Ignoranti quem portus petat nullus ventus suus est Hangi kap ya yöneldi ini bilmeyen hiçbir zaman uygun esen rüzgar bulamaz.

Ignoranti quem portus petat nullus ventus suus est Hangi kap ya yöneldi ini bilmeyen hiçbir zaman uygun esen rüzgar bulamaz. Lucius Annaeus Seneca Büyük Kara Avrupas K tas istiyoruz. Avrupa Birleflik Devletleri istiyoruz. Victor Hugo, Paris Bar fl Kurultay, 21 A ustos 1869 Diyar- Küfrü gezdim, beldeler, kaflaneler gördüm/ Dolaflt m mülk-i slam, Bütün viraneler gördüm/ Bulundum ben dahi darüflfl fa-y Bab ali de /Eflatun u be enmez anda çok divaneler gördüm. Ziya Pafla, 1871 Avrupa Birleflik Devletleri kurulmal d r. Winston Churchill, Zürih Üniversitesi, 19 Eylül 1946 Biz devletler koalisyonu kurmuyoruz, insanlar birlefltiriyoruz. Jean Monnet, 1952 Büyük Atatürk ün ölümünün 25 nci y ldönümü sebebiyle Fransa ulusunun Türk ulusuna karfl duymakta oldu u sad k dostluk duygular n dile getirmek isterim. Türkiye tarihi bugün her zamandan çok Bat ve Avrupa tarihinden ayr lmaz bir durumdad r. Charles de Gaulle, 1963 Ortak Pazar tarihi boyunca insan zekâs n n vücuda getirdi i en cesur eserdir. Milletler toplulu u için yeni bir dönem bafllamaktad r. Bu, müstakbel nesillere b rak lacak en büyük mirast r. Bu Antlaflma, Türkiye ve Avrupa y ebediyete kadar ba lamaktad r. smet nönü, 12 Eylül 1963 Bu uzun ve meflakkatli bir yoldur. Bizi cayd rmak için çok fley yapacaklar. Ama y lmamal y z. Turgut Özal, 14 Nisan 1987 Mesele AB ye tam üye olmak de il, onun standartlar n yakalamakt r. Süleyman Demirel, 26 Aral k 1998 Türkiye yi AB ye alman n zaman gelmifltir. Bunu k sa sürede gerçeklefltiremezsek, Avrupa sonsuza kadar Türklerin yükselmek istedikleri miraç olarak kal rsa, Türkiye k rg n bir afl k gibi baflka yerlere yönelir. The Spectator, 16 Kas m 2002 AB de ya birinci lige do rudan gireriz ya da hiç girmeyiz. kinci ligde oynamay z. Recep Tayyip Erdo an, ll Sole 24 Ore, ( talyan Gazetesi) 13 Haziran 2005 Türkiye AB ye üye olursa AB biter. ngilizlerin istedi i serbest ticaret iflbirli inin oldu u bir kurulufl haline gelir. AB sistemler bütünlü üdür, buraya Türkiye gir-

ii erse AB nin bir anlam kalmaz. AB bütün özelli ini kaybeder. Türkiye nin ayr kültür ve devlet anlay fl var. AB Türkiye ye göre de il. AB siyasi birlik olacaksa burada Türkiye ye yer yok. Jacques Toubon, H ristiyan Demokrat Frans z AP Üyesi, 13 Temmuz 2005 Avrupa ya yönelmifl bir Türkiye bizim için, Avrupa ya s rt n dönmüfl bir Türkiye den daha iyidir. Tasos Papadopulos, Le Monde, 7 Kas m 2005 Türkler Avrupa tarihinin bir parças d r. Jose Manuel Barosso, AB Komisyonu Baflkan, 28 Kas m 2005 AB ye üyelik için Türkiye nin tarihten gelen do al bir hakk yoktur. Dominique de Villepin, Fransa Baflbakan, 19 Ocak 2006 Türkiye ye ismi üyelik olsa da ayr bir statü verilecektir. Wolfang Schüssel, Avusturya D fliflleri Bakan, 24 Haziran 2006 Türkiye nin yafll K ta ya ait olmad n söylüyorum. Nicolas Sarkozy, Fransa çiflleri Bakan, 1 Eylül 2006 AB üyeli i garanti mi? Hay r, garanti de il. Tarih belli mi? Hay r, belli de il. Ama önemli olan bu sürecin içinde olmakt r. Ali Babacan, Devlet Bakan ve Baflmüzakereci, 21 fiubat 2007 Tam üyelik, önümüzdeki 50 y l n acil bir sorunu de il. Angela Merkel, Almanya Baflbakan, 22 Mart 2007... Türkiye nin girifli bizzat Avrupa bütünleflmesi fikrini öldürecektir. Bu fikri serbest ticaret ve rekabet hukukuna indirgeyecektir. Güçlü bir Avrupa, ortak politikalar ve bir Avrupa demokrasisi hedefini topra a gömecektir. Avrupa kimli i kavram na bir öldürücü darbe indirecektir... Nicolas Sarkozy, Fransa Cumhurbaflkan, Ensemble, XO Editions, Mart 2007 Türkiye ye kap y kapatmak onu radikalizme ve izolasyona terk etmek demektir. Türkiye yi aram za alman n kendi ç karlar m za oldu una inan yorum. Jacques Chirac, Fransa Cumhurbaflkan, 23 Mart 2007 AB ile devam eden müzakere sürecinin tam üyelikle sonuçlanaca garanti edilemez. Jose Manuel Barosso, Avrupa Komusyonu Baflkan, 11 Nisan 2008 Türkiye, Avrupa Birli i ve bat l dünya için önemli bir zamanda Do u ile Bat aras nda bir köprü olarak eflsiz bir konuma sahiptir. ngiltere Kraliçesi II. Elizabeth, 13 May s 2008

