TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ ET VE ET MAMULLERİ DURUM VE TAHMİN: 2002 Livestock Situation and Outlook: 2002 EEMDT/ 80 /Kasım 2001 Proje Ekibi Yakup Erdal ERTÜRK (Proje Lideri) Dr. Sibel TAN
Et ve Et Mamulleri Durum ve Tahmin (EEMDT) raporları Et ve Et Mamulleri Danışma Kurulu nda görüşüldükten sonra kesinleştirilir. Bu raporun basım, yayım ve satış hakları Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü ne aittir. Raporun bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. Et ve Et Mamulleri Danışma Kurulu Devlet İstatistik Enstitüsü SET-BİR SÜTAŞ TÜGEM Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Etlik MerkezVeteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Bu rapor Et ve Et Mamulleri Danışma Kurulu nun 22 Eylül 2001 tarihli toplantısında görüşülmüştür. Raporda yer alan görüşlerin sorumluluğu yalnızca TEAE ye ve Proje Ekibine aittir. İletişim Tel : (90) (312) 326 0006 321 8764 Faks : (90) (312) 322 8531 Web Sitesi: www.aeri.org.tr, e-posta: aeri@aeri.org.tr Y.Erdal ERTÜRK: yerdal@aeri.org.tr, Sibel TAN: sibeltan@aeri.org.tr YAYIN NO: 80
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...vii ÖZET...viii Dünyada Durum: 2000... 1 Canlı Büyükbaş... 1 Büyükbaş Hayvan Sayısı Azaldı... 1 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü... 1 Dünya Büyükbaş Hayvan İthalatı Düştü... 2 Büyükbaş Kırmızı Et... 2 Dana Eti Üretimi Arttı... 3 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü... 3 Dana Eti İthalatı Azaldı... 3 Dünya Dana Eti Fiyatları... 3 Canlı Küçükbaş... 4 Küçükbaş Hayvan Sayısı Arttı... 4 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Yükseldi... 4 Dünya Küçükbaş Hayvan İthalatı Arttı... 4 Küçükbaş Kırmızı Et... 5 Küçükbaş Kırmızı Et üretimi Arttı... 5 Toplam Arz ve Toplam Kullanım Arttı, Stoklar Düştü... 5 Dış Ticaret Miktarı Arttı... 5 Dünya Koyun Eti Fiyatları Yükseliyor... 5 Dünyada Tahmin: 2002... 7 Büyükbaş Canlı Hayvan... 7 Büyükbaş Hayvan Sayısı Artış Bekleniyor... 7 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar... 7 Dünya Büyükbaş Hayvan İthalatında Düşüş Bekleniyor... 7 Büyükbaş Kırmızı Et... 7 2002 de Dana Eti Üretiminde Artış Bekleniyor... 7 Toplam Arz ve Toplam Kullanımda Artış Bekleniyor... 7 Dana Eti İthalatında Önemli Artışlar Bekleniyor... 7 Küçükbaş Canlı Hayvan ve Kırmızı Et... 7 Dünya Küçükbaş Canlı Hayvan... 7 Türkiye'de Durum: 2001... 8 Kırmızı Et... 8 Toplam Kırmızı Et Üretimi Düştü... 8 Toplam Kullanım Arttı, Toplam Arz ve Stoklar Düştü... 8 İthalat ve İhracatta Değişme Yok... 9 Büyükbaş Kırmızı Et... 9 Büyükbaş Kırmızı Et Üretimi Arttı... 9 Toplam Arz ve Toplam Kullanım Arttı, Stoklar Düştü... 9 Küçükbaş Kırmızı Et... 11 i
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Küçükbaş Kırmızı Et Üretimi Düştü...11 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...12 Küçükbaş Kırmızı Et Fiyatları Düşüyor...12 Kırmızı Et Mamulleri...12 Kırmızı Et Mamulleri üretimi Düştü...13 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...13 İthalat ve İhracat Düştü...13 Kırmızı Et Mamulleri Fiyatları Düştü...13 Sucuk...14 Sucuk Üretimi Düştü...14 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...15 İthalat ve İhracatta Değişme Yok...15 Sosis...15 Sosis Üretimi Düştü...16 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...16 Salam...16 Salam Üretimi Düştü...16 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...17 Pastırma...17 Pastırma Üretimi Düştü...17 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü...18 Türkiye'de Tahmin: 2001-2002...19 Toplam Kırmızı Et...19 Toplam Kırmızı Et Üretimi Düşmeye Devam Edecek...19 Toplam Kullanım Arttı, Toplam Arz ve Stoklar Düşmeye Devam Edecek...19 İthalat ve İhracatta Değişme Beklenmiyor...19 Büyükbaş Kırmızı Et...19 Büyükbaş Kırmızı Et Üretiminde Düşme Bekleniyor...19 Toplam Arz ve Toplam Kullanım Arttı, Stoklarda Düşme Devam Edecek...19 Küçükbaş Kırmızı Et...19 Küçükbaş Kırmızı Et Üretimi Düşmeye Devam Edecek...19 Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düşmeye Devam Edecek...19 Kırmızı Et Mamulleri...20 Ek Tablolar...21 Tablolar Tablo 1 - Dünya Büyükbaş a/ Arz ve Kullanımı 1999-2002...1 Tablo 2 - Dünya Dana Eti Arz ve Kullanımı 1999-2002...2 Tablo 3 - Dünya Küçükbaş a/ Arz ve Kullanımı 1997-2000...4 Tablo 4 - Dünya Küçükbaş Kırmızı Et Arz ve Kullanımı 1997-2000...5 Tablo 5 - Türkiye Kırmızı Et a/ Arz ve Kullanımı 1996-2002...8 Tablo 6 - Türkiye Büyükbaş Kırmızı Et Arz ve Kullanımı 1999-2002...9 ii
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Tablo 7 - Türkiye Küçükbaş Kırmızı Et Arz, Kullanım ve Ticareti : 1999-20021999... 11 Tablo 8 - Türkiye Kırmızı Et Mamulleri a/ Arz ve Kullanımı 1997-2002... 12 Tablo 9 - Türkiye Sucuk Arz ve Kullanımı 1999-2002... 14 Tablo 10 - Türkiye Sosis Arz ve Kullanımı 1999-2002... 15 Tablo 11 - Türkiye Salam Arz ve Kullanımı 1999-2002... 16 Tablo 12 - Türkiye Pastırma Arz ve Kullanımı 1999-2002... 17 Şekiller Şekil 1 - Dünya Toplam Sığır Arzı... 1 Şekil 2 - Dünya Toplam Sığır Kullanımı... 1 Şekil 3 - Dünya Toplam Sığır Eti Arzı... 2 Şekil 4 - Dünya Toplam Sığır Eti Kullanımı... 2 Şekil 5 - Dünya Sığır Eti Stok/Kullanım Oranı... 3 Şekil 6 - Dünya Sığır Eti Fiyatları... 3 Şekil 7- Dünya Toplam Koyun Arzı... 4 Şekil 8 - Dünya Toplam Koyun Kullanımı... 4 Şekil 9 - Dünya Toplam Koyun Eti Arzı... 5 Şekil 10 - Dünya Toplam Koyun Eti Kullanımı... 6 Şekil 11 - Dünya Koyun Eti Stok/Kullanım Oranı... 6 Şekil 12 - Dünya Koyun Eti Fiyatları... 6 Şekil 13 - Türkiye Kırmızı Et Arzı... 8 Şekil 14 - Türkiye Kırmızı Et Kullanımı... 8 Şekil 15 - Türkiye Kırmızı Et Stok/Kullanım Oranı... 9 Şekil 16 - Türkiye Kırmızı Et (Büyükbaş) Arzı... 9 Şekil 17 - Türkiye Kırmızı Et (Büyükbaş) Kullanımı... 10 Şekil 18 - Kırmızı Et (Büyükbaş) Stok/Kullanım Oranı... 10 Şekil 19 - Türkiye Dana Eti Fiyatları... 10 Şekil 20- Türkiye Kırmızı Et (Küçükbaş) Arzı... 11 Şekil 21 - Türkiye Kırmızı Et (Küçükbaş) Kullanımı... 11 Şekil 22 - Kırmızı Et (Küçükbaş) Stok/Kullanım Oranı... 11 Şekil 23 Türkiye Koyun Eti Fiyatları... 12 Şekil 24- Türkiye Et Mamulleri Arzı... 13 Şekil 25 - Türkiye Et Mamulleri Kullanımı... 13 Şekil 26 - Türkiye Et Mamulleri Stok/Kullanım Oranı... 13 Şekil 27 Türkiye Et Mamulleri Fiyatları... 14 Şekil 28 - Türkiye Sucuk Arzı... 14 Şekil 29 - Türkiye Sucuk Kullanımı... 14 Şekil 30 - Türkiye Sucuk Stok/Kullanım Oranı... 15 Şekil 31- Türkiye Sosis Arzı... 15 Şekil 32 - Türkiye Sosis Kullanımı... 15 Şekil 33 - Türkiye Sosis Stok/Kullanım Oranı... 16 Şekil 34- Türkiye Salam Arzı... 16 Şekil 35 - Türkiye Salam Kullanımı... 16 iii
