Sağlık ve Toplum Yıl:22, Sayı: EylülAralık 2 ARAŞTIRMALAR / Researches Ankara'da Bir Üniversite Yurdunda Kalan ve Öğrenimlerinin Birinci Yılında Olan Öğrencilerin Ayak Sağlığı İle İlgili Bilgi ve Davranışları Knowledge And Behaviors of The First Year Students on Foot Health Living in a University Dormitory in Ankara Sümeyye KIŞLAK, Mücahit KOÇOĞLU, Merve KOCAR Müsenna ARSLANYILMAZ2, Dilek ASLAN ÖZET SUMMARY Amaç: Bu çalışmada üniversite öğrenimlerinin birinci yılında olan ve Ankara'da bir üniversite yurdunda kalan öğrencilerin ayak sağlığı açısından bilgi ve davranışlarının saptanması amaçlanmıştır. Yöntem: Verileri 7 Aralık 2 tarihleri arasında toplanan çalışmaya Ankara'da bir üniversite yurdunda kalan 48 öğrencinin 4'i katılmıştır. Bulgular: Çalışmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 8.4±0. olarak bulunmuştur. Öğrencilerin çoğunluğu kadındır. Yaklaşık her on öğrencinin birisi daha önce ayakla ilgili bir hastalık yaşamıştır. Her on öğrencinin dördü ayaklarını yıkadıktan sonra kurulamamaktadır. Kız öğrencilerin yaklaşık yarısı topuklu ayakkabı giymektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin ayakkabı seçimi sorulduğunda yarısından fazlasının rahatlığı ön planda tercih ettikleri görülmektedir. Öğrencilerin yalnızca üçte biri ayak sağlığı ile ilgili yapılması gerekenleri bilip uyguladığını düşünmektedir. Sonuç: Kısıtlılıklarına rağmen gençlerin ayak sağlığı ile ilgili yapılmış olan bu çalışmanın bulguları konuya dikkat çekmek açısından önemlidir. Sonuçların klinik hekimleri ve halk sağlıkçılar tarafından dikkatle değerlendirilerek yorumlanması çözümler üretilmesi açısından değerlidir. Objective: In this study, we aimed to determine knowledge and behaviors of the first year university students on foot health living in a university dormitory in Ankara. Methods: One hundred and forty one students out of 48 participated in the study which data gathering was completed between 7 December, 2. Results: Mean age of the students were 8.4±0.. Majority of the students were females. Almost one out of ten students had a disease related with foot prior to the study. Four out of ten students did not dry their foot after washing. Almost half of the girls stated that they were wearing high heeled shoes. Comfort was a prior criteria while buying shoes for the participants. Only one out of three students thought that they knew and practiced what to do on healthy foot. Conclusion: Despite its limitations, findings of our study have been important in regard to highlight the foot health/care issues among young individuals. Criticizing the results by both clinicians and public health staff carefully is considerable for solutions. Anahtar Kelimeler: Ayak sağlığı, ayak bakımı, temizlik Key Words: Foot health, foot care, hygiene GİRİŞ Sağlıklı bir insanın ayağının işlevsel, statik ve anatomik yapısı gerekli bakım yapıldığı, işini kolaylaştıracak önlemler alındığı sürece görevinin üstesinden gelebilecek güçtedir. Ancak, insanlar gün boyu ayaklarına gereken önemi vermeyip ihtiyacı olan bakımı yapmazlar. Ayrıca, el ve yüzün günde birkaç kez yıkanmasına