DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2009; 1: 132-138 Gelifl Tarihi/Received: 26/06/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 03/07/2009 Çi dem Özkan 1, smail Çelik 2 1 Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, Ankara, Türkiye 1 Department of Internal Medicine, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara, Turkey 2 Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, Medikal Onkoloji Ünitesi, Ankara, Türkiye 2 Medical Oncology Unit, Department of Internal Medicine, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara, Turkey ÖZET Kanserin nedenleri %5-10 genetik, %90-95 çevreseldir. Sigara d fl ndaki en önemli kanser nedeni diyet-kilo-fizik aktivite bileflenlerinden oluflan beslenme ile ilgili al flkanl klard r. Beslenme, sadece tüketilen g dalar olarak alg lanmamal d r. Uygun olmayan beslenme al flkanl klar fazla kiloluluk ve obeziteye neden olabilir. Fazla kiloluluk ve obezitenin kanser riskini art rd n gösteren çal flmalar mevcuttur. Besinler, kanserden koruyucu özellikleri olanlardan kansere yol açanlara kadar oldukça genifl bir spektruma sahiptir. Proteinler hayvansal veya bitkisel kökenli olarak ikiye ayr l r. Hayvansal kaynakl protein al m n n artmas, ya ve enerji miktarlar ndaki art fl da beraberinde getirerek fazla kilo ve obeziteye yol açarak kanser riskini art rmaktad r. Ya lar vücuda en yüksek enerji veren besinlerdir. Diyette al nan ya oran artt kça akci er, kolon, rektum, meme, prostat kanser riski de artmaktad r. Temel enerji kayna olan karbonhidratlar; monosakkaritler, disakkaritler, oligosakkaritler ve polisakkaritler (posa) fleklinde alt gruplara ayr labilir. Tam tah llar, baklagiller, meyveler, sebzeler, kuru yemifller ve çekirdekler zengin lif kaynaklar d r ve kanserden koruyucu diyetin bafll ca bileflenidir. Kanserden koruyucu bir diyetin en önemli özelli i her gün en az 2 porsiyon meyve ve 3 porsiyon sebze içermesidir. Anahtar Kelimeler: Beslenme, kanser, çevre. ABSTRACT The etiology of cancer is 5-10% genetic and 90-95% environmental. The most important environmental factor is tobacco and its products, followed by the diet-weight-physical activity component. Nutrition should not be perceived as just food consumption. There are studies revealing inappropriate nutritional behaviors leading to obesity and increasing the risk of cancer. There is a large spectrum of food identified as a causative factor in cancer or as a protective factor against cancer. Protein derived from animals increases caloric intake, leads to obesity and increases the risk of cancer. Among nutrients, fat provides the highest calorie intake, and consumption of a diet rich in fat leads to an increase in lung, colon, rectum, breast, and prostate cancer risk. Whole grains, vegetables and fruits are the main components of a diet protective against cancer. The most important items in this diet are fruits and vegetables, and the daily consumption of two servings of fruit and three servings of vegetables is recommended. Key Words: Nutrition, cancer, environment. 132 Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Çi dem Özkan Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, S hhiye 06100 Ankara/Türkiye e-posta: cozkan34@hotmail.com
