Eğitsel Davranışsal Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Pınar ŞAFAK
Kavramlar Zedelenme: Yetersizlik: Özür:
Ölçme: Değerlendirme: Ölçüt: Bağıl (Norm Bağımlı) Değerlendirme: Mutlak (Ölçüt Bağımlı) Değerlendirme:
Doğrudan Ölçme: Dolaylı Ölçme:
Yetersizliğin Değerlendirilmesi
Özrün Değerlendirilmesi
Etiketleme Damgalama Tanılama: Eğitsel Tanılama:
Kesinlikle öğrenmeyle sonuçlanır mı? Eğitim: Her yaşta, her yerde ve her zaman olabilir ve sonuçlarına öğrenmeyle sonuçlandı mı diye bakılmaz. Öğretim: Öğretim işi okulda ya da formal eğitim ortamında planlı olarak yapılır ve öğrenmeyle sonuçlanması beklenir. Öğretme: Formal olmayan ortamlarda ve plansız olarak yapılır. Kesinlikle öğrenmeyle sonuçlandığı söylenemez.
Davranış: Organizmanın doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen her türlü hareketine davranış denir. Okullarda 2 türlü davranışla ilgilenilir: Daha önce hiç yapmadığı (repertuarında olmayan) yeni davranış kazandırma, Daha önce edinmiş olduğu bir davranışı yeni bir içerik içinde ve daha değişik biçimde yapmasını sağlama.
Öğrenme Yaşantı ürünüdür. Kalıcı izli istendik davranış değişikliği. Öğrenme doğrudan gözlenemeyip, davranıştaki değişiklik gözlenerek anlaşılır. Örnek Öğrenme her yerde gerçekleşebilir.
Öğretim Programı 1. Öğrencinin yapabildikleri nelerdir? 2. Öğrenciye yapabildiklerine dayalı olarak kazandırılması gereken davranışlar nelerdir? 3. Öğrencide belirlenen davranışları gerçekleştirmesi için öğretim süreçleri nasıl oluşturulmalıdır? 4. Amaçların gerçekleşmesi açısından öğretim sürecinin etkililiği nasıldır? 5. Öğretim sürecinin etkililiğine göre öğretim programının öğelerinde ne gibi değişiklikler yapılmalıdır?
Öğretim Programının Öğeleri Amaç İçerik Öğretim Süreci Değerlendirme
Değerlendirme Öğretim programı etkili mi? Öğrencinin düzeyine uygun mu?
Değerlendirme Türleri 1. Tanılama-Yerleştirmeye yönelik değerlendirme: Performans Düzeyi Belirleme Bu değerlendirme iki amaçla yapılır: a. Ön koşul niteliğindeki giriş davranışlarını belirleme, Kazandırmak istenen davranışlara önceden sahip olup olmadığını belirleme (İsim, İsim çeşitleri).
Değerlendirme Türleri 2. Biçimlendirme-Yetiştirmeye yönelik değerlendirme. İlerlemeleri belirlemeye yöneliktir. Öğretim devam ederken yapılır.
Değerlendirme Türleri 3. Değer Biçmeye yönelik sonuç değerlendirmesi Programın öngördüğü amaçlara ulaşıp ulaşmadığını değerlendirme, Öğrenci, öğretmen ve programa ilişkin yargıya varma, Not verme, gelecek başarısını yordama, Gelecek için başlangıç noktasını saptama, Öğretmen yeterliliği, Öğretimin etkililiği, Farklı öğrenci gruplarının başarılarını karşılaştırma.
Değerlendirme, Bir ölçme sonucunu bir ölçütle karşılaştırarak bir değer yargısına varmak demektir. Değerlendirme sonucu hatasız olması; Ölçme sonucunun, Ölçütün ve Ölçme sonucuyla ölçütün karşılaştırılması demek olan değerlendirmenin hatasız olmasına bağlıdır.
Ölçme ve Değerlendirme Ölçme ve Değerlendirme öğretimi tamamlayan bir süreçtir. Öğretme-öğrenme sürecinin eksiksiz tamamlanması için gereklidir.
Ölçme ve değerlendirme sürecinin aşamaları Ölçülecek değişkenin tanımlanması Uygun ölçme aracının belirlenmesi ve uygulanması Ölçme sonucunun elde edilmesi Değerlendirmenin yapılması
Ölçme ve değerlendirme arasındaki farklar Ölçme objektiftir- değerlendirme sübjektiftir.
Değerlendirmede temel ilkeler Amaçlar ilkesi Devamlılık ilkesi Genişlik-kapsamlılık ilkesi Kendi kendine değerlendirme ilkesi Bütünlük ilkesi Çeşitlilik ilkesi İşbirliği ilkesi Planlama ilkesi Bireysel farklılıklar ilkesi
Değerlendirme sürecinde olması gerekenler Değerlendirmeyi yapanın uzman olması gerekir. Öğrencinin en üst düzeyde katılımı sağlanmalıdır. Değerlendirmede eğer standartlaştırılmış testler uygulanacaksa uygulanan testin kültürden bağımsız olmasına, amaca uygun olmasına ve diğer özelliklerine dikkat edilmelidir.
