Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (DÜSBED) ISSN : 1308-6219 Nisan 2013 YIL-5 S.9 8. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN SERA ETKĠSĠ HAKKINDAKĠ BĠLGĠ DÜZEYLERĠNĠN VE KAVRAM YANILGILARININ TESPĠT EDĠLMESĠ* Mürşet ÇAKMAK** ** Dr., mcakmak@atauni.edu.tr Alptürk AKÇÖLTEKİN*** ***Yrd. Doç. Dr., Ardahan Üniversitesi, Beden Eğitimi Spor Yüksek Okulu, alpturkakcoltekin@ardahan.edu.tr Özet Bu çalışma, 8.sınıf öğrencilerinin sera etkisi konusundaki bilgi düzeylerini ve kavram yanılgılarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2011 yılında yapılmış bu araştırmanın örneklemini, Ardahan/Çıldır ilçesindeki 8. Sınıf (N=148) öğrencileri oluşturmaktadır. Veri toplama aracı, 3 lü likert tipte hazırlanmış 34 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirlik katsayısı α= 0,88 dir. Ölçekte sera gazlarının kaynakları, etkileri, önleme ve azaltma yollarına ilişkin maddeler yer almaktadır. Veriler, SPSS Programında analiz edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesi için frekans (f) ve yüzde (%) değerleri incelenmiştir. Elde edilen bulgular sonucunda, öğrencilerin sera etkisi hakkındaki bilgi düzeylerinin çok düşük olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sokaklara atılan çöpler, sera etkisini daha da artıracak şeklinde kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmüştür. İlaveten, sera etkisinin artması ile daha çok deprem olacağı şeklindeki önermelerde de kavram kargaşası içinde oldukları tespit edilmiştir. eğitimi. Anahtar Kelimeler: ilköğretim, fen ve teknoloji, sera gazları, kavram yanılgısı, çevre THE DETERMĠNATĠON OF KNOWLEDGE LEVELS AND MĠSCONCEPTĠONS OF 8 th GRADE STUDENTS ON THE GREENHOUSE EFFECT Abstract This study has been carried out in order to determine the knowledge levels and misconceptions of 8 th grade students on the greenhouse effect. The sampling of this study, which was carried out in 2011 year, is composed of 8 th grade students (N=148) in the town of Ardahan/ Çıldır. As data collecting tool, a scale of 34 items prepared in the type of triple likert was utilized. The reliability coefficient of the scale was found to be α= 0,88. In the scale, items related to the sources of greenhouse gases, their effects, their prevention and their depletion take place. The data were analyzed by means of SPSS programme. The frequency (f) and per cent (%) values were examined for evaluation of the data. As a result of the findings obtained, it was found out that the students had very low level of knowledge about the greenhouse effect. Also, the students were seen that they had a misconceptions such as the rubbish thrown will increase the greenhouse effect more. In addition to this, it was found out that the students are also in conceptual confusion on propositions such as there will be a lot of earthquakes by reason of the increase of the greenhouse effect. Key words: primary education students, science and technology, greenhouse gases, misconceptions, environmental education. 98
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN 1. Giriş Bilim, teknoloji ve sanayinin hızla gelişmesi, bir yandan insanların yaşam standartlarını yükseltirken öbür yandan da yaşamlarını tehdit eden olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Bu olumsuzlukların başında, çevre ile ilgili sorunlar yer almaktadır (Arsal, 2010: 230). Atmosfere verilen gazların etkisi ile oluşan küresel ısınma, tüm dünyanın gündeminde yer alan bir konudur. Dünya iklimi üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle, tüm toplumlar küresel ısınma sorununa çözüm bulmak için yoğun çaba harcamaktadır (Kahraman vd., 2008: 252). Ama bu çözümün en kolay yolu, çevre bilincine sahip bireylerin yetiştirilmesidir (Erol ve Gezer, 2006: 66). İlköğretim, bireye okuryazarlık ve problem çözme gibi birçok bilişsel beceri kazandırarak yaşamda başarılı olmaya temel oluşturur. Bunlar, çevre ile bireyin ilişkilerinde son derece önemli becerilerdir. İlköğretimde kazanılacak bilgi, beceri ve değerler, üst öğretim basamakları için bir temel oluşturmaktadır. Bundan dolayı da ilköğretimdeki çevre eğitiminin önemi artmaktadır (Gökçe vd., 2007: 455). Çevre eğitiminin temel amacı; eğitim ve öğretim sürecinden geçen kişilerin çevre konusunda sorumlu davranışlar sergileyebilmelerine olanak sağlayıcı ve teşvik edici bilgi, beceri ve değer yargıları ile donanmış vatandaşlar olarak yetişmelerine yardımcı olmaktır (DPT, 1994; Akt. Çabuk ve Karacaoğlu, 2003: 190). Çevre ile ilgili konular ilköğretim 1-3.sınıflarda hayat bilgisi, 4-8. sınıflarda fen ve teknoloji dersi başta olmak üzere sosyal bilgiler dersi kapsamında, ortaöğretimde başta biyoloji dersi olmak üzere