T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP VAKIF AB DELER NDEN TÜRK VAKIF HAT SANATLARI MÜZES NE GET R LEN ESERLER Dr. Zübeyde Cihan ÖZSAYINER stanbul Süleymaniye de do du. stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk slam Sanat Tarihi Bölümü nden mezun oldu. Ayn bölümde yüksek lisans ve doktora yapt. 1983 y l ndan beri Vak flar Genel Müdürlü ü ne ba l Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürü olarak görev yapmaktad r. Bir çok milli ve uluslararas kongrelere kat lm flt r. Antik Dekor, Art Dekor, lgi, Antika, Sanat Tarihi Araflt rmalar, Vak flar Kültür ve Sanat Dergilerinde makaleleri yay nlanm flt r. Türk Vak f Hat Sanatlar Müsesi nde Bulunan Bezemeli Kur an- Kerimler isimli kitab bulunmaktad r. (1999) 282
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X Son zamanlarda artan eski eser h rs zl klar ndan dolay, stanbul ili içinde ve d fl nda ( Bursa, Konya, Beyflehir, Aksaray vs.) bulunan tarihi de ere haiz, müzelik tafl n r Vak f eserleri, sanat tarihçilerinden oluflan komisyon marifeti ile, emniyet tedbirleri alt nda, foto rafl Eski Eser Envanter Fiflleri yap larak, 1974 tarih ve 14931 say l Resmi Gazetenin, Mazbut ve Mülhak Vak f Cami ve Mescitlerdeki Teberrükat Eflyas Hakk ndaki Teberrükat Yönetmeli i nin 23. maddesinde yer alan : Vak flar Genel Müdürlü ünce lüzumlu görülen tarihi ve bedii de eri haiz eflya, vak flar müzesine konulmak amac yla, bulundu u cami veya mescitten, yerine vakf n flart ve gayesi göz önünde bulundurularak, yenisi koyulmak sureti ile, ilgili Müftülü ün bilgisi dahilinde al nabilir hükmü çerçevesinde, bulunduklar yap lardan ( cami, türbelerden ) Vak flar Genel Müdürlü üne ba l, stanbul da bulunan Vak f Müzelerine ( Hal, Türk nflaat ve Sanat Eserleri, Türk Vak f Hat Sanatlar Müzeleri ) intikal ettirilerek, teflhir edilmektedir. Bu araflt rmada, stanbul Bayezit Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesi Müdürlü ünde bulunan, Eyüp Camisi, Eyüp Sultan, Zal Mahmud Pafla, fiah Sultan Türbelerine Vakfedilmifl, 6 adet yazma Kuran- Kerim, 1 adet Kuran- Kerim Cüzü ile, 1 adet hat levhas, sanat tarihi disiplini içinde tan t lmaya çal fl lacakt r. 283 1. Hat Levhas Envanter numaras 496 olan, 407x 105 cm ebad ndaki hat levhas,!9. yüzy lda Sultan Mahmut II ( 1785-1839 ) 496 Hat levhas taraf ndan, koyu yeflil renkli tahta zemine sar yald z ile, celi sülüs hat kullan larak, malakari tekni inde yaz lm fl olup, Her yönü ile Allah bize kafidir. Vekillerinde en iyisidir. lah olarak ilahlar n en iyisidir. Ve yard m edicilerin en güzelidir anlam n içermektedir. Sol altta istifli olarak Sultan Mahmud II. nin imzas görülmektedir. Yaz n n etraf nda sar yald z çerçeve bulunur.bunun d fl nda da zikzaklar n alt ndan ve üstünden geçen, yaprakl k vr ml dallar n oluflturdu u bir bordür yer almaktad r. Eser Eyüp Sultan Camisinden getirilmifltir. 1 2. Kuran- Kerim Cüzü 1. Envanter numaras 692 olan, 24,5x 17x 1 cm ebad ndaki, flemseli ve salbekli, viflneçürü ü renkli deri ciltli, Kuran- Kerim Cüzü 16. yüzy la aittir. Fatiha sayfas nda, sure ismi, alt n zeminli kartufl formundaki alan üzerine beyaz mürekkep ile yaz lm flt r. Bunun 1 Zübeyde Cihan ÖZSAYINER, Hattat Osmanl Padiflah II. Sultan Mahmut, Vak flar, st.1984, s: 65.
