Güzel Türkiyemin bir türlü çözülemeyen yumak yumak sorunları olduğunu hep biliyoruz. Genelde sorunlarımız çözülürse ne kadar kazanç yaratacağı bilinir. Hatta bazı sorunlar üzerinde yoğunlaşılır ve bazen çözülürmüş gibi olur. Hatta bazen inanılmaz durumlarda, olağanüstü noktasal sonuçlar da alınır. Ama bir türlü arzu edilen güzel bir Türkiye yaratılamaz. Ortak toplumsal akıl hep kısa kalır. Bunun nedeni nedir, çaresi varmı dır diye merak ederseniz; lütfen; bu yazımı okumanızı rica ediyorum. Bilgi İşleyen Güzel Bir Türkiye Ersin Arıoğlu Ekim 2002 Çok Değerli Dostlarım, Uzun soluklu akademi, iş hayatı ve gönüllü toplum kuruluşlarında sürdürdüğüm çalışmalarımda edindiğim birikim ile geliştirmiş olduğum ve Bilgi İşleme Çevrimi adını verdiğim kavramı sizlerle paylaşmak istiyorum. Çeşitli konuşma ve yazılarımda işlediğim bu kavramın kolayca öğrenibileceğine ve hayatımızın her alanında başarıya ulaştıran (okul, iş, aile) bir araç olarak kullanılabileceğine inanıyorum. Bugünkü bilgilerimizle biliyoruz ki, toplumsal değişimi tetikleyen ve sürükleyen dinamiklerin başlıcaları: toplumun bilimi, teknolojileri, eğitim sistemi, nüfusu, demografik yapısı, coğrafyası, toplumsal ihtiyaçları ve diğer toplumlarla olan iletişimi gibi faktörlerdir. Ancak bu faktörler arasında temel nitelikte olanları, birbirini besleyen ve diğer faktörlerini de düzenleyen ilk üç faktördür: Bilgi işlemek - Teknoloji üretmek - Toplumu eğitmek BİLGİ İŞLEME BİLİM ve TEKNOLOJİ TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM ve SÜREKLİ GELİŞME DAHA YÜKSEK DÜZEYDE BÜYÜME Sanatçı: Nizamettin Mollsalihoğlu 1
İnsanlık, ehlileştirdiği hayvanlara boyunduruk vurmayı öğrenip, tekerleği de keşfedince gezginci avlanan toplum düzeninden, tarım yapan yerleşik toplum düzenine geçti. Bu düzende binlerce yıl yaşadı. Daha sonra 1680 ila 1765 yılları arasında (Dennis Pepin, Thomas Newcomen, James Watt) buharı enerji olarak kullanan makinalar geliştirdiler. Bu makina ile kömür ocaklarının verimi aniden üçe katlandı. Böylece, tarım yapan toplumun yazgısı değişmeye başladı. İnsanlık yüzyıl içinde tarım çiftliklerinden fabrikalara taşındı ve fabrikaların etrafında yeni şehirler oluşturdu. Daha sonraları endüstri toplumu olarak anacağımız insanlığın, olağanüstü serüveni buharlı makinalar ile başlamış oldu. Bu serüvenin ana boyutu sürekli bilgi biriktirmek, işlemek ve teknoloji oluşturmak, endüstriler kurmak oldu. İnsanlık teknolojilerini içinde yaşadığı çevresinden ve doğadan üretmesine rağmen, teknoloji doğal değildir. Teknoloji insana aittir ve insanın adeta sentetik uzantısı olarak kasları eli kolu, kulağı-gözü, hafızası-beynidir. Her yeni bir teknoloji insanlığın dünya görüşünün yeni bir ifadesidir. Bu yeni görüş ile yepyeni bir insan oluşur. Bu yeni insan, yeniden bir dünya görüşü düzenler. Bu yeni görüş yeni bilgilerle yeni bir teknoloji doğurur. Böylece insanlığın birbirini besleyen harikulade gelişim sürecinin içiçeliği başlar ve sürer gider. Artık günümüzde bilgi işleme üretimde ve üretim verimliliğinde düzenleyici aktör ve hakiki refahı yaratan ana unsurdur. DEĞİŞEN ŞEHİRLER Dün: İnsanlar çiftliklerde yaşıyorlardı, Bugün: İnsanlar fabrikalara yakın kentlerde yaşıyorlar, Yarın: İnsanlar yeni kentlerde yaşayacaklar (bilgi-teknolojiye dayalı ve sosyal-kültürel etkinliklerle bezeli üretim merkezlerine yakın şehirler) 2