sosyal bilimler derslerinden de coğrafya dersi ve yükseköğretimde de fen bilimleri bölümlerinde okuyan öğrencilere öğretilmektedir. Ancak öğrencilerin çevre, çevre sorunları ve etkileri ile ilgili edindikleri bilgilerin soyut ve karmaşık bilgiler olmasından dolayı çevre konularında yorum yapabilmeleri için yeterli gelememektedir(oluk ve Oluk, 2007: 46). Bunun sonucu olarak da öğrencilerde bir takım kavram yanılgıları oluşmaktadır. Yurt içi ve yurt dışı olmak üzere sera etkisinin ne olduğu, nasıl oluştuğu ve kaynakları, canlı ve cansız çevre üzerindeki etkileri, azaltma ve önleme yollarına ilişkin olarak ilk, orta ve yükseköğretimde okuyan öğrencilerle çalışılmış bazı araştırmaların olduğu bulunmuştur (Liarakou vd., 2011; Çeliker ve Aksan, 2011;Arsal, 2010; Demirbaş ve Pektaş, 2009, Ayvacı ve Çoruhlu, 2009; Stanisstreet ve Boyes, 2008; Darçın vd., 2006; Erol, 2005; Bal, 2004; Bahar ve Aydın, 2002;Bozkurt ve Koray, 2002; Soran vd., 2000; Boyes vd., 1999; Francis vd., 1993; Boyes ve Stanisstreet, 1993). Bu çalışmalar sonucunda öğrencilerin sera etkisi hakkında beklenilen düzeyde bilgi sahibi olmadıkları ve kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmüştür. Ayrıca öğrencilerin sera etkisi hakkındaki bazı önermelerde net bir fikir belirtmede kararsız kaldıkları ve kavram kargaşası içinde oldukları da fark edilmiştir. Çevre sorunların doğurduğu sonuçların canlı ve cansız çevrenin geleceğini olumsuz yönde etkileceği açık bir şekilde bilinmektedir. Bu sorunlara önlemlerin alınabilmesi için toplumsal olarak konuya farkındalığın yükseltilmesinin gerekliliği önem taşımaktadır. Öğrencilerde bu farkındalığı oluşturabilmek için eğitim kurumlarına ve özelliklede öğretmenlere büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu araştırma; fen ve teknoloji dersinin çevre eğitimi kapsamında yer alan sera etkisi kaynakları, etkileri ve azaltma-önleme yolları hakkında ilköğretim 8.sınıf 99
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi öğrencilerinin sahip oldukları kavram yanılgılarını ve bilgi düzeylerinin belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. 2. Yöntem Bu bölümde araştırmanın modeli, araştırma için belirlenen evren ve örneklem, araştırmada kullanılan veri toplama aracı ve veri analizleri ile ilgili bilgiler yer almaktadır. 2.1. Araştırmanın Modeli Bu araştırmada, nicel araştırma yöntemlerinden olan tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli, geçmişte ya da halen varolan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Onları, herhangi bir şekilde değiştirme, etkileme çabası gösterilmez (Karasar, 2007, s.77). 2.2. Evren ve Örneklem Araştırma, 2010 2011 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılında Ardahan İli/Çıldır İlçesi merkezinde 3 ilköğretim okuluna uygulanmıştır. Araştırmanın örneklemini ilköğretim 2. kademede öğrenim gören 8. sınıf öğrencileri (N=148) oluşturmaktadır. Tablo 1: Örnekleme Ġlişkin Sayısal Veriler Cinsiyet Okul adı Kız Erkek Toplam 1.Çıldır Yatılı Bölge İlköğretim Okulu 48 48 96 2.Aşıkşenlik İlköğretim Okulu 14 9 23 3.Kurtkale İlköğretim Okulu 13 16 29 Toplam 75 73 148 2.3. Veri Toplama Aracı Veri toplama aracı olarak Darçın vd., (2006) tarafından hazırlanmış ölçek kullanılmıştır.sera etkisi konusunda madde içeren bu ölçek farklı araştırmacılar tarafından (Boyes ve Stanisstreet, 1992; Khalid, 1999; Dove, 1996) hazırlanmıştır. Ölçek Darçın vd. (2006) tarafından geliştirilmiştir. Ölçekte yer alan ifadelere verilecek cevaplar Evet, Hayır ve Bilmiyorum şeklinde düzenlenmiş,3 lü likert tipi ölçekten yararlanılmıştır. Ölçekte sera gazları kaynakları, etkileri, önleme ve azaltma yollarına ilişkin toplam 34 madde yer almaktadır. Ölçme sonuçlarının cronbach's alpha iç tutarlık katsayısı α= 0.88olarak hesaplanmıştır. 100
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN 2.4. Verilerin Toplanması Veriler, 2010 2011 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılında eylül ayında bir ders saati içerisinde toplanmıştır. Ölçeği cevaplamaları için öğrencilere toplam 20 dakika süre verilmiştir. Veriler, Ardahan İli/ Çıldır İlçesi Merkezindeki 3 farklı ilköğretim okulunda uygulanarak toplanmıştır. 2.5. Verilerin Analizi Öğrencilerin ifadelere vermiş oldukları cevaplara ait frekans (f) ve yüzde (%) değerleri analiz edilmiş ve değerlendirmeler bu analizlere göre yapılmıştır. Ölçme aracında bulunan benzer ifadeler bir araya toplanarak tablo haline getirilmiştir. Araştırmada kullanılan üçlü likert tipi ölçek 34 maddeden oluşmaktadır. Her madde için Evet (3), Bilmiyorum (2), Hayır (1) olarak dereceleri kullanılmıştır. 3. Bulgular ve Tartışma İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin ölçekte yer alan ifadelere vermiş oldukları cevaplar, Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 4 te özetlenmiştir. Tablo 2: Sera Gazı Artışına Sebep Olacak Etkenlerle Ġlgili Ġfadelere Verilen Cevapların % ve f Dağılımı Doğru (D)/ Yanlış (Y) Evet Hayır Bilmiyorum f % f % f % 1. Nehirlere ve akarsulara çöp atmak, sera etkisini daha da artıracaktır 2. Güneş ışınlarının yeryüzüne daha fazla ulaşması, sera etkisini daha da artıracaktır. 3. Havadaki CO 2 in artması, sera etkisini daha da artıracaktır. 4. Dünya çevresindeki ozon miktarının artması, sera etkisini daha da artıracaktır. Y 108 73,00 19 12,80 21 14,20 D 89 60,10 18 12,20 41 27,70 D 70 47,30 14 9,50 64 43,20 Y 67 45,30 29 19,60 52 35,10 101
