1
Her spor branşında, üst düzeyde, yüksek sportif güce ve başarıya ulaşmak için, yetenekli sporcuların zamanında ve doğru biçimde seçilerek uzun süreli ve sistematik bir çalışmaya girmeleri zorunludur. Her spor dalı için; antrenmanlara başlama yaşı, ilk başarı yaşı, optimal ve en yüksek başarı araştırmayla ortaya konmuştur. yaşları birçok 2
Yüksek Performans Bilimsel ve Yöntemsel Antrenman Uzun Süreli Planlama Yetenek Seçimi 3
4
Uzun süreli bir antrenman planı için göz önünde bulundurulması gereken 4 etmen: 1. Gelecek sunan sporcudan yüksek performans alabilmek için gerekli olan sistemli antrenman yılı sayısı 2. En yüksek performansa ulaşılan ortalama yaş düzeyi 3. Gelecek sunan sporcunun başlangıçta sahip olduğu doğal yetenek düzeyi 4. Kişinin özel antrenmana başlayabileceği yaş 5
Spor Spora Başlama Yaşı Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı Okçuluk 12-14 16-18 23-30 Atletizm Sprint 10-12 14-16 22-26 Orta mesafe 13-14 16-17 22-26 Uzun mesafe 14-16 17-20 25-28 Uzun atlama 12-14 17-19 23-26 Atmalar 14-15 17-19 23-27 Basketbol 10-12 14-16 22-28 Boks 13-15 16-17 22-26 Cimnastik Kadın 6-8 9-10 14-18 Erkek 8-9 14-15 22-25 Buz Pateni 7-9 11-13 18-25 Atıcılık 12-15 17-18 24-30 Futbol 10-12 14-16 22-26 Yüzme Kadın 7-9 11-13 18-22 Erkek 7-8 13-15 20-24 6
Tenis Spor Spora Başlama Yaşı Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı Kadın 7-8 11-13 20-25 Erkek 7-8 12-14 22-27 Voleybol 10-12 15-16 22-26 Sutopu 10-12 16-17 23-26 Halter 14-15 17-18 23-27 Güreş 11-13 17-19 24-27 7
Spor dallarının yetenek modelleri: Empirik yöntem Alt yapı oluşturma ve potansiyelli çocuk çekme Spora erken yönelim Bir kısım sporlarda erken seçim 8
Yüksek verime ulaşmak için ortalama 6-8 yıl gereklidir. Ozolin e göre Maksimum hız gerektiren sporlarda en iyi verime 20-24 yaşları arasında ulaşılır Büyük ölçüde kuvvet ve dayanıklılık gerektiren sporlarda 30 yaşa yaklaşan ve hatta biraz geçen sporcular daha başarılı Başarının hareketteki beceriye bağlı olduğu sporlarda uygun yaş oranı düşer Buz pateninde 16-20 yaş arası Cimnastikte kızlar için 14-16, erkekler için 18-24 yaş arası 9
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar: Sporcunun performans hedefleri spora özgü tüm etmenlerle ilişkili olmalıdır, antrenör kendi ülkesinde ve dünyada o spor dalının tüm performans dinamiğini bilmelidir 10
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar: Sporcu ilerledikçe antrenör yıllık antrenman birimlerini ve antrenman saatlerini arttırmalı Aynı zamanda yarışmaların sayı ve sıklığını da arttırmalıdır 11
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar: Uzun süreli bir planlamada spor dalının baskın özelliğine ve sporcunun ihtiyaçlarına göre antrenmanın kapsam ve şiddeti yıllık olarak arttırılmalıdır Takım sporlarında ve sürat-güç baskın sporlarda antrenman şiddeti yılın sonuna kadar arttırılmalıdır Diğer tüm spor dallarında hem kapsam hem de şiddet arttırılmalıdır. 12
