun Aşamaları... 143 Şokun Azaltılması... 146
BEŞİNCİ BÖLÜM KÜLTÜR-KİŞİLİK İLİŞKİLERİ VE TURİZM AÇISINDAN TOPLUMSAL EĞİLİMLER KÜLTÜR VE İLETİŞİM... 149 Kültür... 149 Kültürlerarası İletişim... 150 Norm ve Değerler... 152 Sosyal Davranış Kuralları... 152 Hofstede nin Kültürel Boyutlar Modeli... 153 Ulusal Kültür ve Turist Davranışı... 158 Şikayet Davranışları... 160 Semboller... 161 TOPLUMSAL KATEGORİLER VE KALIP YARGILAR (STEREOTİPLER)... 163 Kalıp Yargılar (Stereotipler)... 163 Türklerle İlgili Kalıp Yargılar... 166 TÜRK TOPLUMUNUN BOŞ ZAMAN, REKREASYON VE TATİL ETKİNLİKLERİNİN SOSYOLOJİK NİTELİKLERİ... 167 YURTDIŞINDA YAŞAYAN TÜRK TOPLUMU VE SOSYOLOJİK NİTELİKLERİ... 172 Türkiye de Bir Aile Türü Olarak Gurbetçi Aile... 173 Yurtdışında Yaşayan Türk Toplumu ve Turizm... 174 TÜRKİYE YE GELEN TURİSTLERİN BAZI TOPLUMSAL ÖZELLİKLERİ... 176 Turistlerin Beklentileri ve Eğilimleri... 176 Türkiye ye Gelen Turistlerin Genel Profili... 176 Almanya ve Alman Turistlerin Toplumsal Eğilimleri... 177 İngiltere ve İngiliz Turistlerin Toplumsal Eğilimleri... 181 Fransa ve Fransız Turistlerin Toplumsal Eğilimleri... 183 Rusya ve Rus Turistlerin Toplumsal Eğilimleri... 184 BAZI TURİST GRUPLARININ TOPLUMSAL ÖZELLİKLERİ... 188 Özel İlgi Turistleri... 188 Üçüncü Yaş Turistler... 189 Engelli Turistler... 191 SOSYAL TURİZM... 195 xiii
xiv ALTINCI BÖLÜM TURİZMDE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK YAKLAŞIMI VE TURİZM ETİĞİ KİTLE TURİZMİNE ALTERNATİFLER... 199 Sürdürülebilir Turizm... 200 Ekoturizm... 204 Yoksul Yanlısı Turizm... 207 Sakin Şehir Anlayışı... 209 Turizm Planlaması ve Yönetimi... 212 KÜRESEL ETİK... 213 TURİZM ETİĞİ... 214 Tüketici Talebi ve Turistler... 216 Tur Operatörleri ve Diğer İşletmeler... 218 Çok Uluslu Şirketler... 221 Yerel Toplum Katılımı ve Bilinçlenme... 223 Turizm Çalışanları, Eğitim ve Düzgün İş... 225 Diğer Hususlar ve Öneriler... 227 ÖRNEK OLAY: BALİ DE SOSYO-EKONOMİK PROGRAM... 230