Karşılaşılabilecek problemler Uygun ölçme aracı seçiminden kaynaklanan problemler, Ölçümü yapan kişiden kaynaklanan problemler, Değerlendirme yaklaşımından kaynaklanan problemler, Seçilen ölçme aracının özelliğinden kaynaklanan problemler, Ölçme aracının uygulama, puanlama ve yorumlanmasına ilişkin problemler.
Uygun araç seçimi Testin özellikleri Pratik ölçütler Uzunluğu Maliyeti Başka formlarının bulunması Ulaşma kolaylığı Uygulanmasına ilişkin bilgiler
Uygun araç seçimi Testin teknik özellikleri Uyarlama ve telif Testi kim seçecek
Test sonuçlarını etkileyen faktörler Çocukla ilgili etkenler Değerlendirmeci ve çocuk etkileşimi Testin kendisiyle ilgili faktörler
Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları Bazı teşhis testleri, Standardize edilmiş ya da edilmemiş başarı testleri, İlgi ve tutum ölçekleri, Devimsel becerilerin incelenmesinde kullanılan gözlem, araç ve yöntemleri.
Ölçme Aracının Özellikleri Ölçme hataları: Araçtan, Ölçme yönteminden, Ölçme yapan kişiden, Ölçülen özelliklerin niteliğinden, Ortamdan kaynaklanabilir. * Bir ölçme aracıyla ölçme yaparken elde edilen ölçü ile ölçülen özelliğin gerçek değeri arasındaki farka ölçme hatası denir.
Ölçme Hatalarının Kaynakları 1. Ölçen kişiden gelen hatalar 2. Ölçülen özellikten gelen hatalar 3. Ölçme aracından gelen hatalar 4. Ortamdan gelen hatalar 29
Ölçen Kişiden Gelen Hatalar Yaş Öğrenme durumu Herhangi bir bedensel özür Ruh hali O anki durumu 30
Ölçülen Özellikten Gelen Hatalar Ölçülen özelliğin tam olarak tanımının yapılmamış olması ölçülecek özelliğin tümünün ölçülemeyişi gibi özellikler ölçmede hataya neden olabilir 31
Ölçme Aracından Gelen Hatalar Kullanılan aracının basımından doğabilecek hatalar da ölçme hatalarına neden olabilir. Örneğin 100 cm değil de 98 cm olan bir metre ile yapılan ölçüm haliyle bize hatalı sonuçlar verecektir. 32
Sabit hata Hata Türleri Sistematik hata Tesadüfi hata 33
Hata Türleri Sabit Hatalar: Bir ölçmeden diğerine miktarı değişmeyen hatalara denir. Her ölçmede hata payı aynıdır. Kontrol edilebilir. Geçerliliği etkiler. Örnek: Bir sınavda herkese 10 puan fazla verilmesi, bir sorunun tüm sınıf tarafından cevapsız bırakılması, bir cetvelin 1 cm eksik ölçmesi 34
Hata Türleri Sistematik Hatalar: Ölçülen büyüklüğe, ölçmeciye veya ölçme koşullarına bağlı olarak miktarı değişen hatalardır. Yanlılık adı da verilir. Kontrol edilebilir. Hatanın kaynağı bellidir. Geçerliliği etkiler. Örnek:Yazısı güzel olana fazla puan verilmesi, kızların fazla puan alması, ilk okunan kağıtlara az, daha sonra okunanlara gittikçe fazla puan verilmesi gibi. 35
Hata Türleri Tesadüfi Hatalar: Bu tür hatalarda, hataların hangi yönde geleceği belli olmaz. Böyle hatalar genellikle kaynakları iyi bilinmeyen hatalar olup ölçme sonuçlarına gelişigüzel karışırlar. Kontrol edilemezler. Güvenilirliği etkiler Örnek: Dikkatsizce okunup puanlanan ya da doğru okunduğu halde yanlış kayıt edilen notlar. Öğrenci kayıtlarına rastgele puan verilmesi. Öğrencinin sınavda hastalanması, motivasyonun düşmesi. 36
Güvenirlik-Geçerlik Testlerle ilgili olarak elde edilen ölçülerin gerçek değerlere ne derece yakın olduğu, yani bu ölçülere ne kadar hata karışmış olabileceğini bulma amacıyla yapılan çalışmalara güvenirlik ve geçerlik tahmini denir.
Güvenirlik Ölçme aracının neyi ölçüyorsa, onu kararlı bir şekilde ölçmesine denir. Bir değerin bağımsız ölçümler sonucunda kararlılık göstermesidir.