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi 5. Sokaklara atılan çöpler, sera etkisini daha da artıracaktır. Y 93 62,80 31 20,90 24 16,20 6. Çürümüş atıklardan çıkan gazlar, sera etkisini daha da artıracaktır. D 93 62,80 17 11,50 38 25,70 7. Nükleer güç istasyonlarının sebep olduğu radyoaktif kirlilik, sera etkisini daha da artıracaktır. 8. Yağmurlardaki asit miktarının artması, sera etkisini daha da artıracaktır. 9. Sprey kutularındaki CFC (Kloroflorokarbon) gazı, sera etkisini daha da artıracaktır. 10. Yapay gübrelerden çıkan gazlar, sera etkisini daha da artıracaktır. 11. Ozon tabakasındaki incelme, sera etkisini daha da artıracaktır. 12. Güneş ışınlarının dünyayı terk etmemesi, sera etkisini daha da artıracaktır. Y 86 58,10 17 11,50 45 30,40 Y 62 41,90 27 18,20 59 39,90 D 74 50,00 15 10,10 59 39,90 D 84 56,80 19 12,80 45 30,40 Y 82 55,40 21 14,20 45 30,40 D 58 39,20 38 25,70 52 35,10 Tablo 2 ye göre; 1. ifadede; öğrencilerin %73,00 ı evet cevabını vererek yanlış bir fikre sahip olduklarını, %12,80 i ise hayır cevabı vererek bu durum hakkında bir fikre sahip olduklarını göstermişlerdir. Ayrıca öğrencilerin %14,20 si bu ifade hakkında bir fikirleri olmadığını belirtmişlerdir. Selvi (2007) nin yaptığı çalışmada da öğrencilerin %57,90 nın kavram yanılgısına sahip olduğu görülmüştür. 102
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN 2. İfade ile ilgili bulgulara bakıldığında; öğrencilerin %60,10 unun Güneş ışınlarının yeryüzüne daha fazla ulaşması, sera etkisini daha da artıracaktır ifadesi hakkında doğru bilgilerinin olduğu ve %27,70 inin bu konu hakkında fikir yürütemedikleri, % 12,20 sinin yanlış bilgiye sahip oldukları şeklinde düşünülebilir. Benzer sonuçlara Darçın vd, (2006) ile Çelikler ve Aksan (2011) de ulaşmıştır. 3. İfadeye ait cevap yüzdelerine bakıldığında; öğrencilerin %47,30 u havadaki CO 2 in artması ile sera etkisinin daha da artacağının farkında olmasına rağmen, %43,20 sinin bu durumun farkında olmadığı ya da iki durum arasında doğrudan bir ilişki kuramadıkları, %9,50 si de hayır diyerek konu hakkında kavram yanılgısı içinde oldukları sonucuna varılabilir. Oluk ve Oluk(2007) yaptıkları çalışmada öğrencilerin %20,80 i CO 2 gazının sera etkisindeki önemini vurgulamasına karşın öğrencilerin %79,20 i CO 2 gazından hiç söz etmemiş ya da bu gazı diğer sera gazları arasında değerlendirerek kavram yanılgısına düştükleri görülmüştür. 4. İfadeye göre; öğrencilerin %45,30 unun Dünya çevresindeki ozon miktarının artması, sera etkisini daha da artıracaktır ifadesine yanlış cevap verdikleri için bir kavram yanılgısına sahip oldukları söylenebilir. Öğrencilerin %19,6 sının doğru yanıt verdikleri, Öğrencilerin %35,10 ununun bu ifade hakkında fikir belirtemedikleri görülmüştür. Çelikler ve Aksanda (2011)benzer sonuçlara ulaşmışlardır. 5. İfade incelendiğinde; sokaklara atılan çöplerin, sera etkisini daha da artıracağı şeklinde bir kavram yanılgısına sahip öğrencilerin oranı %62,80 olduğu görülmektedir. Bu ifadede öğrencilerin sadece %20,90 ı bunun yanlış bir ilişkilendirme olduğunu, öğrencilerin %16,20 si bu konuda fikirlerinin olmadığını belirtmişlerdir. Darçın vd., (2006) nin yaptığı çalışmada ise öğrencilerin %36,10 u doğru fikre sahip iken % 30,10 u de önermeye ilişkin olarak bilmiyorum ifadesini kullanmışlardır. 6. İfadeye bakıldığında; öğrencilerin %11,50 sinin, çürümüş atıklardan çıkan gazlar, sera etkisini daha da artırmayacağı şeklinde yanlış bir düşünce içerisinde oldukları söylenebilir. Ayrıca öğrencilerin %25,70 inin fikirlerinin olmadığını belirtirken, öğrencilerin %62,80 ı doğru cevabı işaretleyerek doğru algılamaya sahip olduklarını göstermişlerdir. Bozkurt ve Koray (2002) ın yaptığı çalışmada da bu verilere yakın sonuçlar elde edilmiştir. 7. İfadede ise; bu ifadeyi kabul etmeyerek doğru bilgiye sahip olduklarını gösteren öğrencilerin oranı%11,50iken, %58,10 ukavram yanılgısı içinde oldukları, öğrencilerin %30,4 ü bilmiyorum seçeneğini işaretleyerek fikir belirtmişlerdir. Selvi(2007) nin yaptığı çalışmada da öğrencilerin % 75,00 nın kavram yanılgısı içinde oldukları görülmüştür. 8. İfadeye göre; öğrencilerin %18,20 sinin yağmurlardaki asit miktarının artması ile sera etkisini arasında bir bağlantı olmadığının farkında olduğu; öğrencilerin %41,90 ının bu durum hakkında yanlış bir fikre sahip oldukları söylenebilir. Öğrencilerin %39,90 ının ise bu ifade hakkında bir fikre sahip olmadıkları belirlenmiştir. Boyes ve Stanisstreet (1993), Demirbaş ve Pektaş (2009), Selvi (2007), Çelikler ve Aksan (2011) yaptıkları çalışmada öğrencilerin 103