iii Türkiye AB ye tam üye olabilir. Olmal d r inanc nday m. Co rafi bir kriter tan m yok. Türkiye hem co rafi hem tarihi kriter olarak Avrupal d r. Jacques Attali, Milliyet, 15 May s 2008 nan yorum ki, Türkiye ekonomik olarak son derece öemli, stratejik olarak vazgeçilmez ve kültürel aç dan uzak görüfllü bir ülkedir. Michel Rocard, Fransa Baflbakan, Qui a la Turquie, 5 Eylül 2008 Avrupa Birli i ne kabul edilmifl Türkiye, slam la diyalogun hem mümkün hem de verimli oldu unun kan t olabilir, hatta bu iliflkiden ortak bir uygarl k projesi de do abilir. Michel Rocard, Fransa Baflbakan,Oui à la Turquie, 2008 Avrupa Türkiye yi Do u ya itmemeli. Avrupa Müslümanlarla nas l yaflaca n ö renmeli. David Cameron, ngiltere Baflbakan, 27 Temmuz 2010 Türkiye nin gerçek yeri Avrupa Birli i de il, Ortado u dur. Nicolas Sarkozy, Fransa Cumhurbaflkan, 25 fiubat 2011 Gün olacak AB Türkiye yi almak zorunda kalacakt r. Recep Tayyip Erdo an, Cidde Forumu, 21 Mart 2011 Türkiye nin AB üyeli inin engellenmesinin arkas ndaki as l tats z neden, Müslüman bir ülke olmas d r. Jack Straw, ngiltere D fliflleri Bakan, Last Man Standing: Memoirs of a Political Survivor, 15 March 2013 Türkiye, Avrupa için stratejik bir de er. Çok sürmeden AB de de ortak olaca m z umuyorum. Anibal Cavaco Silva, Portekiz Cumhurbaflkan, 6 May s 2013 AB nin küreselleflen dünyada etkili bir aktör olmak için Türkiye ye ihtiyac var. Türkiyesiz Avrupa projesi tamamlanamaz. Franco Frattini, talya D fliflleri Bakan, 7 May s 2013 Önümüzdeki 10 y l içinde Alman ve Frans z baflbakanlar dizleri üzerinde sürünerek gittikleri Ankara da Türkiye nin AB ye üye olmas için yalvaracaklar. Günther Oettinger, Avrupa Komisyonu Enerji Komiseri, 8 May s 2013 Türkiye nin AB ye ihtiyac ndan daha fazla AB nin Türkiye ye ihtiyac var. Fransa Baflbakan Dominique de Villepin, stanbul, 16 May s 2013 Öyle ya da böyle 2004 y l ndan beri devam eden bu uygulamalar de ifltirmeliyiz. Türkiye AB Zirvesi ne davet edilmeli. Avrupa Birli i Konseyi Baflkan Herman Van Rompuy, Ankara, 24 May s 2013

iv Türkiye yük olmaya de il ayn zamanda yük almaya geliyor böyle bir özelli e sahip. Baflbakan Recep Tayyip Erdo an, Ankara, 24 May s 2013 Biz, hem Do u ve Bat yla, hem de Kuzey ve Güney ile diyalog kurabilen bir ülkeyiz. Bir tarafla diyalog halindeyken, di erinin varl n göz ard edemeyiz. AB, Türkiye yi üyeli e kabul ederek daha güçlü olacakt r ve böylece yeni f rsatlar ortaya ç kacakt r. Bu özellikleri ile Türkiye nin, medeniyetler çat flmas teorisi karfl s nda en iyi çare oldu u genel olarak kabul edilmektedir. Avrupa Birli i Bakan Egemen Ba fl. Cidde, 26 May s 2013 Hepimizin ayn Avrupa gemisinde oldu unun ve ortak gelece imizi birlikte planlamam z gerekti inin fark nday z. fiimdi, AB nin de benzeri bir taahhüt alt na girerek, genifllemelerin önünü açmas n bekliyoruz. TBMM Baflkan Cemil Çiçek, Ohri, 27 May s 2013 Bir çiçekle bahar gelmez. D fliflleri Bakan Ahmet Davuto lu, Brüksel, 27 May s 2013 Türkiye nin AB yekat l m konusunda y llard r azimle sergiledi i gayretlerin arzu etti imiz flekilde sonuçlanmas, tabiat yla, AB nin taahhütlerine ahdevefa ilkesi çerçevesinde sad k kalmas yla da yak ndan ba lant l d r. Cumhurbaflkan Abdullah Gül, Ankara, 8 May s 2013 AB süreci Cumhuriyetin ilan ndan sonra en önemli ça dafllaflma projesidir. Recep Tayyip Erdo an, Baflbakan, 7 Haziran 2013 Yüzy llard r düflmanlar m z, Avrupa uluslar aras nda Türklere karfl kin ve düflmanl k fikirleri telkin etmifllerdir... Bu fikirler bir zihniyet meydana getirmifltir... Avrupa da bugün de Türk ün her türlü ilerlemeye düflman bir adam oldu u, geliflmeye elveriflsiz bir adam oldu u san lmaktad r... Bu çok büyük bir yan lg d r!.. Mustafa Kemal Atatürk, 1923