Güvenilirlik Ölçümlerin hatasızlık derecesi ya da gerçeği yansıtma derecesi olarak algılayabiliriz. Belli bir özellik, bir ölçme aracı ile değişik zamanlarda ölçüldüğü zaman aynı ya da hiç olmazsa yaklaşık olarak aynı ölçümleri vermelidir. Yani güvenilirlik, aracın ölçtüğü şeyi tutarlı bir biçimde ölçmesidir. 39
Güvenilirliğin üç özelliği: Duyarlılık: Hatası az olan ölçmedir. Hata azaldıkça ölçme daha duyarlı (hassas) olur. Ör: 25 soruluk bir test; 10 soruluk bir testten daha duyarlı sonuçlar verir. Soru sayısı arttıkça duyarlık artar. Ör: Bir cetvelin en küçük birimi, cm. yerine mm. olursa; daha hassas bir ölçme yapılır. Duyarlık; birimlerin büyüklüğü ile ilgilidir. Birimleri küçük olan ölçme aracı, büyük olandan daha duyarlıdır. 40
Güvenilirliğin üç özelliği: Tutarlılık: Aynı özelliğin farklı araçlarla ya da farklı kişiler tarafından ölçülmesi durumunda ölçme sonuçlarının benzer olmasına denir. Örnek: Bir masanın boyunun iki farklı metre ile ölçülmesi durumunda, iki ölçme sonucunun birbirine yakın olması, metrelerin birbirleriyle tutarlı ölçmeler yaptığını gösterir. 41
Güvenilirliğin üç özelliği: Kararlılık: Bir nitelik aynı araçla birden fazla ölçüldüğünde, birbirinden farklı olmayan sonuçlar çıkarsa, ölçme aracı kararlıdır. Örnek: Bir metre ile bir masanın uzunluğunu birden çok ölçtüğümüzde ölçme sonuçlarının birbirine yakın çıkması metrenin kararlı ölçmeler yaptığını gösterir. Soru: Eğitim ve psikolojideki ölçmelerde hata kaynakları; fiziksel ölçmelerdekinden daha fazla olmaktadır neden? 42
Güvenilirliği sağlama yöntemleri Test-tekrar test yöntemi: Bir testi aynı kişilere, benzer koşullarda iki ayrı zamanda uygulama ve iki uygulamadan elde edilen puanlar arası tutarlılık. Testin tekrarı için üç haftalık süre yeterlidir. 43
Güvenilirliği sağlama yöntemleri Eşdeğer (Paralel) formlar yöntemi: aynı davranışları aynı biçimde yoklayan iki ayrı test oluşturup, aynı kişilere benzer koşullarda uygulamadan elde edilen puanlar arası tutarlılık. Geliştirilen iki form aynı gruba aynı anda ya da kısa bir zaman aralığında uygulanır. 44
Güvenilirliği sağlama yöntemleri Testi yarılama (eşdeğer yarılar) yöntemi: test iki eş değer yarı bölünerek, testin iki yarısından elde edilen puanlar arası tutarlılık. Testin iki yarısı arasındaki tutarlılık araştırılır. Tek numaralı sorular bir yarı, çift numaralı sorular bir yarı oluşturur. Elde edilen iki yarı; iki ayrı testmiş gibi kabul edilip aralarındaki korelasyon hesaplanır. Bu yöntem, testin bir kez uygulanmasına dayandığından kullanışlıdır. 45
Güvenilirliği sağlama yöntemleri Kuder-Richardson yöntemi (KR-20, KR-21 formülleri: Cronbach Alpha (α) Katsayısı 46
Güvenilirliği sağlama yöntemleri Puanlayıcı güvenilirliği:yazılı, sözlü sınav gibi puanlaması subjektif olan araçlarda kullanılır. Cevap kağıtları birden çok puanlayıcı tarafından puanlanarak, arasındaki korelasyon hesaplanır. 47
Eğitimde kullanılan ölçme araçlarının güvenirliğini arttırma 1. Soru sayısını arttırma, 2. Soruları açık ve anlaşılır olması, 3. Her sorunun cevaplanması, 4. Sınav süresi, 5. Soruların sınava girecek grubun yarısı tarafından doğru cevaplanabilecek güçlükte olması, 6. Objektif puanlama, 7. Ölçme işleminde yapılacak dikkatsizlik 8. Duyarlığı yüksek araç ve yöntem kullanma, 9. Ölçme sonuçlarının duyarlı kaydedilmesi.
