Aram zdan Ayr lanlar Yavuz Nutku (1943-2010) 7 Aral k 2010 günü saat 16,10 da bilim dünyam z en ilginç kifliliklerinden biri olan Yavuz Nutku yu kaybetti. Hepimizin bafl sa olsun. Yavuz Nutku 3 fiubat 1943 te stanbul da do mufltur. 68 kufla olarak bilinen kuflaktand r. Babas, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk modern gemilerini tasarlayan, TÜ Gemi nflaat Fakültesi nin kurucular ndan Ord. Prof. Dr. Ata Nutku, annesi ise ö retmen Naciye Nutku dur. Alman Lisesi ni bitirdikten sonra, bugünkü Bo aziçi Üniversitesi olan Robert Koleji nden fizik lisans n a bafllam flt r. Üniversite e itimini Berkeley de (ABD, Kaliforniya Üniversitesi) 1965 te tamamlay p 1969 da fiikago Üniversitesi nden doktoras n alm flt r. Doktora hocas 1983 Nobel Ödülü sahibi Subrahmanyan Chandrasekhar d r. Maryland ve Princeton üniversitelerinde doktora sonras çal flmalar n yürüten Nutku, 1973 te ODTÜ ye geldikten üç y l sonra 1976 da tekrar ABD ye dönüp Texas ve Princeton üniversitelerinde çal flm flt r. 1979 da Bo aziçi Üniversitesi ne dönmüfl, 81 de profesörlük unvan n alm flt r. 1989 a kadar Bo aziçi Üniversitesi nde çal flan Nutku, daha sonra TÜ ve Bilkent Üniversitesi ne dahil olmufltur. 1993 ten beri TÜB TAK n Feza Gürsey Enstitüsü nde profesördü. Genel görecelik kuram na önemli katk lar ilgilendi i alanlar n baz lar gravitasyonel dalgalar ve instantonlar, tamam yla integre edilebilen sistemler ve Monge-Ampère denklemleridir. TÜBA ve TMD üyesiydi. Merhum Nurhan Baykal ile olan evlili inden S rma ve Altan isimli iki çocu u bulunmaktad r. Bu sabah kalkt m Kendimi Yavuz Nutku Hissettim Ve kendime flunu sordum fiimdiye kadarki hayat nda Yeteri kadar Yavuz Nutku Oldun mu? Veya geri kalan yaflam nda Yeteri kadar Yavuz Nutku Olabilecek misin? O hep yan m zdayd yi yapt k m Aferin derdi Kötü yapt k m F rçalard Ama hep arkam zdayd Yavuz Nutku Zorda yard m etmek için Bilmedik k ymetini Yavuz Nutku Ne biz Ne de Yavuz Nutku Metin Ar k, stanbul 9.12.2010 52
Yavuz! Ali Nesin / anesin@nesinvakfi.org Çok yak n olmadan kendimi çok yak n hissetti im ender insanlardand. lk görüflte birbirimize s nm flt k, en az ndan ben ona s nm flt m. Utanaca hiçbir fleyi olmayan insanlar n dobral vard Yavuz da; kim olursa olsun, sözünü esirgemezdi. Bana özel söylediklerini ve bende çok iz b rakan ve çok üzen bir telefon görüflmemizi burada aktarmam do ru olmayabilir. Ama onun Yavuzlu unu anlatmamak olmaz. Yavuz la san r m 1986 sonbahar nda tan flt k. Cezaevinden yeni ç km flt m. Aklan p da ç km flt m ama yasalara ayk r olarak pasaport vermiyorlard. Askeri (ve keyfi) idare vard ülkede. Kimse de ifl vermiyordu. Paras z pulsuzdum. Hayat daha ucuzdur diye, ikinci çocu umuza hamile olan eflimle ve k z mla Bal kesir Ören e yerlefltik. Haftada bir, Can Delale ve Ercüment Ortaçgil le Lie gruplar üzerine seminer yapmaya stanbul a Bo aziçi Üniversitesi ne gelirdim. Bu seminerlere Yavuz da kat l rd s k s k. Yavuz benden 10-15 yafl büyüktür herhalde. Bu sevecen adama, sevecenden de öte s cac k adama nas l Daha önce de anlam flt m ama bu gerçek hiç bu kadar çarpmam flt beni: Yavuz sadece ve sadece Yavuz dur. Kendine özgüdür ve sadece kendidir. Ne say nd r, ne beydir, ne a abeydir, ne kardefltir, ne kocad r, ne de hocad r. Yavuz etiketsizdir ve sadece Yavuz dur. Tek bafl na bir insan türü say labilir. O günden sonra Yavuz a Yavuz dedim. Aradan y llar geçti. 