HANTZSCH TEPKİMESİNİN ÜRE SAPTANMASINA UYGULANMASI Fatma AYDIN* ve H. Nursevin ÖZTOP** ^Cumhuriyet Üniversitesi Müh. Fak Çevre Mäh. Böl. Sivas - TÜRKİYE **Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Ed. Fak. Kimya Böl. Sivas - TÜRKİYE DETERMINATION OF UREA BY HANTZSCH REACTION SUMMARY Urea is converted ammonia with urease enzyme by analaysing potentiometric and spectrophotometric methods. Kjeldahl is the oldest method whereas Nesslsrization Is the oftenest method of determination ammonia. In this study ; Hantzsch reaction has been expiated to developed a new spectrophotometric method for the determination of nitrogen in the standart solution o f urea and blood serum. The results have been observed that experimental values of urea-nitrogen are suitable for values of the Nesslerization method and theoriticai results. ÖZET Üre, (ireaz enzimiyle amonyağa çevrilerek potansiyometrik veya spektrofotometrik olarak anaiizienebilmektedir. Amonyak saptanmasında bilinen en eski yöntem Kjeldahl yöntemidir. En yaygm olarak kullanılan yöntem ise Nesslerizasyon yöntemidir. Bu çalışmada ; Hantzsch tepkimesi, standart Qre çözeltileri ve kan serumundaki azotun saptanması için yeni bir spektrofotometrik yöntemin geliştirilmesinde kullanılmıştır. Sonuçlar, deneysel değerlerle kuramsal değerlerin ve Nesslerizasyon yöntemi değerlerinin uyumlu olduğunu göstermiştir. giriş Amonyağın /?-ketoester ve aldehitle tepkimesi sonucu 1,4- dihidropridin türevi oluşturan Hantzsch tepkimesi, değişik kaynaklardan elde edilen amonyağın nicel olarak saptanmasında kullanılmaktadır (1). H rj jn Şekil-1. Hantzsch Tepkimesi H 267
Amino asitlerin yıkımı sonucu oluşan ve insanlar için toksik olan amonyak, üreye çevrilerek vücuttan atılır. Kandaki üre düzeyindeki artış bazı önemli hastalıkların belirtisidir. Bu nedenle serumdaki üre düzeyinin saptanması oldukça önemlidir (2). Bu amaçla kullanılan pek çok yöntem bulunmaktadır. Ancak çalışma örneği miktarının azlığı yöntem seçiminde spektrofotometrik yöntemi yaygın kullanılır hale getirmiştir. Bu çalışmada ; en yaygm olarak kullanılan Nesslerizasyon yöntemine (3), çalışma süresi ve reaktif hazırlanması yönünden alternatif bir yöntem olarak Hantzsch tepkimesi seçilip üre azotu analizine uyarlanmıştır. DENEL BÖLÜM Kullanılan Çözeltiler: 1. Standart amonyum sülfat çözeltisi (20 mg/100 ml) 2. Stok Üre çözeltisi ( 0.857 g/100 ml) 3. Standart üre çözeltisi ( 4 ml stok üre çözeltisinden alınarak 50 ml *ye seyreltildi) 4. Üreaz çözeltisi (670 ml gliserin + 330 ml su + 10 g üre) 5. Trikloroasetik asit çözeltisi ( %20 w/v) 6. Sodyum asetat çözeltisi (41 g /500 ml) 7. Reaktif çözelti (15 ml formaldehit, 7.8 ml asetilaseton /100 ml) Çalışma grafiğinin hazırlanması: Değişik derişimlerde standart amonyum sülfat çözeltileri 25 mllik balon jojelere alınarak üzerlerine 3 ml sodyum asetat, 4 ml reaktif çözelti eklendi. 