Prof. Dr. S. R dvan KARLUK Anadolu Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi AVRUPA B RL VE TÜRK YE e-posta: rkarluk @ anadolu.edu.tr stanbul - 2013

vi Yay n No : 1313 Avrupa Birli i Dz. : 3 1. Bask Ocak 1991 2. Bask Ekim 1994 3. Bask Nisan 1995 4. Bask Nisan 1996 5. Bask Haziran 1998 6. Bask Ocak 2002 7. Bask fiubat 2003 8. Bask Ocak 2005 9. Bask May s 2007 10. Bask Temmuz 2011 ISBN 975 295 194 5 5846 say l ve 2936 say l Fikir ve Sanat Eserleri Yasalar ve Türk Ticaret Yasas gere ince; fotokopi, tarama, yazma vs. herhangi bir yöntemle bir kitab ço altarak sat n alan, satan veya bir kitaptan yazar n yaz l izni olmadan al nt yapan kifli ve kurumlar; Her bir kopya için 2 y ldan 6 y la kadar hapis cezas (para cezas na çevrilmeksizin), 10 milyar TL den 150 milyar TL ye kadar mahkemenin karar verece i para cezas, meslekten men ve kopyalama ve bas m cihazlar na el konulmas, cezalar ile cezaland r l rlar. Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Yasaya göre kapakta orijinal parlak hologram bulunmas zorunludur, bulunmayan kitaplar sahtedir. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Beta Bas m A.fi. Vize/KIRKLAREL Kapak Tasar m : Hazar Volga Ekiz (hazarvolga@gmail.com) Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com

vii Sevgili K z m SÜHAN a...

viii Göndermek zahmetinde bulundu unuz Avrupa Birli i ve Türkiye bafll kl 4. bask s yap lan dev eserinizi ald m. Güzel eseriniz bu alanda yap lan en kapsaml çal flma olarak büyük bir bofllu u doldurmakta ve Türk iktisat literatürünü taçland rmaktad r. Önce Tuncay ARTUN un ve sonra da sizin yazd n z iki önsözü zevkle okudum. Çok hofluma gitti. Kaynak ve bir baflvuru kitab olarak bu eseriniz kütüphanemizde bafl köfleyi alm flt r. Yazan elleriniz dert görmesin. Sizi candan kutlar, bu tür çal flmalar n z n devam n bekleriz. Prof. Dr. Selahattin Tuncer Anadolu ve Marmara Üniversiteleri Ö retim Üyesi Bu eser, özellikle bugünlerde referans olarak benim için büyük de er tafl yor. Sami Kohen Gazeteci Yazar Avrupa Birli i konusundaki çal flmalar n z takdirle takip ediyorum. Memleketimizde bu konuyu konuflan çok, bilen az. Sizin k ymetli çal flma ve katk lar n z bu bofllu u dolduruyor, önemli bir ihtiyaca cevap veriyor. Türkiyemizde, maalesef, 30 y l aflk n iliflkilere ra men, yeterince anlafl lmayan önemli bir konuyu yetkili ve etrafl bir flekilde ifllemifl bulunuyorsunuz. Bu k ymetli hizmetten dolay sizi tebrik ederim. Kâmran nan Büyükelçi ve Enerji Tabii Kaynaklar Bakan Avrupa Birli i ve Türkiye bafll kl kitab n z n sekizinci bask s n rastlad m bir kitapç dan ald m. Her fleyden önce harcad n z emek ve özen nedeniyle haddim olmayarak tebriklerimi sunuyorum. Gerçekten, a dan z ye tüm konular büyük bir itina ile ifllenmifl ve sonuç olarak gerek AB nin kuruluflu, evrimi, geniflleme ve derinleflmesi ve gerek ülkemizle iliflkileri ayr nt lar yla ve ak c bir dille kaleme al nm fl. Her ayd n n kütüphanesinde bu de erli çal flman z n yer bulaca na gönülden inan yorum. Böylece, en az ndan bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmam fl olurlar. Tekrar kutluyor ve y llarca bu konuyla ilgilenmifl bir bürokrat olarak içten teflekkürlerimi iletiyorum. Nejat Eren D fl Ticaret Müsteflar Geçen hafta, de erli arkadafl m Nejat Eren ile birlikte, yine TDV deki AB çal flmalar m z n koordinasyonu için bir araya geldik. Bana çok k ymetli bir hediye alm fl. Kitab n z n 9 uncu bask s!... Ne kadar sevindi imi bilemezsiniz. Öncekiler zaten vard. Ama, ilerletilmifl bu yeni bask da beni çok sevindirdi. Gerçekten mükemmel bir çal flma. flin ne oldu unu, ne olmad n okuyucular daha net ve daha anlafl labilir bir dille, baflka kaynaklarda pek bulamazlar düflüncesindeyim. Kütüphenelirimizin bir alt n eseri özetle. Ellerinize, zihninize sa l k... Volkan Savafl thalat Genel Müdürü