Toplumların sosyo-ekonomik gelişme nedenleri üzerinde araştırma yapanlar, 1950'li yillarda ilginç bulgulara ulaştılar. Amerikalı iktisatçı Robert Solow, 1957 yılında yayınladığı ünlü incelemesinde şöyle söylüyordu; "Bilinen ekonomik büyüme nedenlerine, (kapitalin ve işçi emeğinin kalitesinin artmasına) yeni bir unsur daha eklenmiştir: Teknolojik gelişme. Ekonominin arızasız ve eflasyonsuz büyümesi için, teknolojik gelişme şarttır. Bugün, ekonomide teknolojik gelişmeleri artıracak iklimlendirmeyi sağlamak; devletlerin en önde gelen görevleri arasına girmiştir. Ayrıca, devlet gelirlerinin en verimli değerlendirme alanı, teknolojik gelişmelere yapılacak yatırımları desteklemektir". Solow, Başkan Kennedy'nin danışmanı olarak, fikirleri doğrultusunda aya yapılan ilk insanlı uçuş projesinin en büyük destekçisi oldu. Ayrıca bahsi geçen çözümlemesiyle biraz geçte olsa 1987 yılında Nobel Ekonomi ödülünü aldı. Robert Slow un çalışmalarına eklenen yeni bulgularla bilim ve teknolojinin toplumların geleceklerini şekillendirdiği iyice anlaşıldı. BİLİM ve TEKNOLOJİ GELECEĞİMİZİ ŞEKİLLENDİRİYOR Bilim ve teknoloji değişim ve ilerleme demektir. Bu nedenle; bugün; bilim ve teknoloji yatırımları bütün hükümetler için öncelikli hedeftir. Ancak, bilgiye dayalı ileri ekonomilere sahip hükümetlerin, bu tip yatırımları daha çok ve daha etkin yapabildiği gözleniyor. Bilim ve teknoloji yatırımları insanlığa sınırsız olanaklar sunuyor: - yeni bilgi ve teknolojiler doğuyor, - yeni iş alanları gelişiyor, - ekonomik büyüme sağlanıyor, - çevre bilinçle korunuyor, - kalıcı güvenlik ve barışı sağlıyor, - yaşam kalitesini yükseltiyor. Özetle... daha temiz bir dünya, daha kalıcı bir barış, daha kaliteli bir demokrasi, daha anlamlı bir insan mutluluğu için sürekli ve daha çok bilgi işlemek gerekiyor. 3
Endüstri toplumlarında büyümeyi kapital + işçi emeği + teknoloji birlikte gerçekleştiriyorlardı. Endüstri toplumu geliştikçe; önce kapital / işçi emeği oranı küçüldü. Gelişme devam ettikçe teknolojinin katkısı büyüdü. Toplumun gelişmesi daha da artınca, yeni bir bileşen devreye girdi: BILGI ve Bilgi İşleme. Böylece, insanlık mal ve sermaye biriktirme evresinden bilgi biriktirme evresine geçti. Bu değişimin anahtar kavramlarının başında, sorunları varlığını sürdürebilir çözümlerle çözmek yer almaya başladı. Brown a göre, varlığını sürdürebilen toplum, gelecek kuşakların beklentilerini ve onlar için gerekli fırsatları eksiltmeden, kendi gereksinimlerini karşılayan ve sorunlarını çözebilen toplumlardır. Düşünürlerin bir bölümü, varlığını sürdürebilen toplumları daha sonraları; bugünkü yaygın tanımlama ile; bilgi toplumu olarak anmaya başladılar. Bilgi toplumlarının şekillenmeye başlayan yeni uygarlıklarına da endüstri sonrası uygarlığı, veya kısaca