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 692 Kuran- Kerim Cüzü 692 Servlevha sayfas 692 Fatiha sayfas 692 Süre bafl 692 Vak f sayfas 692 Sayfa düzeni 284
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X d fl ndaki k s mlarda, lacivert zemin üzerine alt n ile, k vr ml dallardan ç kan, hatayi ve yaprak motiflerinden oluflan bitkisel bezeme yer almaktad r. Ayn tezhip, alt k s mda aynen tekrarlanm flt r. Alt, üst ve yan da bulunan tepelikler de ayn üslupta bezenmifltir. Bu bölümün etraf nda, lacivert renkli t lar yer almaktad r. Fatiha sayfas nda 6 sat r, di er sayfalarda 9 sat r halinde yaz lan nesih yaz lar n, Allah, (C.C) lafz geçen k s mlar alt n mürekkep ile yaz lm flt r. Duraklar, serlevha sayfas nda 5 dilimli alt n çiçek, di er sayfalarda ise, daha sade alt n daire formundad r.yaz lar n etraf alt n ve siyah cetvel ile çevrilmifltir. Cetvel d fl nda alt n ile afler isimleri yer almaktad r. Kuran- Kerim Cüzü, brahim Hemzevi nin o lu Muhammed taraf ndan Eba Eyyup el Ensari Türbesine vakfedilmifltir. 707 Kuran- Kerim lar n aras nda alt n ile, daire formunda duraklar bulunmaktad r. Yaz lar n sa ve solunda ise, alt n zemin üzerinde k rm z ile, bitkisel motiflerin yer ald 5 dilimli rozet ile, lacivert zemin üzerinde alt n ile, bitkisel motiflerin bulundu u kartufllar yerlefltirilmifltir. Yaz - 3. Kuran- Kerimler 1. Envanter numaras 707 olan, 41x 27x 8 cm ebad ndaki, flemseli ve salbekli, viflneçürü ü renkli deri ciltli Kuran- Kerim, 16. yüzy la ait olup, reyhani hat ile yaz lm flt r. Serlevha sayfas nda sure isimleri, alt n zeminli kartufl formunda alanlar üzerine, beyaz mürekkep ile yaz lm flt r. Bu form, alt k s mda aynen tekrarlanm flt r. Ayn sayfada, 7 sat rl k reyhani hat- 707 Serlevha sayfas 285
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A 712 Kuran- Kerim 707 Kuran- Kerim cildi n n etraf nda, alt n ve lacivert rengin hakim oldu u t lar vard r. Serlevha sayfas n n d fl nda, sure isimleri k rm z mürekkep ile yaz lm flt r. 11 sat rl sayfadaki duraklar, k rm - z renkte, üç veya tek nokta olarak düzenlenmifltir. Yaz n n etraf nda k rm z ince cetvel yer almaktad r. Son k s mda, Abdülmennan o lu Mustafa Kethüda taraf ndan Eyüp te fiah Sultan ve Zal Mahmud Pafla Türbesine vakfedildi ine dair, Vak f kayd bulunmaktad r. 2. Envanter numaras 712 olan, 34,5x 25x 8,5 cm ebad ndaki, bordo renkli salbek bezemeli, deri ciltli Kuran- Kerim, 14. yüzy la ait olup, nesih hatl d r. Serlevha sayfas nda sure isimleri, lacivert zeminli kartufl formunda alanlar üzerinde, alt n tahrirli beyaz mürekkep kullan larak yaz lm flt r. Zeminde, alt n ile boyanm fl, bitkisel bezemeler yer almaktad r. Bu k sm n sa ve solunda, lacivert zemin üzerinde, alt n bezemeli iki rozet yerlefltirilmifltir. Bu düzen alt k s mda aynen tekrarlanm flt r. Befl sat r halinde yaz lan nesih hatlar n, aras nda olmas gereken, alt n ile 712 286
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X çiçek formunda düzenlenmifl duraklar, sat r n üstlerinde yer almaktad r. Yaz - n n sa ve solunda, alt n ve lacivert rengin hakim oldu u bezemeli cetveller bulunmaktad r. Cetvelin sa nda, alt n ve lacivert rengin kullan ld, tepelik motifi yer almaktad r. Tepeli in alt ve üstünde, ayn tarzda bezenmifl rozetler bulunmaktad r. Sayfan n en üstünde Vakf Mustafa Kethüda yaz l d r. Serlevha sayfas n n d fl ndaki cetvelsiz sayfalarda, sure isimleri, k rm z mürekkep ile yaz lm flt r. Duraklar, 11 sat rl nesih hatlar n aras nda, k rm z ile üç nokta fleklinde düzenlenmifltir. Nas suresinin alt nda, lacivert zemin üzerine, etraf alt n tahrirli beyaz mürekkep ile yaz lm fl, 3 sat rl k Arapça hatlar n yer ald, rozet fleklinde bir bezeme bulunmaktad r. Yaz n n d fl nda kalan bu k s m, lacivert zemin üzerine alt n ile boyanm fl, bitkisel motifler ile doldurulmufltur. Kuran- Kerim, Mustafa Kethüda taraf ndan Zal Mahmut Pafla Türbesine vakfedilmifltir. 1322 Kuran- Kerim 1322 Kuran- Kerim in vak f sayfas 3. Envanter numaras 1322 olan, 22x 15x 4 cm ebad ndaki, kahverengi renkli deri ciltli Kuran- Kerim, nesih hat ile yaz lm flt r. Fatiha sayfas orijinal olmay p, sonradan ilave edilmifltir. Bakara sayfas, 8 sat r halinde yaz lm fl olup, duraklar k rm z nokta formunda düzenlenmifl- 1322 Kuran- Kerim serlevha yaz s 287