fiiflmanl k %10-20 nfeksiyon %15-20 Alkol %4-6 Di er %10-15 fiekil 1. Kanser nedenlerinin da l m. Tütün %30-35 Beslenme %25-30 Kal t m kanser riskini art rmakta ve kanser genetik mutasyona u ram fl hücreler nedeniyle ortaya ç kmaktad r. Ancak bireyler ve popülasyonlar aras ndaki kanser gelifltirme riskindeki farkl l klar n ço u kal t msal olmayan nedenlerle iliflkilidir (1,2). Kanserin nedenleri %5-10 genetik, %90-95 çevreseldir. Çevresel faktörler aras nda en önemli faktör %30-35 lik oranla tütün ve tütün ürünleri kullan m d r. Sigara d fl ndaki en önemli kanser nedeni diyet-kilo-fizik aktivite bileflenlerinden oluflan beslenme ile ilgili al flkanl klard r (1,3,4). Sigara kullan m, beslenme al flkanl ile beraber gerek yayg nl k gerekse de risk büyüklü ü aç s ndan en önemli iki kanser nedeni olarak karfl m za ç kmakta olup, her iki faktör birlikte ele al nd nda tüm kanserlerin yaklafl k %80-90 ndan sorumlu olduklar düflünülmektedir (fiekil 1)(1,3-5). Beslenme sadece tüketilen g dalar olarak alg lanmamal d r. Uygun olmayan beslenme al flkanl klar fazla kiloluluk ve obeziteye neden olabilir. TEKHARF çal flmas na göre Türkiye de obezite prevalans 20 yafl üzeri kad nlarda %30, erkeklerde %14 olarak tespit edilmifltir (6,7). Fazla kiloluluk ve obezitenin postmenopozal kad nlarda meme kanserini, kolon, endometriyum, özefagus adenokanser riskini art rd n gösteren çal flmalar mevcuttur (1,8-15). Fazla kiloluluk ve obezitenin ya ve karbonhidrat metabolizmas n etkileyerek hormonlar, immün fonksiyonlar, hücre diferansiyasyonu ve proliferasyonundan sorumlu faktörler üzerinden kanser patogenezinde rol ald düflünülmektedir (8). Özefagus adenokanser riskindeki art fl ise obezite ve fazla kiloluluk ile gastroözefageal reflü s kl nda ve barrett özefagus s kl ndaki art fl ile aç klanabilir (8). deal kilo günlük al nan ve tüketilen enerji miktarlar n n dengelenmesiyle korunabilir (1,8,16). Günlük kalori al m ve fiziksel aktivite takibinin kilo kontrolünde etkin oldu u gösterilmifltir (17-19). Besinler kanserden koruyucu özellikleri olanlardan kansere yol açanlara kadar oldukça genifl bir spektruma sahiptir. TEMEL BES N B LEfiENLER Proteinler hayvansal veya bitkisel kökenli olarak ikiye ayr l r. Meme ve sindirim sistemi kanserleri total protein al m yla, meme kanserleri ise hayvansal kaynakl protein al m yla ilgilidir (4,5). Hayvansal kaynakl protein al m n n artmas, ya ve enerji miktarlar ndaki art fl da beraberinde getirerek fazla kilo ve obeziteye yol açarak kanser riskini art rmaktad r (1,4,5). Ya lar vücuda en yüksek enerji veren besinlerdir. Kaynaklar ; hayvansal yiyecekler (çeflitli etler, yumurta, süt), bitkisel yiyecekler (ya l tohumlar, kuru yemifller), ifllenmifl ya lar (tereya, zeytinya, m s rözü ya, ayçiçe i ya, kuyrukya ) ve doyurulmufl bitkisel ya lard r (margarinler). Diyette al nan ya oran artt kça akci er, kolon, rektum, meme ve prostat kanser riski de artmaktad r (1,4,5,20). Özellikle ya yüksek ve ifllenmifl k rm z et tüketimi s n rland r lmal d r. fllenmifl k rm z etin ifllenmemifl k rm z ete göre riski biraz daha fazla art rd n gösteren çal flmalar mevcuttur (1,21-24). Etin haz rlanma flekli önemlidir (1,25,26). Etin içinde karsinojen birçok madde mevcuttur. Piflirilme koflullar na göre et içerisindeki demir kolonda serbest radikaller oluflturarak DNA hasar na, yine etin ifllenmesi s ras nda kullan lan nitrit/nitrat ve tuzlar nitrozamine dönüflerek DNA hasar na yol açabilir. K rm z et yerine bal k, tavuk ve kuru baklagiller tercih edilmelidir (1). Temel enerji kayna olan karbonhidratlar; monosakkaritler, disakkaritler, oligosakkaritler ve polisakkaritler (posa) fleklinde alt gruplara ayr labilir. Kanserden koruyucu besin tüketiminde günde en az bir kez baklagillerden (kuru fasulye, soya, nohut, mercimek, bezelye, barbunya) bir porsiyon ve tam tah l ürünlerinden (kabuklu pirinç, bulgur, tam tah l makarnas veya ekme i) Akad Geriatri 2009; 1: 132-138 133