bilgi uygarlığı ismini verdiler. YENİ UYGARLIĞIN GÖSTERGELERİ Bilginin, araştırma ve geliştirmenin önemi ve değeri hızla artıyor. Entellektüel sermayenin önemi artıyor. Toplumun sorun çözme ve üretim potansiyeli artıyor. Bilgi-sermaye-mal-insan hareketliliği hızla artıyor. Hükümetin ekonomideki ağırlığı azalıyor. Pazarlar uluslararası oluyor. Rekabet zorlaşıyor. Öğrenim hayat boyu devam eden bir süreç haline geliyor. Olumlu Sonuçlar İnsan hayatı uzuyor. Hayat ve yaşam kalitesi artıyor. Olumsuz Sonuçlar İnsanoğlunun çevreye zararlı etkisi artıyor. Doğal kaynaklar azalıyor. Toplumlar arası gelir dağılımı farkı artıyor. Olumsuz sonuçları çözmek için yine bilgi işlemek gerekiyor. 4
Bireylerin çevreye, değişen teknolojilere, değişen toplum değerlerine ayak uydurmaları, üretimlerini verimli kılmaları için önce davranışlarını ve eylemlerini değiştirmeleri gerekir. Aynı olaylar karşısında aynı davranışlar hep aynı sonuçları doğuracaktır. Birşeyler ters gidiyorsa, sorunlar ortaya çıkıyorsa, eylemlerden değişik ve uygun sonuçlar almak için; aile içinde, okulda, iş hayatında öğrenilen düşünce kalıpları değiştirilmelidir. EĞİTİM KAZANMA DENEYİM KAZANMA Değişim zincirine, mevcut düşünce kalıplarından ve bu kalıplara verilen değerlerden başlanır. Bunun başarıya ulaşması için yeni bilgilere gerek vardır. Diğer kelimeler ile, bilgi işlemeye gerek vardır. AİLE OKUL İŞ HAYATI EĞİTİM ve ÖĞRETİMİ AYNI OLAY KARŞISINDA AYNI DAVRANIŞLARLAR, HEP AYNI SONUÇLARI ALIR. SONUÇLARI DEĞİŞTİRMEK İÇİN, BİLGİYE DAYALI YENİ DÜŞÜNCE KALIBI OLUŞTURULMALIDIR. Değişim için, önce davranışlar değişmelidir. Davranışların değişmesi için; bilinç/ değerler ve vizyon değişmelidir. Bilincin ve değerlerin değişimi için; mevcut düşünce kalıplarının anlamları değişmelidir. Düşünce kalıplarının anlamlarının değişimi için; düşünce kalıpları değişmelidir. Düşünce kalıplarının değişimi için; bilgi ve düşünce üretilir bilgi işlenir. 5
Bilgiyi ve bilimi insanlık 5000 yıldan beri tarif etmeye çalışmaktadır ve hala bu kavramlar felsefenin en canlı konularıdır. Bilgiler duyulara, olgular veya olaylar halinde ulaşır. Bu olgular insan beyninde algılama ve kavrama dediğimiz biokimyasal prosese tabi tutularak yaşama geçirilir ve depolanır. Bu andan itibaren olgu veya olay beyinde bilgi olmuştur. Olgular çoğu kere tek tek atomik yapıda insana ulaşmaz. Olgu yumakları halinde gelir. Çünkü, doğada herşey, herşeyle ilişkilidir. Olguların yumaklar halinde beyne ulaşması nedeni ile onları ayırmayı, sınıflamayı, önceki bilgilerle doğrulamayı içeren bir beyinsel sürece daha ihtiyaç vardır. Bu sürece bilgi işleme denir. Bilgi işleme süreci veya diğer kelimelerle bilim yapma; olgudan, doğru bilgiyi üreten, sınayan, doğrulayan mantıksal bir düşünce sürecidir. Fakat bilgi işlemenin insanlığa en büyük ödülü teknoloji üretmesi, bu yolla toplumsal değişimi ve zenginliği, ekonomide katmadeğer yaratarak sağlamasıdır. EKONOMİDE KATMADEĞER ZİNCİRİ I. Araştırma + Teknoloji + Ürün Geliştirme + Finans II. Temel Üretim Süreci + Montaj + Paketleme III. Pazarlama + Dağıtım + Geri-bildirim Bilgi işlemek için girilen bir süreçte, çeşitli düşünce aşamaları ve biçimleri vardır. Bu aşama ve biçimlerin rutin haline getirilmiş bir sırası yoktur. Bu süreçler genelde olgu ve olayları dikatle izlemek, bilgiler toplamak, sorular sormak, sorun belirlemek, amaç ve hedef saptamak, kural koymak, beklenti düzenlemek, odaklanmak (beş duyu + beyinsel), gözlemek, ilişkiler kurmak sıralamak, ilişkileri yönetmek, değerlendirme ölçütleri belirlemek, analiz yapmak, hipotez kurmak, teori ispatlamak, model yapmak, konu tartışmak, bir doğru hipotezi değerlendirmek, sentez yapmak, tasarım yapmak, gözlemdeney yapmak, mantık yürütmek, kıyaslamak, benzeşimleri bulmak, farklı yönleri toplamak veya ayıklamak, çıkarım yapmak, alternatifler koymak, seçim yapmak. Dün Bugün çok daha fazla öenmli çok önemli önemli Daha önemli Geri-bildirim yok Az Geri-bildirim Yarın Daha fazla Ar-Ge + Geri-bildirim 6
Bilgi işleme süreci günlük hayata yöneltilirse sonuç sorun çözmedir; ticari ürünlere yöneltilirse sonuçlar know-how veya yeni ürünlerdir; Ar-Ge olarak yürütülürse yeni teknolojiler elde edilir; bilim yapma prosesi olarak süreçler yönetilirse sonuç yeni hipotezler ve doğa kanunlarıdır. Bilim yapmak ta bir bilgi işleme sürecidir. Betrand Russel bilimi «gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yolu ile önce olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma süreci» olarak tarif ediyor. İnsanlar bazen hatalı algılamalar yaparlar veya yeterli bilgileri olmadığı için zaman zaman yanlış bilgiler üretebilirler. Bazen, bazı insanlar ün-menfaat-iktidar uğruna ve sırf keyif olsun diye sahte bilgi yaratıp topluma sunabilirler. Bu nedenlerle; insanlık bilgi biriktirirken yanlış bilgiler de biriktirmiştir. Yanlış, hatalı ve sahte bilgileri doğrulardan ayırt etmenin tek yolu bilim yapmaktır. Ayrıca, 4 nedenden dolayı da bilim çok değerlidir: Toplumsal yoksulluğu ve fakirliği yok eden altın yoldur, Teknoloji üretir. Teknolojinin varsa zararlarını önler. Bize kendimizi tanıtır, potansiyelimizi anlatır. Toplumsal düşünce seviyesini geliştirir. Demokrasi Barış ve güvenlik yaratır. Bilim yapmak, tariften anlaşıldığı gibi dört ana süreç içerir. Modelleme / Analiz - Hipotez Kurma / Sentez - Tahmin / Gözlem ve Sınama / Tekrar Model kurma. Bu istasyonların en önemlisi gözlem veya deney yapmaktır. Gözlem aşaması olmadan bilim yapma süreci eksik kalır. Hipotez sınanır ve sınama sonucunda doğrulanır. (Bakınız Bilgi İşleme Çevrimi tablosu). Model: Aynı şartlarda düzenlenmiş deneylerle farklı kişiler, farklı yerlerde aynı ölçüm sonuçlarına ulaşmalı Kavrama - Analiz 1 GÖZLEM DENEY MODEL OLGULAR DUYU VERİLERİ ÖN FİKİRLER TİCARİ ÜRÜN-ALET ÜRETİM SÜRECİ SORUNLAR TAHMİN HİPOTEZ TEORİ TABİAT KANUNU KNOW-HOW, YENİ ÜRÜN, TEKNOLOJİ, KALİTE ÇÖZÜM 3 2 BİLGİ İŞLEME ÇEVRİMLERİ TAHMİN (Bilim Yapma Yöntemi -Yaratıcı Düşünce Üretme Süreci) 1. Yöntem, başlangıcı ve sonu olmayan bir çevrimler sürecidir. Algoritmik ve rutin değildir. 2. Çevrim sayısı arttıkça elde edilen bilgilerdeki kesinlik artar. 