T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A tir. Yaz n n etraf n, üç adet, ince k rm z beflgen cetvel çevirmektedir. Di er sayfalarda, 13 sat r halinde yaz lan nesih yaz lar n aralar nda, k rm z nokta fleklindeki duraklar n tekrarland - görülmektedir. Sure isimlerinde ve yaz n n etraf n çeviren cetvellerde de k rm z renk kullan lm flt r. Kuran- Kerim, Eyüp Sultan Camisinde okunmak üzere, Rumi 1331 senesinde, Rusçuk lu Gülli Han m taraf ndan vakfedilmifltir. 4. Envanter numaras 1154 olan, 20x 13x 4,5 cm ebad ndaki, köflebentli, flemseli, kahverengi meflin ciltli, Kuran- Kerim, Hasan bin Osman Tuzlavi taraf ndan, Hicri 1239 tarihinde, nesih hat ile yaz lm flt r. Fatiha sayfas ndaki nesih yaz lar, 7 sat rl olup, duraklar koyu yeflil renkli- 1154 Kuran- Kerim serlevha sayfas 1154 Kuran- Kerim dir. Tezhipler geç devir özelli i tafl - maktad r. Di er sayfalarda, 15 sat r halinde yaz lan nesih yaz lar n aralar nda, k rm z nokta fleklindeki duraklar bulunmaktad r. Süre isimleri, k rm z mürekkep ile yaz lm flt r. Yaz n n etraf nda, ince k rm z renkli cetvel yer almaktad r. Kuran- Kerim, Refika Han m taraf ndan, 12 Rebiülevvel 1338 tarihinde Eyüp Sultan Camisine vakfe dilmifltir. 5. Envanter numaras 898 olan, 30x 20x 5 cm ebad ndaki, flemseli meflin ciltli Kuran- Kerim nesih hat ile yaz lm flt r. Bezemesiz olan serlevha sayfas ndaki nesih yaz lar, 7 sat rl olup, durak kullan lmam flt r. Yaz lar n etraf n, k rm z renkte cetvel çevirmektedir. Di er sayfalarda, 13 sat r halinde yaz lan nesih yaz lar n aralar nda, k rm z nokta fleklindeki duraklar bulunmaktad r. Süre isimleri k rm z mürek- 288
E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U X 898 Kuran- Kerim kep ile yaz lm flt r. Yaz n n etraf nda, ince k rm z renkli cetvel yer almaktad r. Kuran- Kerim, Cemile Han m taraf ndan, 11 A ustos 1344 tarihinde Eyüp Sultan Camisine vakfedilmifltir. ne vakfedilmifltir. Vak f tarihi bilinmektedir. 2 Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesinde ayn Vak f taraf ndan vakfedilen bir Kuran- Kerim daha bulunmaktad r. 3 Görülüyor ki, Osmanl da mimari eserleri ( selatin camileri, Sultan ve rical türbeleri ) vakfeden atalar m z, bu eserlerin içinde okunmak üzere, yazma Kuran- Kerimler, Cüzler ve hat levhalar n da vakfetmeyi ihmal etmemifllerdir. Bu vak f yazma eserleri yazan, tezhipleyen, ciltleyen, vakfeden, vak f ruhuna sahip de erli sanatç ve vak flar rahmet ve sayg ile an yorum. Ruhlar flad olsun, nur içinde yats nlar. Onlara lay k bir nesil olmak için, ayn ruhla, çok çal flmam z gerekti ine inan yorum. 2 Zübeyde Cihan ÖZSAYINER, Türk Vak f Hat Sanatlar Müzesinde Bulunan Tezhipli Kur an- Kerimler, Ankara 1999, sayfa:51-52. 3 A.g.e, sayfa: 10 6. Envanter numaras 722 olan, 41x 29x 6 cm ebad ndaki, ciltsiz Kuran- Kerim nesih hat ile, Hasan Hayri taraf ndan, muhtemelen XV. yüzy lda yaz lm flt r. Serlevha sayfas nda sure ismi lacivert zemine beyaz mürekkep ile yaz l p, etraf alt n ile tahrirlenmifltir. Sure bafll klar farkl flekilde bezenmifl olan di er sayfalarda, 15 sat r halinde yaz lan nesih yaz lar n aralar nda, alt n ile rozet fleklinde yap lm fl duraklar bulunmaktad r. Kuran- Kerim, Mustafa Kethüda taraf ndan, Zal Mahmud Pafla Türbesi- 722 Kuran- Kerim 289