bir porsiyon tüketmek önerilmektedir. Tam tah llar, baklagiller, meyveler, sebzeler, kuru yemifller ve çekirdekler zengin lif kaynaklar d r ve kanserden koruyucu diyetin bafll ca bileflenleridir. Diyetteki lifin kolon mukozas n n karsinojen ajanlar ile temas n özellikle kolorektal kanser riskini azaltt düflünülmektedir, ancak tah llar n uygun saklanmas na ve uygun koflullarda saklanm fl tah llar n tüketimine dikkat edilmelidir (1,4,5). Saklama koflullar sa lanmazsa aflatoksin birikimi kanserojen olarak ortaya ç k p kanser riskini art - rabilir. Kanserden koruyucu bir diyetin en önemli özelli i her gün en az 2 porsiyon meyve ve 3 porsiyon sebze içermesidir. Meyve ve sebzeler birçok vitamin, mineral, karotenoid ve lif içeren kompleks g dalard r. Üç porsiyon sebze yaklafl k 400 g gelir. Bunun yaklafl k yar s çi olarak tüketilmelidir (salata, sebze suyu). Tercihan taze mevsim sebzeleri yenmelidir. Ancak gerekti inde dondurulmufl sebzeler de bir alternatiftir. ki porsiyon meyve yaklafl k 300 g d r. Befl porsiyon meyve ve sebzenin 1 er porsiyonu sebze ya da meyve suyu olarak içilebilir. Meyve ve sebze tüketiminde dikkat edilmesi gereken di er bir nokta, birkaç çeflit sebze çerçevesinde kalmamak, genifl bir yelpaze içerisinden her gün elden geldi ince de iflik sebze ve meyve seçimi yapmakt r (3,5). Böylece çok çeflitli sebze ve meyve tüketimiyle 1000 e yak n çeflitli bitkisel kimyasallar al n r. Sebze ve meyve al m, azalm fl akci er kanseri, özefagus kanseri, mide kanseri ve kolorektal kanser riski ile iliflkilidir (27). Sebze ve meyve al m kanserden koruyucu g dalar n al m n sa lamas n n yan s ra kilo kontrolü ile fazla kiloluluk ve obezitenin ortaya ç kmas na engel olarak da kanser riskini azaltmaktad r (28). HAZIRLAMA ESASLARI G dalar n besin de erini korumak için baz kurallara uymak gerekir: Sebzeler suda bekletilmeden önce, vitamin kayb n engellemek için, y kan p sonra do ranmal ve ya da k zart lmamal d r. Kuru baklagiller iyice y kand ktan sonra hafllama sular dökülmemelidir. Taze meyveler iyice y kanmal, kesildikten sonra bekletilmemelidir. Etler, hafif s cakl kta uzun sürede piflirilmelidir. Besinler nemli ortamda saklanmamal d r. Yemekler az ya la piflirilmeli, et yemekleri ya eklenmeden kendi ya lar ile piflirilmeli, k zartma, kavurma gibi piflirme yöntemleri yerine hafllama, zgara, f r nda piflirme yöntemleri tercih edilmelidir (1). V TAM N ve M NERALLER Baz çal flmalarda uzun süreli folik asit kullan m n n kolorektal adenom ve kanser riskini azaltt bulunmufltur. The Nurses Health Study, aralar nda folik asidin de bulundu u düzenli olarak multivitamin verilen kiflilerde kolon kanseri riskinin azald n rektal kanser riskinin de iflmedi ini göstermifltir (29). Öte yandan folik asidin kolon kanseri geliflimi üzerindeki kemoprevantif etkisinin olmad n gösteren birçok çal flma da mevcuttur. Kalsiyum kolonda safra asitlerini ba layarak proliferatif ve karsinojenik etkiyi inhibe eder. Kalsiyum deste inin kolorektal adenom geliflimi üzerine etkilerinin incelendi i bir çal flmada kolorektal adenom hikayesi olan 930 hastada kalsiyum verilen grupta adenom riskinin azald ve etkinin bir y l sonunda ortaya ç kt gösterilmifltir. The Nurses Health Study ve The Health Professionals Follow-up Study analizlerine göre kalsiyumdan zengin diyetin distal kolon kanseri riskini azaltt halde proksimal kolon kanseri riskinde belirgin bir azalma sa lamad ortaya konmufltur (29-31). Do al veya sentetik vitamin A analo u olan retinoidlerin preklinik çal flmalarda antitümör etkileri gösterilmifltir. Evre 1 veya duktal karsinoma in situ tan s alm fl 2972 hasta fenretinid (all trans retinoik asidin sentetik derivesi) ve plasebo kollar na randomize edilmifl ve 97 ayl k izlem