1995 te Türkiye ye temelli geri döndü ümde haftada bir TÜB TAK n Gebze deki araflt rma merkezine gitmeye bafllad m. Yavuz Nutku devaml oradayd. TÜB TAK ta bulundu um bir gün 10 Kas m a rastlam fl. O gün hepimizi toplay p yemekhaneye götürdüler... Yüzlerce bilim adam yemekhanede... Önümüzde bir kürsü. Bir binbafl geldi ve elindeki kâ ttan Atatürk ün önemini anlatmaya bafllad... Söyledikleri ta ortaokul y llar ndan hepimizin duydu u, hiçbir özgünlü ü olmayan, s radan fleylerdi. Koca koca bilim adamlar, kendi iradeleri d fl nda ilkokul ö rencileri gibi saçmasapan bir söylev dinlemeye zorlanm fllard. Üstelik bir baflka bilim adam ndan de il de bir subaydan. Tam tersi, yani subaylar bilim adam- seslenece imi bilemiyordum. lar n n a z ndan Atatürk ü dinleseler Yavuz desem olmaz, Yavuz Bey Yavuz ve Lütfiye Nutku. daha yararl olmaz m? mi desem, a bi mi desem, hocam m desem diye düflünüp duruyordum. Hocam kelimesine oldum olas s namad m, ama o zamanlar daha da garipserdim, hatta bana hocam dediklerinde esta furullah derdim! Üstelik Yavuz benim hiç hocam olmam flt. Ayr ca bir arkadafl kadar yak n ve içtendi. Ona hocam demeyi garip buluyordum, ama ona baflka türlü nas l seslenebilirdim ki? Ben bu konuda karars zken ve elimden geldi ince ona do rudan seslenmemeye çal fl rken, kim oldu unu unuttum, aram zdan biri Yavuz a hocam diye seslendi. Yavuz bir yandan gülümseyerek ama bir yandan da terslenerek Kim kime neyi ö retiyor? Yavuz hemen yan mdayd. Zaten çal flma saatleri d fl nda hep Yavuz un yan nda olmaya can atard m. Hayat onunla daha ilginç ve daha e lenceliydi. Göz göze geldik. kimiz birden bu ne kepazelik anlam nda bir fleyler m r ldand k. Herkesin gözü önünde salonu terkettik. Yüzünde alayc bir gülümseme vard. Anlad m kadar yla sevgili Yavuz, aynen rak s gibi, ölümü de yudum yudum, tad na vara vara tatmak istemifl. Ölümü o meflhur h nz r ve alayc gülüflüyle beklemifl. Ne mutlu Yavuz gibi yaflay p ölene! ben kimsenin hocas de ilim dedi 53
Karmafl k fiekil Yoktur, Kötü Koordinat Sistemi Vard r Ahmet Erifl San r m 1975 y l k fl yd. Yavuz un önerisi do rultusunda, Riemann manifoldlar n n harmonik gönderimleri konusunu çal flm fl, ve bu yaklafl m kullanarak Einstein alan denklemlerinin dura an, eksensel simetrisi olan yeni çözümlerinin bulunup bulunamayaca n araflt r yordum. Becerebilirsem doktora tezimi bitirmifl olacakt m. Yavuz benden daha aceleci davran yor ve her gün heyecanla Ne haber? Var m yeni bir sonuç? diye soruyordu. Bir gece, eflimle birlikte fliddetli bir gürültüyle uyand k. Uyku sersemli iyle tam olarak ne oldu unu anlamam flt k. Yatak odam z n penceresine vuruluyordu. Evimiz zemin kattayd ve yeterli param z olmad için henüz pencerelere demir koruyucu yapt ramam flt k. Çok korktu umuzu hat rl yorum. Perdeyi aralay p bakt mda Yavuz u gördüm. Korkumun yerini merak alm flt. Sabah n üçünde ne olabilir acaba? diye düflünerek kap y açt m. Yavuz içeri girmedi ve Çabuk kalk giyin. Bize gidiyoruz, hesap yapaca z dedi. Yolda, eksensel simetri yerine, daha basit olan, silindirik simetri ile u raflarak problemi daha iyi kavrayabilece imizi anlatt. Önce kolay olan iyice anlayal m, sonra zor olana sald r r z dedi. Evine vard m zda gördü üm manzara, salonun ortas nda her yere yay lm fl kâ tlar, yemek masas üzerinde bir miktar resim kartonu, makas, tutkal ve bir flifle flarap oldu. Bak, bu ifli anlamam n en iyi yolu konfigürasyon uzay n n maketini yapmak dedi ve devam etti: Üç boyutlu fleklini görebilirsek geometriyi daha iyi anlar z, ve biraz flarap daha çabuk anlamam z sa lar. O gece sabaha kadar konturlar nokta nokta hesaplayarak çizdik, kestik ve yap flt rd k. Gün a ard nda, ortaya hiçbir anlam veremedi