Antrenörlerin hem çocuklar için ve hem de gençler için periyotlama (dönemleme) prensiplerine uyması önemlidir. Uzun süreli planlamanın iki genel evresi: 1. Genel antrenman 2. Özel antrenman 13
UZUN SÜRELİ ANTRENMAN DÖNEMLEMESİ Antrenman Dönemlemesi Genel antr. 6-14 yaş Özel antr. 15 yaş + Başlangıç 6-10 yaş Sporsal Biçimlendirme 11-14 yaş Özelleşme 15-18 yaş Yüksek verim 19 yaş + Ergenlik öncesi Ergenlik Adölesan Olgunluk 14
Başlangıç evresi (6-10 yaş) Çocuklar düşük şiddetli antrenman programlarına katılmalıdır Birçok çocuk antrenmanın yoğun fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarıyla başedebilecek düzeyde değildir Çok yönlü gelişim uygulanmalıdır Koşular, sprintler, atlama, yakalama, atma, kavrama, dengeleme 15
Başlangıç evresi (6-10 yaş) Her çocuk için becerileri geliştirme ve oyun oynamak için yeterince zaman olmalıdır Esneklik, koordinasyon ve denge çalışmaları yapılabilir Alıştırmalar tüm çocukların aktif olarak katılabilecekleri şekilde planlanmalıdır 16
Başlangıç evresi (6-10 yaş) Etik ve sportmenlik vurgulanmalıdır Kız ve erkek çocuklar birlikte katılmalıdır Bu dönemde spor çocuklar için eğlenceli olmalıdır Temel taktik ve strateji çalışmaları oyunlara yerleştirilmeli 17
Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) Antrenman şiddet ve kapsamı kademeli olarak arttırılmalı Alıştırmalar çok yönlü gelişime yönelik olmalı ve spor dalının yarışmalarına uygun olmalıdır Taktik çalışmaları üzerinde durulmalıdır 18
Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) Alıştırmalar becerileri yetkinleştirmeye yönelik olmalıdır Genel kuvvet alıştırmalarına başlanmalıdır Aerobik kapasite sürekli olarak geliştirilmelidir Anaerobik çalışmalara başlanabilir 19
Özelleşme (15-18 yaş) Sporcular aşırı yüklenmenin fiziksel ve psikolojik zorluklarına karşı koymayı öğrenmelidir Spor dalının baskın biyomotor yetilerinin gelişimi sürekli sağlanmalıdır Yüklemeler kademeli olarak arttırılmalıdır 20
Özelleşme (15-18 yaş) Hem şiddet hem de kapsam arttırılmalıdır Bireysel ve takım taktik çalışmaları yapılmalıdır Yarışmaları sayısı arttırılmalıdır Sporcu zihinsel olarak hazırlanmalıdır (dikkat denetimi, yoğunlaşma, motivasyon, olumlu düşünme) 21
Yüksek verim (19 yaş+) Antrenman kapsam ve şiddeti sporcunun özelliklerine göre arttırılmalı Tamamen spor dalına özgü çalışılmalı 22
SPOR ORTALAMA YAŞ Atletizm (tüm dallar) 26.3 Sprint 23.4 Orta mesafe 24.3 Uzun mesafe 27.3 Basketbol K 23.6 Basketbol E 24.6 Boks 22.4 Jimnastik K Jimsastik E Buz pateni K Buz Pateni E 18.6 24.2 23.5 25.1 Futbol 24.8 Yüzme K Yüzme E 17.5 20.1 23
24
Yetenek Arama ve Seçme Yetenek arama: spor dalına özgü genel bir temel eğitime yada çocuk ve gençlik antrenmanına başlamaya hazır olan, yeterince fazla sayıda çocuk yada gencin bulunması amacıyla yürütülen çalışmalardır. 25
Yetenek Arama ve Seçme Yetenek seçme: yüksek verim sporuna yönelik bir antrenmanın, bir sonraki daha yüksek aşamasına geçmeleri yada sürdürmeleri uygun görülenlerin bulunmasına yardımcı olan çalışmalardır. 26
