Türk Aile Hek Derg 2002; 6(4): 159-164 14-18 Yafl Grubudaki Lise Ö recilerii Besleme Al flkal klar Saptamas ve De erledirilmesi EVALUATION OF NUTRITIONAL HABITS OF 14-18 YEARS OLD ADOLESCENTS IN TWO HIGH SCHOOLS Gizem Figa 1, M. Emel Alpha 2, Didem Söylemez 3 Özet Amaç: Bu araflt rma, stabul da, Medie Tayfur Sökme Lisesi () ve Köy Hizmetleri Aadolu Lisesi de () okuya, 14-18 yafl grubudaki ö recileri besleme al flkal klar ve buu etkileye etmeleri saptamak amac yla plala p yürütülmüfltür. Yötem: Aadolu liseside kifli, klasik lisede kifli olmak üzere, toplam 721 kifli araflt rma kapsam a al m flt r. Araflt rma ta mlay c tipte olup, kiflisel bilgi ve besleme al flkal klar, düzelee aket formu ile saptam fl, veriler SPSS program ile x 2 testi, aova ve t testleri kulla larak aaliz edilmifltir. Bulgular: Ö recileri 56.2 si erkek, 43.8 i k zd r. de ve deki ö recileri bede kitle edekslerie (BK ) göre; s ras yla; 30.1 i ve 14.8 ii fliflma, 26.6 s ve 21.3 üü zay f olduklar saptam flt r. deki ö recileri boy ortalamalar (170.39 cm), deki (167.52 cm) ö recileri boylar da alaml olarak uzu bulumufltur. Her iki okulu ö recilerii boy ortalamalar, WHO/NCHS stadartlar üzeridedir. Her iki okulda da, süt ve ürüleri tüketimi yüksek miktardad r. Her iki okuldaki ö recileri ço- ulu uu (66.2) güde 3 ö ü yemek yedikleri ve yemeklerle birlikte, deki ö recileri çay/kahveyi (48.8), deki ö recileri ise meflrubat/kolal içece i (63.1) yüksek orada tüketti i görülmüfltür. Ayr ca, her iki okulda fast-food tüketimi oldukça yüksektir (: 46.6, : 80.7). Souç: Bulgular, olumsuz besleme al flkal klar, fliflmal k ve zay fl k oralar yüksek bulumas edeiyle, ö recileri, aeleri ve ö retmeleri sa l kl besleme kousuda e itime gereksiimleri oldu uu göstermifltir. Summary Objective:The aim of the study is to determie the utritioal habits of 721 adolescets all whom were aged betwee 14-18 years who atteded two high schools, oe of which was Medie Tayfur Sökme Lisesi () ad the other Köy Hizmetleri Aadolu Lisesi (). Method: studets from ad from ; a total of 721 studets were icluded i the study group. Descriptive methods were used, ad persoal chracteristics, ad utritioal behaviours were asked by a questioaire. Data were aalysed by SPSS software; x 2, aova ad t test were used. Results:The ratio of boys ad girls were 56.2 ad 43.8 respectively. Accordig to the body mass idex (BMI) 30.1 of the studets at the ad 14.8 of all studets at the were overweight ad 26.6 of studets ad 21.3 of studets were uderweight. Mea height of the (170.39 cm) was higher tha the studets at the (167.52 cm). Mea height of the ad were both higher tha WHO/NCHS stadarts. Height of the group may be related to high cosumptio of dairy products. 66.2 of all studets were eatig three meals daily. 48.8 of studets at were cosumig tea/coffee while 63.1 of studets of the other high school were cosumig coke ad beverages with meal. Fast-food cosumptio ratios at ad were 46.6 ad 80.7 respectively. All studets at both high schools were overcosumig fast-food. Coclusio: As a result, the high rate of utritioal misbehaviour ad high ratio of overweight ad uderweight studets idicates the eed for utritioal educatio programmes for teachers, families ad studets. Aahtar sözcükler: Adolesa, besleme, besleme al flkal, zay fl k, fliflmal k Key words: Adolescet, utritio, utritioal habits, overweight, uderweight. 