imiz, da yamac n n maketine benzer bir flekil ç km flt. kimiz de uzun süre hiç konuflmadan flekle bakt k. O s rada efli uyan p yan m za gelmiflti. Merakla ne yapt m z sordu. Yavuz, Kabartma harita yap yoruz diye cevap verdi. Birkaç ay sonra buldu umuz bir dönüflüm, hiç bir fleye benzetemedi imiz fleklin asl nda basit bir hiperboloid oldu unu ortaya ç kard. Bunun üzerine Yavuz keyifle bir kahkaha atarak, gördün mü? dedi, demek ki karmafl k flekil yokmufl, kötü koordinat sistemi varm fl. Annesi Naciye Nutku, Yavuz Nutku, k zkardefli Ayla Nutku ve babas Ata Nutku. 54
Yavuz Nutku ile An lar m 1970 li y llar n ortalar nda ODTÜ de doktora yaparken ilk kez Yavuz Nutku nun ad n Erdal nönü hocam zdan duymufltum. Çok de- erli bu hocam z n aram za kat laca n bildirerek ondan ders almam z sal k vermiflti. Görelilikle ilgili ilk derste s rad fl bir insan oldu u hemen dikkati çekiyordu. lk bafllarda bana çok karmafl k gelen geometrik tan mlar n bir gün günlük yaflamda da kullan labilecek bir dil tarz oldu unu söylemesi çok flafl rt c yd. Konunun büyüsüne kendimi kapt - r nca Genellefltirilmifl Einstein Statik Evreni üzerindeki çal flmam za bafllad k. Bilgisayar kullan m - Aysel. Karafistan na da ilk kez bu çal flman n hesaplar için bafllam fl bulunuyordum. Sonradan yay mlanacak olan Penrose diagramlar n sekretere çizdirirken 45 olmas gereken aç lara tam olarak uyulmad n fark etmemiflim. Yavuz Bey in bilimden hiç taviz vermeyen sözleri hâlâ kulaklar mda ç nlayarak akademik yaflam mda hep yol gösterici olmufltur. Beni yüz y l sonra da izleyebilecek bir çal flmaya bu flekillerle imza atamam demiflti. Evet kimimiz sözünün eri veya sözünün arkas nda diye bilinir. Yavuz Bey ise imzas n n önünde olmas n ö retmifltir. Bir de çal fl rken aralar nda k z ö renci oldu unu unutur çok rahat konuflurdu. Henüz kulak t kamay ö renememifl oldu umdan bir kaç kez aniden ortadan yok oldu umu farkedince bizimle çal fl rken bu böyle demiflti. Bu da bana anlatt Chandrasekhar öykülerinden birini an msatt. Keflifl veya filozof olmaya aday bir ö rencide aranan nitelik uzaktaki koca a ac n dallar, yapraklar aras nda sakl kuflun gözünü görmeye çal flmak. Birçok ö rencime tekrarlad m kuflun gözü nerede? sorusu ak llarda kalm flt r san r m. Seminer ve sunumlarda da ayr nt yerine k sa, öz, en az formüle yönlendirmifltir bizleri. Çok yafla Yavuz Hoca. 55
Ard ndan... Bir ç nar devrildi, onunla beraber bir devir göçtü... Metin Durgut Büyük bir bilim insan yd... Ülkemizde zaten zor yetiflen, ve az say da olan gerçek bilimadamlar m z kaybetmek öyle ac ki... Bafl m z sa olsun. Allah rahmet eylesin... R. Murat Demirer Bafl m z sa olsun, Yavuz çok harbi çok iyi bir insand. Ülkede bilimin geliflmesine büyük katk s ve deste i oldu, nur içinde yats n. Selman Akbulut A sad day. You, however, should feel good that you were such a good and loyal friend who gave him something of value, his memoirs, before he left. Alan Newell Büyük bir adam kaybettik. Yeter Göksu I am really sad to hear this, Yavuz was very important for me... Jenya Ferapontov Ben buna flahsen çok üzüldüm. Hepimizin bafl sa olsun. Daha dün o bize veda etmeden kulaklar n ç nlatm fl md r eski an larla. Bize verdi i fl kta nur içinde yats n sevgili Yavuz hoca. Hepimizin bafl sa olsun. Aysel Karafistan Yavuzu kaybettik, üzüntümüz sonsuz! Mehmet Erbudak Babas gemi inflaat mimar yd. Ama Yavuz bütün gemilerini her an yakabilirdi ve bunu defalarca yapt. Geçenlerde tesadüfen tan flt m beyin cerrah Dr. Selahittin Tok insan kapasitesinin 2 misli ilerisinde