ix Gönderdi iniz AB ile ilgili çok genifl kapsaml kitab n z incelemeyi tamamlad m. Emin olun sabr n za imrendim. Bu kadar ayr nt l kitaplar haz rlamak için çok emek sarf etmek gerekir. Üstelik bir defal k emek de yetmez, güncellemeler için sürekli katk lar gerekir. Zihninize, bilginize, deneyiminize, ellerinize sa l k. yiki vars n z. Prof. Dr. Hasan Gürak Kitaplar n z ve bildirinizin yer ald disketi ald m; çok teflekkür ederim. Güzel ve faydal çal flmalar n zdan dolay sizi tebrik ederim. Euroactiv sitesinde de bu eserlerinizden faydalanaca m z belirtmek isterim. Sayg lar mla. Zeynep Gö üfl Anadolu Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi nin de erli ismi Prof. Dr. S. R dvan Karluk, Türkiye nin AB iliflkilerine inan lmaz bir katk da bulundu. AB nin nas l iflledi ine ve politikalar na aç kl k getiren dev bir eser ç kard. E er, bu iliflkilerle ilgileniyor veya AB nin ne oldu unu ve ne olmad n merak ediyor ve ö renmek istiyorsan z... E er bütün bu bilgileri elinizin alt nda tutmak arzusunda iseniz, Karluk un eserini (Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. 0212 511 54 32, betakitap@betakitap.com) bulun ve yan n zda tutun. Prof Karluk un ellerine sa l k. M. Ali Birand

xi ÖNSÖZ Uluslararas ekonomik ve siyasi iliflkilerde ülkelerin birbirlerini nas l alg lad klar çok önemlidir. Bu alg, taraflar n karfl l kl olaraktarihsel imaj ve kültürel birikimlerin etkisinden geçerek oluflur.günümüzün küresel dünyas nda alg lar h zla de iflebilmektedir. Taraflar n eylemleri alg lar do urdu u için eylem de iflince alg da de iflebilir. Türkiye nin Avrupal l konusunda süregelen tart flmalar yeni de ildir. Bu olgu son 150 y ld r Avrupa da devam etmektedir. 30 Mart1856 tarihinde Rusya ile K r m Savafl n kazanan Osmanl mparatorlu u, Birleflik Krall k ve Fransa aras nda Paris Bar fl Anlaflmas n imzalanm flt r. Bu Anlaflma n n en önemli maddelerinden biri, Osmanl mparatorlu u nun Avrupa devletler toplulu unun bir üyesi olarak kabul edilmesidir. Aradan 157 y l geçmesine ra men, Türkiye nin Avrupal olup olmad n baz Avrupal lar tart flmaya devam etmektedir. LuciusAnnaeus Seneca, Hangi kap ya yöneldi ini bilmeyen hiçbir zaman uygun esen rüzgar bulamaz demifltir. Türkiye bu rüzgar yakalamak için neredeyse iki as rd r çaba harcamaktad r. Büyük Önder Atatürk ün ifade etti i gibi Türkler, Bat ya yönelmifl bir millettir. Atatürk, 29 Ekim 1923 tarihinde bu konudaki tercihini flöyle aç klam flt r: Memleketimizi asrilefltirmek istiyoruz. Bütün çal flmam z Türkiye de asri binaenaleyh bat l bir hükümet vücuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edip de Bat ya yönelmemifl millet hangisidir? Türkiye de iflirken Bat n n Türk d fl politikas alg s da de iflmektedir.nato üyeli inden sonra Türkiye, Bat Dünyas n n önemli bir müttefiki olarak alg lanm flt r. Çünkü, 1958 y l nda Roma Anlaflmas ile o zamanki ismiyle Avrupa Ekonomik Toplulu u olufltuktan sonra kurulan 38 Cumhuriyet hükümetinin ikisi hariç tamam nda Avrupa Birli i ile bütünleflme hedefi vard r. Türkiye yi AET ye ortak üye yapan, taraflar aras nda bir gümrük birli ine dayanan ve ileride tam üyeli i öngören 12 Eylül 1963 tarihli Ankara Anlaflmas, Roma Anlaflmas n n 238 nci maddesine dayanmakta ve Türkiye-Topluluk ortakl n n temel ilkelerini belirlemektedir. AET Komisyonu nun ilk Baflkan Alman Profesör WalterHallstein, Ankara Anlaflmas n n imzalanmas dolay s yla Ankara daki törende yapt konuflmada, belli bir geçifl döneminden sonra Türkiye nin AET ye tam üye olarak kabul edilmesi gerekti i ni özellikle vurgulam flt r. Türkiye nin 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Topluluklar na tam üyelik baflvurusunda bulunmas, 31 Temmuz 1959 tarihinde yap lan ortak üyelik müracaat ile bafllayan Türkiye-Topluluk iliflkilerinde bir dönüm noktas n oluflturmufltur. Türkiye, Tanzimat tan bu yana Bat ya yönelmifl dünyadaki tek Müslüman ül-

