İÇİNDEKİLER I Prof. Dr. Süheyl DONAY T.C. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Ceza Yargılama Hukuku Anabilim Dalı Başkanı GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU
II GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU Yayın No : 3196 Hukuk Dizisi : 1566 1. Bası Şubat 2015 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-224 - 4 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No. 26886) (0312) 640 16 23 : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
İÇİNDEKİLER III ÖNDEYİŞ Elinizdeki kitap Ceza Yargılama hukuku konusunda daha önce bu konuda yazdığım kitaplarla aynı ismi taşımaktadır. Ancak özellikle 2014 senesinde Ceza Yargılama yasası ve bu hukuku ilgilendiren yasalarda o kadar büyük ve önemli değişiklikler yapıldı ki, kitabın yeni baştan yazılması ve düzenlenmesi zorunluluğu ortaya çıktı. Bu kitaptaki bilgiler tamamen güncel olup 2014 yılının sonuna kadar yapılan değişiklikleri içermek sureti ile kaleme alınmıştır. Bununla beraber önemli bir değişiklik olan ve özellikle Polis Vazife ve Salahiyetleri hakkında yasa teklifi meclise sunulduğundan bu yana uzun süre geçmesine rağmen henüz yasalaşmış değildir. Biz bu yasa teklifinin hükümetin teklifi olduğu için yasalaşacağını zannediyoruz Diğer tüm yasalar ve içerikleri kitapta incelenmiş bulunmaktadır. Bu değişikliklerin bazı kısımlarının Anayasaya aykırılığı nedeni ile iptal edilebileceğini kitabımızda da gerekçeleri ile belirtmeye çalıştık. Bu arada kısa da olsa bazı yürürlükten kalkmış olgulara da değindik. Buna temel nedeni, bu hukukun gelişimini göstermek amacını taşımaktadır. Bunun yanında bazı konuları da kitabımıza dâhil ettik. Örneğin Adalet Bakanlığının ve de Bakanın yetkileri şimdiye kadar hiçbir kitapta yer almamaktadır. Hâlbuki Adalet Bakanının Adli sistemin işleyişindeki önemli işlevleri vardır. Adliyelerin kurulması, yeni mahkemelerin açılması ve özellikle HSYK başkanlığı gibi önemli bir işlev gören Bakan ve Bakanlığın işlenmemesini doğrusu haksızlık gibi gördük. Bu arada bir Anayasa kitabında yer alması olağan olan Anayasa Mahkemesi yargılamasına oldukça geniş yer verdik. Özellikle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruya çok önem verdik. Bu arada ulaşabildiğimiz kadar Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargıtay kararlarına da yer verdik. Bu arada kamuda torba yasası olarak bilinen ve biz hukukçuları bile içeriğini çözmekte zorluk duyduğumuz sistemin TBMM İçtüzüğündeki yerine göre nitelemesini yapmaya gayret ettik. Yine Ceza Yargılama Hukuku kitaplarında fazlaca yer bulmayan Yargıtayın yapısını da özellikle son değişiklikler yönünden eleştirisel açıdan incelemeye gayret ettik. Bu kitabın yazılması bir yılı aşan bir süremi aldığını da itiraf edeyim. Bir yandan dersler, diğer yandan bilimsel çalışmalar ve makaleler, bilimsel toplantılar bizi bu kez zorladı. Bu kitabımız mesleğe girdiğimizden bu yana yazdığımız 32. eserimizdir.