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi asit yağmurlarının etkisi hakkında kavram yanılgısına sahip olduklarını bularak bu çalışmayı desteklemektedirler. 9. İfade incelendiğinde; Sprey kutularındaki CFC (Kloroflorokarbon) gazı, sera etkisini daha da artıracaktır ifadesine öğrencilerin %50,00 sinin doğru cevap, %10,10 unun yanlış cevap verdikleri ve %39,90 ının bir fikri olmadığı görülmektedir. Darçın vd., (2006) in yaptığı çalışmada ise ilköğretim öğrencilerinin bu önermeye ilişkin olarak %35,10 unun doğru cevap, %23,80 inin yanlış cevap verdikleri ve %41,10 unun bir fikri olmadığı bildirilmiştir. Topsakal ve Kara (2009) ise öğretmen adayları ile yaptıkları çalışmada öğretmen adaylarından CFC ları bilmiyorum diyenlerin sayısının % 53,10 olarak bulmuşlardır. Benzer bir sonuç da Kılınç vd., (2008) nin yaptıkları çalışmada da görülmüştür. 10. İfade incelendiğinde; Yapay gübrelerden çıkan gazlar, sera etkisini daha da artıracaktır ifadesi hakkında öğrencilerin %30,40 ının bir fikri olmadığı, %12,8 inin yanlış bir fikri olduğu ve %56,80 ının doğru bilgiye sahip oldukları belirtilebilir. Çelikler ve Aksan(2011)yaptıkları çalışmada bu veriye yakın bulgular elde etmiştir. 11. ifade incelendiğinde; Ozon tabakasındaki incelme, sera etkisini daha da artıracaktır ifadesine verilen cevaplar incelendiğinde; öğrencilerin %55,40 ının kavram yanılgısına sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Soran vd., (2000) tarafından yapılan araştırmada da benzer bulgular tespit edilmiştir. Örneklemin %30,40 ı konu hakkında bilgiye sahip olmadıkları, % 14,20 sinin de doğru bilgiye sahip olduklarını belirtmişlerdir. Demirbaş ve Pektaş (2009) yaptıkları çalışmada öğrencilerin %50 sinin küresel ısınmaya neden olan sera etkisi ile ozon tabakası ilişkisini kurmada kavram yanılgısına düştükleri rapor edilmiştir. 12. İfade incelendiğinde; öğrencilerin %39,20 si doğru cevap vermişken %35,1 inin fikirlerinin olmadığını, %25,70 inin yanlış cevap verdikleri görülmüştür. Oluk ve Oluk (2007) un öğrencilerle yaptıkları çalışma sonunda öğrencilerin sera gazları kaynaklarını genelleyerek tanımlamaya çalıştıkları ve bu yüzden kavram yanılgılarına düştüklerini belirtmişlerdir. Tablo 3: Sera Gazı Artışına Bağlı Olarak Olabilecek Etkenlerle Ġlgili Ġfadelere Verilen Cevapların % ve f Dağılımı Doğru (D)/ Yanlış (Y) Evet Hayır Bilmiyorum f % f % f % 13. Sera etkisi artarsa, dünyanın sıcaklığı da artacaktır. 14. Sera etkisi artarsa, daha çok insan yiyeceklerden zehirlenecektir. D 84 56,80 20 13,50 44 29,70 Y 76 51,40 23 15,50 49 33,10 104
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN 15. Sera etkisi artarsa, daha çok sel olayı Y 60 40,50 33 22,30 55 37,20 görülecektir. 16. Sera etkisi artarsa, nehirlerdeki balıklar zehirlenecektir. Y 85 54,40 18 12,20 45 30,40 17. Sera etkisi artarsa, daha çok insan cilt kanserine yakalanacaktır. 18. Sera etkisi artarsa, içilebilir su kaynaklarımız içilemez hale gelecektir. 19. Sera etkisi artarsa, böcek türleri ve tarım zararlıları artacaktır. 20. Sera etkisi artarsa, dünya iklimi değişecektir. 21. Sera etkisi artarsa, daha çok insan kalp krizinden ölecektir. 22. Sera etkisi artarsa, dünya daha fazla çölleşecektir. 23. Sera etkisi artarsa, kuzey ve güney kutbundaki buz dağları eriyecektir. 24. Sera etkisi artarsa, daha çok deprem olacaktır. Y 83 56,10 24 16,20 41 27,70 D 94 63,50 17 11,50 37 25,00 D 86 58,10 21 14,20 41 27,70 D 100 67,60 17 11,50 31 20,90 Y 50 33,80 34 23,00 64 43,20 D 97 65,50 12 8,10 39 26,40 D 91 61,50 13 8,80 44 29,70 Y 58 39,20 26 17,60 64 43,20 Tablo 3 incelendiğinde; 13. ifadeye göre öğrencilerin %56,80 ı evet cevabı ile doğru bir fikir belirttiklerini, %13,50 si ise hayır cevabı vererek kavram yanılgısı içinde oldukları, %29,70 inin de bu ifade hakkında bir fikirlerinin olmadığını belirtmişlerdir. Bu veri birçok çalışma sonucu ile paralel olduğu görülmüştür (Selvi, 2007; Boyes ve Stanisstreet, 1993; Darçın vd., 2006; Kılınç vd., 2008; Arsal, 2010; Liarakou vd., 2011; Çelikler ve Aksan, 2011). 105