YETENEK Belli bir alanda normalin üstünde ancak henüz tam olarak gelişmemiş özellikler bütünü ve buna sahip olan kişi Geliştirmeye uygun belirli özelliklere sahip olan kişi 27
YETENEK Yetenekli kişide nörofizyolojik ve anatomik yapı, özel motor ve psikolojik özellikler doğuştan bulunmaktadır Belli bir spor dalı için geliştirilmeye uygundur 28
Sporsal yetenek: Kalıtımsal ya da sonradan kazanılmış davranış koşulları nedeniyle Sportif performans için özel bir yatkınlığa ya da üst düzeyde yatkınlığa sahip olduğu düşünülen birey (Karl, 2001) 29
Doğal yöntem Bilimsel yöntem 30
Doğal Seçim Sporcunun yerel etkilerle (okul geleneği, aile isteği ve yaklaşımıyla) bir spor dalına yönlendirilmesi. Çoğunlukla, ideal spor seçiminin yanlış olması nedeniyle, bireyin verim gelişiminin çok yavaş olduğu görülür. 31
Bilimsel Seçim Spor bilimcilerin öncülüğüyle, bilimsel sınamanın bir sonucu olarak, spor dalının niteliklerine göre en yetenekli bireyler seçilirler ve uygun bir branşa yönlendirilirler. Bilimsel olarak seçilenlerin yüksek verime ulaşmak için gerek duydukları süre, doğal yöntemle belirlenenlere göre daha kısadır. 32
Birinci evre: 3-10 yaş arasında gerçekleşir Adayın sporla ilgilenmesini engelleyecek ya da sınırlayacak fiziksel yetersizliklerin saptanması Boy-kilo oranı gibi adayın fiziksel gelişim düzeyinin belirlenmesi Genetik olarak baskın durumların ortaya çıkarılması 33
Birinci evre: Adayın gelecekteki büyüme ve gelişim düzeyleri ile ilgili kesin yargılara varılamayacağından kesin kararlar verilmemelidir Yüzme, cimnastik, artistik patinaj gibi sporlarda ise birinci belirleme evresi tam olarak uygulanmalıdır 34
İkinci evre: Ergenlik döneminde ya da daha sonra Cimnastik, artistik patinaj ve yüzme için 9-10 yaş Diğer sporlarda kızlarda 10-15, erkeklerde 10-17 yaş arasında uygulanır Antropometrik ve fizyolojik gelişim dinamikleri değerlendirilmelidir Çünkü vücut çoktan yapılan sporun özelliklerine ve gerektirdiklerine yönelik uyum göstermeye başlamıştır. 35
İkinci evre: Popovici (1979) ye göre Erken yaşta uygulanan şiddetli çok yüklü kuvvet antrenmanı kemiklerdeki kıkırdakları sıkıştırarak büyümeyi sınırlar Bazı sporlar için (atmalar, kürek, güreş ve halter) geniş bir biakromial genişlik önemlidir 15 yaşındaki kızların 38 cm, 18 yaşındaki erkeklerin ise 46 cm lik biakromial genişliğe sahip olmalı 36
Son Evre Temel olarak ulusal takım adaylarını ilgilendirir Bu evre sporun gerektirdikleri ve özellikleriyle yakından ilgili olmalı İncelenmesi gereken ana etmenler: Sporcunun sağlığı Antrenmana ve yarışmalara gösterdiği psikolojik uyum Stresle başa çıkma yeteneği İlerdeki performans gelişimi için sahip olduğu potansiyel Sürekli testler uygulanmalı 37
YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR Tekno-motorik özellikler: Sporcunun; denge yeteneği, yer mesafe ve tempo hissi, topa yatkınlığı, ritmik ve akıcılık gibi özellikleri. Öğrenim yeteneği: Sporcunun algılama, gözlem ve analiz etme özellikleri Performans için ön şartlar: Sporcunun, yüklenmelere dayanabilme özelliği, antrenman isteği, başarıya ulaşma arzusu gibi özellikleri 38
YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR Zihinsel (Kognitif) Yetenekler: Dikkat, motorik akılcılık (oyun anlayışı), yaratıcılık, inisiyatif kullanabilme yeteneği, taktik yetenek gibi özellikler. Sosyal Faktörler: Liderlik, sorumluluk taşıma, takım anlayışı gibi özellikler Psikolojik Ön Şartlar: Sağlam psikolojik yapı, müsabakaya hazır olma, strese dayanabilme, zoru başarma isteği gibi özellikler. 39
1. Antrenmanda daha başarılıdır 2. Aynı kapsam ve büyüklükteki antrenman uyaranlarında büyük başarı elde eder 3. Antrenmanda verilen yeni uyaranlara daha çabuk uyum sağlar 4. Daha çabuk öğrenir (hareket akışı, taktik bilgiler) 5. Daha önce edindiği deneyimleri yaratıcı bir şekilde başarısını arttırmak için kullanır 6. Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir, sorunları yaratıcı ve orijinal bir biçimde çözer 7.Perofrmansını gittikçe yükseltmesi onun tipik bir özelliğidir 8. Yetenekli bir sporcu, kendini tam anlamıyla spora adar, sistematik bir şekilde çalışır 40
Atletizm Sprint Reaksiyon zamanı ve reaksiyonları tekrarlayan şekilde devam ettirebilme yeteneği Sinir-kas sisteminin uyarılma yeteneği Boy ve gövdenin oranı ve uzun bacaklı olma Koordinasyon ve iyi bir kas gevşeme kapasitesi Stresle başa çıkma yeteneği 41
Atletizm Orta mesafe Anaerobik güç ve VO 2 maks/kg Laktik asit düzeyi Oksijen borçlanması Stresle başa çıkma yeteneği Yüksek konsantrasyon yeteneği ve bunu koruyabilme 42
Atletizm Atlama Dalları Reaksiyon zamanı ve patlayıcı kuvvet Uzun boy ve bacak uzunluğu Yüksek anaerobik güç Stresle başa çıkma yeteneği Yüksek konsantrasyon yeteneği ve bunu koruyabilme 43
Atletizm Atmalar Uzun boy ve kaslı fizik yapı Geniş bi-akromial genişlik Reaksiyon zamanı Yüksek anaerobik güç Stresle başa çıkma yeteneği Yüksek konsantrasyon yeteneği ve bunu koruyabilme 44
Basketbol Uzun boy, uzun kollar Yüksek anaerobik güç Yüksek aerobik güç Koordinasyon Yorgunluk ve strese karşı dayanıklılık Taktiksel zeka ve işbirlikçi yapı 45
Futbol Koordinasyon ve işbirliği Yorgunluğa ve strese karşı dayanıklılık Yüksek aerobik anaerobik kapasite Taktik ve zeka 46
Cimnastik Koordinasyon Vestibular denge Kararlılık Yüksek anaerobik güç Kısa-orta boy Stresle başa çıkabilme yeteneği, duygusal denge 47
Halter Maksimal kuvvet Çabuk kuvvet Geniş bi-akromial çap Koordinasyon Yorgunluğa ve strese karşı dayanıklılık 48
Yüzme Uzun kollar, büyük ayaklar ve geniş omuz çapı Yüksek aerobik ve anaerobik kapasite Düşük vücut yoğunluğu 49
Motor kapasite Psikolojik kapasite Antropometrik özellikler 50
Örn Yüksek atlama Motor kapasite %50 Psikolojik kapasite %10 Antropometrik özellikler %40 51
Yüksek atlayıcı Çabuk kuvvet %45 Atlama kuvveti %35 Koordinasyon %20 52