IV GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU Bunlardan on tanesi bu yıl beşinci yıldan altıncı yıla girdiğim samimiyetle söyleyeyim ki mensubu olmaktan onur duyduğum T.C. Kadir Has Üniversitesi döneminde olmuştur. Bu kitabımı da torunum MARAL a adıyorum. Bu ona adadığım 10. kitabımdır. Maral henüz yuvada, okula başlayıncaya kadar tahmin ediyorum ki ona yani kitaplar daha adayacağım. Bu süre içinde kendisine sağlıklı ve başarılı günler dilerim. Bu kitabın yazımından başlayıp, düzeltmelerine kadar benim tarafımdan yapılmıştır. Umarım bu eserim hukukçulara yararlı olacaktır. Bu arada benim bu tempoma saygı gösteren ve teşvik eden tüm DONAY lara da teşekkür ederim. 20 Ocak 2015 Arnavutköy Prof. Dr. Süheyl DONAY
İÇİNDEKİLER V İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III KISALTMALAR... XV BÖLÜM I GENEL HÜKÜMLER A. KAVRAM OLARAK CEZA YARGILAMA HUKUKU... 3 I. Genel Olarak... 3 II. Ceza Yargılama hukukunun genel olarak amacı... 4 III. Ceza Yargılama hukukunun ilişkili olduğu Hukuk Normları... 9 a. Medeni Hukuk ile ilişkisi... 9 b. Devletler hukuku ile ilişkisi... 10 c. Adli tıp ile olan ilişkisi... 10 d. Ceza Hukuku ile olan ilişkisi... 10 e. Medeni Yargılama hukuku ile olan ilişkisi... 12 IV. Türk Ceza Yargılamasının tarihçesi ve gelişimi... 12 B. CEZA YARGILAMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI... 17 I. Doğrudan doğruya kaynaklar... 17 a. Anayasa... 17 aa. Mahkemelerin bağımsız olması... 18 bb. Yasa önünde eşitlik... 21 cc. Adil yargılanma hakkı... 21 b. Özellikle Yargılama Hukukuna İlişkin Uluslararası anlaşmalar... 32 c. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi... 33 d. Yasalar (Temel Kaynaklar)... 36 aa. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu... 36 bb. 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu... 36
VI GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU cc. 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun... 37 dd. 5726 sayılı Tanık Koruma Kanunu... 38 ee. 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun... 39 ff. 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu... 41 gg. 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu... 42 hh. 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun... 42 e. Yönetmelikler... 43 II. Dolaylı kaynaklar... 44 a. İçtihatlar... 44 b. Doktrin... 46 c. Karşılaştırmalı hukuk... 46 C. CEZA YARGILAMA HUKUKUNUN KONUSU VE İŞLEYİŞİ... 47 I. Genel Olarak... 47 II. Ceza Yargılaması Hukukunun zaman itibarı ile uygulanması... 50 III. Ceza Yargılaması Hukukunun yer itibarı ile uygulanması... 52 a. Özel yetki kuralları... 54 1. Suçun nerde işlendiğinin belli olmaması... 54 aa. Türkiye de yerleşim yeri olmayanlar... 55 bb. İlk usuli işlemin yapıldığı yer... 55 cc. Suçun yabancı ülkede işlenmesi... 55 2. Diplomatik bağışıklıktan yararlanan Türk kamu görevlisi... 57 b. Bağlantılı suçlarda yetki... 58 c. Davanın nakli... 59 IV. Ceza Yargılamasının madde itibarı ile uygulanması... 61 V. Adli teşkilatın kurulması... 62 a. Adalet Bakanlığı... 62 b. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu... 64 c. Türkiye Adalet Akademisi... 74 d. Hakimler ve Savcılar Kanunu... 79 e. Ceza Mahkemelerinin Kuruluşu... 84
İÇİNDEKİLER VII f. Çocuk Mahkemeleri... 87 g. Anayasa Mahkemesi... 87 h. Anayasa mahkemesine kişisel veya bireysel başvuru... 91 aa. Genel olarak... 91 bb. Bireysel başvuru hakkına sahip olanlar... 95 cc. Bireysel başvuru usulü... 97 dd. Başvuruların incelenmesi ve kabul edilebilirlik koşulları... 99 ee. Esas hakkında inceleme... 100 ff. Kararlar... 104 i. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi... 106 j. Cumhuriyet Başsavcılığı... 107 k. Bölge Adliye Mahkemeleri... 109 VI. Ceza Yargılamasının şahıs itibarı ile uygulanması... 111 a. Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu... 111 b. Yasama dokunulmazlığı ve kovuşturma yasağı... 112 c. Diplomatik ajanların dokunulmazlığı... 114 d. Yabancı Askerler... 115 aa. Kesin Yargı Yetkisi... 116 bb. Öncelikli yargı yetkisi... 116 e. Türk asker kişileri... 116 BÖLÜM II CEZA YARGILAMA HUKUKUNDA KANITLAR VE BUNLARI KORUMA ÖNLEMLERİ A. GENEL OLARAK... 121 B. KANITLAR... 124 1. Bilirkişi incelemesi sonucu düzenlenen rapor... 125 a. Genel olarak... 125 b. Bilirkişi atanması... 128 c. Bilirkişi olarak atanabilecekler... 130 d. Atama kararı ve incelemenin yapılması... 131 e. Bilirkişi raporu ve uzman mütalaası... 133 f. Bilirkişinin reddi ve bilirkişi hakkında diğer düzenlemeler... 134
