DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ İleri Düzey Atölye Çalışması Malzemeleri Leslie S. GREENBERG Psikoterapi Enstitüsü
Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 92 Duygu Odaklı Çift Terapisi İleri Düzey Atölye Çalışması Malzemeleri Leslie S. GREENBERG ISBN 978-605-5241-97-1 Copyright Psikoterapi Enstitüsü Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda yayımlanamaz. Birinci baskı: Kasım 2012 Editör: Tahir Özakkaş Çeviren ve yayıma hazırlayan: Menekşe Arık Baskı: İklim Ofset Nişanca Mah. Arpacı Hayrettin Sok. No:21 Eyüp/İstanbul Tel: 0212 577 77 45 www.iklimmatbaa.com PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK ORGANİZASYON VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No285 Darıca-İZMİT Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 6698 Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBUL Tel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102 www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com ii
DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ İleri Düzey Atölye Çalışması Malzemeleri 29 Kasım - 2 Aralık 2012 Leslie S. GREENBERG Psikoterapi Enstitüsü
SUNUŞ Tarihsel gelişim içerisinde Freud'dan başlayıp dürtü-çatışma kuramı, ego psikolojisi, nesne ilişkileri ve bilişsel kuramlarla süregelen psikoterapide bugün duyguların her şeyin temeli olduğunun anlaşıldığı bir noktaya gelmiş bulunmaktayız. Bilişsel şemalardan çok daha kökenli olan duygusal şemaları anlayıp çözmeden derinlemesine değişim mümkün olmamakta, ancak yüzeysel değişime ulaşılabilmektedir. Bu kuramsal yaklaşıma otuz yıldır emek veren saygıdeğer Leslie Greenberg'in bütünleştirici Duygu Odaklı Terapi yaklaşımının, çift ve aile terapilerini de içeren çok çeşitli alanlarda uygulama imkanı bulunmaktadır. Pek çok ülkede seminerler ve eğitimler veren Leslie Greenberg'in bu eğitim vesilesiyle enstitümüzde olmasından dolayı onur duyduğumuzu ve bunun hepimiz için bir şans olduğunu vurgulamak isteriz. Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı v
İÇİNDEKİLER ATÖLYE ÇALIŞMASI PROGRAMI... 1 POWER POİNT SUNUMLARI... 3 Leslie S. GREENBERG Hakkında... 84 vii
DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ ATÖLYE ÇALIŞMASI PROGRAMI 29 Kasım 09:00 10:30 DOT-Ç Temel Varsayımlarının Gözden Geçirilmesi Belli Duygularla Çalışmak: Utanç, Korku ve Öfke 10:30 11:00 Kahve Arası 11:00 12:30 DOT Adımları Video gösterimleri Vaka Konsültasyonu Tartışma 12:30 14:00 Öğle Yemeği 14:00 15:30 Beceri eğitimi ve uygulama 15:30 16:00 Kahve Arası 16:00 17:30 Tartışma 30 Kasım 09:00 10:30 Kimlikle Çalışmak Etki Döngüleri 10:30 11:00 Kahve Arası 11:00 12:30 Tanımlama/erteleme Hakimiyet/Teslimiyet Video gösterimleri 12:30 14:00 Öğle Yemeği 14:00 15:30 Beceri eğitimi ve uygulama 15:30 16:00 Kahve Arası 16:00 17:30 Tartışma 1
1 Aralık 09:00 10:30 Çiftler Bağlamında Görevlerle Çalışmak: Kırılganlık ve Sorunlu Tepkiler Video gösterimleri 10:30 11:00 Kahve Arası 11:00 12:30 Beceri eğitimi ve uygulama Tartışma 12:30 14:00 Öğle Yemeği 14:00 15:30 Duyguya erişim becerileri Değişimi Pekiştirme ve Bütünleştirme Nüksetmeyi Öngörme ve Destek Seansları 15:30 16:00 Kahve Arası 16:00 17:30 Video gösterimleri Beceri eğitimi ve uygulama Tartışma 2 Aralık 09:00 10:30 Duygusal İncinmeler ve Affetme Video gösterimleri 10:30 11:00 Kahve Arası 11:00 12:30 Beceri eğitimi ve uygulama Tartışma 12:30 14:00 Öğle Yemeği 14:00 15:30 Spesifik popülasyonlar: İhanet ve incinme Beceri eğitimi ve uygulama 15:30 16:00 Kahve Arası 16:00 17:30 Spesifik popülasyonlar: Depresyon ve travma Video gösterimleri Beceri eğitimi ve uygulama 2 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