kedir. Ayr ca Türkiye, laik ve demokratik ilkeleri benimsemifl, Bat dünyas ile ortak s n ra sahip ve ona komflu, AB ülkeleri ile tarihi iliflkileri bulunan, dünya üzerinde mevcut 57 slam ülkesi aras nda ekonomik, politik, sosyal, kültürel ve sportif alanlarda en geliflmifller aras nda yer alan, hayat tarz olarak kendi kültürel de erlerini koruyarak Bat y seçmifl bir ülkedir. Türkiye, yukar da belirtilen nitelikleri itibariyle AB ye tam üye olmak için gerekli en önemli ad m, AB ile Gümrük Birli ini 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 say l Ortakl k Konseyi Karar çerçevesinde 1 Ocak 1996 tarihinde gerçeklefltirerek atm flt r. 1838 Balta Liman Anlaflmas ndan 158 y l sonra, fakat bu defa farkl flartlarda Avrupa ya kap lar yeniden aç larak b rak n z geçsinler dönemine girilmifltir. Böylece, AB müktesebat nda denenmemifl bir hukuki yap da yeni bir süreç bafllam flt r. Çünkü, AT nin genifllemesinde aday üyeler, önce AT ye üye yap lm fllar, gümrük birli i daha sonra 5-7 y l içinde gerçekleflmifltir. Türkiye nin Birli e üye olmadan, ikinci s n f bir ülke statüsünde AB ye gevflek bir statüde entegre olmas, yap sal fonlardan yararlanamamas na ve karar mekanizmalar n n d fl nda kalmas na yol açm flt r. 1997 Lüksemburg Zirvesi nde AB geniflleme sürecinden d fllanan Türkiye, 1999 Helsinki Zirvesi nde aday ülke olarak kabul edilmifltir. 2000 Nice Zirvesi nde Türkiye siz bir AB düflünüldü ü için, Türkiye AB nin iki önemli kurumu olan Avrupa Parlamentosu ve Komisyon da yok say lm flt r. Aral k 2002 Kopenhag Zirvesi nde, Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirince, Türkiye ile müzakerelerin gecikmeksizin bafllat laca na karar verilmifltir. 6 Ekim 2004 tarihinde aç klanan lerleme Raporu nda Komisyon, 45 y l sonra Türkiye ye sar fl k yakm flt r. Bu fl k, 17 Aral k 2004 tarihinde Brüksel de yap lan AB Zirvesi nde yeflil fl a dönmüfl, Türkiye ile üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde bafllanm flt r. Böylece, yar m yüzy la yaklaflan Türkiye-AB iliflkilerinde Sekizinci Cumhurbaflkan m z Turgut Özal n ifadesiyle uzun ve meflakkatli bir yola girilmifltir. Türkiye nin AB üyeli i uluslararas hukuk aç s ndan bir ahdi yükümlülük olmas na ra men Kas m 2005 te Almanya da iktidara gelen fiansölye Angela Merkel in Türkiye için imtiyazl bir ortakl önermesi ve ard ndan da May s 2007 de Fransa da Cumhurbaflkan seçilen Nicolas Sarkozy taraf ndan da imtiyazl ortakl n önce seçim kampanyas s ras nda, sonra da Cumhurbaflkanl görevinde gündeme getirilmesi, Avrupa Birli i nde Türkiye nin üyeli ine verilen deste in düflmesinde önemli rol oynam flt r. Merkel ve geçmiflte Sarkozy, uluslararas hukukta geçerli olan ahde vefa (pactasundservanda) kural n yok saym fllard r. Sarkozy art k iktidarda de ildir ama yeni Fransa Cumhurbaflkan Hollande da Türkiye nin müzakere sürecindeki vetolar n henüz kald rmam flt r. Ankara Anlaflmas ve Katma Protokol de, imtiyazl ortakl k fleklinde bir ta-

xiii n mlama yoktur. Topluluk hukukunda olmayan bir statüyü Merkel Türkiye ye zorla kabul ettiremez. Türkiye zaten AB ile gümrük birli ini gerçeklefltirdi i için bir anlamda imtiyazl ortak statüsündedir. AB ye sonradan kat lan ülkeler aras nda Yunanistan hariç hiçbiri önce gümrük birli ine girerek üye olmam flt r. Nitekim Fransa eski Baflbakan Villepen, Frans z Haber Ajans AFP ye 19 Ocak 2006 tarihinde vermifl oldu u demeçte, AB ye üyelik için Türkiye nin tarihten gelen do al bir hakk yoktur demifltir. Böylece, ahde vefa ilkesini ve Ankara Anlaflmas n yok saym flt r. Avrupa Birli i, Roma hukukunda istikrar n temeli olan pactasundservanda ilkesine sad k kalmaz ise, iplerin kopmas na zemin haz rlayacakt r. E er AB, omnisconventisrebussicstardibus (her anlaflma yap ld dönemin flartlar na ba l - d r) ilkesini göz önüne alarak Ankara Anlaflmas n yok sayar ve Türkiye yi Avrupa Birli i d fl nda tutma konusunda srar ederse, o zaman rahmetli smet nönü nün dedi i gibi Yeni bir dünya kurulur, Türkiye de orada yerini al r.. Türkiye nin AB ye ortak üyelik için yapt baflvurunun (31.07.1959) üzerinden 54, 14 Nisan 1987 tarihinde o dönemki ad yla Avrupa Ekonomik Toplulu- u na üyelik baflvurusu üzerinden 26, gümrük birli inin gerçekleflmesinin (31.12.1995) üzerinden 17, adayl k statüsü kazanmas n n (12.12.1999) üzerinden 14, müzakerelerin bafllamas n n (3 Ekim 2005) üzerinden 8y l geçmifltir. 3 Ekim 2005 tarihinde bafllayan AB ile olan kat l m müzakerelerinde bir arpa boyu yol al namamas, 35 bafll ktan sadece 13 bafll n aç l p, birinin geçici kapat lmas, Güney K br s Rum Yönetimi ile Fransa n n toplamda 13 bafll dondurmas, Türkiye nin AB ye girme umudunu neredeyse söndürmüfltür.avrupa Birli i üye say s H rvatistan n 1 Temmuz 2013 tarihinde AB ye kat l m yla 28 e ç kacakt r. S rada S rbistan dahil Balkan ülkeleri ve zlanda vard r ama Türkiye yoktur. Türkiye nin adayl n n devaml sorgulan fl, Türkiye de AB hakk ndaki önyarg lar güçlendirmekten baflka bir ifle yaramamaktad r. Türkiye nin üyeli ine karfl ç kan Avrupal liderleri gelecek nesiller, Avrupa bütünleflmesine engel olan kifliler olarak anacaklard r. Avrupa Birli i üyeli inin AB hükümetleri ve de üye ülke vatandafllar aras nda bölünmelere yol açan konulardan biri olarak ortaya ç kmas, hem AB ve hem de Türkiye aç s ndan iliflkileri kopma noktas na getirmektedir. Türkiye de eksen tart flmalar n n do mas nada zemin haz rlayan bu geliflmeler, Türkiye - AB iliflkilerinin bir ç kmaz soka a girmesinin do al sonucudur. Türk kamuoyu da art k Türkiye nin bir gün AB üyesi olaca na inanmamaktad r. Türkiye için zaman zaman Bat ya giden gemide Do uya koflan ülke benzetmesi yap lm flt r ama bunun do ru olmad Türkiye nin üye oldu u Avrupal ekonomik, askeri ve siyasi kurulufllar taraf ndan ispatlanm flt r. Türkiye, Paris Anlaflmas ndan bu yana yüzünü döndü ü Bat dünyas ndan çifte standartlara ra men kopmayacak, kendisine uygulanan hukuksuz uygulamalara ra men do ru bildi i yolda ilerlemeye devam edecektir.