sonras nda kontralateral meme kanseri insidans aç s ndan tedavi kolunun plaseboya üstünlü ü gösterilememifltir (32). Retinoidler normal ve neoplastik dokularda immün durum, proliferasyon, apopitozis ve diferansiyasyon modülasyonu gibi kompleks biyolojik etkilere sahiptir. E vitamininin baz çal flmalarda kanserler için protektif etkisi oldu u gösterilmiflse de akci er kanserinde bu etki gösterilememifltir (33). Birçok çal flmada C vitamininden zengin g da al m - n n kanser riskini azaltt gösterilmifltir ancak, risk azalt m amaçl ek C vitamini tüketiminin kanser riskinde azalma sa lamad gösterilmifltir (34). Çeflitli çal flmalarda mineral ve beta-karoten, tokoferol gibi vitamin deste inin mide kanseri görülme s kl üzerine etkileri de erlendirilmifl, ancak hiçbir çal flmada vitamin deste inin olumlu bir etkisi oldu u gösterilememifltir. Havucun içinde de bulunan beta-karoten maddesinin fazla al nmas, sigara ba ml lar nda 134 Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
akci er kanseri riskini art rabilmektedir. Yap lan bir araflt rmada, sigara içenlere beta-karoten tableti verildi inde, ölüm oranlar n n artt tespit edilmifltir. Bu havucun tüketilmemesi anlam tafl maz aksine sigara içenlerin sigaray b rakmalar daha yaflamsald r. Havuç günlük g da al m içinde taze olarak yenilebilir (35). Su ve s v tüketiminin mesane kanseri riskinde azalma sa layabilece ine dair çal flmalar mevcuttur. Su ve s v tüketimi karsinojenleri dilüe ederek karsinojenlerin mesane epiteli ile temas n azaltarak bu etkiyi yaratabilir (36). Ayr ca, s v tüketiminin kolon kanseri riskini azaltt n gösteren çal flmalar vard r. Günde 8 bardak s v tüketimi önerilmektedir (37). KANSEROJEN BES NLER Alkol kanseri tetiklemektedir. Az miktarda bile olsa alkol kanserojen etki gösterir. Alkolün neden oldu u kanserler a z bofllu u, larenks, özefagus ve karaci er kanserleridir. Alkolün meme, kolon ve rektum kanserini art rd n gösteren kan tlar mevcuttur. Düzenli olarak bir kadehten fazla alkol tüketen kad nlarda meme kanseri riskinin artt gösterilmifltir. Alkolün meme kanseri riskini art r fl mekanizmas net olarak aç klanamam flt r ancak, artm fl risk hormonlar, özellikle östrojen miktar nda art fl, folat seviyesindeki azalma, alkol ve metabolitlerinin direkt etkisi ile iliflkili olabilir. Ayr - ca çal flmalar, tüketilen alkolün çeflidinden ziyade günlük tüketilen toplam alkol miktar n n önemini vurgulamaktad r. Alkol kullan m yan nda sigara içimi de varsa kanser riski, her biri için 5 kat iken, 25 kata ç kmaktad r (1). Ya l ve yafll hayvan etlerinde, tuzlanm fl veya tütsülenmifl ya da nitrit ve nitrat eklenmifl etlerde, salam, sosis, sucuk ve hamburger gibi haz r g dalarda kanser yap c kimyasallar daha çok birikti inden kanser oluflma riski daha fazlad r. Nitrat ve nitrozamin gibi maddeler, salam, sosis, konserve et ve bal k gibi besinlerde koruyucu katk maddesi olarak kullan l r. Ayr ca, tar mda kullan lan gübrelerdeki yüksek nitrat nedeniyle bitkisel besinler kirlenebilir. çme sular nda da nitrat bulunabilir. Çi ya da piflmifl besinler, uzun süre oda s - cakl nda bekletildi inde nitrat içeri i artar. Nitrat suda çabuk ve tamamen erir, bütün sulama sistemlerinde kolayca kullan l r. Bu özelli inden dolay yaprak ve damla sulama gübresi olarak da genifl miktarda kullan l r. Nitrat, nitrit ve daha sonra da kanserojen bir madde olan nitrozamine dönüflür. Lastik, metal ve pestisid üretiminde ara bileflik ve/veya yan ürün olarak ortaya ç kabilir. Nitritin kendisi zarars zd r, fakat asit varl nda nitrit nitrozamine dönüflür; neredeyse bütün g dalar n baz proteinlere sahip olmas ve bunlar n asitli mide ortam