1) Özel Y ld z Hastaesi, Gebze-Kocaeli, Halkla liflkiler Sorumlusu. 2) Marmara Üiversitesi, Sa l k E itim Fakültesi, Prof. Dr. 3) Marmara Üiversitesi, Sa l k E itim Fakültesi Sa l k Yöetimi Bölümü, Araflt rma Görevlisi. 2002 Yay haklar Türkiye Aile Hekimli i Uzmal k Dere i (TAHUD)'a aittir. Her hakk sakl d r. Deomed Medikal Medya taraf da yay mlamaktad r. Copyright 2002 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishig, a divisio of Deomed Medical Media, Istabul.
B esleme ile sa l k ayr lmaz kavramlard r. sa, besleme bilimii gösterdi i esaslara göre besledi ide, sa l kl ve üretke olur ve bu, "besleme sa l temelidir" sözüyle aç klaabilir. 1,2 Güümüzde; isalar, tekolojii geliflmesi, ketleflme, kad - ifl hayat a kat lmas, ifl temposuu yo ulu u, seyahat etme, yal z yaflama gibi etkelerle, beslemeleri içi daha az zama ay rmakta ve geleeksel besleme al flkal klar de ifltirmek durumuda kalmaktad rlar. Zama darl da do a bu sorulara, h zl yiyecek haz rlama tekikleri ve fast-food servisleri gelifltirilerek çözüm aramaktad r. 3 Bu besleme flekli, güümüzde özellikle geçler aras da oldukça yayg d r. 1996-1997 y l Türkiye statistik Y ll a göre, ülkemizde (12-18) yafl adolesas döemide 4.760.892 ö reci bulumaktad r. 4 Bu döem, fiziksel, biyokimyasal, ruhsal ve sosyal yöde h zl büyüme, geliflme ve olgulaflma süreçleriyle çocuklukta yetiflkili e geçifl döemidir. H zl büyüme ve geliflme, eerji ve besi ö elerie ola ihtiyac art r r. Bu ihtiyaçlar karfl lamas da geci yaflam fleklii öemi büyüktür. Biliçsizlik edeiyle geçlerde yal fl besleme al flkal klar oluflmas, sa l k ve besleme sorular a yol açabilir. Afl r yeme soucu ortaya ç ka fliflmal k ve yetersiz besleme soucu olufla zay fl k, geçleri yal fl besleme al flkal klar a ba l e öemli sa l k sorulard r. 2 fiiflmal oluflumuda, çocuklukta hatta bebeklikte itibare gelifltirile besleme al flkal ve yaflam biçimi so derece öemlidir. Do umdaki ve çocukluk döemideki fliflmal ve ailede birisii (özellikle aei) fliflma olmas, adolesa döemide fliflma olma riskii art rd, yap - la bir araflt rmada belirlemifltir. 5 Bu araflt rma; Kartal ilçeside, biri klasik, di eri Aadolu lisesi olmak üzere, iki ayr lisede okuya, 14-18 yafl grubudaki ö recileri, besleme al flkal klar ve buu etkileye etmeleri saptamak ve karfl laflt rmak amac yla plala p yürütülmüfltür. Gereç ve Yötem Araflt rma, 14 Ocak-14 fiubat 2001 tarihleri aras da yürütülmüfltür. Bu araflt rma ta mlay c tipte bir araflt rmad r. Geel evrei Kartal ilçesi Aadolu ve klasik lise ö recileri; öreklem grubuu ise, rastgele örekleme yötemiyle seçilmifl ola Köy Hizmetleri Aadolu Lisesi (, kifli) ve Medie Tayfur Sökme Lisesi de (, kifli) okuya ö reciler olmak üzere toplam 721 kifli oluflturmufltur. Liselerdeki s flar, tabakalama örekleme yötemiyle, flubeler ise rastgele örekleme yötemiyle seçilmifltir. Ö recilere, kiflisel bilgi ve besleme al flkal klar saptamak içi 23 soru yöeltilmifl ve bilgiler toplam flt r. Ö recileri boy ve kilolar, eczae katar (çeker 150 kg, azami boy 2 m) ile ölçülmüfltür. Bulua souçlarla, bede kitle ideksleri; BKI = kilo (kg) / boy (m 2 ) formülü ile hesaplam flt r. Çocuklarda BK, yaflla de iflmektedir. Çocuklarda BK yafla ba ml referas de erlerdir. Bir çok ülkede bu tür e riler oluflturulmufltur. Acak, bir ço uda yafl s rlar k s tl d r. Biz ise bu araflt rmada, çeflitli kayaklardaki bilgileri özetleyerek, yafllara göre BK yi üç kategoride (zay f, ormal ve fliflma) de erledirdik (Tablo 1). 