xiv AB 2014-2020 bütçe döneminde, Türkiye nin üyeli ini dikkate alan bir bütçe planlamas yap lmam fl olmas, Avrupal lar n Türkiye yi 2014-2020 y llar nda üye olarak görmedi ini ortaya koymaktad r. Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluflunun 100 ncü y l olan 2023 ün Türkiye ye üyelik tarihi olarak belirlenmesi ve bu konuda çaba harcanmas gerekir. Kitap, masan n iki taraf nda da bulunmufl olarak edindi im deneyim ve bilgi birikimlerinin sonucu olarak yaz lm flt r. Avrupa Birli i ve Türkiye kitab m z, dokuz bas m yapm fl ve çok genifllemifl idi. Genifl hacmine ra men Türkiye flartlar nda k sa say labilecek bir sürede tükenmiflti. Bu durum, yazar için sevinç kayna d r. Türkiye nin AB ile çok önemli bir bütünleflmeye gitti i ortamda, konuyu tüm boyutlar ile inceleyen temel kaynak eserlerin yeterince yaz lmam fl olmas, sevincihüzne dönüfltüren önemli bir faktördür. Bir dönem Yönetim Kurulu üyeli inde bulundu um ktisadi Kalk nma Vakf, Türkiye de AB konusundaki yay nlar ile büyük bir bofllu u doldurmaktad r. Bu yeni bas m n haz rlanmas nda da KV nin çeflitli kitap ve periyodikleri ile ABHabercom da yay nlanan güncel bilgilerden büyük ölçüde yararland m özellikle belirtmek isterim. Bas m n gerçeklefltirilmesinde eme i geçenlere teflekkür ederim. Düzeltmeleri yapan ve çal flmalar ma katk da bulunan Doç. Dr. Özgür Tonus, Doç. Dr. Elif Uçkan Da demir, Yrd. Doç. Dr. Naz m Çatalbafl, Yrd. Doç. Dr. Betül Yüce Dural ile araflt rma görevlileri Sevilay Küçüksakarya, Zeynep Karal, Ça lar Karaduman ve M. Onur Arun u, kitab büyük bir titizlikle yeniden dizen Ali R za Halis i, bask y gerçeklefltiren BETA yay nc l ktan Seyhan Satar özellikle anmak isterim. 1982 y l nda rahmetli Cumhurbaflkan m z Turgut Özal n daveti ile Devlet Planlama Teflkilat nda Avrupa Ekonomik Toplulu u Dairesi ni kurmam n üzerinden geçen 31 y lda Avrupa Birli i Türkiye iliflkileri konusunda 8 kitap, 3 ortak yay n, 3 çeviri kitap ve yüzlerce makale yay nlad m, bir araflt rma ödülü kazand m, yüzlerce konferans verdim. Bu süre içinde k ymetli eflim Sena n n destek ve teflvikleri olmasayd, tüm bu eserleri üretmem mümkün olamazd. Eflim, çocuklar m Sühan ve Cihan n yetiflme dönemlerinde üzerimdeki a r yükü alarak büyük bir fedakarl kta bulunmufl, göz doktoru olmas na ra men kitaplar m n düzeltmelerinde bana katk sa lam flt r. Kendisine ayr ca teflekkür ederim. Tüm çabalara, yap lan destek ve katk lara ra men kitapta olabilecek eksik ve hatalar n sorumlulu u sadece bana aittir. Avrupa Birli i Türkiye liflkileri aç s ndan yeniden yaz lan kitap, ö rencilerime ve konuya ilgi duyan tüm kesimlere yararl olabilirse, görevini yapm fl bir ayd n olarak kendimi mutlu hissedece im. STANBUL/Caddebostan 19 May s 2013 Prof. Dr. S. R dvan KARLUK