ndan geçmek zorunda oldu u gerçe i düflünüldü ünde vücutta nitrozaminin oluflmas kaç n lmazd r. Asitli ortamlar nitrozamin oluflumuna katk da bulunurken C vitamini ise nitrit ile reaksiyon vermekte ve nitrozamin oluflumunu engellemektedir (1,21-24). Aflatoksinler yer f st, kuru baklagiller, ya l tohumlar ve tah llarda bulunur ve hepatoselüler kanser için tetikleyicidir. Aflatoksinler içinde Türkiye de en önemli olan okratoksin ve patulindir. Besinlerin nem oran düflük, kuru ve hava alan depolarda saklanmas yla aflatoksin oluflumu önlenebilir. Türkiye de zaman içerisinde koflullar n iyilefltirilerek aflatoksin oranlar nda azalma oldu u gösterilmifltir (38). Besinlerin nem oran düflük, kuru ve hava alan depolarda saklanmas yla aflatoksin oluflumu önlenebilir. fieker ve tuz fazla miktarda tüketiminden kaç n lmas gereken iki temel g dad r. Fazla miktarda fleker tüketimi obeziteye neden olarak ve insülin seviyesinde art fla yol açarak indirekt olarak kanser riskini art rmaktad r. Fazla miktarda tuz tüketimi ise özellikle mide kanseri riskini art rmaktad r (1). SALTurk çal flmas - na göre Türkiye de günlük tuz tüketimi kad nlarda 16.8 g/gün, erkeklerde 19.3 g/gündür. Çin usulü afl r tuzlanm fl bal n fazla tüketilmesi, çocuklar dahil her yafl grubunda nazofarenks kanseri riskini ve yetiflkinlerde mide kanseri riskini art rmaktad r (1). YANLIfi B L NEN D ER UNSURLAR Obezite kanseri art ran bir etmendir. Zarars z oldu- u, kolesterol içermedi i söylenen ya l g dalar n (zeytinya veya kuru yemifl de dahil olmak üzere) çok miktarda al nmas n n obeziteye yol açabilece i unutulmamal d r. Fazla kalori al nmas ve obezite endometriyum, pankreas, safra yollar, kolon, renal hücreli kanser ve postmenopozal meme kanseri riskini art rmaktad r (20,39). Yüksek dozda sakarin kullan m mesanede birikip s - çanlarda mesane tafl oluflumunda art fla ve mesane kanseri riskinde art fla yol açabilir. Ancak insanda böyle bir etki gösterilememifltir. Sakarin Amerika Birleflik Devletleri (ABD) nde karsinojenler listesinden ç kar lm flt r. Yine bir yapay tatland r c olan aspartam ve kanser riskinde art fl aras nda iliflki gösterilememifltir (1). Akad Geriatri 2009; 1: 132-138 135
Normal metabolizmada yer alan oksidasyon dokular hasara u ratabilir, bu nedenle antioksidan özelli i olan g dalar n kanserden koruyucu özellikleri oldu u düflünülebilir. Ancak antioksidan özelli i olan domates, brokoli ve lahana gibi g dalar n tüketilmesinin kanserden korudu una dair veriler yeterli de ildir (1,40). Geneti i de ifltirilmifl g dalar n, kanser riskini art rd na dair bilimsel bir bulgu yoktur. Kahve tüketiminin kansere neden oldu u ve yeflil çay n kanserden korudu una dair bilimsel bir bulgu yoktur (41). Haz r g dalardaki katk maddelerinin, uygun oranlarda kald takdirde kanser yap c etkisi mevcut de ildir (1). Hiçbir vitamin uygulamas n n sa l kl bireylerde kanserden koruyucu etkisi gösterilmemifltir. Unutulmamal d r ki yüksek riskli bireylerde yap lan kemoprevansiyon çal flmalar n n ön sonuçlar n n sa l kl insanlara genellenmesi söz konusu de ildir (1). Kanser hastalar na bolca soya ürünü tüketilmesi yönündeki tavsiyeler do ru de ildir. Çünkü, soyan n içindeki östrojen hormonuna benzer etkideki maddeler, yüksek dozda al nd nda östrojene ba l geliflebilen meme ve endometriyum kanserlerine yol açabilir (42). Halk aras nda sözde ölümsüzlük mantar olarak da bilinen Ganoderma Lucidum (Reishi), kanser tedavisi alan hastalarda ciddi sorunlara yol açabilir. Ganoderma Lucidum, içinde bir nevi kad nl k hormonu ve teratojen (ceninler üzerinde kanser yap c etki) olan dietilstilbestrol maddesini içerdi i için önceleri prostat