6-8 Aket souçlar, SPSS program ile, x 2 testi, aova ve t testleri kulla larak aaliz edilmifltir. Tablo 1 Adolesalarda BK ye göre vücut a rl de erledirilmesi 7,8 Yafl (y l) 11-15 16-19 BK (kg/m 2 ) 14.6-17.2 17.3-19.7 19.8 + 16.6-19.7 19.8-22.5 22.6 + S flad rma fiiflma fiiflma Bulgular Araflt rma grubuu 51.2 si Medie Tayfur Sökme Lisesi (), 48.8 i ise Köy Hizmetleri Aadolu Lisesi () ö recileride oluflmaktad r. grubu 56.2 si erkek, 43.8 i ise k zd r (Tablo 2). Cisiyet K z Erkek BK yorumu fiiflma Tablo 2 Okullara göre ö recileri cisiyet da l m ve BK lerii karfl laflt r lmas 147 222 98 160 111 39.8 60.2 26.6 43.4 30.1 169 183 75 225 52 48.0 52.0 21.3 63.9 14.8 316 406 173 385 163 721 43.8 56.2 24.0 53.4 22.6 BKI lerie göre deki ö recilerde 30.1 ve deki ö recilerde 14.8 ora da fliflmal k oldu u, soucu istatistiki yöde alaml oldu u saptam flt r (p<0.001). Her iki okuldaki erkek ö reciler, k zlara göre daha fliflmad r ve aradaki fark istatistiksel olarak alaml d r (p<0.05) (Tablo 3). 160 Figa G, Alpha ME, Söylemez D 14-18 Yafl Grubudaki Lise Ö recilerii Besleme Al flkal klar Saptamas ve De erledirilmesi
fiiflma fiiflma Tablo 3 Ö recileri cisiyetlerie göre BK lerii karfl laflt r lmas BK yorumu 46 67 34 147 43 110 16 169 K z 31.3 45.6 23.1 25.4 65.1 9.5 Cisiyet Erkek 52 93 77 222 32 115 36 183 23.4 41.9 34.7 17.5 62.8 19.7 98 160 111 75 225 52 26.5 43.4 30.1 21.3 64.0 14.7 Öemlilik testi x 2 = 6.265 Sd. = 2 p = 0.044 x 2 = 8.874 Sd. = 2 p = 0.012 Ö reim durumu lkö retim Lise Fakülte / Y.okul Okur-yazar de il Çal flma durumu Çal fl yor Çal flm yor Tablo 5 Ö recileri okullara göre aelerii ö reim ve çal flma durumlar karfl laflt r lmas 301 32 10 26 42 327 81.6 8.7 2.7 7.0 11.4 88.6 121 118 113 91 261 34.4 33.5 32.1 25.9 74.1 422 150 123 26 133 588 721 58.5 20.8 17.1 3.6 18.4 81.6 Öemlilik testi x 2 = 238.067 Sd. = 3 p < 0.001 x 2 = 25.074 Sd. = 1 p = 0.001 Tablo 4 Okullara ve WHO/NCHS stadartlar a göre k z ve erkek ö recileri boy uzulu u ortalamalar (cm) karfl laflt r lmas WHO/NCHS stadard K z ö recileri boy uzulu u ortalamalar Boy ortalamas (cm) Stadart sapma Stadart hata 95 güve aral Ö reci say s 162.6 5.8 151.3-173.9 147 160.0 6.7 2.6 154.8-165.2 Erkek ö recileri boy uzulu u ortalamalar Boy ortalamas (cm) Stadart sapma Stadart hata 95 güve aral Ö reci say s 170.7 8.0 155.1-186.3 222 166.4 7.5 2.7 160.9-171.8 164.8 5.3 0.4 154.4-175.2 169 175.4 7.0 161.7-189.1 183 Tablo 4 te görüldü ü gibi, deki k z ve erkek ö recileri boy ortalamalar, deki k z ve erkek ö recileri boylar da daha k sad r ve bu fark istatistiki yöde alaml d r (p<0.001). Her iki okuldaki k z ve erkek ö recileri boy ortalamalar, WHO/NCHS stadartlar 2 üzeride bulumufltur. de ve deki ö recileri aelerii e itim ve çal flma durumlar