xv Ç NDEK LER B R NC BÖLÜM TÜRK YE AVRUPA B RL L fik LER N N GEL fi M I. TÜRK YE AVRUPA B RL L fik LER N N TAR HSEL GEL fi M VE AET YE TAM ÜYEL K BAfiVURUSU...............1 1. Atatürk ün Bat ya Bak fl Aç s.............................1 2. Avrupa Ekonomik Toplulu u na Ortak Üyelik Baflvurusu........2 3. Baflvuru Sonras Görüflmeler..............................7 4. 1976 Erteleme ve 1978 Dondurma Kararlar..................8 5. 24 Ocak 1980 Kararlar ve Sonras.........................12 6. 12 Eylül 1980 Müdahalesi ve Sonras.......................12 7. Tam Üyelik Baflvurusu..................................20 8. Türkiye nin AB Üyeli i Sürecinde Kaç r lan Bir F rsat...........32 K NC BÖLÜM TÜRK YE AB ORTAKLI ININ TEMEL BELGELER VE ORTAKLI IN DÖNEMLER I. TEMEL BELGELER......................................33 1. Ankara Anlaflmas.....................................33 2. Ankara Anlaflmas n n Avrupa Anlaflmalar ve stikrar Ortakl k Anlaflmalar ile Fark...................................43 3. Katma Protokol........................................53 4. Tamamlay c (Ek) Protokol ve Uyum Anlaflmalar..............54 5. 6 Mart 1995 Tarihli ve 1/95 Say l Ortakl k Konseyi Karar......56 II. ORTAKLI IN DÖNEMLER................................60 1. Haz rl k Dönemi......................................60 2. Geçifl Dönemi........................................61 A. Gümrük Vergileri ile Efl Etkili Vergi ve Resimlerin Kald r lmas...............................61 B. Ortak Gümrük Tarifesine Uyum........................64 C. Kotalar n Kald r lmas................................66

xvi D. hracat Miktar K s tlamalar ile hracat Vergilerinin ve Tekellerin Düzenlenmesi............................70 E. Tek Vergi Prensibine Dayal Olarak Haz rlanan thalat Rejimi Ifl nda Gümrük Birli i.........................71 F. Otonom Rejimlerin Üstlenilmesi.........................72 G. 1988 Ad-Hoc Komite Toplant lar Sonucunda H zland r lm fl Gümrük ndirimleri ve Gümrük Birli i çin ki Temel fiart: Ortak Ticaret ve Rekabet Politikalar na Uyum..............73 3. Son Dönem: Gümrük Birli i Dönemi.......................75 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM GÜMRÜK B RL VE MALLARIN SERBEST DOLAfiIMI I. GÜMRÜK B RL N N KAPSAMI...........................79 II. III. GÜMRÜK B RL VE AVRUPA B RL N N SERBEST T CARET ANLAfiMALARI.................................94 1838 OSMANLI NG L Z T CARET ANLAfiMASI VE SONUÇLARI........................................106 IV. MALLARIN SERBEST DOLAfiIMI..........................118 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA EKONOM K TOPLULU U NDAN AVRUPA B RL NE I. K fi LER N SERBEST DOLAfiIMI...........................131 1. Genel Olarak...........................................131 2. Türkiye AB liflkileri Aç s ndan Kiflilerin Serbest Dolafl m.......132 3. Türk Vatandafllar ve Türk flçiler Aç s ndan Serbest Dolafl ma liflkin ABAD Kararlar....................................141 II. H ZMETLER N SERBEST DOLAfiIMI VE fi KURMA HAKKI......165 III. SERMAYEN N SERBEST DOLAfiIMI..........................168 IV. KATILIM ANLAfiMALARINDA ADAY ÜLKELERE MALLARIN, H ZMETLER N VE SERMAYEN N SERBEST DOLAfiIMINDA TANINAN ST SNALAR VE GEÇ fi DÖNEMLER...............181 V. AVRUPA B RL NDE SERBEST DOLAfiIM: SCHENGEN ALANI..183 1. Schengen Alan......................................183 2. Schengen Anlaflmas : Ortak Vize Politikas.................186 3. Schengen Anlaflmas ve Türk Vatandafllar na Uygulanan Schengen Vizesi......................................187

xvii BEfi NC BÖLÜM TÜRK YE AB ORTAKLI ININ KURUMLARI I. GENEL OLARAK......................................195 II. ORTAKLIK KONSEY..................................195 III. ORTAKLIK KOM TES.................................210 IV. KARMA PARLAMENTO KOM SYONU......................211 V. GÜMRÜK fib RL KOM TES..........................214 VI. GÜMRÜK B RL ORTAK KOM TES.....................214 VII. TÜRK YE AB KARMA fit fiare KOM TES...............216 VIII. DANIfiMA VE KARAR USULLER.........................216 IX. UYUfiMAZLIK ÇÖZÜMÜ................................218 ALTINCI BÖLÜM AVRUPA B RL NE ÜYEL K VE EGEMENL K DEVR I. EGEMENL K KAVRAMI VE ULUS ÜSTÜ KURULUfiLARA ÜYEL K...............................221 II. EGEMENL K DEVR VE AB ÜYEL......................225 III. AVRUPA B RL ÜYES ÜLKELER N ANAYASALARINDA EGEMENL K KAVRAMI................................231 1. Almanya.........................................231 2. Fransa...........................................232 3. talya............................................233 4. Belçika...........................................233 5. Hollanda.........................................234 6. Lüksemburg.......................................235 7. rlanda...........................................235 8. Danimarka........................................236 9. Yunanistan.......................................236 10. spanya..........................................237 11. Portekiz..........................................237 12. sveç............................................238 13. Finlandiya........................................238 14. Polonya..........................................239 15. Macaristan........................................239