karşın ayakların çoğunlukla haftada bir kez bile yıkanmadığı belirtilmektedir (2). Ayaklar sıklıkla bedenin ihmal edilen alanlarıdır, fakat denge ve hareket için yaşamsal öneme sahiptir ve çok karmaşık yapıdadır. Yapısında onlarca kemik, küçük eklem ve kas bulunmaktadır. Bir insan yaşamı boyunca dünyanın etrafını ortalama dört defa dolaşacak kadar adım atar. Ayaklar sürekli bir basınca ve çalışmaya maruz kaldığı için bu rolünün devamı için düzenli bir bakıma ihtiyaç duymaktadırlar (). Ayaklarında ağrı olanlar, ayakta durdukları ya da yürüdükleri zaman ağrılar arttığı için gezmekten, yürümekten kaçınırlar. Ayakta durmak zorunda oldukları toplu yerlerde oturacak yer ararlar. Bugün dünya tıbbının kabul ettiği bir gerçek,.dr.hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi 2.Araş. Gör. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı.Prof.Dr. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Ankara'da Bir Üniversite Yurdunda Kalan ve Öğrenimlerinin Birinci Yılında Olan Öğrencilerin Ayak Sağlığı İle İlgili Bilgi ve Davranışları sağlıklı yaşayabilmenin ve sağlıklı kalabilmenin başta gelen ön koşulunun yeterli hareket olduğudur. Bilinçli ve yeterli hareket, kalp, dolaşım, sindirim ve hareket sistemlerinin yapı ve işlevlerinde erken dönemde olası bozuklukların önlenmesinde oldukça önemlidir. Yürümeyi, hareketi engelleyen, zorlaştıran ayaklar genellikle bakımsız kalan ayaklardır (2). İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi'nde öğrenim görmektedirler. Veri Toplama Aracı Çalışmada 7 soru içeren ve araştırmacılar tarafından yapılandırılmış bir anket formu kullanılmıştır. Anket formunda yer alan sorular öğrencilerin sosyodemografik özellikleri, yaşadıkları yer, genel sağlık sorunları, ayak sağlığı ile ilgili bilgi ve davranışlarına yöneliktir. Yapılan çalışmalar, ayakkabı tercihlerinin sağlıkla ilgili sorunların yaşanmasına etkili olduğuna dikkat çekmektedir. Örneğin, Kim ve arkadaşları, yüksek topuklu ayakkabıların sürekli kullanılmasının kas ve eklem hastalıkları açısından risk oluşturduğunu vurgulamışlardır (). Ön Deneme Üniversitenin ikinci kampüsünde yurtta kalan birinci sınıf öğrencisi arasında veri toplama formunun ön denemesi yapılmıştır. Ön deneme sonrasında veri toplama formunda gerekli düzenlemeler tamamlanmıştır. Ayak sağlığı sorunları yaşın ilerlemesiyle farklı bir boyut da kazanabilmektedir. Menz ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada ayak sağlığı sorunları ile yaşlılık döneminde düşme öyküsü arasında ilişki olduğu belirtilmiştir (4). Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi Yukarıdaki bilgiler dikkate alındığında, ayak sağlığının genel sağlık açısından önemi ve gençlik döneminde doğru bir şekilde yapılan ayak bakımının da yaşam kalitesi açısından gereği ortadadır. Bu çalışmada, üniversite öğrenimlerinin birinci yılında olan ve Ankara'da bir üniversite yurdunda kalan bir grup öğrencinin ayak sağlığı açısından bilgilerinin ve davranışlarının saptanması amaçlanmıştır. Veri toplama aşamasında veri toplama formları katılımcılara verilmiş, kendilerinin doldurması beklenmiş, formlar tamamlanınca