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Şekil 36 - Türkiye Salam Stok/Kullanım Oranı...17 Şekil 37- Türkiye Pastırma Arzı...17 Şekil 38 - Türkiye Pastırma Kullanımı...17 Şekil 39 - Türkiye Pastırma Stok/Kullanım Oranı...18 Kutular Kutu 1...10 Kutu 2...12 Kutu 3...13 Kutu 4...18 Kutu 4...20 Ek Tablolar Ek Tablo 1 - Dünya Büyükbaş Arz Kullanım ve Ticareti: 1999-2002...22 Ek Tablo 2 - Dünya Dana Eti Arz Kullanım ve Ticareti: 1999-2002...23 Ek Tablo 3 - Başlıca Ülkelerde Kişi Başına Sığır ve Domuz Eti Tüketimi:1991-2001...24 Ek Tablo 4 - Dünya Koyun Arz Kullanım ve Ticareti : 1997-2000...25 Ek Tablo 5 - Başlıca Ülkelerde Kişi Başına Kuzu, Koyun ve Keçi Eti Tüketimi:1994-2000...26 Ek Tablo 6 - Dünya Kuzu Eti Arz Kullanım ve Ticareti : 1997-2000...27 Ek Tablo 7 - Tür ve Irklarına Göre Hayvan Sayısı:1990-2000...28 Ek Tablo 8 - Canlı Küçükbaş Hayvan İhracatı :1989-2001...28 Ek Tablo 9 - Sığır Eti İhracatı (Ton-Baş) :1989-2001...29 Ek Tablo 10 - Koyun Eti Eti İhracatı (Ton) :1989-2000...29 Ek Tablo 11 - Sakatat ve Hayvansal Yağlar İhracatı (Ton): 1990-2001...29 Ek Tablo 12 - Türkiye'nin Et Mamulleri İhracatı (Ton): 1990-2001...30 Ek Tablo 13 - Canlı Büyükbaş Hayvan İthalatı :1990-2001...31 Ek Tablo 14 - Sığır Eti İthalatı :1990-2001...31 Ek Tablo 15 - Canlı Koyun İthalatı :1990-2001...31 Ek Tablo 16 - Koyun Eti İthalatı:1990-2001...31 Ek Tablo 17 - Türkiye'nin Sakatat ve Hayvansal Yağlar İthalatı (Ton): 1989-2001...32 Ek Tablo 18 - Türkiye'nin Et Mamulleri İthalatı (Ton): 1989-2001...33 Ek Tablo 19 - Türkiye'nin Canlı Küçükbaş Hayvanların Ülkelere Göre İhracatı: 1989-2001...34 Ek Tablo 20 Türkiye nin Sığır Eti İhracatının Ülkelere Göre Dağılımı: 1989-2001...35 Ek Tablo 21 - Türkiye'nin Küçükbaş Hayvanların Etlerinin Ülkelere Göre İhracatı: 1990-2001...36 Ek Tablo 22 - Türkiye'nin Ülkelere Göre Et Mamulleri İhracatı: 1996-2001...37 Ek Tablo 23 - Türkiye'nin Ülkelere Göre Don Yağı İhracatı: 1989-2001...38 Ek Tablo 24 - Ülkelere Göre Türkiye'nin Canlı Damızlık Büyükbaş Hayvanların İthalatı: 1989-2001...38 Ek Tablo 25- Kasaplık Büyükbaş Hayvanların Ülkelere Göre İthalatı: 1990-2001...39 Ek Tablo 26 - Türkiye'nin Sığır Eti İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı: 1990-2001...40 Ek Tablo 27 - Türkiye'nin Canlı Küçükbaş Hayvanların Ülkelere Göre İthalatı: 1989-2001...41 Ek Tablo 28- Türkiye'nin Küçükbaş Hayvanların Etlerinin Ülkelere Göre İthalatı: 1989-2001...41 Ek Tablo 29 - Türkiye'nin Ülkelere Göre Et Mamulleri İhracatı: 1996-2001...41 Ek Tablo 30 - Türkiye'nin Ülkelere Göre Don Yağı İthalatı: 1989-2001...42 iv
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Ek Tablo 31 -Üç Aylık Dönemler İtibariyle Hayvansal Ürünler İmalatı:1989-2001... 42 Ek Tablo 32 -Üç Aylık Dönemler İtibariyle Hayvansal Ürünler İmalatı:1989-2001... 43 Ek Tablo 33 -Üç Aylık Dönemler İtibariyle Yem İmalatı:1989-2001... 43 Ek Tablo 34 - Üç Aylık Dönemler İtibariyle Hayvansal Ürünler İmalatı:1989-2001... 44 Ek Tablo 35 -Üç Aylık Dönemler İtibariyle Hayvansal Ürünler İmalatı:1989-2001... 45 Ek Tablo 36 - Başlıca Ülkelerde Sığır Eti Fiyatları: 1991-2001... 46 Ek Tablo 37 - ABD Ortalama Kırmızı Et Perakende Fiyatları: 1991-2000... 46 Ek Tablo 38 - ABD'lerinde Sığır Eti Perakende Fiyatları, Toptan ve Çiftçi Değerleri: 1989-2001... 46 Ek Tablo 39 - ABD Öküz, Düve ve Sığır Ortalama Fiyatları: 1989-2000... 47 Ek Tablo 40 - ABD'lerinde Koyun Kuzu Ortalama Fiyatları: 1989-2000... 47 Ek Tablo 41 - Bazı Hayvansal Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 47 Ek Tablo 42 - Bazı Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 48 Ek Tablo 43 - Bazı Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 48 Ek Tablo 44 - Bazı Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 49 Ek Tablo 45 - Bazı Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 49 Ek Tablo 46 - Bazı Ürünlere Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 50 Ek Tablo 47 - Bazı Hayvanlara Ait Toptan Fiyatlar :1991-2001... 51 Ek Tablo 48 - Bazı Hayvanlara Ait Toptan Fiyatlar :1991-2001... 51 Ek Tablo 49 - Bazı Hayvanlara Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 52 Ek Tablo 50 - Bazı Hayvanlara Ait Toptan Fiyatlar :1989-2001... 52 Ek Tablo 51 - Sığır ve Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1989-2001 (1987=100)... 53 Ek Tablo 52 - Sığır ve Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1989-2001 (1987=100)... 54 Ek Tablo 53 - Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1989-1998 (1994=100)... 55 Ek Tablo 54 - Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-1998 (1994=100)... 56 Ek Tablo 55 - Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-1998 (1994=100)... 57 Ek Tablo 56 - Dana Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-1998 (1994=100)... 58 Ek Tablo 57 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1989-2001... 59 Ek Tablo 58 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1989-2001... 60 Ek Tablo 59 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-1998... 61 Ek Tablo 60 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-1998... 62 Ek Tablo 61 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-2001... 63 Ek Tablo62 - Koyun Eti Ortalama Tüketici Fiyatları:1996-2001... 64 Ek Tablo 63 - Bazı Ürünlere Ait Tüketici Fiyatlar :1989-2001... 65 Ek Tablo 64 - Bazı Ürünlere Ait Tüketici Fiyatlar :1989-2001... 66 Ek Tablo 65 - Bazı Ürünlere Ait Tüketici Fiyatlar :1999-2001... 67 Ek Tablo 66 - Bazı Ürünlere Ait Tüketici Fiyatlar :1999-2001... 68 Ek Tablo 67 - Ankara İlinde Karma Yem Fiyatları: 1993-2001... 69 Ek Tablo 68 - Ankara İlinde Karma Yem Fiyatları: 1993-2001... 69 Ek Tablo 69 - Türkiye Karma Yem Fiyatları: 1993-2001... 69 Ek Tablo 70 - Türkiye Karma Yem Fiyatları: 1993-2001... 69 v
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin vi