kanserinde kullan lm fl ancak, sonradan ilaç olarak kullan lmas 2002 y l nda Food and Drug Administration (FDA) taraf ndan yasaklanm fl ve piyasadan kald r lm fl olan PC-SPES in sekiz bitki kar fl m ndan biridir. Reishi kullan m na ba l karaci er yetmezli i ve arkas ndan ölümle sonuçlanan olgular t bbi literatürde bildirilmifl olup, bas nda geçti i flekliyle Reishi nin yan etkisinin olmad bilgisi kesinlikle yanl flt r. S k görülen yan etkileri bulant ve kusma (kemoterapi alanlarda önemli bir sorundur) ve fare zehiri diye de bilinen varfarin benzeri etkiyle kanamaya yol açmas d r. Tedaviyle iliflkili en önemli sorunlardan bir di eri de bu mantar n, daha önceden greyfurt suyunda da tan mland flekilde karaci er sitokrom enzimleri üzerinden etki ederek, kemoterapi veya beraberinde kullan lan bulant önleyici ilaçlar n etkilerinin azalmas na neden olmas - d r. Bulant ve kusmaya yol açmas, kanama yan etkisi, kemoterapi ve di er ilaçlar n etkilerini azaltma sorunlar yüzünden özellikle kemoterapi ile beraber kullan lmas, kemoterapiden önce ve/veya sonra al nmas kesinlikle sak ncal d r (43). Zararl organizmalar engellemek, kontrol alt na almak ya da zararlar n azaltmak için kullan lan madde ya da maddeleri içeren kar fl mlar n (pestisid) kullan m tüm dünyada oldu u gibi Türkiye de de kontrol alt ndad r. Tüketilen maddenin üzerindeki pestisid kal nt lar - n n bertaraf edilmesi için uygun hijyenik önlemler yeterlidir. En önemli risk pestisidi uygulayan kiflinin (ülkemizde çiftçi veya yetifltirici) kendisine ve çevresindeki kiflilere olmaktad r. Pestisidlere maruziyetin kanser d fl zehirleyici özellikleri daha önemlidir ve bu etkiler küçük çocuklarda ve bebeklerde daha a r seyreder, çünkü bu pestisidleri vücuttan atacak enzimler henüz yetersizdir veya oluflmam flt r (1). ABD, Belçika ve Tayvan n belli bölgelerinde yeryüzünün derin katmanlar ndan içme suyuna kar flan arseni in uzun süre tüketilmesinin kanser yap c etkileri tan mlanm flt r. Sudaki arsenik oran mevsimsel nedenler ve özellikle deprem gibi do al afetler sonucunda artabilir. Türkiye deki içme suyunda arsenik düzeylerine ait bilgiler yetersizdir. G dalardaki arsenik miktar düflüktür. Bal klarda ve deniz mahsullerindeki arsenik miktar yüksek olabilir, ancak genelde buradaki arsenik zarars z olan arseni in organik formudur. Arseni e maruz kalma, arsenikle çal flan kiflilerde, önemli miktarda flarap içen kiflilerde, ahflap içeren evlerde yaflayan kiflilerde ve geçmiflte arsenik içeren pestisid kullan lan çiftliklerde yaflayan kiflilerde olabilmektedir (44). SONUÇ Kanserden korunmak için tek ve geçerli beslenme önerisi: Günde en az 5 porsiyon meyve ve sebze içeren, ya dan düflük, lifçe yüksek diyet tüketilmeli ve k rm z et haftada birden fazla yenmemelidir fleklindedir. Bu cümleye bir kelime eklemek veya ç karmak bilimsel olarak do ru de ildir. 136 Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
KAYNAKLAR 1. Kushi LH, Byers T, Doyle C, Bandera EV, McCullough M, McTiernan A, et al. American Cancer Society 2006 Nutrition and Physical Activity Guidelines Advisory Committee. American Cancer Society guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: Reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity. CA Cancer J Clin 2006; 56: 254-81. 2. Czene K, Lichtenstein P, Hemminki K. Environmental and heritable causes of cancer among 9.6 million individuals in the Swedish Family-Cancer Database. Int J Cancer 2002; 99: 260-6. 3. Anand P, Kunnumakara AB, Sundaram C, Harikumar KB, Tharakan ST, Lai OS, et al. Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes. Pharmaceutical Res 2008; 25: 2097-116. 