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi 14. İfade incelendiğinde; Sera etkisi artarsa, daha çok insan yiyeceklerden zehirlenecektir ifadesi hakkında öğrencilerin %33,10 unun herhangi bir fikri olmadığı ve %51,40 ının bu konuda yanlış bir bağlantı kurduğu, %15,50 sinin de doğru bilgiye sahip oldukları görülmektedir. Bozkurt ve Koray, (2002) ın yaptıkları çalışmada da 6.sınıf öğrencilerinin % 39,80 ının benzer kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. 15. İfade incelendiğinde; öğrencilerin %22,30 unun sera etkisi artarsa, daha çok sel olayı görülemeyeceğinin farkında olmasına rağmen, %40,50 sinin bu durum için bir kavram yanılgısı içinde oldukları, %32,20 sinin durum hakkında fikir yürütemedikleri tespit edilmiştir. Çelikler ve Aksan (2011) nın yaptıkları çalışmada da öğrencilerin % 66,40 ı benzer kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. 16. İfadeye göre; öğrencilerin %54,40 ı sera etkisinin artışı ile nehirlerdeki balıkların zehirlenmesi arasında doğru bir ilişki olduğu gibi bir kavram yanılgısına sahip oldukları söylenebilir. Öğrencilerin %12,20 sinin bu ifadeye doğru cevap verdikleri, %30,40 ının de konu hakkında bilgiye sahip olmadıklarını belirtmişlerdir. Arsal (2010) ın yaptığı çalışma sonucunda öğrencilerin %76,60 ının kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. 17. İfade incelendiğinde; sera etkisinin artmasıyla daha çok insanın cilt kanserine yakalanacağı şeklinde kavram yanılgısına sahip öğrencilerin oranının %56,10 olduğu görülmektedir. Bu ifadede öğrencilerin sadece %16,20 si bunun yanlış bir ilişkilendirme olduğunu, öğrencilerin %27,70 inin bu konuda fikirlerinin olmadığını belirtmişlerdir. Kılınç vd., (2008) nin yaptıkları çalışmada da öğrencilerin % 81,00 nın kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. Yapılan birçok çalışmada benzer sonuçlara ulaşılmıştır (Darçın vd., 2006; Boyes and Stanisstreet, 1999; Groves ve Pugh;1999; Selvi, 2007; Özay, 2008; Liarakou vd., 2011; Çelikler ve Aksan, 2011). 18. İfadeye bakıldığında; öğrencilerin %11,50 sinin, sera etkisi artışının içilebilir su kaynaklarımızı içilmez hale getirmeyeceği şeklinde yanlış bir düşünce içerisinde oldukları söylenebilir. Ayrıca öğrencilerin %25,00 ının bu konuda fikirlerinin olmadığını belirtirken %63,50 sinin doğru cevabı işaretleyerek doğru algılamaya sahip olduklarını göstermişlerdir.bu veri, Darçın vd., (2006), Arsal (2010), Çelikler ve Aksan (2011) nın yapmış oldukları çalışma sonucuna paraleldir. 19. Sera etkisi artarsa, böcek türleri ve tarım zararlıları artacaktır ifadesini kabul ederek doğru bilgiye sahip olduklarını gösteren öğrencilerin oranı %58,1 iken, öğrencilerin %27,70 i bilmiyorum seçeneğini işaretleyerek bir fikre sahip olmadıkları, %14,40 ının de yanlış bilgiye sahip oldukları belirlenmiştir. Bu sonuç, Darçın vd., (2006) tarafından da desteklenmektedir. 20. İfadeye göre; öğrencilerin %67,70 inin sera etkisinin artmasıyla birlikte, dünya iklimi değişeceğinin farkında oldukları, %11,50 sinin bu durum hakkında yanlış bir fikre sahip oldukları söylenebilir. Öğrencilerin %20,90 ının ise bu ifade hakkında bir fikre sahip olmadıkları belirlenmiştir. Bu sonuç da yapılmış birçok çalışmanın verileri ile paraleldir (Darçın vd., 2006; Kılınç vd., 2008; Arsal, 2010; Çelikler ve Aksan, 2011). 106
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN 21. İfade incelendiğinde; Sera etkisi artarsa, daha çok insan kalp krizinden ölecektir maddesine öğrencilerin %33,80 ının yanlış, %23,00 ınındoğrucevap verdikleri ve %43,20 sinin ise bir fikri olmadığı görülmektedir. Çelikler ve Aksan (2011) nın yaptıkları çalışmada öğrencilerin %37,00 ının bir fikir yürütemedikleri görülmüştür. 22. Sera etkisi artarsa, dünya daha fazla çölleşecektir ifadesi hakkında öğrencilerin %26,4 ünün bir fikri olmadığı, %8,10 unun yanlış bir fikri olduğu ve %65,50 sinin doğru bilgiye sahip oldukları belirtilebilir. Arsal (2010) ın yaptığı çalışmada da öğrencilerin % 90,20 si doğru bilgiye sahip olduklarını bildirmiştir. 23.İfade incelendiğinde; Sera etkisi artarsa, kuzey ve güney kutbundaki buz dağları eriyecektir ifadesine verilen cevaplar incelendiğinde; öğrencilerin % 8,80 ının kavram yanılgısına sahip olduğu, %61,50 sinin ifadeye katıldığını, %29,70 inin de konu hakkında fikirlerinin olmadığı sonucuna varılabilir. Darçın vd., (2006) nin yaptıkları çalışma sonucunda % 43,30 u doğru bilgiye sahip oldukları görülmüştür. Bu veri, yapılmış birçok çalışma tarafından da desteklenmektedir (Arsal, 2010; Bozkurt ve Koray, 2002; Kılınç vd., 2008; Çelikler ve Aksan, 2011). 