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE ÖNSÖZ Türkiye nin üzerinde yer aldığı coğrafya, tarımsal üretim bakımından risk ve belirsizliklere en fazla muhatap olan yeryüzü parçasıdır. Bu topraklarda geleceği kurgulamak, geçmişten devralınan sağlam bir bilgi envanteri kadar, disipliner bir Durum ve Tahmin Çalışması geleneği oluşturmaya da bağlıdır. Durum ve Tahmin çalışmaları; bir yandan onları gerçekleştiren Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü nün bütün diğer çalışmalarına temel teşkil edecek bilgi ve veri tabanını oluşturmasını sağlarken; diğer yandan, sektördeki gelişmeleri yakından takip edecek ilgili kişi, grup ve kuruluşları bu gelişmelerden zamanında ve doğruya en yakın olarak haberdar edip bilgilendirmeyi sağlayacaktır. Bu çalışmalarda, içinde bulunulan yıla ait üretim, kullanım, ihracat, ithalat, fiyatlar ve yıl sonu stoklarında ortaya çıkan gerçekleşmeler Durum, bir sonraki yılda muhtemel gelişmeler ise Tahmin adı altında sistematik olarak incelenmektedir. Bu incelemeler, şüphesiz dünyadaki gelişmelerin ışığı altında cereyan etmektedir. Et ve Et Mamulleri Durum Tahmin Raporu ise; başta üreticiler olmak üzere, çeşitli kurum ve kuruluşlar, birlikler, dernekler, üniversiteler ve sanayiciler için sözü edilen incelemeyi gerçekleştirmektedir. Bu gün Türkiye deki mevcut potansiyele rağmen hayvancılık sektöründeki yapısal problemler, hem üretim hemde tüketim açısından sektörde gerilemelere sebep olmaktadır. Hayvancılık sektörünün yeniden canlanması kırmızı et üretim ve tüketiminde yeterli seviyeye gelinmesi için alınacak kararlarda durum ve tahmin raporlarının önemi tartışılmazdır. Sektörün içinde bulunduğu gerçekleri objektif olarak vurgulayan ve geleceği daha açık olarak görmemizi sağlayan bu raporlar kritik kararlar almamızda önemli bir rehber görevi taşımaktadır. Et sektörü içinde bu böyledir. Bu çalışmadaki fedakarca emekleri sebebiyle; proje ekibine, Danışma Kurulu nda yer alan temsilcilere ve katkı sağlayan diğer uzmanlara teşekkür ederken, çalışmanın ülkemiz ve milletimiz için yararlı ve hayırlı olacağına olan inancımı belirtiyor, saygılar sunuyorum. Prof. Dr. Hüsnü Yusuf GÖKALP Tarım ve Köy İşleri Bakanı vii
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin ÖZET Başlıca Gelişmeler Durum:2000-2001 Dünya da 2000 yılında büyükbaş kırmızı et üretimi 42.650 bin ton, küçükbaş kırmızı et üretimi ise 7.317 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya da büyükbaş ve küçükbaş canlı hayvan sayısı düştü. Dünya da büyükbaş ve küçükbaş kırmızı et ticareti azaldı. Türkiye de 2000 yılında toplam kırmızı et üretimi düştü. 2000 yılında kırmızı et ihracatı düştü, ithalattaki yasaklama devam etti. Et mamulleri üretimi düştü. Kırmızı et mamulleri stok miktarları ve stok oranları düştü. Tahmin: 2002 Highlights Dünya da büyükbaş üretiminin düşeceği ticaretinin artacağı tahmin ediliyor. Dünyada küçükbaş tahmin ve projeksiyonları artık yapılmıyor. Türkiye de kırmızı et ve et mamullerinin üretiminin düşeceği tahmin ediliyor. Kırmızı et ithalatına koyulan yasak, uluslararası anlaşmalar yüzünden uymakla mükellef olduğumuz miktarlar hariç devam edeceği tahmin ediliyor. Situation: 2000-2001 World cattle red meat production is 42.650 tonnes and sheep red meat production 7.317 tonnnes. Numbers in both world cattle and sheep decreased. Trade in both world cattle and sheep red meat decreased. Total red meat production decreased in Turkey. Red meat products production decreased in Turkey. Stocks and stocks-to-use ratios of red meat products decreased. Outlook: 2002 World cattle meat production is projected up. Turkey red meat production is projected up. Red meat and foreign trade is projected up. Ban on red meat imports is projected to continue except for amounts that have to be obeyed according to international agreements. viii
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Dünyada Durum: 2000 Canlı büyükbaş hayvanlarda 2000 yılında üretim, toplam arz, toplam kullanım ve stoklar düşmüştür. Büyükbaş canlı hayvan sayısındaki azalmaya bağlı olarak dana eti üretimi,toplam arzı ve toplam kullanımı ve stokları da düştü. Küçükbaş canlı hayvan üretimi, toplam arzı ve toplam kullanımı 2000 yılında yükseldi. Küçükbaş canlı hayvan sayısındaki artışa paralel olarak koyun ve keçi eti üretimi, toplam arzı ve toplam kullanımı arttı. Talepteki artış arzdaki artıştan fazla olduğu için stoklar azaldı. Dünyada son dönemlerde artan salgın hastalıklardan dolayı hem canlı hayvan hem de kırmızı et dış ticareti zayıfladı. Canlı Büyükbaş Tablo 1 - Dünya Büyükbaş a/ Arz ve Kullanımı 1999-2002 Table 1 - World Cattle a/ Supply and Disappearance 1999-2002 1999 2000 2001 b/ 2002 c/ 1000 Baş/Head ARZ SUPPLY Başlangıç Stokları 1.039.246 1.044.930 965.506 972.476Total Cattle Beg. St Net Üretim 234.045 205.940 214.827 217.120Net Product Üretim 280.294 253.441 257.563 263.372Production (Calf Crop) Kayıplar 46.249 47.501 42.736 46.252Loss İthalat 7.653 4.011 3.714 3.496Import Toplam Arz 1.280.944 1.254.881 1.184.047 1.193.092Total Supply KULLANIM DISAPPEARANCE Yurtiçi Kul. (Kesim) 228.165 202.494 199.832 201.799Dom. Disappearance (Slaughter) Sığır Kesimi 46.360 38.814 38.129 38.040 Cow Slaughter Dana Kesimi 22.010 14.331 14.142 14.002 Calf Slaughter Diğer Kesim 159.795 149.349 147.561 149.757 Other Slaughter İhracat 7.849 4.699 4.418 4.409Export Toplam Kullanım 236.014 207.193 204.250 206.208Total Disappearance Bitiş Stokları 1.044.930 965.506 972.476 985.233Ending Inventories a/ Her yaştan sığır b/tahmin c/ Öngörü a/ Cattle of every age b/ Estimate c/ Projected Kaynak : Ek Tablo 1 Source : Appendix Table 1 Büyükbaş Hayvan Sayısı Azaldı Dünyada 2000 yılı itibariyle büyükbaş hayvan sayısı azaldı. 1999 yılında 234.045 bin baş iken 2000 yılında büyükbaş hayvan sayısı %12 oranında azalarak, 205.940 bin başa düşmüştür. Dünyada hayvan sayısındaki azalmanın temel sebebi hayvan başına verimin giderek artmasından kaynaklanmaktadır. Büyükbaş canlı hayvan üretiminde Dünyada ilk üç sırayı Hindistan, Çin ve ABD alırken Meksika, Ukrayna ve Kanada dünya üretiminde payı en düşük olan ülkelerdir. Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü Dünya büyükbaş canlı hayvan dengesinde üretimde meydana gelen düşüşler toplam arz ve toplam kullanımı da düşürdü. 1999 yılında 1.280 milyon baş olan toplam büyükbaş hayvan arzı 2000 yılında %2 oranında bir düşüşle 1.254 milyon başa düştü. 1999 yılında 236.014 bin baş olan toplam kullanım %12,2 oranında azalarak 207.193 bin baş oldu. Büyükbaş canlı hayvan bitiş stoklarında 2000 yılı itibariyle çok önemli miktarda düşme meydana geldi. 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Milyon Baş/ MillionHead 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport Şekil 1 - Dünya Toplam Sığır Arzı Figure1 - World Total Cattle Supply T.Arz/T.Supply Million Head 240 230 220 210 200 190 180 Milyon Baş/ 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kes./Dom.Slau. T. Kul./T.Disapp. Şekil 2 - Dünya Toplam Sığır Kullanımı Figure 2 - World Total Cattle Disapperance İhracat/Export 1