Tablo 5 te gösterilmifltir. deki ö recileri 70.2 sii ve deki ö recileri 61.9 uu güde üç ö ü yemek yedi i saptam flt r. deki ö recileri ço uu (43.1) ö le yeme ii evde, deki ö recileri ço uu (43.6) ise katide yedikleri saptam flt r. Ö recileri 84.9 u, akflam yemeklerii aileleri ile birlikte yediklerii söylemifllerdir (Tablo 6). Her iki okuldaki ö recileri büyük ço ulu u, 3 ö üü düzeli olarak yediklerii ifade etmifllerdir (Tablo 7). Geellikle tüketile yiyecekler iceledi ide; deki ö recileri, deki ö recilere göre daha fazla süt, fast-food ve fleker/tatl tükettikleri ve fark istatistiki olarak alaml oldu u bulumufltur (p<0.001) (Tablo 8). Tablo 6 Ö recileri besleme al flkal klar etkileye de iflkeler Gülük ö ü say s Bir ki Üç Dört ve üzeri Ö le yeme i yeri Okul (evde gele) Evde Kati Yemekhae Yemeyeler Akflam yeme i yeri Ailesiyle Ailesi ile de il 2 73 259 35 51 159 133 16 10 306 63 19.8 70.2 9.5 13.8 43.1 36.0 4.3 2.7 82.9 17.1 Tart flma deki ö recilerde (14.8) fliflmal k ora -, di er okula (30.1) göre daha düflük bulumas ilgiçtir. Çükü deki ö recileri ço uu, ö le yemeklerii katide yedikleri, fast-food, ve fleker tüketimii de di er okula göre daha fazla oldu u Tablo 6 ve 8 de görülmektedir. Fakat bu okuldaki fliflmal k ora da küçümsemeyecek düzeydedir. Bu araflt rmada, fiili tüketim miktarlar ele alarak eerji ve besi ö eleri de- erlerii hesaplamad m z içi böyle bir souca ulaflt - m z düflüüyoruz. Sa lam 1991 deki araflt rmas da 9 fliflmal k ora bizim bulgular m z aksie, 2.3 gibi oldukça düflük düzeydedir. Güeyli i, 10 13-19 yafl 1 49 218 84 137 17 152 30 16 306 46 0.3 13.9 61.9 23.9 38.9 4.8 43.3 8.5 4.6 86.9 13.1 3 122 477 119 188 176 285 46 26 612 109 721 0.4 16.9 66.2 16.5 26.4 24.0 39.5 6.5 3.6 84.9 15.1 Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Joural of Family Practice Cilt 6 Say 4 2002 161
Tablo 7 Ö recileri okullara göre düzeli (her gü) ö ü yeme durumlar * Her gü (=) (= Sabah kahvalt s Kuflluk ara Ö le yeme i Akflam üstü ara Akflam yeme i Gece 270 25 312 84 331 33 77.1 26.0 89.4 54.2 94.3 30.0 254 60 283 115 329 41 * Ö reciler taraf da birde fazla seçeek iflaretlemifltir. 74.9 34.3 86.5 49.6 95.4 22.5 524 85 595 199 660 74 Tablo 8 Okullara göre ö recileri geellikle tükettikleri içecekler ve yiyecekleri karfl laflt r lmas Yemeklerle birlikte tüketile içecekler Su Ayra, cac k Meflrubat, kola Çay, kahve 178 71 143 63 48.1 44.4 36.9 48.8 192 89 245 66 Geellikle tüketile yiyecekler * Ö reciler taraf da birde fazla seçeek iflaretlemifltir Süt ve ürüleri* 303 82.1 333 Fast-food* 172 46.6 284 fieker-tatl * 215 58.3 271 51.9 55.6 63.1 51.7 94.6 80.7 77.0 370 160 388 129 636 456 486 76.1 31.4 88.0 51.4 94.8 25.3 88.2 63.2 67.4 grubudaki çal flmas da, erkeklerde 21.0, k zlarda 6.5 ora da fliflmal k saptam flt r. Pekca, 11 aesi çal fla ve çal flmaya geç erkeklerde yapt çal flmada, fliflmal k s ras yla, 29.7 ve 27.0 olarak saptam flt r. Tatl 12 2000 y l da adolesalarda yapt araflt rmada ise fliflmal k, ortalama 25 bulumufltur. Bu çal flmalar, bizim çal flmam zdaki bulgulara paraleldir. BK leri karfl laflt r ld da; de ve deki erkek ö recilerde fliflmal (s ras yla 34.7, 19.7), k zlara göre (s ras yla 23.1, 9.5), daha