da katılımcılardan geri alınmıştır. Veri analizinde tanımlayıcı istatistikler (yüzde dağılımı, ortalama, ortanca, standart sapma) hesaplanmıştır. Veri girişi ve analizi için SPSS 5.0 paket program kullanılmıştır. Etik Konular ve İzinler YÖNTEM Çalışmanın yapılabilmesi için etik kurul izni alınmıştır. Katılımcıların isimleri alınmamış, sözlü onamları alınmıştır. Sonuçlardan yararlanarak öğrencilerin bilgi düzeyini artırmaya yönelik broşür hazırlanmıştır. Hazırlanan broşür içeriğinde ayak sağlığının ve bakımının neden önemli olduğu, bu konuda neler yapılması gerektiği gibi temel konulara bilgiler yer almıştır. Broşürler yurt yöneticileri aracılığı ile öğrencilere ulaştırılmıştır. Katılımcılar Çalışmanın evrenini 7 Aralık 2 tarihleri arasında Hacettepe Üniversitesi Sıhhiye Merkez Öğrenci Yurdu'nda kalan, 2 yılında öğrenime başlayan 48 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama aşamasında çalışmaya katılmayı yedi kişi reddetmiş, bir kişiye ulaşılamamıştır. Dolayısıyla, çalışmaya 4 kişi katılmıştır (katılım yüzdesi=80,) (4/48). BULGULAR Çalışmaya katılan 4 öğrencinin 'sı (%4,8) Tıp Fakültesi'nde, 4'sı (%2,) Sağlık Bilimleri Fakültesi'nde, 2'si (%8,5) Diş Hekimliği F a k ü l t e s i ' n d e, ' i ( % 7, 8 ) E c z a c ı l ı k Fakültesi'nde, 'ü (%2,) Eğitim Fakültesi'nde, 2'si (%,4) Edebiyat Fakültesi'nde, 'i (%0,7) de Çalışmaya katılan öğrencilerin yaşları ortalaması 8.4±0. olarak bulunmuştur. Araştırmaya katılan 8 yaşında 8 kişi (%.0), 9 yaşında 47 kişi (%.), yaşında 8 kişi (%5.7) bulunmaktadır. Öğrencilerin 54'ü (%8.) erkek, 87'si (%.7) kadındır. Öğrencilerin 5'inin 7
Sağlık ve Toplum Yıl:22, Sayı: EylülAralık 2 (%95.7) genel sağlık sigortası varken, 'sının (%) sağlık sigortası yoktur (Tablo ). Tablo :Öğrencilerin sosyodemografik bazı özellikleri (Aralık 2) Özellik Sayı Yüzde 8 8.0 9 47. 8 5.7 54 87 8..7 Araştırmaya katılan öğrencilerin 'sı (%.) daha önce ayakla ilgili bir hastalık yaşadığını belirtmiştir. Daha önce hastalık yaşayan öğrencilerin 4'ü (%2.7) düztaban, 'i (%.7) nasır, 'ü (%.0) mantar, 5'i (%.) tırnak batması, 2'si (%.) siğil hastalığını yaşamıştır. Bu hastalıklar için öğrencilerin 'ü (%.) hekime başvurduğunu belirtmiştir (Tablo 2). Araştırmaya katılan öğrencilerin 4'ü (%2.8) daha önce ayak sağlığı ile ilgili eğitim aldığını belirtmiştir. Yaş Ortalama±S= 8.4±0. Cinsiyet Erkek Kadın Sosyal Güvence Durumu SGK 5 Yok 95.7 Toplam 00.0 4 Araştırmaya katılan öğrencilere yöneltilen Ayak sağlığı psikososyal yaşamı etkiler tümcesini öğrencilerin 5'i (%95.7) doğru değerlendirmişlerdir. Ayak sağlığına dikkat etmemek bel ağrısına yol açabilir tümcesine öğrencilerin 85'i doğru (%0.) demiştir. Gençlik döneminde ayak bakımına dikkat etmemek yaşlılık için bir sorun değildir S=standart sapma Tablo 2:Öğrencilerin ayak sağlıkları ile ilgili özellikler (Aralık 2) Özellik Sayı Yüzde. 24 87.9 Daha önce ayakla ilgili bir hastalık yaşama durumu (n=40) Evet Hayır Hastalığın adı* Düztaban 4 2.7 Nasır.7 Mantar.0 Tırnak batması 5. Siğil 2. Ayakla ilgili hastalık için hekime başvurma durumu (n=) Hayır 8.7 Evet 8. Başvurulan yer** Üniversite hastanesi 0.0 Devlet hastanesi 7 70.0 Özel hastane 2.0 *Ayakla ilgili hastalık yaşadığını belirten kişiden 5'i bu soruya yanıt vermiştir. ** Hekime başvuran kişiden 0'u bu soruya yanıt vermiştir. 8