POWER POİNT SUNUMLARI
Duygu Odaklı Çift Terapisi: Duygu, Sevgi, Güç ve Affetme Dr. Les Greenberg lgrnberg@yorku.ca w 1 2
Çiftlerde ve Çift Terapisinde Duygu Yakın ilişkilerimizin temelinde duygular yatar. Duygusal yaşamımızın temelinde yakın ilişkiler yatar İnsanın duygularındaki gelgitlere bu kadar yanıt veren ve bu kadar içiçe geçmiş başka bir bağlam yoktur. İletişimin çoğunluğu, yakınlık/uzaklık, hakimiyet/teslimiyet gösteren anlık sinyaller içeren duygusal iletişimden oluşur. 3 DOÇT, İntrapsişik ve Etkileşimsel olanı Entegre Eder Etkileşimsel konumları sürdürenin (1) güçlü duygusal tepkiler (2) etkileşimlerin bir diğerinin tepkileriyle yapılanma ve örgütlenme biçimi olduğu varsayılır. Hedef: Duygusal bağı yeniden yapılandırmak. Hem etkileşimsel konumları hem de duygusal deneyimi değiştirmeyi içerir. 4 6 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
Dialog Evlilik ne karşılıklı güçlendirme anlaşması, ne bilinçdışı bir danışıklı dövüş, ne de saf bir bağlanma bağıdır. Daha ziyade çok boyutlu bir Duygusal Bağdır: Uzun süre zarfında yakın ilişkilerin niteliği güvenilir çekirdeğine, yani sahici diyaloğa bağlıdır. Buber bu ilişki kurma biçimini, Ben-Sen diyaloğunun kazanılması olarak tanımlamıştır. Evliliğin yeni bir yaşam kazanması ancak iki insanın Sen i bir diğerine göstermesiyle olur ve buradan her zaman gerçek evlilik doğar (Buber, 1958, s. 51). 5 Duygusal Bağ DOT-Ç, eşler arasındaki duygusal bağdaki sorunlar üzerine yoğunlaşır Duygusal bağın 2 yönünü içerir Bağlanma özlemleri ve ihtiyaçları ve ilgi, bunun eksikliği ayrılık anksiyetesi & üzüntü gibi duygularda kendini gösterir Kimliğe geçerlilik kazandırma ve doğrulama ve empati, bunun eksikliği utanç & geçerli olmama korkusu gibi duygularda kendini gösterir Her bir eşin bağlanma ve kimlikle ilgili altta yatan savunmasız duygusal tepkilerini açığa çıkarmaya odaklanır, ilişkisel durumlara verilen bu duygusal tepkiler negative etkileşim örüntülerine neden olur Negatif etkileşim örüntüleri genellikle eşlerin birincil (ve kırılgan) duygularını ve ihtiyaçlarını perdeleyen ikincil duyguların (genellikle öfkenin) ifadesinden kaynaklanır İlişkisel iyileşme, bağlanma ve kimlikle ilişkili birincil duyguların ifadesi yoluyla negatif etkileşim örüntülerini dönüştürerek gerçekleşir Amaç, etkileşimleri yeniden yapılandırmak üzere duyguyu kullanarak yeni, sağlıklı etkileşim örüntüleri oluşturmaktır 6 Powerpoint Sunum 7
Negatif etkileşim örüntüleri genellikle eşlerin birincil (ve kırılgan) duygularını ve ihtiyaçlarını perdeleyen ikincil duyguların (genellikle öfkenin) ifadesinden kaynaklanır İlişkisel iyileşme, bağlanma ve kimlikle ilişkili birincil duyguların ifadesi yoluyla negatif etkileşim örüntülerini dönüştürerek gerçekleşir Amaç, etkileşimleri yeniden yapılandırmak üzere duyguyu kullanarak yeni, sağlıklı etkileşim örüntüleri oluşturmaktır 7 Birliktelik/Evlilik ve Duygulanım Düzenlenmesi Modern toplumda yakın ilişkilerin ve evliliğin önemli bir rolü duygulanımın düzenlenmesidir. Bizi seven eşlerimiz kendimizi sakin, güvende, değerli ve coşkulu hissetmemize yardımcı olurken, sorunlu ilişkilerde kaygılı, güvensiz, onaylanmamış ve can sıkıntılı hissederiz. Başkalarıyla ilgilenmek başkalarının hisleri karar kişinin kendi hislerini de düzenler; sevmek ve sevilmek kişinin canlılığını ve amaç hissini yükseltir Relationships thus are 8 8 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