TEAE 1999 yılında 1.044 milyon baş olan büyükbaş canlı hayvan stoku 2000 yılında 965.506 baş oldu. Dünya ülkelerinde önde gelen ülkeler olan Hindistan, Çin ve ABD gibi ülkelerde canlı büyükbaş üretimi dolayısıyla toplam arzı artarken Diğer Dünya ülkeleri olarak adlandırdığımız ülkelerdeki üretim düşüşleri toplam arzı düşürdü. Dünya Büyükbaş Hayvan İthalatı Düştü 1999 yılının son aylarından itibaren salgın hayvan hastalıklarında ortaya çıkan artışlar dünya ülkeleri arasınca canlı hayvan giriş çıkışlarını azalttı. 1999 Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin yılında 7.653 bin baş olan canlı büyükbaş hayvan ithalatı 2000 yılında %47,6 gibi yüksek bir oranda düşerek 4.011 bin baş oldu. Büyükbaş hayvan ithalatının en fazla düştüğü ülkeler Hindistan, Brezilya ve AB ülkeleri olurken ABD, Kanada ve Meksika da ithalat artmıştır. İhracatta ise Çin, ABD, Avusturalya ve Meksika gibi ülkelerde artışlar oluken AB ülkelerinde BSE ve şap hastalığına bağlı olarak önemli miktarda bir düşme görülmüştür. Büyükbaş Kırmızı Et Tablo 2 - Dünya Dana Eti Arz ve Kullanımı 1999-2002 Table 2 - World Beefveal Supply and Disappearance 1999-2002 Karkas Eşdeğeri 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ Carcas Equvalents 1000 Ton/Tons Kesim 227.347 201.704 199.882 201.881 Slaughter ARZ SUPPLY Başlangıç Stokları 1.686 1.244 885 764Beginning Stocks Üretim 49.630 42.650 42.214 42.436Production İthalat 6.632 4.173 4.329 4.630Import Toplam Arz 57.948 48.067 47.428 47.830Total Supply KULLANIM DİSAPPEARANCE Yurtiçi Kullanım 49.284 42.055 41.721 41.889Dom. Consumption İhracat 7.420 5.127 4.943 5.183Export Toplam Kullanım 56.704 47.182 46.664 47.072Total Disappearance Senesonu Stokları 1.244 885 764 758Ending Stocks Stok/ Kullanım Oranı 2,19 1,88 1,64 1,61Stocks/Use Ratio a/ Tahmin, b/öngörü a/ Estimate b/ Projected Kaynak: Ek Tablo 2 Source: Appendix Table 2 70.000 1000 Ton/Tons Karkas Eşdeğeri/Carcas Equvalents 60.000 1000 Ton/Tons 60.000 50.000 50.000 40.000 40.000 30.000 30.000 20.000 10.000 0 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply 20.000 10.000 0 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Dis. İhracat/Export T. Kul./T.Disappearance Şekil 3 - Dünya Toplam Sığır Eti Arzı Figure 3 - World Total Beefveal Supply Şekil 4 - Dünya Toplam Sığır Eti Kullanımı Figure 4 - World Total Beefveal Disapperance 2
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Dana Eti Üretimi Arttı Canlı büyükbaş hayvan sayısındaki azalma Dünyada dana eti üretimini düşürdü. 1999 yılında 49.630 bin ton olan dana eti üretimi 2000 yılında 6.980 bin ton azalarak 42.650 bin ton oldu. Dünyada dana eti üretiminde ilk üç sırayı alan ülkeler ABD, AB ve Brezilya olurken, Rusya, Kanada ve Hindistan Dünya dana eti üretiminde payı düşük olan ülkelerdir. Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü Üretimdeki düşme toplam arz ve toplam kullanımı da düşürdü. 1999 yılında 57.948 bin ton olan toplam dana eti arzı %17 civarında düşerek 2000 yılında 48.067 bin ton oldu. Toplam kullanım ise 1999 yılında 56.704 bin ton iken 2000 yılında %16,8 civarında bir azalama ile 47.182 bin ton oldu. 1999 yılından 2000 yılına geçerken bitiş stokları 1.244 bin tondan 885 bin tona düşerken stok kullanım oranı 1,88 oldu. Dana Eti İthalatı Azaldı Dünya ülkeleri arasında büyük baş canlı hayvan giriş çıkışındaki azalmalar dana eti giriş çıkışlarını da etkiledi. Dana eti ithalatı 1999 yılında 6.632 bin ton iken 2000 yılında %37 oranında azalarak 4.173 bin ton oldu. Dana eti ithal eden ülkeler incelendiğinde ABD, Brezilya, Çin, Meksika ve Kanada da artışlar olurken, AB ve Rusya da ithalatta ciddi düşüşler olmuştur. Yine aynı şekilde ABD, Brezilya, Çin Arjantin, Hindistan ve Kanada da dana eti ihracatı artarken AB de yine BSE ve şap hastalıklarına bağlı olarak yaklaşık olarak %21 oranında bir düşüş olmuştur. 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 (%) 1999 2000 2001 2002 Şekil 5 - Dünya Sığır Eti Stok/Kullanım Oranı Figure 5 - World Beefveal Stocks -to-use Ratio Dünya Dana Eti Fiyatları Dana eti dünya fiyatları incelendiğinde 2000 yılında AB müdahale fiyatlarının yaklaşık olarak 500 $/ton civarında düşerken ABD perakende fiyatlarının yaklaşık 500 $/ton yükseldiği, Avusturalya Perakende fiyatlarının ise istikrarlı bir trend gösterdiği görülmektedir. $/Ton 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 AB(Müdahale)/ 'E.U. (Intervention) ABD(Perakende)/ U.S. (Retail) Avustralya (cifabd)/austr. (Cif U.S.) Japonya İnek(Toptan)/Japan Dairy (Wholesale) Kanada Öküz Eti/Canada Steer Price Şekil 6 - Dünya Sığır Eti Fiyatları Figure 6 - World Beef Prices 3
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Canlı Küçükbaş Tablo 3 - Dünya Küçükbaş a/ Arz ve Kullanımı 1997-2000 Table 3 - World Sheep a/ Supply and Disappearance 1997-2000 1997 1998 1999 b/ 2000 c/ 1.000 Baş/Head ARZ SUPPLY Başlangıç Stokları 884.627 894.640 897.310 891.751Beginning Stocks Net Üretim 482.087 495.269 501.500 515.234Net Production Üretim 528.372 539.920 541.089 555.731 Production Kayıplar 46.285 44.651 39.589 40.497 Loss İthalat 11.638 10.580 10.688 10.936Import Toplam Arz 1.378.352 1.400.489 1.409.498 1.417.921Total Supply KULLANIM DİSAPPEARANCE Yurtiçi Kul. (Kesim) 474.203 493.909 508.601 510.428Dom. Disappearance (Slaughter) İhracat 9.509 9.270 9.146 9.361Export Toplam Kullanım 483.712 503.179 517.747 519.789Total Disappearance Bitiş Stokları 894.640 897.310 891.751 898.132Ending Stocks a/ Koyun, kuzu, keçi benzeri hayvanları kapsamaktadır. b/tahmin c/ Öngörü a/ Sheep, lamb, goat and etc. b/ Estimate c/ Projected Kaynak : Ek Tablo 4 Source : Appendix Table 4 Küçükbaş Hayvan Sayısı Arttı Dünyada büyükbaş canlı hayvan üretiminde olduğu gibi küçükbaş canlı hayvan üretiminde de azalmalar meydana geldi. 1999 yılında küçükbaş canlı hayvan net üretimi 501.500 bin baş iken 2000 yılında %2,7 oranında bir artışla net üretim 515.234 bin baş oldu. Küçükbaş canlı hayvanda Dünyada ilk üç sırayı alan ülke Çin, Hindistan ve AB dir. Rusya, Arjantin ve ABD ise Dünya küçükbaş canlı hayvan yetiştiriciliğinde payı en düşük olan ülkelerdir. Milyon Baş/ MillionHead 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 1997 1998 1999 2000 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Şekil 7- Dünya Toplam Koyun Arzı Figure 7 - World Total Sheep Supply Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Yükseldi Canlı küçükbaş hayvan üretimindeki artışa bağlı olarak toplam arz ve toplam kullanım arttı. 1999 yılında 1.409 milyon baş olan canlı toplam küçükbaş hayvan arzı 2000 yılında %0,6 oranında bir artışla 1.417 milyon baş olmuştur. Toplam kullanım ise 1999 yılında 517.747 bin baş iken 2000 yılında %0,4 oranında armış ve 519.789 bin baş olmuştur. Küçükbaş canlı hayvan stokları 2000 yılında bir önceki yıla göre %6,3 oranında artarak 898.132 bin baş oldu. 520 510 500 490 480 470 460 450 Milyon Baş/ Million Head 530 1997 1998 1999 2000 Yurtiçi Kes./Dom.Slau. T. Kul./T.Disapp. Şekil 8 - Dünya Toplam Koyun Kullanımı Figure 8 - World TotalSheep Disapperance İhracat/Export Dünya Küçükbaş Hayvan İthalatı Arttı Dünya ülkeleri arasında salgın hastalıkların artmasıyla büyük baş hayvan giriş çıkışı azalırken küçük baş hayvan giriş çıkışı arttı. 1999 yılında 10.688 bin baş olan küçükbaş canlı hayvan ithalatı 2000 yılında %2,3 oranında artarak 10.936 bin baş oldu. Küçükbaş canlı hayvan dış ticaretini incelediğimizde AB ülkeleri ve Meksika da ithalat artarken G.Afrika Cumhuriyeti ve ABD de düşmüştür. Avustralya, Y. Zelanda, Rusya ve Arjantin gibi ülkelerde ise ithalatta bir değişiklik olmamıştır. İhracatta ise bir çok dünya ülkesinde bir değişiklik olmazken Çin ve AB ülkelerde düşüşler olmuş, ABD ise küçükbaş canlı hayvan ihracatı artmıştır. 4