Ankara'da Bir Üniversite Yurdunda Kalan ve Öğrenimlerinin Birinci Yılında Olan Öğrencilerin Ayak Sağlığı İle İlgili Bilgi ve Davranışları Tablo :Öğrencilerin ayak sağlığı konusunda bazı önermelere/tümcelere verdikleri yanıtlar (Aralık 2) Bilgi düzeyine ilişkin konular Ayak sağlığı psiko sosyal yaşamı etkiler. a Ayak sağlığına dikkat etmemek bel ağrısına yol açabilir. a Gençlik döneminde ayak bakımına dikkat etmemek yaşlılık için bir sorun değildir. b Fazla kilolu olma ayak sağlığını olumsuz etkiler. a Şeker hastalığı ayakta sorunlara yol açmaz. b Ayakların nemli bırakılması mantar enfeksiyonu riskini artırır. a Ayakların en az günde bir defa sabunla yıkanması önerilmektedir. a Ön kısmı dar ayakkabılar tırnak batmasına neden olur. a Sağlık açısından ayakkabı topuğunun yüksekliği en fazla 2,5 cm olmalıdır. a *Satır yüzdesidir. a Doğru önerme/bilgi Doğru Yanlış Fikri yok n %* n %* n %* 5 95.7 85 0. 50 5.5 29 9.5 24 87.9 2. 4 9.9 7 5.0 9.0 4 29. 9 8 5.7 2 85.8 0.7 9.5 7 8.0 2 8.5 2 8.5 82 58.2 2.4 57 40.4 B Yanlış önerme/bilgi tümcesine öğrencilerin 'sı doğru (%4,), 29'u (%9.5) yanlış yanıtını vermişlerdir. Yüz yirmi dört (%87.9) öğrenci fazla kilolu olma ayak sağlığını olumsuz etkiler tümcesinin doğru olduğunu bilmişlerdir. Şeker hastalığı ayakta sorunlara yol açmaz tümcesine öğrencilerin 7'si (%5.0) doğru ve 9'ü (%.0) yanlış yanıt vermişlerdir. Ayakların nemli bırakılması mantar enfeksiyonu riskini artırır tümcesini öğrencilerin 'ü (%9) doğru şeklinde yanıtlamışlardır. Ayakların en az günde bir defa sabunla yıkanması önerilmektedir tümcesi ile ilgili öğrencilerin 2'i doğru (%85.8), 'i (%0.7) yanlış ve 9'u (%.5) fikrim yok yanıtını vermişlerdir. Yüz on yedi öğrenci (%8.0) ön kısmı dar ayakkabılar tırnak batmasına neden olur tümcesinin doğru olduğunu bilmişlerdir. Sağlık açısından ayakkabı topuğunun yüksekliği en fazla 2.5 cm olmalıdır tümcesinin doğru olduğunu öğrencilerin 82'si (%58.0) bilmiştir (Tablo ). Katılımcıların 7'si (%2.2) ayaklarını sadece suyla yıkadığını ve 08'i (%7.) ayaklarını su ve sabunla yıkadığını belirtmişlerdir. Öğrencilerin 8'sı (%.0) ayaklarını yıkadıktan sonra kurulamaktadırlar. Ayaklarını kurulayan öğrencilerin 59'u (%8.) ayaklarını ayak havlusu ile kurulamaktadırlar. Araştırmaya katılan öğrencilerin 8'ü (%59.) ayak tırnaklarını düz, 7'si (%2.4) yuvarlak, 'si (%) gelişigüzel kestiğini belirtmişlerdir. Araştırmaya katılan kız öğrencilerin 48'i (%55.2) topuklu ayakkabı giydiğini belirtmiştir. Topuklu ayakkabı giyen kız öğrencilerin 22'si (%45.8) haftada birkaç kez, 'ü (%27.) ayda birkaç kez, 'ü (%27.) ayda birden daha az sıklıkta topuklu ayakkabı giymektedir (Tablo 4). Araştırmaya katılan öğrencilerin 49'u (%5.8) ayak sağlığı ile ilgili yapılması gerekenleri biliyorum ve uyguluyorum, 29'u (%2.2) ayak sağlığı ile ilgili yapılması gerekenleri biliyorum ama uygulamıyorum, 5'i (%7.2) ayak sağlığı Araştırmaya katılan öğrencilerin 22'si (%5.) ayak bakımını yapmadığını, 7'i (%50.7) ayaklarını günde bir kez yıkadığını belirtmiştir. 9