24. İfadeye göre, öğrencilerin %17,60 ı doğru cevap vermiş olup, %43,20 sinin fikirleri olmadığını belirtmişlerdir. Ancak öğrencilerin %39,20 sinin yanlış cevap verdikleri görülmektedir. Buna göre öğrencilerin sera etkisi ile deprem arasındaki ilişkinin ne olabileceği konusunda emin olamadıkları ve bu konu hakkında bir kavram kargaşası içinde oldukları düşünülmektedir. Arsal (2010) ın yaptığı çalışmada fen bilgisi öğretmen adaylarının % 42,00 ının, sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının ise % 48. 90 ının benzer görüşte oldukları bulunmuştur. Tablo 4: Sera Gazını Azaltacak Etkenlerle Ġlgili Ġfadelere Verilen Cevapların % ve f Dağılımı Doğru (D)/ Yanlış (Y) Evet Hayır Bilmiyorum f % f % f % 25. Kömür kullanılan güç istasyonlarının yerine nükleer güç istasyonlarının kullanılması, sera etkisini azaltacaktır. 26. Aşırı derecede araba kullanımının önlenmesi, sera etkisini azaltacaktır. D 41 27,70 31 20,90 76 51,40 D 79 53,40 24 16,20 45 30,40 27. Sahillerin temiz tutulması, sera etkisini Y 100 67,60 16 10,80 32 21,60 azaltacaktır. 107
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi 28. Kurşunsuz benzin kullanılması, sera etkisini azaltacaktır. 29. Nükleer bombaların sayısının azaltılması, sera etkisini azaltacaktır. 30. Daha fazla ağaç dikilmesi, sera etkisini azaltacaktır. 31. Su akıntıları ve rüzgâr yardımıyla elektrik üretilmesi, sera etkisini azaltacaktır. 32. Kullanılmış ürünlerin geri dönüşümünün sağlanması, sera etkisini azaltacaktır. D 59 39,90 24 16,20 65 43,90 Y 81 54,70 11 7,40 56 37,80 D 105 70,40 24 16,20 19 12,80 D 67 45,30 25 16,90 56 37,80 D 82 55,40 14 9,50 52 35,10 33. Hayvan ve bitki türlerinin korunması, sera etkisini azaltacaktır. Y 69 46,60 25 16,90 54 36,50 34. Elektrik israfının önlenmesi, sera etkisini azaltacaktır. 28. Kurşunsuz benzin kullanılması, sera etkisini azaltacaktır. 29. Nükleer bombaların sayısının azaltılması, sera etkisini azaltacaktır. 30. Daha fazla ağaç dikilmesi, sera etkisini azaltacaktır. 31. Su akıntıları ve rüzgâr yardımıyla elektrik üretilmesi, sera Y 79 53,40 25 16,90 44 29,70 D 59 39,90 24 16,20 65 43,90 Y 81 54,70 11 7,40 56 37,80 D 105 70,40 24 16,20 19 12,80 D 67 45,30 25 16,90 56 37,80 108
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN etkisini azaltacaktır. 32. Kullanılmış ürünlerin geri dönüşümünün sağlanması, sera etkisini azaltacaktır. D 82 55,40 14 9,50 52 35,10 33. Hayvan ve bitki türlerinin korunması, sera etkisini azaltacaktır. Y 69 46,60 25 16,90 54 36,50 34. Elektrik israfının önlenmesi, sera etkisini azaltacaktır. Y 79 53,40 25 16,90 44 29,70 Tablo 4 incelendiğinde; 25. Madde verileri incelendiğinde; öğrencilerin %27,70 inin evet cevabını vererek doğru fikre sahip oldukları ve %20,90 ının ise hayır cevabını işaretleyerek bu durum hakkında kavram yanılgısına sahip oldukları görülmektedir. Ayrıca öğrencilerin %51,40 ı bu ifade hakkında bir fikirleri olmadığını belirtmişlerdir.farklı çalışmaların sonuçlarının bu veriyi desteklediği görülmüştür (Darçın vd., 2006; Bozkurt ve Koray, 2002; Arsal, 2010; Çelikler ve Aksan, 2011). 26. İfadeye ait cevap yüzdelerine bakıldığında; aşırı derecede araba kullanımının önlenmesi, sera etkisini azaltabileceğinin farkında olan öğrenciler % 53,40 iken önerme hakkında fikri olmadığını belirten öğrenciler ise % 30,40 olarak bulunmuştur. Bozkurt ve Koray (2002) ın yaptıkları çalışma sonucunda 6. Sınıf öğrencilerinin önermeye ilişkin olarak % 41,10 unun kararsızlık içinde oldukları görülmüştür. 27. İfadeye ait cevap yüzdelerine bakıldığında; öğrencilerin %10,80 ının sahillerin temiz tutulması ile sera etkisinin azalmayacağının farkında olmasına rağmen, %67,60 ının kavram yanılgısı içinde oldukları, %21,60 ının konu hakkında fikir yürütemedikleri sonucuna varılabilir. Kılınç vd., (2008) nin yaptıkları çalışmada da öğrencilerin yaklaşık olarak % 50,00 ının benzer kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. 28. İfade incelendiğinde; Öğrencilerin %16,20 sinin Kurşunsuz benzin kullanılması, sera etkisini azaltacaktır ifadesine yanlış cevap verdikleri için bir kavram yanılgısına sahip oldukları söylenebilir. Öğrencilerin %39,90 unun bu ifadeye doğru cevap verdikleri, % 43,90 ınında konu hakkında bilmiyorum ifadesine katıldıkları görülmüştür. Selvi (2007) in yaptığı çalışma verilerine göre öğrencilerin %47,30 u yanlış fikre sahip, %42,10 u de bir fikirlerinin olmadığını bildirmiştir. 29. İfade incelendiğinde; nükleer bombaların sayınsın azaltılması, sera etkisini azaltacağı şeklinde bir kavram yanılgısına sahip öğrencilerin oranı %54,70 olduğu görülmektedir. Bu ifadede öğrencilerin sadece %7,40 ının bunun yanlış bir ilişkilendirme olduğunu, %37,80 inin bu konuda fikirlerinin olmadığını 109