xviii 16. Slovenya..........................................240 17. Çek Cumhuriyeti....................................240 18. Slovakya..........................................241 19. Letonya...........................................241 20. Litvanya...........................................242 21. Estonya...........................................242 22. Malta.............................................242 23. Bulgaristan........................................243 24. Romanya..........................................243 YED NC BÖLÜM MAL YARDIM I. GENEL OLARAK.......................................245 II. GÜMRÜK B RL ÖNCES...............................245 III. GÜMRÜK B RL DÖNEM................................252 IV. ADAYLIK DÖNEM.....................................254 SEK Z NC BÖLÜM AVRUPA B RL ÜLKELER N N TÜRK YE YE BAKIfiI I. AVRUPA B RL NDE S YASETÇ LER N TÜRK YE YE BAKIfiI...269 II. AVRUPALI PARLAMENTERLER N TÜRK YE YE BAKIfiI.........340 DOKUZUNCU BÖLÜM TÜRK YE DE AVRUPA B RL ÜYEL NE YÖNEL K DE ERLEND RMELER I. S YAS PART VE S V L TOPLUM KURULUfiLARININ AB ÜYEL NE BAKIfiLARI.................................347 II. III. TÜRK YE DE HÜKÜMET PROGRAMLARINDA AVRUPA B RL LE L fik LER N ELE ALINIfiI..............356 CUMHURBAfiKANI GÜL DEN AVRUPA B RL ÜYEL Ç N NG LTERE MODEL VE BAfiBAKAN ERDO AN DAN fianghay fib RL NE ÜYEL K ÖNER S : EKSEN KAYMASI MI VAR?.......369

xix ONUNCU BÖLÜM AVRUPA B RL NE KATILIM SÜREC VE TÜRK YE I. KATILIM SÜREC N N ESASLARI...........................383 II. III. IV. KOPENHAG Z RVES N N IfiI INDA TAM ÜYEL K HEDEF VE AB-TÜRK YE L fik LER N N HUKUK TEMEL............392 ANKARA ANLAfiMASI VE ORTAKLIK KONSEY KARARLARI ÇERÇEVES NDE ÜYEL K PERSPEKT F......................397 17 ARALIK 2004 BRÜKSEL Z RVES KARARLARI VE SONUÇLARI........................................401 V. BRÜKSEL Z RVES VE PERDE ARKASI.....................414 VI. MÜZAKERE SÜREC NDE DAR YAPILANMA.................421 VII. MÜZAKERE SÜREC NDE ETK ANAL Z......................423 ONB R NC BÖLÜM MÜZAKERE ÇERÇEVE BELGES VE MÜZAKERE SÜREC I. MÜZAKERE ÇERÇEVE BELGES N N ÇER VE BELGE DE YER ALAN TUZAKLAR.........................427 II. MÜZAKERE ÇERÇEVE BELGES NE YÖNEL K ELEfiT R LER....446 III. MÜZAKERELER N BAfiLAMASI VE SONRAK GEL fimeler.......450 IV. KATILIM MÜSAKERELER VE FRANSA TARAFINDAN BLOKE ED LEN MÜZAKERE BAfiLIKLARI...................460 ON K NC BÖLÜM EK PROTOKOL (UYUM PROTOKOLÜ) VE KIBRIS I. ANKARA ANLAfiMASI NA GÜNEY KIBRIS RUM YÖNET M N TARAF YAPAN EK PROTOKOL VE TÜRK YE N N KIBRIS B LD R S......................................469 II. AVRUPA B RL N N KARfiI KIBRIS B LD R S..............478 III. TÜRK YE N N KIBRIS ATA I..............................486 IV. EK PROTOKOL VE KIBRIS KONUSUNDA ÖNEML NOKTALAR...490

xx ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA B RL NE KATILIM SÜREC NE L fik N RAPOR, KARAR, BELGE VE PROGRAMLAR I. LERLEME RAPORLARI.................................497 1. 1998 ve 1999 lerleme Raporlar........................497 2. lerleme Raporu 2000................................499 3. lerleme Raporu 2001................................499 4. lerleme Raporu 2002................................499 5. lerleme Raporu 2003................................500 6. lerleme Raporu 2004................................501 7. lerleme Raporu 2005................................504 8. lerleme Raporu 2006................................505 9. lerleme Raporu 2007................................507 10. lerleme Raporu 2008................................508 11. lerleme Raporu 2009................................509 12. lerleme Raporu 2010................................509 13. lerleme Raporu 2011................................510 14. lerleme Raporu 2012................................511 II. TÜRK YE TARAFINDAN HAZIRLANAN 2012 YILI LERLEME RAPORU............................512 III. KATILIM ORTAKLI I BELGELER...........................516 IV. AVRUPA B RL MÜKTESEBATININ ÜSTLEN LMES NE L fik N TÜRK YE ULUSAL PROGRAMLARI..................521 V. AVRUPA PARLAMENTOSU NUN TÜRK YE YE L fik N RAPOR VE KARARLARI.................................522 1. McMillan-Scott Raporu...............................522 2. Hannes Swoboda Raporu.............................523 3. 1999 Düzenli Raporu Konusunda Avrupa Parlamentosu Karar.................................524 4. Alain Lamassoure Raporu.............................524 5. Jacques Poos (Güney K br s) Raporu ve Türkiye ye Yönelik Haks z Suçlamalar............................525 6. Fransa da Ermeni Soyk r m Yasas n n Kabulünden Sonraki Geliflmeler: Avrupa Parlamentosu nun Ermeni Soyk r m n Kabul Eden Phillipe Morillon ve Kafkasya Raporlar.........526 7. Ermeni Soyk r m n Tan yan Avrupa Parlamentosu nun Karar na Ra men Türkiye ye Adayl k Statüsü Veren AB Kurumlar ndan Tazminat ste inin Reddi Karar.........536 8. ngiltere Parlamentosu D fl liflkiler Komitesi nin Türkiye Raporu.....................................539