3. Çevrime başlama yerinin önemi yoktur. Çevrimde sıra önemli değildir. 4. Çevrim ticari ve endüstriyel bir hedefe yöneltilirse, Araştırma-Geliştirme süreci olur. Ar-Ge çevrimleri yeni ve daha kaliteli ürünler ve teknolojiler üretir. 5. Çevrim sorun çözme için de kullanılır. 6. Elde edilen sonuçlar en az kaynakla en verimli, yeni ve orijinal durumlar olması halinde Bilgi İşleme çevrimi, Yaratıcı Düşünce sürecine dönüşmüş olur. 7. Basit olgular için modele ihtiyaç olmayabilir. O takdirde, çevrim üç istasyonludur. GÖZLEM ve DENEY Fiziksel olgu temsilcisi Hipotez:İspata hazırlanan öngörü, açıklama, çözümlenen hipotez Tahmin: Genişletilmiş hipotezin tekrarı için iddia Tümevarım HİPOTEZ OLGU Ölçme - Sınama Sentez Tümden gelim Deneme - Yanılma Yaratıcılık: En az kaynak kullanımı ile En verimli hipotezi, En verimli ürünü, En verimli teknolojiyi, En yüksek kaliteyi, En faydalı çözümü elde etmektir. 7
Okullarda çoğu kere mevcut bilgilerin düzenlenmesi ve sınırlı analiz yöntemleri bilgi işlemek olarak algılanmaktadır. Okullar toplumsal denetime tabidirler. (Milli Eğitim Bakanlığı gibi). Toplumsal denetim, bazı toplumsal kanun ve yönetmeliklere uymayı zorunlu kılar. Kanun ve yönetmeliklerin değişime hemen uyarlanması zaman alır. Bu nedenle okullar değişimlere uygun programlar uygulamakta geç kalır. (Temel eğitim okulları için bir bilgi işleme çevrimi) Bir yandan mevcut programları uygulayarak eğitim yaparken; paralelinde yeni düşünceleri mevcutlarla uyumlandırmak yüksek bir entellektüel kabiliyet ve çalışma gerektirir. Bunu başaran okullar ve öğretmenler için sonuçlar muhteşem olmaktadır. Yakın gelecekte toplumsal rekabet bilgi üretimi üzerinde olacaktır. Dünya bilgi stoğuna daha çok bilgi ekleyen toplumlar daha saygın olacak ve belki de daha çok yaşam hakkı elde edeceklerdir. Bu nedenle, güzel Türkiyem bilimi ve eğitimi bütünü ile çok ciddiye almak zorundadır. Çünkü bilim ve teknoloji değişim, gelişim ve topyekün kalkınma demektir. Bugüne kadar bir şeyler hep ters gitmişse, aynı şeyleri yapmanın sonuç vermediğini anlamak için yeterli zaman geçmiştir. Artık farklı fakat doğru eylemler yapmanın gerekli olduğunu Türkiye anlamalıdır. 8
Bugün okulların asli görevi bilimden haberdar ve bilgi işleyen yeni bir nesil yaratmaktır. Bu nedenle geleceğin bilgi işlenmesinin veriminden sorumlu tutulacak bilgi toplumunun bireylerine, bilgi işleme yöntemleri iyice öğretilmelidir. Öğrencilerin internetten faydalanmayı bilmesi veya kütüphaneye gidip bilgi toplaması, öğrencinin öğrenmeyi öğrendiğini göstermez. Oysa ki, öğrenmeyi öğretme, bilgi işleme tekniklerini öğretmektir. Bilgi toplumlarında eğitim ve öğrenim nitelikleri şöyle olmalıdır: Öğrenci-merkezli olmalıdır. Hedef öğrenmeyi öğretme olmalıdır. Bilgi işlemeyi öğretmek öğrenmeyi öğretmek olduğu hep hatırlanmalıdır. Öğrenme her yerde, her zaman ve her fırsatta devam etmelidir. Hayatta başarılı olacak güçlü ve mutlu kişiler yetiştirilmelidir. Bunun için öğrencinin yeteneklerini kefetmesini ve güçlendirerek kullanmasını sağlayan eğitim-öğretim metodları geliştirilmeli, programlar