çal flm yorsa sadece ömrünü tüketiyordur demiflti... An nda bana bu Yavuz Nutku yu an msatt. Y lmaz Aky ld z I know all his friends will miss Yavuz terribly. Please give my condolences to his family. Richard Matzner So sad, so early! Stanley Deser Tesadüfler ve zorunluluklar... Yaflam n iki motoru. fiimdi termodinamik onun bedeninde çal fl yor. Ne kadar yüksekten düfltü. Denge durumunun çok ötesindeydi. Primordial çorbadan bir kabarc k gibi yükseldi. Ve düfltü. fiahin Koçak Bence, Brezilyal yazar Jorge Amado nun Tarç n Kokulu K z kitab ndan flu cümle, Yavuz un bilim adam felsefesini ve ö rencilerine afl lad azmi en güzel bir flekilde tercüme ediyor: Dünyan n bütün kad nlar yla seviflmek mümkün olmayabilir, ama denemek laz m... Aynen Che nin dedi i gibi: Gerçekçi ol, imkâns z iste! flte Yavuz Nutku böyle bir hayat yaflad... K sa ama deli dolu, dopdolu. Y lmaz Aky ld z 56
Foto raf: Mehmet Rona TDF Toplant s. Bo aziçi Üniversitesi, 17 Eylül 1978. Yavuz un ölümü kendi iste i nedeniyle biraz erken geldi. ste ine ra men durumu kabul etmek çok zor. Dehas ile sosyal meselelere yaklafl m çok nadir rastlanan türde idi. Ben Yavuz u her zaman bir fenomen diye alg lard m. Gitmesiyle aç lan gedik kapanmaz. Mehmet Rona Kainat n s rlar n çözmeye bir iki ad m daha yaklaflmakta katk s olan Say n Yavuz Nutku yu kaybetmenin ac s n herkesle paylaflmak istedi imi cümle âleme ilan etmek isterim. Recep Avc Sevgili Yavuz Nutku nun aram zdan ayr l fl haberi bizleri gerçekten flok etti. Eminim yine bir flaka yap yor da olabilir!.. (Ah, keflke... Bu kez haber kesine benziyor...) Ruhun bizimle olacak sevgili Yavuz... Hoflça kal... Mehmet Emin Özel Matematik Dünyas, 2010-IV Matemati in ne kadar güzel bir fley oldu unu herkese anlatmaya çal fl yordum. Yine bu aktivitelerden biri için kendisinden yard m istedim. Bana Matemati in güzel bir fley oldu unu baflkalar na anlat p duraca na oturup kendin yapsana demiflti. Bu sözünü hep hat rlar m. Bir de hakk nda baz efsaneler dolafl rd. Mesela bir seferinde kütüphaneye, bölümde o konuda ilgilenen hoca olup olmad na bakmadan, Lecture Notes in Mathematics serisinin tamam n ald rm fl derler. Bir de bölüm baflkanl s ras nda dekanl ktan ve rektörlükten gelen bütün dokümanlar okumadan çöpe att - söylenirdi. Renkli bir kifliydi. Onunla ö renciyken karfl laflt m için kendimi flansl hissediyorum. Allah rahmet eylesin. Ergun Yalç n Yavuz Hoca n n vefat na çok üzüldük. Nur içinde yats n. De iflik bir insand. Ben kendisini çok severdim. Doçentlik s nav nda da bana çok deste i olmufltu. Sinan Bilikmen Novikov asked me to send our deep condolences to the department of Yavuz. He wrote that Yavuz Nutku was very good, influential scientist. Yes, Yavuz will always be remembered... Oleg Mokhov Zannediyorum Yavuz Hoca de iflik fizikçilerle ömrünün sonuna kadar çal flma yapmaya devam etti. 5 sene önce bafllad m z, ama belki 3/4 ünü bitirdi imiz bir problem vard. Yavuz Hoca bu haliyle yay n için göndermek istiyordu. En son bu sene telefonda konufltuk, ben problemi bitirece imi söyledim ama bakma f rsat m olmad. Bitirip, Yavuz hocan n an s na, yay mlamak istiyorum. Bayram Tekin Yavuz Nutku Bilkent te mühendislik okurken hocam olmufltu. Çok canl ders anlat rd. O zamanlar ben matematikle ilgili üniversite genelinde aktiviteler düzenliyordum. 57