yüksek oldu u saptam fl (Tablo 3) olup, Güeyli i 10 çal flmas yla bezerdir. Pekca 11 çal flmas da ise, aesi çal fla (35.5) ve çal flmaya (28.2) k z çocuklardaki fliflmal k ora, çal flmam zdaki bulgularda yüksek oldu u saptam flt r. fiiflmal k, her iki cisteki çocuklarda, düyada ve ülkemizde, giderek arta prevalas ile öemli bir sa l k soruu halie gelmifltir. giltere de so 10 y ld r çocuklardaki fliflmal k ora 31 lere ç km flt r. Avrupa da ve düya di er ülkeleride de bezer souçlar görmek mümküdür. 13 fiiflmal her iki cis içi de, hiperisüliemi, diyabete e ilim, ka bas c da artma ve ka lipidlerii yükselmesi gibi, bir tak m sa l k sorular a yol açt bilimektedir. leri yafllarda bu tür hastal klar oluflmamas içi, çocuklukta itibare do ru besleme al flkal ediilmeli ve bu al flkal k, ömür boyu sürdürülmelidir. 1,2 Tablo 5 te görüldü ü gibi; deki ö recileri aelerii e itim düzeyleri daha yüksektir ve bu, ö recilerdeki fliflmal k ve zay fl di er ö recilere göre daha düflük orada olmas etkileyebilir. E itim düzeyi yüksek ola aeler, çocuklar sa l kl besleme kousuda biliçledirebilirler. Karatafl 14 araflt rmas da, besleme bilgi düzeyiyle, ae e itimi aras da alaml bir iliflki oldu u saptam fl olup, bizim düflücemizi destekler iteliktedir. Süt tüketimi, her iki okulda da oldukça yüksek oradad r (Tablo 8). Araflt rmam zda, ö recileri süt tüketimi ile boy uzulu u aras da korelasyo olup olmad - a bak lm fl, fakat aralar da alaml bir iliflki saptaamam flt r. Yie de biz, her iki okuldaki ö recileri boylar WHO/NCHS stadartlar üzeride olmas, ö recileri süt ve ürülerii fazla tüketmelerie ba layabiliriz. Çükü, Taflç ve arkadafllar, 15 12-14 yafl grubu çocuklarda yapt klar araflt rmada, kalsiyum tüketimi ile boy uzulu u aras daki iliflkiyi alaml bulmufllard r. Özellikle geliflimi h zl oldu u adolesas döemide, e iyi kalsiyum kaya ola süt ve süt ürülerii yeterli miktarda tüketilmesi, kemik mieral yo ulu uu art r lmas aç s da so derece öemlidir. 2 Sa lam 9 araflt rmas da, ö recileri (:600), 61.5 ii, araflt rmam zda (: 721) ise 88.2 sii süt ve ürülerii tüketti i tespit edilmifltir. Araflt rmam zda, ö recileri 66.2 sii üç ö ü yemek yedikleri tespit edilmifltir. Geliflme ça ola adolesas döemide, yeterli ve degeli besleebilmek içi, gülük diyeti 3 ö ü halide tüketilmesi çok öemlidir. 2 ve daha az ö ü tüketilmesii ve ö üleri eflit aral kta olmamas, orgaizmada istemeye metabolik de- iflikliklere yol açabilece i, okul baflar s azalmas a, özellikle so derslerde yorguluk ve dikkat azalmas a ede olabilece i bildirilmektedir. 16 Sa lam araflt rmas da, 9 ö recileri 62.8 ii, Yüceca çal flmas da 17 ise 43.4 üü üç ö ü yedi i saptam fl olup, bu bulgular bizim çal flmam zla paralellik göstermektedir. Çal flmam zda, güde 3 ö ü yeme ora yüksek olmas, sa l kl besleme davra fl olarak iteledirilebilir. de ö recileri büyük ço ulu uu ö le yeme ii evde yemesi, olumlu bir davra fl olmakla birlikte, buu edei, okul yemekhaesideki yemekleri kalitesizli i, veya aileleri ekoomik aç da yetersizli i 162 Figa G, Alpha ME, Söylemez D 14-18 Yafl Grubudaki Lise Ö recilerii Besleme Al flkal klar Saptamas ve De erledirilmesi