Sağlık ve Toplum Yıl:22, Sayı: EylülAralık 2 Tablo 4:Öğrencilerin kişisel ayak bakımı ile ilgili davranışları (HÜSY, Aralık 2) Özellik Ayak bakımını yapan kişi (n=4) Yapmıyor Kendisi yapıyor Sayı Yüzde 22 5. 9 84.4 Ayakların yıkanma sıklığı (n=40) Günde 7 50.7 Günde 2 25 7.9 Günde 'ten fazla Sadece duş alırken 24 7. Ayakları yıkama ve yıkadıktan sonra kurulama durumu (n=4) Sadece suyla yıkama 7 2.2 Su ve sabunla yıkama 08 7. Yıkama sonrası kurulama 8.0 Ayakların nasıl kurulandığı (n=8) Ayak havlusu 59 8. Kağıt havlu 24 27.9 Saç kurutma makinesi.5 Ayak tırnaklarını kesme şekli (n=40) Düz 8 59. Yuvarlak 7 2.4 Gelişigüzel Evet 48 55.2 Hayır Kız öğrencilerin topuklu (2.5 cm üzeri) ayakkabı giyme sıklığı (n=48) 9 44.8 Haftada birkaç kez 22 45.8 Ayda birkaç kez 27. Daha az 27. 49 5.8 29 2.2 5 7.2 8 5.8 Kız öğrencilerin topuklu (2.5 cm üzeri) ayakkabı giyme durumu (n=87) Ayak bakımı ile ilgili yapılması gerekenleri bilme durumu (n=7) Yapılması gerekenleri biliyor ve uyguluyor Yapılması gerekenleri biliyor ama uygulamıyor Yapılması gerekenleri bilmiyor Konu ile ilgilenmiyor
Ankara'da Bir Üniversite Yurdunda Kalan ve Öğrenimlerinin Birinci Yılında Olan Öğrencilerin Ayak Sağlığı İle İlgili Bilgi ve Davranışları ile ilgili yapılması gerekenleri bilmiyorum, 8'i (%5.8) ayak sağlığı ile ilgilenmiyorum şeklinde cevaplar vermiştir. yaygındır, tırnaklarını yuvarlak veya gelişigüzel kesenlerin ve dar uçlu ayakkabı giyenlerin yaygın olması ileride tırnak batması olgularının artabileceğini göstermektedir (8). TARTIŞMA Kız öğrencilerin yarısı topuklu ayakkabı giymektedir (Tablo 4). Topuklu ayakkabı giymenin ortopedik açıdan ciddi ayak problemlerine yol açabileceği bilinmektedir (). Branthwaite ve arkadaşları tarafından genç kadınlar arasında yapılan bir çalışmada katılımcıların ayakkabı tercihlerinde moda kavramının belirleyici olduğu saptanmıştır (9). Ayakkabı tercih nedeni olarak rahatlık ve sağlığın istendiği gibi ilk sıralarda yer alması için bilgilendirmelere gereksinim bulunmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin 'sı (%.0) daha önce ayakla ilgili bir hastalık yaşamıştır. En sık olarak 5 kişide tırnak batması görülmüştür ve 0 kişi doktora başvurmuştur. En çok devlet hastanesine (7 kişi) başvurmuşlardır. Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş itibarıyla sağlık sorunlarının az görüldüğü bir dönemde olmaları daha ileri yaşlarda görülmesi beklenen kronik hastalıklardan kaynaklanan ayakla ilgili hastalıkları deneyimlemelerinin bir nedeni olabilir (Tablo 2). Yapılan araştırmalar ayak sağlığı sorunlarının sık olduğuna, özellikle de yaşlılık döneminde bu sorunların daha sık yaşandığına işaret etmektedir. Menz ve Lord tarafından 0 yılında yapılmış bir çalışmada yaşlıların %87'sinin ayak ile ilgili bir sağlık sorunu olduğunu ortaya koymaktadır (5). Öğrencilerin yalnızca üçte biri ayak sağlığı ile ilgili yapılması gerekenleri bilip uyguladığını düşünmektedir (Tablo 4). Bu sonuçtan yola çıkarak öğrencilerin ayak sağlığı ve bakımını göz ardı ettikleri düşünülebilir. Araştırmanın