Duygulanımın Düzenlenmesi ve Güdülenme Belli duyguları arar, belli duygulardan kaçarız Duygu aramak önemli bir teşvik gücüdür ve duygulanım düzenlenmesi başlıca güdüdür Belli duyguları ararız ve onları hissetmek isteriz, çünkü bizde yarattığı hisler hayatta kalmamıza yardım eder Yalnızca haz arayıp acıdan kaçmayız, ayrıca bir duygunun içinde gömülü olan ihtiyacı gidermeyi veya amaca ulaşmayı da isteriz. We thus seek relationships because they give us certain feelings. 9 Güdülenme Duyguya Dayalıdır Özellikle yetişkinlerde bağlanma ve kimlik gibi üst düzey güdüler temelde duygulanım süreçlerinden oluşur. Kaygı ve sakinlik olmadan bağlanma olmaz, korku olmadan zarar görmekten kaçınma olmaz, ilgi olmadan katılım olmaz, öfke olmadan iddia, gurur ve utanç olmadan kimlik, neşe olmadan bağlantı hazzı olmaz. Duygular olmasa ötekini aramazdık, bağ kurmaz, desteklendiğimizi hissetmez, çabalamaz, başarı elde etmezdik. 10 Powerpoint Sunum 9
Duygulanım Düzenlemesi Aşağıdaki duygular yoluyla gerçekleşir: Bağlanma içinde yer alan Korku/Kaygı/Üzüntü ve Yatıştırma (yakınlık, güvenlik) Kimlik içinde yer alan Gurur/Öfke/Utanç ve Empati (eylemlilik, iddia, tahmin/kontrol, geçerli kılma) Duygusal yakınlık içinde yer alan İlgi, neşe/coşku ve sevgi/nefret (hoşlanma, sevgi alışverişi). 11 İlişkisel Çatışmada Duygular Duygular ilişkisel davranış eğilimleridir; eyleme geçmeye hazır halde, çevreyle ilişkimizi kurar, sürdürür veya aksatırlar. Farklı duygu farklı davranış eğilimleri. Sosyal bağlantılılığın temeli Bağlantıdaki kırılmaların ve çatışmanın temeli 12 10 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
Duyguların Adaptif İşlevleri Duygu birincil anlam sistemlerinden biridir ve sürekli olarak sosyal bağlarımızın durumuyla ilgili bilgi verir. Bir yerde bir sorun olduğunu veya ihtiyaçlarımızın karşılanmadığını duygularımız bize söyler. Duygular sorunları tespit eder, bizim de bunları çözmemiz ve bunların sorun olduğunu hızlıca iletmemiz gerekir. Duygular davranış eğilimleri sağlar 13 Duygular Etkileşimi Etkiler. Duygu birincil sinyal sistemlerinden biridir. Duygulanımsal ifade, iletişimin önemli bir biçimidir ve kendiliği ve ötekini düzenler. Savunmasızlık silahsızlandırır, öfke uzaklık yaratır Duygu kendiliği değiştirerek ilişkiyi de ortamla değiştirir. 14 Powerpoint Sunum 11
Duygular: Yaşamlarımızın Büyük Önderleri Duygulanımın nesneyle ilişkiyi ve düşünceyi derinden etkilediğini düşünüyorum, gerçi duygulanım da her zaman nesneyle ilişkili ve fikri unsurlar tarafından şekillenmektedir. Hislerin düşünceyi ve nesneyle ilişkiyi yönlendirme gücü, tepki doğurabilme kabiliyetlerinde açıkça görülmektedir; zincirleme reaksiyonla bir his diğer bir hisse yol açar. Bu da tepki ve etkileşim örüntülerine yol açar Üzüntü öfkeye, suçluluk duygusuna ve geri çekilmeye yol açar 15 Gottman ın Araştırması Boşanma Duygunun yüzdeki ifadesi. Kadının yüzündeki nefret/tiksinme. Adamın korkusu ve mutsuz gülümsemesi. Kadının mutsuz gülümsemesi. Etkileşim. İkisi de daha savunmacıydı (mazur görülen, inkar edilen sorumluluk) Kadınlar şikayet etti ve eleştirdi, adam daha da önünü tıkadı ve fikirlerine katılmadı. 16 12 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