Siz matematik ve fizikçilerin hepinizin bafl sa olsun. Ben sadece senin haz rlanmas na önayak oldu un kitaptan tan m flt m Yavuz Nutku yu ve bu kadar erken olaca n hiç ummuyordum bu sonun. Ne diyeyim bilmiyorum. Sizin üstünüze daha çok ifl kald onun gidifliyle belki de. Onun yetifltiremedi i ifller, yar m b rakt - ifller. Kim tamamlayacak bakal m bu iflleri... Tamamlan r m acaba birinin yar m b rakt bir bilimsel ifl, yoksa yar m kalm fl bir roman gibi midir kimsenin yazar gibi tamamlayamayaca?.. Dedim ya ne diyece imi bilmiyorum. Mehmet Zaman Saçl o lu Yavuz Nutku, Tümay Tümer ve Avadis Hac nl yan Çok de erli abimizi yüre imizde yaflatmak dile iyle hepimizin bafl sa olsun. Kalanlar n gidenlerden ders almas dile iyle. Ercan Y lmaz Yavuz bizim öksüz çocuklar gibi boynu bükük durmam z iyi ki görmüyor. Don Giovanni ona en çok yak flan opera. Hatta ilk ve son makalemi de çal fl rken bir sonuçtan çok heyecanland birden aya a kalkt ba ra ba - ra Don Giovanni diyerek port manto ile dans etmeye bafllad. Çok etkilenmifltim. fiimdi dün gibi gözümün önünde. Aysel Karafistan Sevgili Yavuz, lkin Gebze de, sonra Kandilli de senin çal flma arkadafl n olma ayr cal n yaflam fl kaç kifli, odan n da, akl n n da kap lar n n hep ard na kadar aç k oluflunu, MAM da millet otobüslere koflmadan önceki son saat düzenledi in teklifsiz seminerleri, adeta her yarat a ayn merak ve tahammülle kar fl k yaklafl - m ndaki alçakgönüllü ü, zaman n içiflleri bakan n n nefret ve rkç l k taflan beyanat n n karfl s na Ben bir Ermeni dölüyüm! diye dikilmeni unutabilir? Bir öküzün aln n süsleyen sonsuzluk iflaretini Kandilli ye tafl mak istediydik ama olmad yd. O kabartma bildi im kadar ile Amasra müzesinin bahçesinde otlar n aras nda duruyor hâlâ. Galiba oraya daha çok yak fl yor. Ayfle Erzan Sevgili kardeflim, bafl m z sa olsun, bir dostu kaybettik. Özellikle senin kitab ndan sonra, pek çok insan onu daha çok tan d ve sevdi. Bekir Karao lu nsanlar n ikiyüzlülü ünden o kadar nefret etmiflti ki, sana daha evvel söyledi im gibi çocuk gibi küstü insanlara, son günlerinde, kaderini ve yaflam n kendi kontrolüne ald. Sa l nda sahte gülücüklerle gelip geçenlerin, öldükten sonra sahtecilikle, ikiyüzlülükle vah vah yaz k oldu tav rlar - n protesto ederek (o ölmeden öldü, yaflamadan yaflad ) son günlerini. Ifl klar içinde yats n tan madan sevdi im bilge, Yavuz Nutku. Deniz Tipi Amasra Müzesi nin bahçesinde, aln nda sonsuzluk iflareti tafl yan öküz kabartmas. 58
Sonsuzluk ve Görelilik Yavuz Nutku Sonsuzluk kavram ilk konuflup fikir al fl veriflinde bulunabilecek toplumlar n ortaya ç kmas ndan beri insanl n kafas nda hep var olmufltur san yorum. Her lisanda yaklafl k sonsuz kavram n içeren bir sürü kelime vard r. Örne in biz çok deriz. Acaba neye göre çok? Avam dilini bir kenara b rak rsak bunun cevab n n say labilirli e göre çok oldu udur. Iflte sonsuzlu a kesin bir tan m getirmek ancak Cantor un 1874 teki makalesinde iflaret etti i sayi labilirli e göre çok kavram ile mümkün olmufltur. Herfley rahats zl k uyand racak bir soru ile bafllar. Sonsuzluk ilk baflta eski Yunan medeniyetinde Zeno nun paradokslar ile kritik bir kavram olarak karfl m za ç km flt r. Zeno nun iki paradoksu vard r. lk baflta size gayet makul bir olguyu kabul ettirir: Hedefe at lan bir ok önce hedefe kadar olan yolun yar s ndan geçecektir. Sonra kalan yolun yar - s n geçmesi laz md r, vs. Bu olay n sonsuz kere gerçekleflmesi gerekece inden ok hedefe ulaflamaz! Zeno nun ikinci paradoksunda meflhur atlet Aflil n bir kaplumba ay geçemeyece i iddia edilir! Aflil kaplumba aya bir handikap tan r, kaplumba a yar fla biraz ilerden bafllayacakt r. Yar fl bafllar ve Aflil tam kaplumba an n yar fla bafllad yere geldiginde kaplumba a biraz daha