4. Boffetta P, Nyberg F. Contribution of environmental factors to cancer risk. Br Med Bull 2003; 68: 71-94. 5. Irigaray P, Newby JA, Clapp R, Hardell L, Howard V, Montagnier L, et al. Lifestyle-related factors and environmental agents causing cancer: An overview. Biomed Pharmacother 2007; 61: 640-58. 6. Tokgozoglu L, Kaya B. Atherosclerotic vascular disease and risk factors in Turkey-from past to present. J Atheroscler Thromb 2008; 15: 286-91. 7. Onat A, Keles I, Cetinkaya A. Prevalence of all cause and coronary mortality in Turkish adults as assessed by 10 year followup data of the Turkish adult risk factor study. Arch Turk Soc Cardiol 2001; 29: 8-19. 8. Vainio H, Kaaks R, Bianchini F. Weight control and physical activity in cancer prevention: International evaluation of the evidence. Eur J Cancer Prev 2002; (Suppl 2): S94-S100. 9. Calle EE, Rodriguez C, Walker-Thurmond K, Thun MJ. Overweight, obesity, and mortality from cancer in prospectively studied cohort of US adults. N Engl J Med 2003; 348: 1625-38. 10. Berrington de Gonzalez A, Sweetland S, Spencer E. A metaanalysis of obesity and the risk of pancreatic cancer. Br J Cancer 2003; 89: 519-23. 11. Patel AV, Rodriguez C, Bernstein L, Chao A, Thun MJ, Calle EE. Obesity, recreational physical activity, and risk of pancreatic cancer in a large US cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 14: 459-66. 12. Lindblad M, Rodriguez LA, Lagergren J. Body mass, tobacco and alcohol and risk of esophageal, gastric cardia, and gastric non-cardia adenocarcinoma among men and women in a nested case-control study. Cancer Causes Control 2005; 16: 285-94. 13. Amling CL, Riffenburgh RH, Sun L, Moul JW, Lance RS, Kusuda L, et al. Pathologic variables and recurrence rates as related to obesity and race in men with prostate cancer undergoing radical prostatectomy. J Clin Oncol 2004; 22: 439-45. 14. Freedland SJ, Terris MK, Platz EA, Presti JC Jr. Body mass index as a predictor of prostate cancer: Development versus detection on biopsy. Urology 2005; 66: 108-13. 15. Amling CL. Relationship between obesity and prostate cancer. Curr Opin Urol 2005; 15: 167-71. 16. Dietary Guidelines for Americans, 2005 [Stock number 001-000-04719-1]. Washington, DC: US Government Printing Office, US Department of Health and Human Services, US Department of Agriculture; 2005. Available from: www.healthierus. gov/dietaryguidelines 17. Nestle M. Increasing portion sizes in American diets: More calories, more obesity. J Am Diet Assoc 2003; 103: 39-40. 18. Rolls BJ, Drewnowski A, Ledikwe JH. Changing the energy density of the diet as a strategy for weight management. J Am Diet Assoc 2005; 105: 98-103. 19. Wing RR, Hamman RF, Bray GA, Delahanty L, Edelstein SL, Hill JO, et al. Achieving weight and activity goals among diabetes prevention program lifestyle participants. Obes Res 2004; 12: 1426-34. 20. Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Bodymass index and incidence of cancer: A systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet 2008; 371: 569-78. 21. Sandhu MS, White IR, McPherson K. Systematic review of the prospective cohort studies on meat consumption and colorectal cancer risk: A meta-analytical approach. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2001; 10: 439-46. 22. Norat T, Riboli E. Meat consumption and colorectal cancer: A review of epidemiologic evidence. Nutr Rev 2001; 59: 37-47. 23. Norat T, Lukanova A, Ferrari P, Riboli E. Meat consumption and colorectal cancer risk: Dose response meta-analysis of epidemiological studies. Int J Cancer 2002; 98: 241-56. 