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Küçükbaş Kırmızı Et Tablo 4 - Dünya Küçükbaş Kırmızı Et Arz ve Kullanımı 1997-2000 Table 4 - World Lamb Mutton Supply and Disappearance 1997-2000 1997 1998 1999 a/ 2000 b/ 1.000 Ton/Tons Kesim 474.205 487.790 503.544 509.032Slaughter ARZ SUPPLY Başlangıç Stokları 219 208 197 180Beginning Stocks Üretim 7.029 7.132 7.269 7.317Production İthalat 676 707 713 715Import Toplam Arz 7.924 8.047 8.179 8.212Total Supply KULLANIM DİSAPPEARANCE Yurtiçi Kullanım 6.678 6.798 6.989 7.043Domestic Disappearance İhracat 1.038 1.052 1.010 997Export Toplam Kullanım 7.716 7.850 7.999 8.040Total Disappearance Bitiş Stokları 208 197 180 172Ending Stocks Stok/Kullanım Oranı 2,70 2,51 2,25 2,14Stocks/Use Ratio a/ Tahmin, b/öngörü a/ Estimate b/ Projected Kaynak: Ek Tablo 6 Source: Appendix Table 6 Küçükbaş Kırmızı Et üretimi Arttı Küçükbaş hayvan sayısındaki artışa bağlı olarak koyun ve keçi eti üretimi de arttı. 1999 yılında 7.269 bin ton olan küçükbaş kırmızı et üretimi 2000 yılında %0,66 oarnında artarak 7.317 bin ton olmuştur. Dünya ülkeleri içerisinde küçükbaş kırmızı et üretiminde Çin, Hindistan ve AB ülkeleri ilk sırada yer alırken, Rusya, Arjantin ve ABD küçükbaş kırmızı et üretiminde payı düşük olan ülkelerdir. Toplam Arz ve Toplam Kullanım Arttı, Stoklar Düştü Küçükbaş kırmızı et üretimindeki artışla birlikte toplam arz ve toplam kullanım arttı. 1999 yılında 8.179 bin ton olan küçükbaş kırmızı et toplam arzı %0,4 oranında artarak 2000 yılında 8.212 bin ton olmuştur. Toplam kullanım ise 1999 yılında 7. 999 bin ton iken % 0,5 oranında bir artışla 2000 yılında 8.040 bin ton olmuştur. Toplam kullanımdaki artışların toplam arzdaki artışlardan fazla olması nedeniyle stoklar düçmüş 1999 yılında 180 bin ton olan küçükbaş kırmızı et stoku 8 bin ton azalarak 172 bin tona düşmüştür. Dış Ticaret Miktarı Arttı Büyükbaş hayvanlarda görülen salgın hastalıkların hızla yayılması dünya ülkeleri arasında dış ticareti zayıflatırken, koyun ve keçi eti dış ticaretini küçük bir miktar artırmıştır. 1999 yılında 713 bin ton olan koyun ve keçi eti ithalatı 2000 yılında 715 bin ton olmuştur. Dünya Koyun Eti Fiyatları Yükseliyor 1999 yılına kadar istikrarlı bir şekilde devam eden dünya koyun eti fiyatları 2000 yılında artmaya başlamıştır. Bu artış trendi 2001 yılında da devam etmiştir. 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1000 Ton/Tons Karkas Eşdeğeri/Carcas Equvalents 1997 1998 1999 2000 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Şekil 9 - Dünya Toplam Koyun Eti Arzı Figure 9- World Total Lamb Mutton Supply 5
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 1000 Ton/ 1000 Tonnes 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 (%) 0 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ Yurtiçi Kul./Dom. Dis. İhracat/Export T. Kul./T.Disappearance 0,50 0,00 1997 1998 1999 2000 Şekil 10 - Dünya Toplam Koyun Eti Kullanımı Figure 10 - World Total Lamb Mutton Disapperance Şekil 11 - Dünya Koyun Eti Stok/Kullanım Oranı Figure 11 - World Lamb Mutton Stocks -to-use Ratio 14.000 $/ton 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 AB Koyun/EU Sheepmeat Producer Price Australian Lamb Producer Price Australian Sheep Meat Retail Price ABD Kuzu Karkas /Lamb Carcass Price Şekil 12 - Dünya Koyun Eti Fiyatları Figure 12 - World Sheep Prices 6
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Dünyada Tahmin: 2002 Dünyada 2001 yılında canlı büyükbaş hayvan sayısının artacağı fakat ithalattaki düşüşe bağlı olarak, toplam arz ve toplam kullanımının düşeceği tahmin ediliyor. Toplam kullanımdaki düşüşlere bağlı olarak stokların yükseleceği bekleniyor. 2002 yılında ise büyükbaş canlı hayvan üretiminin toplam arz ve kullanımının, stoklarının yükseleceği öngörülüyor. Canlı büyükbaş üretimindeki değişmeye bağlı olarak dana eti üretim, toplam arz, toplam kullanım ve stoklarının 2001-2002 döneminde yükseleceği tahmin ediliyor. Yine aynı şekilde 2002 yılında dünya ülkeleri arasında dış ticaretin artacağı düşünülmektedir. Bu çalışmanın dünya kısmında kullanılan raporlarda küçükbaş canlı hayvan ve koyun keçi eti ile ilgili dengelerin 2000 sonrası yıllar için artık yapılmamasından dolayı küçükbaş tahmin ve öngörülerine çalışmada yer verilmemiştir. Büyükbaş Canlı Hayvan Büyükbaş Hayvan Sayısında Artış Bekleniyor 2000 yılında düşüş gösteren büyükbaş canlı hayvan net üretiminde 2001 ve 2002 yıllarında artış olacağı bekleniyor. 2000 yılında 205.940 bin baş büyükbaş canlı hayvan sayısının 2001 yılında %4-5 civarında 2002 yılında ise %1-2 oranında artacağı tahmin ediliyor. AB ülkelerinde 2001 yılı için canlı büyükbaş hayvan sayısında düşüş beklenirken 2002 yılı için canlı büyükbaş hayvan sayısının artacağı tahmin ediliyor. Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Dünya büyükbaş hayvan toplam arzının 2001 yılında stoklardaki azalmaya bağlı olarak %5,6 oranında düşeceği, 2002 yılında ise %0,8 oranında Büyükbaş Kırmızı Et 2002 de Dana Eti Üretiminde Artış Bekleniyor 2000 yılında büyükbaş hayvan sayısındaki azalmaya bağlı olarak ortaya çıkan dana eti üretimindeki azalmanın 2001 yılında devam edeceği 2002 yılında ise salgın hastalıklara bağlı olarak gelişen olumsuzlukların giderilerek Dünya dana eti üretiminin %0,53 oranında artış olacağı tahmin edilmektedir. Dünya dana eti üretimi üzerinde etkili olan ülkeler incelendiğinde Brezilya, AB, Çin ve Arjantin de küçük artışlar olacağı beklenmektedir. ABD de ise dana eti üretiminde 2002 yılı itibariyle bir düşme görüleceği tahmin edilmektedir. Toplam Arz ve Toplam Kullanımda Artış Bekleniyor 2000 yılından 2001 yılına geçerken üretimde meydana gelen düşme oranının azalacağı 2002 yılında ise üretimde artış meydana geleceği artacağı tahmin ediliyor. Toplam arzı etkileyen başlangıç stoklarında ise 2001 yılında %7,6 oranında düşüş 2002 yılında ise %0,7 oranında artış beklenmektedir. Toplam kullanımda ise 2001 yılında %1,4 oranında düşüş 2002 yılında ise %1 oranında artış tahmin ediliyor. Dünya Büyükbaş Hayvan İthalatında Düşüş Bekleniyor 2000 yılında ortaya çıkan büyükbaş canlı hayvan ithalatındaki düşüşlerin 2001 ve 2002 yılında da devam edeceği tahmin ediliyor. 