ilerlemifltir. Derken Aflil kaplumba an n varm fl oldu u yeni yere gelince kaplumba a gene biraz daha öndedir, vs. Bu olay da sonsuz kere tekrar edilmesi laz m gelece inden Aflil kamplumba- ay geçemez. Bugün biliyoruz ki her iki paradoksun çözülebilirli i esas nda karfl m zda yak nsak sonsuz serilerin bulunmas nda yatmaktad r. Ortada bir paradoks Yavuz ve Lütfiye Nutku, Tosun ve Nuran Terzio lu. 59 yoktur, çünkü bu sonsuz seriler toplan p sonlu bir neticeye varmaktad r. Ancak sonsuz seriler nas l toplanacakt r? Bu konunun gelmifl geçmifl en büyük ustad, Cantor dan bir as r once yaflam fl, Euler dir. Sonsuz serilerin toplam nda görelilik kavram ortaya ç kar. En eski medeniyetlerde say sistemi 1, 2, 3 ve çok diye ortaya ç km flt r. Ancak orada bile bir avc n n 7 hayvan yakalamas söz konusu idi ve bunu ifade edebiliyordu. Kulland yöntem her avlad hayvan için m zra na bir çentik atmas yd. Bu bugün bile kabaday lar n kulland bir yöntemdir! Böylelikle sonsuzlu un tarifi bir say dizisinin tam say lar, veya reel say lar gibi di er sonsuz setler, ile teke tek karfl laflt r larak ifade edilebili idir. Cantor un bize ö retti i sonsuzun anlafl lmas ndaki teknik iflte bu teke tek karfl laflt rma yöntemidir. Peki, nedir sonsuzlu un fizikteki yeri? Bunu anlayabilmek için fizi in do ay anlamam zda niye bu kadar baflar l oldu unu hat rlamam z laz m. Fizik çözülebilir problemleri araflt rarak ilerler. Fizikçinin ilk ifli böyle problemleri seçmektir ve bu bir fizikçi için en can al c noktad r. Etraf m zda merak edilebilecek, birçok etmenden oluflan kar fl k problemler vard r. Bunlar fizikçiler mühendislere havale eder. Fizikçi mümkün oldu u kadar problemi en önemli unsurlar içerecek flekilde basitlefltirir. Biz dünyan n günefl etraf ndaki yörüngesini hesaplarken bunun üstünde olabilecek Mars veya Venüs gezegenlerinin etkisini ilk etapta düflünmeyiz. Fizikte ilk prensip problemde cismi izole etmektir. Bu da fizi in lokal problemlere konsantre olmas demektir. Fizi in bütün temel yasalar sistemin evrimini tarif eden diferansiyel denklemlerdir. Dolay s yla
fizik yasalar localdir. Bunlarda ilk baflta sonsuzlu- a ait hiçbir unsur yoktur. Zaten problemi izole etmek demek cismin üstünde sonsuza kadar baflka etken olmad n varsaymak demektir. Ancak sonsuzluk, bir nevi arka kap dan gene karfl m za ç kar: Acaba bu evrim denklemlerinin zaman sonsuza do ru gitti inde çözümü var m d r? Yani global çözüm var m d r? Fizikte bu çok iyi bildi imiz yerleflmifl yasalar n çözümsüzlü e eriflti i noktalar vard r. Bunlar iki türlüdür: 1. Gaz dinami inde oldu u gibi flok oluflumu, 2. Maxwell in elektrodinami i, Yang-Mills ve Einstein n genel görelilik yasalar nda uzay-zaman n topolojisinden kaynaklanan sonsuzluk tarifleri. Biraz gaz dinami inde çal flm fl olmama ra men burada konuya de inmieyece im çünkü neticede bazi fiziksel sebeblerden kurulan varsay mlarla bu mesele hallolur. Öte yandan Einstein teorisinde sonsuzluk kavram ilginçtir. Einstein in bize ö retti ine göre kütle çekim uzay-zaman n e rili iyle tarif edilir. Uzayzaman çoklu unun (manifold) bir Riemann metri- i ile verilmesi söz konusudur. Ancak metrik bir yerel koordinat sisteminde ifade edildi i için manifoldun topolojisi hakk nda sa l kl bir fikir veremez. Dolay s yla sonsuzun tarifi de flüphelidir. Bunu ancak manifoldun maksimal analitik uzant s bularak belirleyebiliriz. Genel görelilik konusunda sonsuzlu un araflt - r lmas Penrose un çal flmalar na dayan r. Önümüze üç çeflit sonsuzluk ç kar: zamansal sonsuzluk, fl ksal sonsuzluk ve