Boşanmayı Öngören Ek Unsurlar Adam kadının etkisini reddeder. Kadın tarafından negatif başlangıç. Kadının düşük yoğunluklu negatif duygulanımın adam tarafından hafifletilmemesi. Adamın yüksek yoğunluklu negatif duygulanımın kadın tarafından hafifletilmemesi. Erkeğin fizyolojik olarak yatışmaması. Levenson: Kalp atışlarının aşağıya çekilerek düzenlenmesi 17 Birincil Duygu Sistemleri ARAMA ÖFKE KORKU ŞEHVET İLGİ PANİK/KEDER OYUN 18 Powerpoint Sunum 13
Öfkenin Yüzleri Pasif Agresyon: Övgü, ilgi veya sevgiyi çeker. Bir işin sonunu getiremez veya unutur. Kronik geç kalma İğneleme: Espirili or iğneli sözler. Herkesin içinde utandırıcı bilgileri verir. Ses tonu veya yüzde tiksinme, onaylamama vardır. Soğuk Öfke: Geri çekilir. Yakınlık kurmaktan kaçınır. Kapalı. Tartışmadan kaçınır. Düşmanlık: Yoğun. Ses tonu yükselir aşırı streslidir. Başkalarının yaptıklarına karşı gözle görünür sinirlilik işaretleri vardır. Zaman konusunda sabırsızdır. Agresyon: Yüksek sesle/kötü bir dil kullanımı. Küfürler, suçlamalar. Öfkeyi dışarı vurma. Dokunma, itme, engelleme, vurma. 19 Öfkeye Tepkiler Kaygı: Kaçınma. Söylediğine dikkat etme. Eşin öfkesinden kaçınmak için yeniden yönlendirme/yeniden düzenleme. Suçluluk: Telafi. Mantıksallaştırma (eşi streslidir, meşru kırla, kişiliği, huzuru korumak için gerekçe sunma) Özür dileme. Öfke: Savunma/Cezalandırma. Karşı saldırı, geri çekilme, eleştirme, hücum etme Korku: Güvenlik. Teslim olma, kendini kapatma 20 14 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ
Çare Sınır Koyma: Doğrudan yaklaşım eşinize öfkesinin sizi mutsuz ettiğini açıkça bildirin. Lütfen bunu yapma ve neyin kabul edilebilir neyin kabul edilemez olduğunu söyleyin Etkili İletişim. İhtiyaçları açıkça ve sakince ifade edin Ödüllendirmeme: Yanıtı değiştirin, bu da örüntüyü değiştirecektir Orada kalıp hakaretleri dinlemeyin Ötekinin ruh durumuna göre plan değiştirmeyin Ötekinin sakin davranışını takdir edin 21 Öfkeli Eşlerin Sınıra Tepkisi Pozitif Tepki Tırmandırma Benim bir sorunum yok. Sadece senin yaptığın şeye bozuluyorum Sırf sorun yaratmak istiyorsun Herkes sinirlenir. Sadece hislerimi ifade ediyorum 22 Powerpoint Sunum 15
Ayrılma Seçenekler Neler Teslimiyet: Sırıt ve Sabret VEYA Kendi tepkinizi kontrol edin. Ötekini kontrol edemezsiniz Sınırlar koyun: Kişinin ihtiyaçlarının yansımasıdır Güvenlik: Güvenlik, erişilebilirlik, yanıt verme kapasitesi Geçerleme: Saygı, Kabul, Statünün değerli görülmesi Sevgi: Sevilen, Çekici, Arzulanan 23 Bütüncül Davranışçı Çift Terapisi: öfke katı, negatif bir duygudur. Öfkenin altında yatan yumuşak duygular çıkarılmalıdır. İletişim becerileri Bilişsel Davranışçı Evlilik Terapisi: öfke bilişsel çarpıtmalar, hatayı atfetmede yanlışlıklar ve eşlerin davranış beklentilerinde gerçekçi olmayan varsayımlardan kaynaklanır. Bilişlerin yeniden yapılandırılması DOT-Ç: Farklı öfke türlerine farklı yanıt verme. Adaptif, maladaptif, ikincil & aracı 24 16 DUYGU ODAKLI ÇİFT TERAPİSİ