2001 yılında canlı büyükbaş hayvan ithalatının %7,4 oranında 2002 yılında ise %5,9 oranında düşeceği öngörülüyor. düşüncesiyle 2001 yılında toplam arzın %1,3 oranında, toplam kullanımın ise %1,1 oranında azalacağı, 2002 yılında ise toplam arzın %0,85 toplam kullanımın ise %0,87 oranında artacağı tahmin ediliyor. Dana Eti İthalatında Önemli Artışlar Bekleniyor Daha öncede belirtildiği gibi son yıllar dünya et dengelerinde salgın hastalık problemlerinin yoğun bir şekilde yaşandığı yıllar olup bu durum başta dış ticaret olmak üzere etin üretimden tüketime kadar bütün safhalarını etkilemiş ve dünya ülkelerini etkili tedbirlere yönlendirmiştir. Bu hastalıklara bağlı olarak 2000 yılında dünya ticaretindeki olumsuz değişmeler 2001 ve 2002 yılında düzelerek dana eti ithalatında 2001 yılında %3,7, 2002 yılında ise yaklaşık %7 oranında bir artış olacağı tahmin edilmektedir. Küçükbaş Canlı Hayvan ve Kırmızı Et Dünya Küçükbaş Canlı Hayvan Durum ve tahmin raporlarının dünya kısmında kullanılan USDA/ERS-FAS Situation and Outlook raporlarında 2000 yılı itibariyle küçükbaş canlı hayvan ve koyun ve keçi eti dengelerine ait bölümler kaldırılmıştır. Dolayısıyla bu raporda küçükbaş hayvanla ilgili olarak 1999-2000 yılı itibariyle mevcut durum incelenmiş ve 2001-2002 dönemine ait tahmin ve öngörülere yer verilememiştir. 7
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Türkiye'de Durum: 2001 Türkiye de toplam kırmızı et üretim, toplam arz, ve stokları 2000 yılında düşmüş, nüfustaki artışa paralel olarak toplam kullanım yükselmiştir. Büyükbaş kırmızı et üretiminde küçük bir artış olmuş, toplam arz ve toplam kullanım yükselmiş stoklar düşmüştür. Küçükbaş kırmızı et üretimi, toplam arzı ve toplam kullanımı düşmüş stoklar azalmıştır. Hem büyükbaş hemde küçükbaş dış ticaretinde durgunluk devam etmektedir. Kırmızı et mamullerinin üretimi, toplam arzı, toplam kullanımı ve stokları 2000 yılında düşmüştür. Kırmızı Et Tablo 5 - Türkiye Kırmızı Et a/ Arz ve Kullanımı 1996-2002 Table 5 - Turkey Red Meat a/ Supply and Disappearance 1996-2002 1999 2000 2001 b/ 2002 c/ ARZ 1000 Ton/Tons SUPPLY Başlangıç Stokları 77 77 56 60 Beginning Stocks Üretim 994 980 910 860 Production İthalat 0 0 0 0Import Toplam Arz 1.071 1.057 966 920 Total Supply KULLANIM DISAPPEARANCE Toplam Yurtiçi 992 1.000 906 884 Domestic Disappearance İhracat 1 1 1 1Export Toplam Kullanım 994 1.001 907 885 Total Disappearance Bitiş Stokları 77 56 60 34 Ending Stocks Stok/Kullanım Oranı 7,74 5,63 6,56 3,86 Stocks/Use Ratio a/büyükbaş, Küçükbaş toplamı. b/ Tahmin c/öngörü a/ All Cattle, sheep, lamb and goats. b/ Estimate c/ Projected 1.200 1.000 800 600 400 200 0 1000 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply 1.020 1.000 980 960 940 920 900 880 860 840 820 1000 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Cons. İhracat/Export T. Kul./T.Disapp. Şekil 13 - Türkiye Kırmızı Et Arzı Figure 13 - Turkey Red Meat Supply Toplam Kırmızı Et Üretimi Düştü Türkiye de gerek ekonomik darboğazlar, gerekse hayvancılığın içinde bulunduğu yapısal problemler başta kırmızı et sektörü olmak üzere hayvancılığın tüm alt sektörlerini olumsuz yönde etkilemiştir. 1999 yılında 994 bin ton olan toplam kırmızı et üretimi %1,4 oranında azalarak 2000 yılında 980 bin tona düşmüştür. DİE rakamlarına gore son 3 yıl içerisinde kesilen küçükbaş hayvan sayısında %2 oranında büyükbaş hayvan sayısında ise %7 oranında bir azalma meydana gelmiştir. Türkiye de toplam kırmızı et üretimindeki düşüşün, toplam kesilen hayvan sayısındaki düşüşe nazaran daha az olmasının başlıca iki sebebi vardır. Bunlardan birincisi verimlilikte meydana gelen artışlar, Şekil 14 - Türkiye Kırmızı Et Kullanımı Figure14 - Turkey Red Meat Disapperance ikincisi ise süt sektöründe yaşanan ekonomik sorunlar sonucu süt hayvanlarının önemli bir kısmının kesime gitmesidir. Toplam Kullanım Arttı, Toplam Arz ve Stoklar Düştü Kişi başına tüketim miktarlarında düşme meydana gelmesine rağmen nüfus artışlarına bağlı olarak toplam kullanımında %0,7 gibi bir artış meydana geldi. Üretimdeki azalmalar ve ithalatın tamamen yasaklanması ise 1999 yılında 1.071 bin ton olan toplam arzı %1,3 oranında bir azalma ile 1.057 bin tona düşürdü. 8
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Tüketimdeki artışlar üretimle karşılanamadığı için, talep stoklarla karşılanma yoluna gidildi ve bitiş stoklarında %27,3 oranında bir azalma meydana geldi. İthalat ve İhracatta Değişme Yok Dünya piyasalarında salgın hastalıkların ortaya çıkardığı olumsuz gelişmeler Türkiye piyasalarına aynen yansımış ve Türkiye de kırmızı et dış ticaretini tamamen durdurmuştur. 1999 yılında başlayan ithalat yasağı halen devam ederken et ihracatı da önemsenmeyecek kadar küçük rakamlarla ifade edilmektedir. % 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1999 2000 2001 2002 TEAE Şekil 15 - Türkiye Kırmızı Et Stok/Kullanım Oranı Figure 15 - Turkey Red Meat Stocks -to-use Ratio Büyükbaş Kırmızı Et Tablo 6 - Türkiye Büyükbaş Kırmızı Et Arz ve Kullanımı 1999-2002 Table 6 - Turkey (Cattle) Red Meat Supply and Disappearance 1999-2002 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ ARZ 1000 Ton/Tons SUPPLY Başlangıç Stokları 45 44 38 40 Beginning Stocks Üretim c/ 621 625 610 580 Production c/ İthalat d/ 0 0 0 0Import d/ Toplam Arz 666 669 648 620 Total Supply KULLANIM DİSAPPEARANCE Toplam Yurtiçi Tüketim 622 631 608 596 Total Domestic Disappearance İhracat d/ 0 0 0 0Export d/ Toplam Kullanım 622 632 608 596 Total Disappearance Bitiş Stokları 44 38 40 24 Ending Stocks Stok /Kullanım Oranı 7,14 6,00 6,63 4,02 Stocks/Use Ratio a/ Tahmin b/ Öngörü c/kasaplık güç esas alınarak hesaplanmıştır d/ İthalat ve İhracatta canlı damızlık olmayan ve kasaplık hayvanların karkas eşdeğeri ilave edilmiştir. a/ Estimated b/ Projected c/ Calculated based on estimated slaughtered cattle. d/ Carcas equvalents of non-breeder and slaughtered cattle is added in calculating output of cattle exports and imports. 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1000 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Şekil 16 - Türkiye Kırmızı Et (Büyükbaş) Arzı Figure 16 - Turkey Red Meat (Cattle) Supply Büyükbaş Kırmızı Et Üretimi Arttı Hayvan sayısındaki azalmaya rağmen verimlilikteki artışlar ve süt hayvanlarının kesime gitmesi büyükbaş kırmızı et üretimini artırdı. 1999 yılında 621 bin ton olan üretim 4 bin ton civarında bir artışla 625 bin tona yükseldi. Toplam Arz ve Toplam Kullanım Arttı, Stoklar Düştü 1999 yılında 666 bin ton olan toplam büyükbaş kırmızı eti arzı %0,5 oranında bir artışla 2000 yılında 669 bin tona yükseldi. Toplam kullanım ise 1999 yılında 622 bin ton iken 2000 yılında %1,6 oranında bir artışla 632 bin tona yükseldi. Toplam kulanımdaki artışın toplam arzdaki artıştan fazla olması stokların azalmasına sebep oldu ve dolayısıyla 1999 yılında 44 bin ton olan stoklar 2000 yılında 38 bin tona düştü. Kırmızı Et Fiyatları İstikrarsız 1999 yılına kadar yükselme trendi gösteren kırmızı et fiyatları bu yıldan sonar sürekli düşme eğlimi göstererek kırmızı et sektöründe önemli krizlere sebep olmuştur. 9