olabilir. Oysa ki, okul yemekhaesii, daha kaliteli ve ekoomik yemek ç karmas yla, ö recileri daha degeli beslemeleri ve okul yemekhaesii tercih etmeleri sa laabilir. deki ö reciler içi de ay durum söz kousudur. Çükü, de, ö recileri ço ulu- uu, ö le yeme i içi tercih etti i yer, okul katiidir ve fast-food tarz yiyecek tüketimi 80.7 dir. de ise bu ora 46.6 d r. Tümerdem ve arkadafllar, ö recileri 19.2 sii ö le yeme i içi okul katiii, 18 Sa lam ise 27.7 sii okul katiii, 3 ii ise kafeteryalar tercih ettiklerii saptam fllard r. 9 Bulgular - m z (Tablo 6), bu araflt rmalarla paralellik göstermektedir. Y llar geçtikçe ö recileri fast-food tarz yemekleri beimsedikleri ve tercih ettikleri görülmektedir. Bu da, ö reciler aras da fliflmal artmas sebepleride biri olabilir. Yap la bir çal flmada, 19 ö recileri 50 sii fast-food tarz yiyecekleri tükettikleri bulumufltur. Fast-food tarz yemekleri, yüksek miktarda kolesterol, doymufl ya ve sodyum içermeleri kalp-damar hastal klar aç s da risk oluflturmaktad r; bu hastal klar oluflumuda beslemei rolüü 27 oldu u bilimektedir. Fast-food tarz beslemei ve fleker/tatl tüketimii artmas, geçlerimizi kalp-damar hastal ve fliflmal k riski alt da olduklar göstermektedir. 9 de, ö recileri ço uu (toplam 56.9), ö le yemeklerii evde ve/veya evde getirdikleri ile yemelerie ra me fliflmal k ora yüksek olmas, aelerii besleme kousuda yeterli bilgiye sahip olmamalar da dolay, çocuklar a eerji de eri yüksek besileri vermeleride kayaklad düflüüyoruz. Ailesiyle yemek yemeye ö recileri, ev d fl da geellikle fast-food tarz yiyecekleri daha fazla tercih etmeleri söz kousudur. 9 Çal flmam zla paralellik göstere bir araflt rmada 18 baflkalar yla yee yemekleri karbohidrat, ya, protei ve toplam eerji de erii, yal z yee yemeklerde daha yüksek oldu u belirlemifltir. deki ö recileri ço ulu u (48.8) çay, kahve tüketirke; de ço uluk (63.1) meflrubat, kolal içecekleri tüketmektedir. Ö recileri yemekle birlikte su içmeleri, sa l k aç s da olumlu bir davra fl ike, yemekle birlikte çay, kahve tüketimi ve buu ya da kolal içecekleri tüketimi, olumsuz bir davra flt r. Yemekle birlikte içile çay ve kahve, demiri emilimii azaltarak aemiye ede olabilir. Üiversite ö recileride yap la bir araflt rmada, yemekle birlikte çay içelerde hemoglobi düzeyii, içmeyelere göre daha düflük oldu u bulumufltur. 20 Ayr ca kolal içecekleri yemekle birlikte al mas, difl çürüklerie ve fazla eerji al m a dolay s yla fliflmal a ede olabilir. 17,21 Fast-food tarz beslemei sa l k zararlar bilimesi ve sa l kl besleme al flkal çocuklara küçük yafllarda verilebilmesi içi, aileleri, okul yöeticilerii, ö retmeleri ve ö recileri bilgiledirilmesi ve/veya e itilmesi yararl olabilir. Bu kouda yaz l /görsel medyaya ve biz sa l k çal flalar a büyük bir sorumluluk ve görev düflmektedir. Kayaklar 1. Baysal A. Sa l kl besleme ve Akdeiz diyeti. Besleme ve Diyet Dergisi 1996; 25(1): 21-9. 2. Baysal A. Çocuklar beslemesi, Besleme Kitab da 7. Bask, Akara, Hatibo lu Yay evi, 1997; 403-45 3. Elmac o lu F. H zl haz r yemek sistemide (fast-food) öcelikleri belirlemesi. Besleme ve Diyet Dergisi 1996; 25(1): 30-4. 4. T.C. Baflbakal k Devlet statistik Esitüsü. Türkiye statistik Y ll, 1998. 