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi belirtmişlerdir. Bozkurt ve Koray (2002) ın ilköğretim öğrencilerinin nükleer kirlenme ile sera etkisi arasında doğrudan bir ilişki kurarak kavram yanılgısına sahip olduklarını bildirmişlerdir. 30. İfadeye bakıldığında; öğrencilerin %16,20 sinin, daha fazla ağaç dikilmesinin, sera etkisini azaltmayacağı şeklinde yanlış bir düşünce içerisinde oldukları söylenebilir. Ayrıca öğrencilerin %12,80 i fikirlerinin olmadığını belirtirken, %70,40 ı doğru cevabı işaretleyerek doğru algılamaya sahip olduklarını göstermişlerdir. Bu veri yapılmış birçok çalışmanın verileri ile paraleldir (Darçın vd., 2006; Selvi, 2007; Kılınçvd., 2008; Arsal, 2010; Çelikler ve Aksan, 2011) 31. İfadede ise; bu ifadeyi kabul ederek doğru bilgiye sahip olduklarını gösteren öğrencilerin oranı %45,30 iken, öğrencilerin %37,80 ı bilmiyorum seçeneğini işaretleyerek bir fikre sahip olmadıkların, %16,9 u da konu hakkında kavram yanılgısına sahip oldukları görülmüştür. Bu verinin Çelikler ve Aksan (2011) nın yaptıkları çalışmanın verilerine yakın olduğu görülmüştür. 32. İfadeye göre; öğrencilerin %55,40 ının kullanılmış ürünlerinin geri dönüşümünün sağlanması ile sera etkisini azalacağının farkında olduğu, %9,50 sinin bu durum hakkında yanlış bir fikre sahip oldukları görülmektedir. Öğrencilerin %35,10 unun ise bu ifade hakkında bir fikre sahip olmadıkları belirlenmiştir. Benzer sonuçlar literatürde de bulunmaktadır (Arsal, 2010; Darçın vd., 2006; Selvi, 2007; Kılınç vd., 2008; Çelikler ve Aksan, 2011). 33. İfadeye bakıldığında; Hayvan ve bitki türlerinin korunması, sera etkisini azaltacaktır öğrencilerin %46,60 ınınyanlış cevap, %16,90 udoğru cevap verirken %36,50 sinin bir fikri olmadığı belirlenmiştir. Çelikler ve Aksan (2011) nın yaptıkları çalışmada paralel sonuçlar elde edilmiştir. 34. İfade incelendiğinde; Elektrik israfının önlenmesi, sera etkisini azaltacaktır ifadesi hakkında öğrencilerin %29,70 inin bir fikri olmadığı, %53,40 ının yanlış bir fikri olduğu ve %16,90 ının doğru bilgiye sahip oldukları tespit edilmiştir. Liarakou vd., (2011) nin yaptıkları çalışma sonucunda 8.sınıf öğrencilerinin % 43,90 ının yanlış fikre sahip olduğu, % 28,20 sinin de bir fikre sahip olmadığı bulunmuştur. 4. Sonuç ve Öneriler Bu çalışma, ilköğretim 8.sınıf öğrencilerinin fen ve teknoloji dersi kapsamında sera etkisi konusundaki bilgi düzeylerini ve kavram yanılgılarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda, öğrencilerin sera gazları kaynakları, etkileri, önleme ve azaltma yollarına ilişkin olarak bilgi düzeylerinin düşük ve kavram yanılgılarına sahip oldukları bulunmuştur. Yapılan literatür taramasında, benzer çalışmalarda öğrencilerin benzer kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmüştür. Ayrıca ilköğretim düzeyinden başlayarak farklı bilim dallarında okumakta olan öğretmen adayları ile yapılan bazı çalışmalarda benzer kavram yanılgılarının olduğu da bulunmuştur. Bu sonuç, öğretmen adaylarının da bu konuda bazı kavram yanılgılara sahip olarak mezun oldukları düşüncesini akıllara getirmektedir. Bu noktada, hem öğretmenlerin hem 110
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN de öğretmen adaylarının kavram yanılgılarından uzak, net ve bilimsel bilgilere sahip olmaları önem taşımaktadır. İlköğretim düzeyinde eğitim gören öğrencilerin çevre konusu ile ilgili birtakım önbilgilerle eğitim kurumlarına geldikleri ve bu yüzden de bazı kavram yanılgılarına sahip olmaları kaçınılmazdır. Bu bağlamda, öğretmenlerin konuya ilişkin olarak öğrencilerin sahip olduğu önbilgilerini bilmeleri önem taşımaktadır. Aynı zamanda öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarını da belirleyebilirler. Şüphesiz ki kavram yanılgılarından arınık bilgilere ancak etkili öğretim yöntem ve teknikleri kullanılarak sahip olunacağı bilinmektedir. Bunu elde etmek için de öğretmenler fen ve teknoloji derslerinde anlam çözümleme tabloları, kavramsal değişim metinleri, analojiler, kavramsal karikatürler, kavram ağları, kavram haritaları, zihin haritaları ve balık kılçığı diyagramı gibi grafiksel araçları kullanmalıdır. Bunun yanında çevre eğitimi ile ilgili olarak öğrencilerin aktif olduğu sınıf içi-sınıf dışı gezi-gözlemler ve mini toplantılar gibi çeşitli sosyal etkinlikler yapılabileceği gibi belgesel-çizgi film izleme; afişler, posterler ve karikatürler hazırlanabilir. 5. Kaynakça Arsal, Zeki. (2010). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Sera Etkisi İle İlgili Kavram Yanılgıları, İlköğretim Online, 9 (1), Ankara, s. 229-240. Ayvacı, H, Ş. ve Çoruhlu, Ş. T. (2009). Öğrencilerin Küresel Çevre Sorunlarına Bakışları ve Kavram Yanılgılarının Belirlenmesine Yönelik Gelişimsel Bir Araştırma, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:12, İstanbul, s.11-25. Bahar, Mehmet ve Aydın, Fatih. (2002). Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Sera Gazları ve Global Isınma İle İlgili Anlama Düzeyleri ve Hatalı Kavramları, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, 16-18 Eylül, ODTÜ, Ankara. Bal, Şenol. (2004). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sera Etkisi İle İlgili KavramYanılgılarının Tespiti, Eurasian Journal of Educational Research, Sayı: 17, Ankara, s.102-111. Boyes, E. ve Stannisstreet, M. (1993). The Greenhouse Effect: Children's Perceptions Of Causes, Consequences And Cures, International Journal OfScience Education, Sayı:15, s.531-552. Boyes Edward, Stanisstreet Martin, Papantoniou Vasso Spiliotopoulou. (1999). The Ideas Of Greek High School Students About The Ozone Layer. Science Education, Sayı: 83, s.724-737. Bozkurt, O. ve Koray, Ö, C. (2002). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Eğitiminde Sera Etkisi İle İlgili Kavram Yanılgıları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 23, Ankara, s.67-73. Çabuk, B ve Karacaoğlu, Ö, C. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Sayı: 36 (1-2), Ankara, s.189-198. 111
8. Sınıf Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi Çelikler, D. ve Aksan, Z. (2011). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Saptanması, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 24 (1), Bursa, s.31-45. Francis Claire, Edward Boyes, Anne Qualter, Martin Stanisstreet. (1993). İdeas Of Elmentary Students About Reducing The Green house Effect, Science Educatin, Sayı: 77, s. 375-392. Daniel Bronwen, Stanisstreet Martin, Boyes Edward. (2004). How Can We Best Reduce Global Warming? School Students Ideas And Misconceptions, International Journal Of Environmental Studies, Sayı: 61 (2), s.211-222. Darçın Emine Selcen, Bozkurt Orçun, Hamalosmanoğlu Mustafa, Köse Sacit. (2006). İlköğretim Öğrencilerinin Sera Etkisi Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin Ve Kavram Yanılgılarının Tespit Edilmesi, Internatinal Journal Of Environmental And Science Education, Sayı: 1 (2), s.104 115. Demirbaş, M. ve Pektaş, H. M. (2009). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Sorunu İle İlişkili Temel Kavramları Gerçekleştirme Düzeyleri, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen Ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), Sayı: 3 (2), Bolu, s.195-211. Dove, J. (1996). Student Teacher Understanding Of The Greenhouse Effect, Ozone Layer Depletion And Acid Rain. Environmental Education Research, Sayı: 2 (1),s.89-100. Erol, Gül, Hanım. (2005).Sınıf Öğretmenliği İkinci Sınıf Öğrencilerinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Denizli. Gökçe N., Kaya, E., Aktay, S., Özden, M. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları, İlköğretim Online, 6 (3), Ankara, s. 452-468. Groves, F. H. ve Pugh, A. F. (1999). Elementary Pre-Service Teacher Perceptions Of The Greenhouse Effect, Journal Of Science Education And Techonolgy, Sayı: 8 (1), s.75-81. Kahraman, S., Yalçın, M., Özkan, E., Ağgül, F. 2008. Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Küresel Isınma Konusundaki Farkındalıkları ve Bilgi Düzeyleri, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 28 (3), Ankara, s.249-263. Karasar, Niyazi, (2007). Bilimsel Araştırma Yöntemi. 14. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Liarakou Georgia, Athanasiadis Ilias, Gavrilakis Costas. (2011). What Greek Secondary School Students Believe About Climate Change?, İnternational Journal Of Environmental And Science Education, Sayı: 6 (1), s.79-98. Oluk, A, E. ve Oluk, S. (2007). Yüksek Öğretim Öğrencilerinin Sera Etkisi, Küresel Isınma ve İklim Değişikliği Algılarının Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 22, İzmir, 45-53. Özay (Köse), Esra. (2008). Gazete Haberlerinin Biyoloji Eğitiminde Kullanımı, Kuramsal Eğitimbilim, Sayı:1 (2), s.84-91. 112
Mürşet ÇAKMAK, Alptürk AKÇÖLTEKİN Selvi, Meryem. (2007). Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Çevre Kavramları İle İlgili Algılamalarının Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara. Soran Haluk, Morgil, İnci Fatma, Yücel Seda, Atav Esin, Işık Serap. (2000). Biyoloji Öğrencilerinin Çevre Konularına Olan İlgilerinin Araştırılması ve Kimya Öğrencileri İle Karşılaştırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:18, s.128-139. Topsakal, U. Ü. ve Kara, S. (2009). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Ozon Tabakası İle İlgili Algılamaları Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 3(37), Adana, s.13-32. Yalçın, Ferda. (2010), İlköğretim Öğrencilerinin Küresel Isınma ve Sera Etkisi Konularındaki Bilgi Düzeylerinin ve Yanlış Kavramalarının Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 113