bulgularının ortaya koyduğu eksiklikleri giderebilmek için öğrencilere bilgi içerikli broşürler hazırlanmış ve dağıtılmıştır. Öğrencilerin yalnızca dördü ayak sağlığı ile ilgili eğitim almıştır. Dolayısıyla, ayak sağlığı ile ilgili bilgi düzeyinin yeterli olmaması doğal bir durum olarak da değerlendirilebilir. Çalışma sırasında dokuz adet bilgiyi değerlendiren tümcelere/önermelere katılımcıların verdikleri doğru yanıt yüzdeleri de çok yüksek bulunmamıştır (Tablo ). Kısıtlılıklarına rağmen gençlerin ayak sağlığı ile ilgili yapılmış olan bu çalışmanın bulguları konuya dikkat çekmek açısından önemlidir. Sonuçların klinisyenler ve halk sağlıkçılar tarafından dikkatle değerlendirilerek yorumlanması çözümler üretilmesi açısından değerlidir. Bilimsel verilere göre, ayak sağlığını bozacak sorunların ortaya çıkmaması için ayakların her gün düzenli olarak yıkanması gerekmektedir (,7). Öğrencilerin yaklaşık %8'ü ayaklarını günde bir ve daha fazla yıkamaktadır. Katılımcıların %7'si ise sadece duş alırken yıkamaktadır. Yaklaşık her on öğrenciden dördü ayaklarını yıkadıktan sonra kurulamamaktadır (Tablo 4). Bu davranışların ayak sağlığı açısından risk oluşturduğu düşünülmüştür (2,). Teşekkür Çalışmada yardımlarından dolayı Erişkin Hastanesi Dermatoloji ve Ortopedi Anabilim Dallarında görev yapan ve görüş alınan öğretim üyelerine, çalışmanın gerçekleştirildiği üniversite Yurdu çalışanlarına ve katılan öğrencilere teşekkür ederiz. Çıkar çakışması Yurtta kalan öğrencilerin %40'ının tırnaklarını yanlış şekilde kestiği düşünülmüştür (Tablo 4). Ayak tırnaklarının yanlış kesilmesi ya da dar uçlu ayakkabı giyilmesi tırnak batmasına neden olur. Estetik açıdan güzel görünmesi nedeniyle özellikle gençler arasında dar uçlu ve ortopedik olmayan ayakkabıların giyilmesi yapılan çalışmada ortaya çıkan sonuçta olduğu gibi çok Yazarların çıkar çakışması bulunmamaktadır. KAYNAKLAR.Wright K. A practical guide to foot care for older adults. Nursing & Residental Care. 09;(0):49. 2.Tuna N. Ayak Bakımı. Nobel Tıp Kitabevi; 0. p. 57. Kim Y., Lim JM, Yoon B. Changes in ankle range of motion and 2
Sağlık ve Toplum Yıl:22, Sayı: EylülAralık 2 muscle strength in habitual wearers of highheeled shoes. Foot Ankle Int. Mar;4():449. Menz HB 4., Morris ME, Lord SR. Foot and ankle risk factors for falls in older people: A prospective study. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 0 Aug;(8):870. Menz HB 5., Lord SR. The contribution of foot problems to mobility impairment and falls in communitydwelling older people. J Am Geriatr Soc. 0 Dec;49(2):5..Güler Ç. Kişisel hijyen. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 04;():92. 7.Foot health. [Internet] [cited 2 Dec 0]; Available from: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/foothealth.html. 8.Lyman TP, Vlahovic TC. Foot care A to Z. Dermotology Nursing. 0;22(5):29. Branthwaite H 9., Chockalingam N, Jones M, Grogan S. Footwear choices made by young women and their potential impact on foot health. J Health Psychol. 2 Nov 27. [Internet] [cited May ]; Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2889. 22