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin 640 1000 Ton/Tons 8 7 % 630 620 610 600 590 580 570 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Dis. İhracat/Export T. Kul./T.Disapp. 6 5 4 3 2 1 0 1999 2000 2001 2002 Şekil 17 - Türkiye Kırmızı Et (Büyükbaş) Kullanımı Figure17 - Turkey Red Meat (Cattle) Disapperance Şekil 18 - Kırmızı Et (Büyükbaş) Stok/Kullanım Oranı Figure 18 - Turkey Red Meat (Cattle) Stocks -to-use Ratio 8,00 $/Kg 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Dana Eti (Kuşbaşı)/Veal(Boneless) Dana Eti (Kıyma)/Veal (Ground of Meat) Şekil 19 - Türkiye Dana Eti Fiyatları Figure 19 Türkiye Veal Prices Kutu 1 Yıllardır sıkıntı içinde olan hayvancılığın geliştirilmesi ve tekrar eski ekonomik canlılığına kavuşturulması için 2000 yılı Mayıs ayında uygulamaya koyulan Hayvancılığın Desteklenmesi Kararı nın uygulama alanı genişletildi ve Kararname kapsamında hayvancılığa 75 trilyon lira destek sağlanacağı açıklandı. Bu kapsamda işletmelerinde besi materyali bulunan yetiştiricilere hayvan başına 20 milyon TL karşılıksız destek verileceği karar verildi ve uygulamaya 14 Kasım 2001 tarihi itibariyle başlandı. 10
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin TEAE Küçükbaş Kırmızı Et Tablo 7 - Türkiye Küçükbaş Kırmızı Et Arz, Kullanım ve Ticareti : 1999-20021999 Table 7 - Turkey Sheep, Goat Red Meat Supply Disappearance and Trade1999-2002 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ ARZ 1000 Ton/Tons SUPPLY Başlangıç Stokları 31 33 18 19 Beginning Stocks Üretim c/ 373 355 300 280 Production c/ İthalat d/ 0 0 0 0 Import d/ Toplam Arz 404 388 318 299 Total Supply KULLANIM DİSAPPEARANCE Toplam Yurtiçi Tüketim 370 368 298 288 Total Domestic Disappearance İhracat d/ 1 1 1 1 Export d/ Toplam Kullanım 372 369 299 289 Total Disappearance Bitiş Stokları 33 18 19 10 Ending Stocks Stok /Kullanım Oranı 8,76 5,00 6,42 3,54 Stocks/Use Ratio a/ Tahmin b/ Öngörü c/kasaplık güç esas alınarak hesaplanmıştır d/ İthalat ve İhracatta canlı damızlık olmayan ve kasaplık hayvanların karkas eşdeğeri ilave edilmiştir. a/ Estimated b/ Projected c/ Calculated based on estimated slaughtered cattle. d/ Carcas equvalents of non-breeder and slaughtered cattle is added in calculating output of cattle exports and imports. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1000 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Şekil 20- Türkiye Kırmızı Et (Küçükbaş) Arzı Figure 20 - Turkey Red Meat (Lambmutton)Supply Küçükbaş Kırmızı Et Üretimi Düştü Gerek Dünyada gerekse Türkiye de et sektöründe küçükbaş hayvan sayısı giderek azalmakta ve sektörde küçükbaş hayvanın payı giderek azalmaktadır. Türkiye de küçük baş hayvan sayısı son 20 yılda %35 oranında azalmıştır. Bu azalmanın sebebi tüketim alışkanlıklarındaki değişimler ve kıl, tiftik ve yün üretiminin ekonomideki payının giderek azalmasıdır. Bu gelişmelere bağlı olarak koyun ve keçi eti üretiminde sürekli düşüşler meydana gelmektedir. Nitekim 1999 yılında 373 bin ton olan küçükbaş kırmızı et üretimi 2000 yılında %5 civarında bir düşüşle 355 bin tona düşmüştür. 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1000 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Dis. İhracat/Export T. Kul./T.Disapp. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1999 2000 2001 2002 Şekil 21 - Türkiye Kırmızı Et (Küçükbaş) Kullanımı Figure21 - Turkey Red Meat (Lambmutton) Disapperance Şekil 22 - Kırmızı Et (Küçükbaş) Stok/Kullanım Oranı Figure 22 - Red Meat (Lamb Mutton) Stocks -to-use Ratio 11
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin 7,00 $/Kg 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Koyun Eti (Kemikli)/ Mutton Koyun Eti (Kıyma)/Mutton (Ground Meat) Şekil 23 Türkiye Koyun Eti Fiyatları Figure 23 Turkey Sheep Prices Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü Üretimdeki azalmaya bağlı olarak toplam arzda da bir düşme meydana gelmiş ve 1999 yılında 404 bin ton olan koyun ve keçi eti toplam arzı %4 oranında bir düşüşle 2000 yılında 388 bin ton olmuştur. Yine tüketim alışkanlıklarındaki değişikliklere bağlı olarak toplam kullanım %0,8 oranında düşerek 1999 yılında 372 bin ton iken 2000 yılında 369 bin ton olmuştur. Toplam arzdaki azalma toplam kullanımdaki azalmadan fazla olduğu için stoklarda bir erime meydana gelmiş ve 2000 yılında stoklar bir önceki yıla gore % 45 oranında azalmıştır. Küçükbaş Kırmızı Et Fiyatları Düşüyor Büyükbaş kırmızı et fiyatlarında olduğu gibi küçükbaş kırmızı et fiyatları da düşme eğilimi göstermektedir. Kutu 2 Kasım 200 ve Şubat 2001 krizleri, et ve et ürünleri talebinde daralmaya neden oldu. Talepteki bu daralma sektörün tamamında %25, et ürünlerinde ise %40 civarında oldu. Bu durum küçük kapasite ile çalışan işletmelerin maliyetini artırdı. Bu maliyetin fiyatlara yansıtılamaması ve yaklaşık 16 aydır et fiyatlarının değiştirilememesi sektörde ciddi dar boğazlara sebep oldu. Bu durum firmaları farklı bileşim ve kalitedeki ürünleri piyasaya sunma yoluna itti. Dolayısıyla tüketici de ekonomik krizlerin etkisi ile tercihini firmaların daha ucuza mal ettiği ikinci üçüncü markalı ürünlerden yana kullanmaya başladı. Kırmızı Et Mamulleri Tablo 8 - Türkiye Kırmızı Et Mamulleri a/ Arz ve Kullanımı 1997-2002 Table 8 - Turkey Red Meat Products a/ Supply and Disappearance 1997-2002 Karkas Eşdeğeri 1999 2000 2001 b/ 2002 c/ Carcas Equvalent ARZ Ton/tonnes SUPPLY Başlangıç Stokları 3.352 3.741 1.744 951 Beginning Stocks Üretim d/ 53.222 43.789 41.463 40.656 Production d/ İthalat 403 217 190 166 Import Toplam Arz 56.977 47.746 43.397 41.772 Total Supply KULLANIM DISAPPEARANCE Toplam Yurtiçi Kullanım 53.104 45.902 42.359 41.159 Total Domestic Disappearance İhracat 133 100 87 86 Export Stok/Kullanım Oranı 7,03 3,79 2,24 1,28 Stocks/Use Ratio a/ Sucuk, sosis, salam ve pastırma b/ Tahmin c/öngörü d/ Sadece DİE kaynaklı resmi rakamları içermektedir. a/ Sausage, salami and pastrami b/ Estimated c/ Projected d/only State Institute of Statistics 12