24. Rodriguez C, McCullough ML, Mondul AM, Jacobs EJ, Chao A, Patel AV. Meat consumption among black and white men and risk of prostate cancer in the Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2006; 15: 211-6. 25. Kolonel LN. Fat, meat, and prostate cancer. Epidemiol Rev 2001; 23: 72-81. 26. Cross AJ, Sinha R. Meat-related mutagens/carcinogens in the etiology of colorectal cancer. Environ Mol Mutagen 2004; 44: 44-55. 27. Fruits and Vegetables. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, 2003: 8. 28. Tohill BC, Seymour J, Serdula M, Kettel-Khan L, Rolls BJ. What epidemiologic studies tell us about the relationship between fruit and vegetable consumption and body weight. Nutr Rev 2004; 62: 365-74. 29. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz GA, Hunter DJ, Fuchs C, Rosner BA, et al. Multivitamin use, folate, and colon cancer in women in the Nurses' Health Study. Ann Intern Med 1998; 129: 517-24. 30. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz G, Rimm EB, Willett WC. Relationship of diet to risk of colorectal adenoma in men. J Natl Cancer Inst 1992; 84: 91-8. 31. Wu K, Willett WC, Fuchs CS, Colditz GA, Giovannucci EL. Calcium intake and risk of colon cancer in women and men. J Natl Cancer Inst 2002; 94: 437-46. Akad Geriatri 2009; 1: 132-138 137
32. De Palo G, Camerini T, Marubini E, Costa A, Formelli F, De Yecchio M, et al. Chemoprevention trial of contralateral breast cancer with fenretinide. Rationale, design, methodology, organization, data management, statistics and accrual. Tumori 1997; 83: 884-94. 33. [No authors listed]. The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers. The AlphaTocopherol, Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med 1994; 330: 1029-35. 34. Fruits and Vegetables. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, 2003: 8. 35. Blot WJ, Li JY, Taylor PR, Guo W, Dawsey S, Wang GQ, et al. Nutrition intervention trials in Linxian, China: Supplementation with specific vitamin/mineral combinations, cancer incidence, and disease-specific mortality in the general population. J Natl Cancer Inst 1993; 85: 1483-91. 36. Michaud DS, Spiegelman D, Clinton SK, Rimm EB, Curhan GC, Willett WC, et al. Fluid intake and the risk of bladder cancer in men. N Engl J Med 1999; 340: 1390-7. 37. Shannon J, White E, Shattuck AL, Potter JD. Relationship of food groups and water intake to colon cancer risk. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1996; 5: 495-502. 38. Aksoy U, Eltem R, Meyvaci KB, Altindisli A, Karabat S. Five-year survey of ochratoxin A in processed sultanas from Turkey. Food Addit Contam 2007; 24: 292-6. 39. Renehan AG, Roberts DL, Dive C. Obesity and cancer: Pathophysiological and biological mechanisms. Arch Physiol Biochem 2008; 114: 71-83. 40. Meyskens FL Jr, Szabo E. Diet and cancer: The disconnect between epidemiology and randomized clinical trials. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 14: 1366-9. 41. Tavani A, La Vecchia C. Coffee and cancer: A review of epidemiological studies, 1990-1999. Eur J Cancer Prev 2000; 9: 241-56. 42. Petrakis NL, Barnes S, King EB, Lowenstein J, Wiencke J, Lee MM, et al. Stimulatory influence of soy protein isolate on breast secretion in pre and postmenopausal women. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1996; 5: 785-94. 43. Gill SK, Rieder MJ. Toxicity of a traditional Chinese medicine, Ganoderma lucidum, in children with cancer. Can J Clin Pharmacol 2008; 15: 275-85. 44. Celik I, Gallicchio L, Boyd K, Lam TK, Matanoski G, Tao X, et al. Arsenic in drinking water and lung cancer: A systematic review. Environ Res 2008; 108: 48-55. 138 Akad Geriatri 2009; 1: 132-138