uzaysal sonsuzluk. Bunun sebebi fl n evrensel bir sabit olmas ndan kaynaklanmaktad r. Peki sonsuzun tarifi nedir? Jeodesiklerin yay uzunlu unu sonsuza kadar uzat labilmesidir. Yani bir manifoldda bulabilece iniz jeodesikler sonsuz yay uzunlu una kadar uzat labilrse o zaman bu manifold jeodezik tamamd r. Bu tarifleri Einstein denklemlerinin en önemli çözümü olan Schwarzschild metri inde görebiliriz. Schwarzschild metri i günefl gibi izole edilmifl tek bir cismin kütle çekim alan n tarif eder. Burada görürüz ki izole edilmifl her cisimde oldu u gibi burada da uzaysal sonsuz vard r. Ayn flekilde gravitasyon dalgalar n n eriflebilece i fl ksal sonsuz da vard r. Ancak zamansal sonsuz, ki bu da gözlemcilerin yörüngesini tarif eder, ilk flartlara ba l olmak üzere iki türlüdür. Ya gözlemci zamansal sonsuza eriflebilir, ya da Schwarzschild metri indeki ufkun arkas na do ru yol al r. Kara deli in içine girer ve bir daha ç kamaz. Bu tür jeodesiklerde yay uzunlu- u sonludur. Marmara Araflt rma Merkezi Hat ras. 13 Ekim 1988. 60
Beyazlar, Beyaz-Türkler ve Siyah-Türkler Yavuz Nutku, Erdal nönü yle. Yavuz Nutku Eskiden Dolmabahçe saray n n Befliktafl iskelesi yönünden içeri girdi inizde karfl n za muhteflem bir park ç kard. Evimiz yak n oldu u için kardeflim Ayla ve ben oraya gider ve mart lar n ç l klar aras nda seçti imiz romanlar okurduk. Ayla mart lar n kendisini Amerika ya ça- rd n duymufl. Nitekim gitti ve baz tatiller d - fl nda hiç dönmedi. Geldi inde en iyi yatak Aylalara peflkefl çekilir, en nadide yemekler yap l r ve akrabalar m z Ayla n n ailesini a rlamak için yar fl rlard. Ayla bir Beyaz-Türktü. Beyaz-Türk olay n n en son bu yaz eflimin k zkardeflinin Türkiye ye gelmesinde yaflad m. Gene yatak peflkefli, akrabalar yar fl oldu. Beyaz-Türk kavram hep karfl m za ç kmakta ve ç kacakt r. lk baflta bizim kitaplar m z okuyup anlamak zahmetine katlanmak istemezler. Ayla da yazard. Derken ona Ayla Kutlu nun kitaplar n postalam flt m.ama bunlar özellikle okumad - n bana söyledi. Ben ise babam n bafl - ma tokmak indirdi i memlekete döneceksin, vatana hizmet edeceksin, ö renciler yetifltireceksin, Fatma ile evleneceksin sözlerine uyarak Siyah-Türk oldum! Mayomu unutursam denize donla girerim. Beyazlara gelince, onlar ismi üzerinde beyazd r, hatta zenci olsalar bile. Bu gruplaflma muhakkak baz ç kar çat flmalar ndan kaynaklanmakta. Peki ben bunu nas l fark ettim? Ayla 50 yafl n tam dolduramadan Amerika da kanserden öldü ünde k z Nurjana, Swarthmore College den mezun oluyordu. Bu okul sadece lisans düzeyinde hümanizm ve fen bilimlerinde çok kuvvetli e itim vermesiyle tan nan köklü bir kurumdur. Nurjana seçti i konu olan biolojide lisansüstü e itimine devam etmek yerine Türkiye de bir keflif y l geçirmek üzre geldi. Kuzenleriyle ola anüstü iyi kaynaflt. Bu duruma çok sevindi im için gençlerden biraz uzak durmaya çal flt m. Sadece arada s rada baz kitaplar tavsiye ediyordum. Seçti im kitaplardan biri de Beyazlar ve Beyaz-Türkler taraf ndan çok olumlu elefltiriler alm fl olan Freely nin stanbul u Arfl nlarken kitab yd. John Freely benim fizik ö retmenimdi ve biz de onun ilk ders verdi i s n ft k. Çok iyi bir ö retmendi. Kendisi fizi i en yüksek bilim olarak görürdü ve bunu bize afl lad. Ancak fizi i eriflilmez bir mertebeye yerlefltirmiflti. Baz konuflmalar m zdan anlad m ki bunun arkas nda kendi e itimini gece okulunda tamamlamas ve doktora tezinde Lithium 3 gibi yar ömrü çok k sa olan bir izotopla çal flmas ndaki zorluk yatmaktayd. Bana tavsiyesi ise, merakl olmama ra