zenginleştirilmelidir. Öğrenciler bilim ve teknoloji okur yazarı olarak yetiştirilmelidir. Bilgi işleme, bir toplumda gereğince uygulandığında; o topluma muhteşem ödüller sunar. Bilgi üretimi sözkonusu olduğunda; hiçbir ülkenin mevcut doğal kaynak çokluğu ve zenginlikleri üstünlük yaratamaz. Gerekli tek üstünlük; evrensel olarak mevcut bilgilerden faydalanabilme yeteneğidir. Bu ise; toplumların eğitimdeki başarı sorunu olup; yalnızca ülkede yaşayanların bilgi işlemeyi bilip, bilmemesine bağlıdır. Sanatçı: Tolga Çakır 9
Tarihin öğretisi açıktır: Toplumların yazgısı yoktur; ancak; toplumların ortak akıl ile oluşturduğu tercihleri ve seçimleri vardır. Türk tarihinde zaman zaman gözlendiği gibi; bugün yine; az zamanda çok ve kalıcı işler başarılmasına ihtiyaç vardır. Toplumumuz, özenle kurduğu parlementler sisteme inancını yenileyerek, şevk ve umut içinde güzel Türkiye'yi yeniden inşa etmeye yönelmelidir. Bugün ülkemizde değişim ihtiyacı kaçınılmaz hale gelmişse; Atatürk'ün belirlediği çağdaş uygarlığa ulaşma iddiasına sahip çıkılacaksa; Türkiye dünyada saygın bir yer istiyorsa; bilimden haberdar ve bilgi işleyen güzel bir Türkiye yaratmak en kutsal görev haline getirilmelidir. Bir Türk atasözü yıkılmaya başladığı yerden onarıma başlayın der. Bu nedenle, ilk yapılacak iş dürüst siyaset yapan, çalışkan bir parlamento oluşturmaktır. Türkiye nin önünde şimdi olağanüstü bir fırsat var. 3 Kasım çok yakın, herşey güzelliklere dönüşmek üzere yeniden başlayabilir. Yalnız CHP milletvekili adayları dokunulmazlıkların kaldırılmasını seçmenlerine taahhüt etmektedirler. Öyleyse; Türkiye yi kuran, yaşatan CHP ye evet. Böylece; kısa sürede evrensel boyutta rekabetçi, yarınına güvenle bakan, endişelerden uzak ve mutlu yaşayan, çağdaş uygarlığın güzellikleri ile donanmış güzel bir Türkiye oluşturmak hayal olmaktan çıkarak yakın bir gerçek olacaktır. Bilimsel davranışı ilke edinmiş ve ciddi alternatif kalkınma programları hazırlayan partiler. Çalışkan ve bilime duyarlı bir parlamento. GÜZEL TÜRKİYE nin ÖNCELİKLERİ Bir uçuş ekibi niteliğinde, hazırlıklı alternatif hükümetler. Ar-Ge için milli gelirden yıllık %3 kaynak ayrılması (%40 DEVLET - %60 ÖZEL SEKTÖR) Çalışan nüfus için, hızlı eğitim programı uygulaması. Üniversite öğretim üyelerinin ve öğretmenlerin özlük haklarının çağdaş ülkeler seviyesine yükseltilmesi. Temel eğitim için bilgi İşleme eğitim programı ve öğretmen eğitimi. Üniversitelerde, gece meslek-içi eğitimleri. Okullarda, gece halk ve veli eğitim programları. Ülke çapında bilim ve teknoloji bilinci yaratılması programı nın hazırlanması ve uygulamaya alınması. Teknoloji üretme seferberliği ve temel eğitim in 12 yıla çıkarılması. Türkiye nin teknoparklar la donatılması (Çirkin kentleşmeyi durdurmak, çağdaş kentleşmeyi başlatmak için teknoparkları araç olarak kullanmak). Mevcut organize sanayi ve küçük sanayi sitelerinin teknopark lara dönüştürülmesi. Saygılarımla, Ersin ARIOĞLU - Eylül 2002 Daha detaylı bilgi için Bildirilerim bölümünde Bilim ve Teknoloji altında bulunan 14 no lu referansa bakınız. 10