95 C'ta su banyosunda 15 dk bekletildi. Soğutulan örneklerin hacmi damıtık su ile 25 muye tamamlandı. 412 nm dalga boyunda spektrofotometrede soğurumu ölçüldü. Değişik derişimlerdeki üre standartlarına ve kan serumu örneklerine yeteri kadar üreaz çözeltisi eklenerek oda sıcaklığında 15 dk bekletildi. Üzerine trikloroasetik asit çözeltisi eklenerek proteinlerin çöktürülmesîne kadar santrifüjlendi. Üst sıvıdan alman örneklere standart çalışma işlemleri yapıldı. TARTIŞMA VE SONUÇLAR Standart amonyum sülfat çözeltilerinden elde edilen verilerle çizilen soğurum grafiği şekil-2 de gösterildi. Üre çözeltilerindeki ve serumlardaki azot miktarları; standart grafik yardımıyla belirlenip, seyrelmeden ileri gelen 2.73 faktörüyle çarpılarak bulundu. Kuramsal olarak hesaplanan ve deneysel olarak bulunan üre-azotu düzeyleri çizelge-1 de gösterildi. Serum üre-azotu düzeyleri ise çizelge-2 de verildi. 268
man/loom! Şekil-2: Standart çalışma grafiği Çizelge-1: Kuramsal ve Deneysel Üre-azotu Düzeyleri Örnek Kuramsal Deneysel Kuramsal Deneysel No Üre (%mg) Üre (%mg.) Azot(%mg) Azot (%mg) 1 5 4.8 2,33 2.24 2 10 10.5 4.66 4.90 3 15 14.2 7.00 6.62 4 25 24.5 11.66 11.43 5 50 52.7 24*60 24.60 6 75 73.2 35.10 34.20 7 100 99.0 46.80 46.20 8 125 126.0 58.50 58.80 9 150 151.0 70.20 70.50 10 200 197.0 93.60 92.50 269
Çizelge-2: Serumlardaki Üre-azotu Düzeyleri Üre-azotu ( %mg) Örnek Nesslerîzasyon Yeni Yöntem No Yöntemi 1 20 19.9 2 12 11.0 3 15 15.0 4 48 48.0 5 92 93.0 6 13 13.0 7 17 16.9 8 10 10.0 9 30 28.0 10 28 27.0 11 12 13.0 12 14 16.0 13 16 15.4 14 18 19.0 15 8 8.0 16 65 67.0 17 18 20.0 18 68 68.0 19 16 15.0 20 123 122.0 Hantzsch tepkimesiyle amonyağın nicel tayininde reaktiflerin hazırlandı ve deneylerin yapılışı kısa sürede gerçekleşmektedir. Tepkime sonucu oluşan renkli ürün oldukça karahdır. Nesslerîzasyon yönteminde amonyum sülfat ile hazırlanan standart çözeltiden oluşan üründe ise çökme sorunu ortaya çıkmaktadır. Çalışmalarımızda çizelgelerden görüldüğü gibi kuramsal ve deneysel değerler uygunluk göstermiştir. Ayrıca serum Üre-azotu düzeyleri Nesslerîzasyon yöntemi sonuçlarıyla uyumludur. Hantzsch tepkimesi reaktiflerinden olan asetilaseton-formaîdehit çözeltisinin kullanıldığı spektrofotometrik yöntemdeki ürünün karalı olması nedeniyle üre analizine uyarladığımız bu yöntem serum ve diğer üre kaynaklarına kolaylıkla uygulanabilir. 270
KAYNAKLAR 1. M. B. Devani, C. J. Shishoo, A, S. Shah, N. B. Suhagia, Spectrophotometric Method for Microdetermination o f Nitrogen in Kjeldahl Digest", J. Assoc. Off. Anal. Chem. 72 6 (1989)953-956. 2. A White, Principles o f Biochemistry, M e Graw Hill, London (1985) 615-619. 3. K. Özkan, Klinik Biyokimya Labaratuar Elkitabi, Seyhan Mat.Bursa, 212-217