5. Frisacho AR. Preatal compared with paretal origis of adolescet fatess. The America Joural of Cliical Nutritio 2000; 72(5): 1186-90. 6. Pekca G. fiiflmal Ta m ve Saptamas : III. Uluslararas Besleme ve Diyetetik Kogresi Kogre Kitab da (Koferas). Akara, 2000; 93-104. 7. Baysal A. Bede a rl deetimi. Diyet El Kitab da. Ed. Baysal A, Aksoy M, Bozkurt N. ve ark. 3. bask. Akara, Hatibo lu Yay evi, 1999; 39-60. 8. Pekca G. fiiflmal k ve saptama yötemleri. fiiflmal k-çeflitli Hastal klarla Etkileflim ve Diyet Tedaviside Bilimsel Uygulamalar da. Ed. Arsla P. Türkiye Diyetisyeler Dere i Yay : 4, Akara, Volka Matbaac l k, 1993; 7-37. 9. Sa lam F. H zl haz r yemek sistemi (fast-food) üzerie bir çal flma. Besleme ve Diyet Dergisi 1991; 20: 187-97. 10. Güeyli U, Yüceca S. Farkl sosyo-ekoomik bölgelerdeki lise ö recilerii besleme al flkal klar ve sorular. Diyabet Y ll 4, stabul, Temel Matbaas, 1986; 227-43. 11. Pekca G, Be emez N. Ergelik ça geçleri beslemesie aei çal flma durumuu etkisi. Besleme ve Diyet Dergisi 1998; 17(1): 59-66. 12. Tatl F, Keski Y. Özel ve devlet okullar da 12-18 yafl grubudaki çocuklar besleme al flkal klar ve karfl laflt r lmas. Lisas Bitirme Tezi, stabul, 2000. 13. Mc Carthy HD, Jarrett KV. Obesity ad overweight i childre-problems with defiitio ad assessmet. III. Uluslararas Besleme ve Diyetetik Kogresi Kogre Kitab da (Koferas), Akara, 2000; 105-8. 14. Karatafl A. stabul Küçükyal bölgeside sosyoekoomik yöde farkl iki ilkö retim okulu 4. ve 8. s f ö recilerii besleme bilgi düzeyi ile büyümeleri aras daki iliflki. Lisas Bitirme Tezi, stabul 2000. 15. Taflç N, fiahi M, Baysal A. Akara ketide okula devam ede ve çal fla 12-14 yafl grubu geçleri besleme durumu. Besleme ve Diyet Dergisi 1987; 16(2): 139-48 16. Kayha ES, fiahi TK, Demireli O. Koya da yetifltirme yurduda bar a adölesalar besleme durumlar. Besleme ve Diyet Dergisi 2000; 29(2): 25-33. 17. Yüceca S, Pekca G, Aç k S ve ark. Akara da yaz okullar a devam ede çocuk ve geçleri besleme al flkal klar. Besleme ve Diyet Dergisi 1993; 22(2): 179-94. 18. Tümerdem Y, Özsüt H, Emekli U, Tuluay G, Ayha B. Adolesa döemide ö reimdeki geçleri besleme durumlar etkileye yöresel ve sosyo-ekoomik-kültürel etkeleri araflt r lmas. Diyabet Y ll 4: stabul, Temel Matbaas, 1986; 173-84. Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Joural of Family Practice Cilt 6 Say 4 2002 163
19. Arsla P. H zl haz r besleme sistemi-fast food kousuda Türkiye de yap lm fl araflt rma örekleri. H zl Haz r Yemek Sistemi (Fast-Food), Hizmet çi E itim Semieri kitab da. Ed. Akda F, Arsla P.Türkiye Diyetisyeler Dere i Yay 6: Akara, Siem Ofset, 1994; 74-7. 20. Befler E. Üiversite ö recileride çay içme al flkal ile hemoglobi düzeyi iliflkisi. Besleme ve Diyet Dergisi 1988; 17(1): 67-73. 21. Sürücüo lu MS, Kocadereli. Besleme al flkal klar difl sa l üzerie etkisi. Besleme ve Diyet Dergisi 1994; 23 (1): 37-50. Gelifl tarihi: 28.02.2002 Kabul tarihi: 19.05.2002 letiflim adresi: Prof. Dr. M. Emel Alpha Toprak Sitesi, C Blok, D. 112 Ba larbafl -ÜSKÜDAR Tel: (0216) 342 80 70-341 07 02 GSM: (0532) 768 70 73 e-posta: emel_alpha@yahoo.com 164 Figa G, Alpha ME, Söylemez D 14-18 Yafl Grubudaki Lise Ö recilerii Besleme Al flkal klar Saptamas ve De erledirilmesi