men, herhalde bir fizikçi olamayaca md. Freely ise kendine daha mütevaz bir hedef olan seyahatname yazarl seçti ve çok da baflar l oldu. flte benim ye enime tavsiye etti- im kitap buydu. Bir süre sonra Nurjan la konuflurken ona stanbul u Arfl nlarken kitab n nas l buldu unu sordum. A z burufltu ve bana göstermemek için bafl n e di. Sonra kafas n dimdik kald rd ve kocaman badem gözlerini bana dikerek dedi ki Bu kitaba göre stanbul da Türkler hiç yaflamam fl. Swarthmore e itimi Amerikal ye enimi Siyah- Türk yapm fl! flte budur Beyazlar n tezi: Türkler insanl a hiçbir katk yapmam fl. Sadece kesmifl, biçmifl. Dolay s yla hem geçmiflten, hem de gelecekten silinmeli. Bu tezlerinde en büyük deste i beyaz Türklerin aptall nda bulmaktad rlar. Kimdir bu Beyaz Türkler? lk baflta Ecevitler akl ma geliyor. Tamam iyi, Ecevit h rs z de il ama çok ba naz ve beceriksizdi. Ben bunu Ecevit karfl s nda 61
bizzat yaflad m. Ne elektrik var, ne yak t vs. var ve ucuz diye spot-marketten ald petrol yüklü kocaman tanker Alia a ya yanaflamad. Kesintiler ve eksiklikler devam etti. Ayn flekilde K br s a ç kartmada ilk baflta yeteri kadar büyük bir kuvvet ç karmad için bafl m za bela olan ikinci K br s harekât n da Ecevit yapm flt. Herhalde Rabindranath Tagoteu okumaktan B. H. Liddell Hart a bakmaya vakti kalmam flt! Yeter. fl sonunda geldi Din elden gidiyor! nakarat na. Derken Demirel geldi ve ülkenin 40 cent e muhtaç oldu unu tespit etti. Ben sa a hiç oy vermedim ama flimdi bak yorum ki Demirel benden çok daha önce Siyah-Türkmüfl! Önce ve sonrakiler, örne in Osmanl ailesini pas geçiyorum, ayn mecalde tek bir fikri bile akl nda tutamayan Çiller i de pas geçiyorum. Bir de tek fikri olanlar var, örne in lhan Selçuk yönetimindeki Cumhuriyet gazetesi. Bu köklü gazeteyi pas geçmek istemesem de zorlan yorum. Bizi yöneten ve kamuoyunu oluflturanlar n bu kadar saçmalad klar bir ortamda Beyazlar elbette kendi tezlerinin do rulu una inanmaya devam edeceklerdir. Öte yandan Atatürk ün önümüze koydu u muas r medeniyet hedefi var. fiimdi kaç m z hat rl yor ki Atatürk bu kadar iflinin aras nda en önemli ifl olarak bir düzlem geometri kitab yazm flt. Bunda maksad Cumhuriyet nesillerine rasyonel düflünceyi afl lamakt. Atatürk bir Siyah-Türk tü. Demirel den bile önce! fiimdi buradan Amerikal Siyah-Türk ye enim Nurjana y kucakl yorum. fiimdi Adalet ve Kalk nma Partisi, üniversitelerle saçmasapan, kazanamayaca kavgaya girdi ama hem ekonomimizi düzeltmekle ve hem de d fl iliflkilerde ak ll bir icraat ile benim takdirimi kazand. Ben flahsen daha ileri gitmelerini diliyorum. Örne- in Ermenistan la iyi iliflkiler içinde olmam z gerekir. Beni burada tan yan Beyaz-Türkler hemen Ermeni oldu umu söyleyeceklerdir. Nitekim ben hayat m 1870 lerde Bursa yak nlar nda ailesi taraf ndan üç bebe i ile tek bafl na bir atl arabaya bindirilip gitmesi söylenen bir Ermeni annenin cesaretine borçluyum. Aile genç anne ve bebeklerinin yaflamalar için kurulmufltur, ancak flartlar öyle olabilir ki tek yaflama flanslar onlar bilinmeyene göndermektir. Geçmiflte içiflleri bakan olan Akflener in Ermeni dölü demecinden sonra kendisine dedemin, babam n ve kendi özgeçmifl ile yay nlar m z göndermifl, kapak yaz s n da Ermeni dölü olarak imzalam flt m. E er araflt r l rsa Doç. Dr. Palal n n Ermeni konferans nda anlatt klar n n benzeri birçok olay ailelerimizde yaflanm flt r. Bunlar bizim utanc m z de il, zenginli imizdir. Soldan sa a: Yavuz Nutku, Gülay Dereli, Rita Hac nl yan, Lütfiye Nutku, Tekin Dereli ve Avadis Hac nl yan. 62