VIII GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU 2. Gözlem altına alınma, muayene, keşif ve otopsi... 135 a. Gözlem altına alma... 135 b. Şüpheli ve sanığın beden muayenesi ve bedeninden örnek alınması... 136 c. Moleküler genetik inceleme ve soy bağının incelenmesi... 142 d. Fiziki kimliğin tespiti... 143 3. Keşif ve yer gösterme... 144 a. Tanım... 144 4. Ölü muayenesi ve otopsi... 146 5. Tanıklar...... 153 a. Genel olarak... 153 b. Tanıkların çağrılması... 157 c. Tanıkların çağrıya uymamaları... 158 d. Tanıklıktan çekilme... 159 e. Devlet sırrı niteliğindeki bilgilerde tanıklık... 161 f. Tanıkların dinlenmesi... 162 C. KORUMA ÖNLEMLERİ... 166 1. Genel olarak... 166 a. Yakalama ve Gözaltı... 168 aa. Yakalama... 169 bb. Şikâyete bağlı suçlarda yakalama yetkisi... 180 cc. Gözaltı... 182 b. Tutuklama... 188 aa. Tutuklama nedenleri... 194 bb. Tutuklama kararı... 198 cc. Tutuklulukta geçecek süre... 200 dd. Tutuklama kararına itiraz... 201 ee. Ret kararına itiraz... 203 ff. Tutuklama kararının yerine getirilmesi... 204 c. Adli kontrol... 205 aa. Adli kontrol kararının uygulanması... 208 bb. Adli kontrol türleri... 209 d. Arama ve el koyma... 212 aa. Genel ilkeler... 212
İÇİNDEKİLER IX bb. Arama usulü... 221 cc. Konutta iş yerinde ve diğer kapalı yerlerde arama... 223 dd. Avukat bürolarında arama... 226 ee. Devlet sırrı teşkil eden olgularda arama... 226 e. El koyma... 227 aa. Genel olarak... 227 bb. Mal varlığına el koyma... 227 cc. Taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma... 228 dd. Elkonulan eşyanın iade, muhafaza veya elden çıkarılması... 231 ee. Posta gönderilerine el koyma... 233 ff. Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve elkoyma... 233 f. Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi... 233 aa. İletişimin dinlenmesinin yasal koşulları... 243 bb. Müdafiin bürosu ve yerleşim yerinin dinlenmesi... 254 cc. Kararların yerine getirilmesi, iletişim içeriklerinin yok edilmesi... 254 dd. Tesadüfen elde edilen deliller... 255 ee. İnternet ortamında yapılan dinleme... 256 g. Gizli Soruşturmacı ve Teknik Araçlarla İzleme... 258 h. Teknik Araçlarla İzleme... 262 ı. Tazminat talebi... 265 BÖLÜM III CEZA YARGILAMASININ BÖLÜMLERİ I. GENEL OLARAK... 275 a. Şikayet... 278 b. İzin... 280 c. Talep... 282 d. Karar... 283 II. SORUŞTURMA EVRESİ... 283 a. Soruşturma evresinin başlaması... 283 b. Cumhuriyet savcısının soruşturma işlemleri... 287 c. Adli kolluk... 290
X GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU d. Cumhuriyet Savcısının görev yeri dışındaki işlevi... 296 e. Soruşturmada C. Savcısının yargıç kararı istemesi... 296 f. Soruşturmanın sulh ceza yargıcı tarafından yapılacağı haller... 297 g. Soruşturma evresinde yapılan işlemlerin tutanağa bağlanması... 297 h. Soruşturmanın gizliliği... 298 III. KAMU DAVASININ AÇILMASI... 300 A. İddianamenin Düzenlenmesi... 300 a. Genel olarak... 300 b. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi... 302 c. İddianame yerine geçen belgeler... 303 d. İddianamede bulunması gereken öğeler... 305 B. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi... 309 a. Objektif koşullar... 311 b. Sübjektif koşullar... 312 C. Kovuşturmaya Yer Olmadığına İlişkin Karar (Takipsizlik kararı)... 313 a. Genel olarak... 313 b. Karara karşı kanun yolu... 316 D. İddianamenin iadesi... 317 a. Genel olarak... 317 b. İddianamenin iadesi nedenleri... 321 E. Uzlaşma... 322 a. Uzlaşmanın genel ilkeleri... 323 b. Uzlaşmanın temel öğeleri... 326 c. Uzlaşma yöntemi... 327 aa. Uzlaşmanın taraflarca kabulü... 329 bb. Uzlaşmanın yürümesi ve süresi... 330 d. Uzlaşmanın sonuçları... 330 F. Müsadere davası... 332 IV. KOVUŞTURMA EVRESİ... 334 A. İddianamenin Kabulü ve Duruşma Hazırlığı... 334 a. Duruşma hazırlığı... 336 b. Sanığın savunma kanıtlarını toplama istemi... 337 c. Çağrılması ret edilen tanık ve uzman kişinin doğrudan mahkemeye getirilmesi... 338