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin Kırmızı Et Mamulleri üretimi Düştü Kırmızı et üretiminde meydana gelen düşüşler et Mamulleri sektörünü de aynı yönde etkiledi. 1999 yılında 53.222 ton olan et Mamulleri üretimi 2000 yılında %18 civarında düşerek 43.789 ton olmuştur. Et sektöründe son yıllarda çok önemli gelişmeler olmasına rağmen sektörde yaşanan hammadde problemleri sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü Toplam mamul arzı kırmızı et üretimine bağlı olarak düşerken, toplam kullanım ekonomik kriz nedeni ile kişibaşına tüketimde meydana gelen düşmeyle paralel bir şekilde düştü. 1999 yılında 56.977 ton olan toplam mamul arzı %16 oranında bir azalma ile 2000 yılında 47.746 ton olmuştur. Yine aynı şekilde 1999 yılında 53.104 ton olan toplam kullanım % 14 civarında bir azalma ile 45.902 ton olmuştur. Toplam arzdaki düşme toplam kullanımdan fazla olduğu için stoklar buna paralel olarak %53 oranında düştü. İthalat ve İhracat Düştü Kırmızı et dış ticaretindeki gerilemelere bağlı olarak mamul dış ticaretinde de bir gerileme meydana geldi. 1999 yılında 403 ton olan mamul ithalatı %46 oranında azalarak 217 tona, 1999 yılında 133 ton olan ihracat ise %25 oranında azalarak 100 tona düştü. TEAE Kırmızı Et Mamulleri Fiyatları Düştü Kırmızı et fiyatlarındaki düşüş trendi mamul fiyatlarına da aynen yansıdı ve 1999 yılında ani artış gösteren fiyatlar 2000 yılında sürekli olarak düşüş eğilimi gösterdi. Ton/Tons 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Et Eşdeğeri/Meat Equvalent 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Şekil 24- Türkiye Et Mamulleri Arzı Figure 24 - Turkey Meat Products Supply Ton/ Tons 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 8 7 6 5 4 3 2 % 0 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Dis. İhracat/Export T. Kul./T.Disapp. 1 0 1999 2000 2001 2002 Şekil 25 - Türkiye Et Mamulleri Kullanımı Figure25 - Turkey Meat Products Disapperance Şekil 26 - Türkiye Et Mamulleri Stok/Kullanım Oranı Figure 26 - Turkey Meat Products Stocks -to-use Ratio Kutu 3 Hayvancılığın içinde bulunduğu yapısal problemler ve ekonomik krizlerin etkisiyle kesilen hayvan sayısı giderek azalmış ve hayvancılık sektörü giderek cazibesini kaybetmiştir. Et sektöründe bu sebeple ortaya çıkan hammadde problemleri ve talepte meydana gelen daralmalar kırmızı et ve et ürünleri fiyatlarındaki durgunlukla birleşince sektörde ciddi problemlere yol açmıştır. Sınır bölgelerinden Türkiye ye kaçak hayvan girişi gerek devalüasyonun etkisiyle gerek kanuni önlemlerin giderek artması dolayısıyla tamamen durdurulmuştur. Bu durumun kısa dönemde et ve et ürünleri fiyatlarında kısa sürede çok hızlı artışları gündeme getirebileceği tahmin edilmektedir. 13
TEAE Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin 20,00 18,00 $/Kg 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Pastırma/Pastrami Salam/Salami Sosis/Sausage Sucuk/(Garlic-Flavored) Sausage Şekil 27 Türkiye Et Mamulleri Fiyatları Figure 27 Turkey Meat Products Prices Sucuk Tablo 9 - Türkiye Sucuk Arz ve Kullanımı 1999-2002 Table 9 - Turkey Supply and Disappearance 1999-2002 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ ARZ Ton/Tons SUPPLY Başlangıç Stokları 1.194 1.345 363 124 Beginning Stocks Üretim c/ 17.814 14.071 13.000 12.800 Production c/ İthalat 240 114 105 90 Import Toplam Arz 19.247 15.529 13.468 13.014 Total Supply KULLANIM DISAPPEARANCE Toplam Yurtiçi Kullanım 17.900 15.166 13.344 12.873 Domestic Consumption İhracat 2 0 0 10 Export Toplam Kullanım 17.902 15.166 13.344 12.883 Total Disappearance Bitiş Stokları 1.345 363 124 131 Ending Stocks Stok/Kullanım Oranı 7,51 2,39 0,93 1,02 Stocks/Use Ratio a/ Tahmin b/öngörü c/ Sadece DİE kaynaklı resmi rakamları içermektedir. a/ Estimated b/ Projected c/ Only State Institute of Statistics 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 Ton/ Tons 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Yurtiçi Kul./Dom. Dis. T. Kul./T.Disapp. İhracat/Export Şekil 28 - Türkiye Sucuk Arzı Figure 28 - Turkey Sausage (garlic-flavoured) Supply Şekil 29 - Türkiye Sucuk Kullanımı Figure 29 - Turkey Sausage (garlic-flavoured) Disapperance Sucuk Üretimi Düştü 14
Et ve Et Mamulleri: Durum ve Tahmin 1999 yılında 17.814 ton olan sucuk üretimi %21 oranında bir düşüş göstererek 2000 yılında 14.071 ton olmuştur. Bu düşüşlerin sebepleri büyük ölçüde hammadde temininde yaşanan sıkıntılara bağlı olarak gelişmektedir. Toplam Arz, Toplam Kullanım ve Stoklar Düştü Sucuk üretiminde meydana gelen azalmalar sucuğun toplam arzını düşürdü. 1999 yılında 19.247 ton olan toplam sucuk arzı 2000 yılında %19 civarında bir azalma ile 15.529 ton olmuştur. 1999 da 17.902 ton olan toplam kullanım ise %15 civarında bir azalma ile 15.166 ton olmuştur. Diğer mamullerde olduğu gibi sucukta da talep stoklar yoluyla karşılanma yoluna gidilmiş ve 1999 yılına 1.345 ton olan bitiş stokları %73 oranında azalarak 363 ton oldu. İthalat ve İhracatta Değişme Yok DİE dış ticaret istatistiklerinden elde edilen verilere göre et mamulleri ithalat ve ihracat değerlerinde TEAE miktar olarak çok fazla değişiklik olmadığı gibi bu değerler küçük olduğu için dikkate alınmamıştır 8 7 6 5 4 3 2 1 0 % 1999 2000 2001 2002 Şekil 30 - Türkiye Sucuk Stok/Kullanım Oranı Figure 30 - Sausage (garlic-flavoured) Stocks -to-use Ratio Sosis Tablo 10 - Türkiye Sosis Arz ve Kullanımı 1999-2002 Table 10 - Turkey Sausage Supply and Disappearance 1999-2002 1999 2000 2001 a/ 2002 b/ ARZ Ton/Tons SUPPLY Başlangıç Stokları 559 585 463 180 Beginning Stocks Üretim c/ 10.892 9.182 8.814 8.550 Production c/ İthalat 8 9 8 8 Import Toplam Arz 11.459 9.776 9.285 8.738 Total Supply KULLANIM DISAPPEARANCE Toplam Yurtiçi Kullanım 10.820 9.274 9.080 8.599 Total Domestic Disappearance İhracat 53 39 25 20 Export Toplam Kullanım 10.873 9.314 9.105 8.619 Total Disappearance Bitiş Stokları 585 463 180 119 Ending Stocks Stok/Kullanım Oranı 5,38 4,97 1,98 1,38 Stocks/Use Ratio a/ Tahmin b/öngörü c/ Sadece DİE kaynaklı resmi rakamları içermektedir. a/ Estimated b/ Projected c/ Only State Institute of Statistics 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Ton/Tons 1999 2000 2001 2002 B. Stokları/B. Stocks Üretim/Production İthalat/İmport T.Arz/T.Supply Ton/ Tons 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1999 2000 2001 2002 Yurtiçi Kul./Dom. Cons. İhracat/Export T. Kul./T.Disapp. Şekil 31- Türkiye Sosis Arzı Figure 31 - Turkey Sausage Supply Şekil 32 - Türkiye Sosis Kullanımı Figure 32 - Turkey Sausage Disapperance 15