Güvenirliği etkileyen diğer etmenler 1. Uygulama Koşulları, 2. Bireyin Sürekli ve Genel Özellikleri, 3. Bireyin Sürekli ve Özel Özellikleri, 4. Bireyin Geçici ve Genel Özellikleri, 5. Bireyin Geçici ve Özel Özellikleri,
Geçerlik Ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan ölçmesi. Bir ölçek, ölçmek istediği şeyi gerçekten ölçtüğü takdirde geçerli demektir
Örneğin; Ağırlık ölçmek için geliştirilen terazi, manavlarda sebze ve meyve ağırlıklarını ölçmeye hizmet eder. Fakat bir odanın sıcaklığını ölçmeye hizmet etmez. O halde terazi ağırlık ölçmede geçerli, sıcaklık ölçmede geçerli değil denilir. Uzunluğun adım yerine metre ile ölçülmesi daha doğrudur. Uzunluk ölçülmesinde metre kullanılır.
Geçerlikte aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir 1. Geçerlik ölçü aracına ilişkin bir nitelik olmayıp aksine aracın verdiği sonuçlara ilişkindir. 2. Geçerlik bir seviye-derece gösterir. Bir aracın geçerliği vardır ya da yoktur demek uygun olmaz. Bir testin-ölçme aracının sonuçlarının geçerliğidüzeyi düşüktür denmesi daha doğru olur. 3. Geçerlik düzeyi bir amaca ilişkindir. Bir ölçme aracı hangi maksat için geliştirilmişse onun için kullanılabilir. Her maksat için kullanılamaz. Bir ölçme aracı muhakeme yeteneğini ölçmek için hazırlanmışsa, ancak muhakeme yeteneğini ölçmek için kullanılmalıdır.
Geçerlilik, bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir. Bir testin geçerliği, tam olarak yalnızca testin kendisiyle belirlenemez. 0 testin kullanılış maksadına, uygulandığı gruba, uygulanma ve puanlanma biçimine de bağlıdır.
Geçerlilik Türleri Kapsam Geçerliliği Yapı Geçerliliği Görünüş Geçerliliği Sonuç Geçerliliği Ölçüt Geçerliliği Uygunluk Geçerliliği Yordama Geçerliliği
Geçerliliği Etkileyen Faktörler Güvenilirlik, geçerlik için bir önkoşuldur. Güvenilirlik düşükse geçerlilikte düşüktür. Güvenilirliğin sağlanmış olması; geçerliliğin de sağlandığı anlamına gelmez. Soru sayısının artması, Sabit ve sistematik hatalar geçerliliği düşürür Maddelerin, ölçmek istenen değişkeni ölçmesi geçerliliği arttırır. Soruların, bilenle bilmeyeni ayırt etmesi geçerliliği attırır. Sınavın uygulanma koşulları (gürültülü, karanlık, soğuk ya da sıcak, verilen süre, soruların önceden edinilmesi) geçerliliği düşürür. 55
Ölçme sonuçlarının geçerliliğini arttırma 1. Her soru, ölçülmek istenen davranışlardan en az birini yoklamalı, 2. Soru testte yer alan bilgi ve becerilere sahip öğrencilerin cevaplandıracağı sahip olmayanların cevaplandıramayacağı nitelikte olmalı, 3. Öğretilen konudaki tüm bilgi ve becerileri kapsamalı, 4. Güçlüğü ortalama %50 olmalı, 5. Güvenirliği arttıran etmenler geçerliği de arttırır ve 6. Çeşitli nedenler.
Güvenirlik Ve Geçerlilik İlişkisi Bir testin güvenirliği arttırıldığı oranda geçerlik katsayısı da artış gösterir, ancak bu artış güvenirlik katsayısı kadar olmaz. Hata kaynakları kontrol edildiği oranda güvenilirlik artış gösterir Bu durum geçerlik için aynı oranda etkili olmaz.
Güvenilirlik ve Geçerlilik arasındaki ilişki Bir test eğer geçerliyse zaten güvenilirdir Güvenilir bir test geçerli olmayabilir Testin güvenilirliği, geçerliliğini sınırlar Güvenilirlik ve Geçerlilik bir derecedir, varlık ya da yokluk durumu değildir Test istenen özelliği ölçüyorsa, hatalardan arınık ölçüyor demektir. Güvenilirliği yüksek bir matematik testi, fen bilgisini ölçmek için geçerli değildir. Güvenilirliği 0.90 olan bir test, 0.10 kadar tesadüfi hata barındırır. Bu hatadan dolayı geçerlilik sınırlı olur. Bir testin güvenilirliği ve geçerliliği yok/var yerine, düşüktür/yüksektir denir. Yapısal Nitelikler 58
GERÇEK HİPOTETİK Değerlendirmenin Kaynaklandığı Esaslar İÇTE DIŞTA Psikodimak yaklaşım Bilişsel yaklaşım Toplumsal roller Kültür etkisi Sosyal çevre Toplumun beklentisi Biyofiziksel, biyokimyasal yaklaşım Kalıtım Edimsel şartlanma Klasik şartlanma