İÇİNDEKİLER XI d. Tanık ve Bilirkişinin Naip yargıç veya istinabe yolu ile dinlenmeleri... 340 B. Duruşma... 344 a. Duruşmaların açık olması... 344 b. Kapalı duruşmada hazır bulunabilecekler... 348 c. Duruşmanın sözlü olması... 349 d. Duruşmaya ara verme... 349 e. Duruşmanın başlaması... 350 f. Sanığın duruşmadan bağışık tutulması... 352 g. Eski hale getirme hakkı... 354 h. Sanığın veya müdafiinin sorgu sırasında duruşmada bulunmaması... 354 i. Sorgulama yöntemi... 355 j. Duruşmanın düzen ve disiplini... 358 V. ÖZEL YARGILAMA USULLERİ... 361 A. Gaiplerin Yargılanması... 361 1. Tanım... 361 2. Gaip sayılan kişiye karşı yapılabilecekler ve yapılamayacaklar... 362 B. Kaçakların Yargılanması... 363 VI. KAMU DAVASININ TARAFLARI... 366 a. Genel Olarak... 366 b. Şüpheli ve sanık... 367 c. Katılan... 368 d. İddia tarafı: Cumhuriyet Savcısı... 373 e. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu... 374 f. Savunma Tarafı: Müdafiler... 374 aa. Müdafi seçimi... 374 bb. Müdafiinin görevlendirilmesi... 377 cc. Müdafilik görevini yerine getirmeme ve görevden uzaklaştırma... 380 çç. Müdafi, temsil ettiği kişinin yapacağı işlemlerin tümünü yapmaya mezun kılınmış kişidir... 380 dd. Müdafi ile görüşme... 383 VII. KAMU DAVASININ SONA ERMESİ... 383 A. Duruşmanın sona ermesi ve hüküm... 383 1. Beraat kararı... 386
XII GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU 2. Mahkûmiyet kararı... 386 3. Kusurunun bulunmaması nedeniyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı... 386 4. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı... 387 5. Yüklenen suçun işlendiğinin sabit olması halinde, belirli bir cezaya mahkûmiyet yerine veya mahkûmiyetin yanı sıra güvenlik önlemine karar verilir... 387 6. Davanın reddi... 388 7. Düşme kararı... 388 B. Hükmün verilme şekilleri... 388 C. Hükmün açıklanmasının ertelenmesi... 389 1. Genel olarak... 389 2. Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının sonuçları... 395 a. Genel olarak... 395 b. Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının sonuçları... 398 D. Hükmün gerekçesi ve hüküm fıkrasının içereceği hususlar... 402 BÖLÜM IV KANUN YOLLARI I. GENEL OLARAK... 407 a. Kanun yollarına başvurma hakkı... 409 b. Başvurma hakkının kullanılması... 409 II. OLAĞAN KANUN YOLLARI... 411 a. İtiraz... 411 b. İtiraz usulü ve itirazı inceleme mercileri... 412 A. İstinaf Mahkemeleri veya bölge adliye mahkemeleri... 415 a. Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluşu... 417 b. Daireler ve başkanlık... 418 c. Bölge adliye mahkemesi başkanlar kurulu... 419 d. Cumhuriyet Başsavcılığı... 421 e. Adalet komisyonu... 421 B. Soruşturma ve Kovuşturma Usulü... 421 C. İstinaf başvurusunun sonuçları... 423 D. Özel yasaların temyize ilişkin hükümleri... 423
İÇİNDEKİLER XIII E. Yargıtay da temyiz incelemesi... 424 a. Yargıtay ın Yapısı... 425 aa. Temyiz nedenleri... 435 bb. Temyiz istemi ve süresi... 439 cc. Temyiz layihasının içeriği... 440 dd. Temyiz isteminin sonuçları... 441 III. OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI... 445 a. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının İtirazı... 445 b. Kanun yararına bozma... 447 c. Yargılamanın yenilenmesi... 449 1. Genel olarak... 449 2. İnfazın geri bırakılması ve durdurulması... 454 3. Yargılamanın yenilenmesine engel olmayan haller... 454 4. Sanık veya Hükümlünün aleyhine Yargılamanın yenilenmesi nedenleri... 454 5. Yargılama giderleri... 455 Ek: Yargıtay Ceza Dairelerinin Görevleri... 457
XIV GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU
İÇİNDEKİLER XV KISALTMALAR Age. : Adı geçen eser Agm. : Adı geçen makale AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AİHS : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi An.Mah. : Anayasa Mahkemesi Bkz. : Bakınız A.Y. : Anayasa C. : Cumhuriyet C.S. : Cumhuriyet Savcısı CD. : Ceza Dairesi CGK : Ceza Genel Kurulu CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (mülga) CYY : Ceza Yargılama Yasası D. : Danıştay E : Esas H.D. : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu K. : Kanun m. : madde n. : Numara R.G. : Resmi Gazete s. : sayfa TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK : Türk Ceza Kanunu YCGK : Yargıtay Ceza Genel Kurulu
XVI GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ CEZA YARGILAMASI HUKUKU