ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 ADIYAMAN MÜLTECĠ KAMPINDA YAġAYAN SURĠYELĠ ÖĞRENCĠLERĠN EĞĠTĠM DURUMLARINA ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ 1 Fatma TORUN 2 ÖZET Bu çalışmanın amacı ülkemize sığınan ve Adıyaman daki mülteci kampında yaşayan Suriyeli çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşlerini ve bu eğitim sürecinden beklentilerini belirlemektir. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile yürütülmüştür. Bu amaçla kampta eğitim gören 32 ortaokul öğrencisi ile görüşülmüştür. Araştırma verilerini toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmış ve form Türkçe bilmeyen çocuklar için Arapçaya çevrilmiştir. Soruları Arapça cevaplayan görüşmecilerin cevapları yine bir tercüman yardımı ile Türkçeye çevrilmiştir. Veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular sonucunda öğrencilerin Suriye den Türkiye ye zorunlu göç etmiş olmalarının eğitim hayatlarını olumsuz etkilediği ancak öğrencilerin en azından eğitimleri yarım kalmadığı için mutlu oldukları bulunmuştur. Ayrıca öğrencilerin kampta daha iyi eğitim koşullarına sahip olmak için başta okul ve öğretmen olmak üzere daha fazla kitap, defter, bilgisayar gibi araç ve gerece ihtiyaç duydukları sonucuna ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra öğrencilerin Türkiye de aldıkları eğitim sayesinde okullarının yarım kalmadığı ve ikinci bir yabancı dil öğrendikleri için gelecekte eğitim hayatlarına devam edebilecekleri sonuçlarına ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Zorunlu göç, Mülteci, Adıyaman mülteci kampı, Eğitim hakkı, Suriye INVESTIGATION OF VIEWS OF SYRIAN CHILDREN ON EDUCATIONAL STATUS WHO LIVING IN ADIYAMAN REFUGEE CAMP ABSTRACT The purpose of this study is to determine the views of Syrian children about their education in the camp and the expectations of this training process who refugee in our country and trying to survive in refugee camp in Adiyaman. The study was conducted with case study from qualitative research methods. For this purpose, 32 secondary school students studying in the camp were interviewed. Semi-structured interview form was developed to obtain research data and form was translated into Arabic for students do not speak Turkish. Arabic answers were translated into Turkish with the help of an translator. The data were analyzed by content analysis method. As a result of the findings, it has been found out that the forced migration of students from Syria to Turkey negatively affects their education life, but at least they are happy that their training is not half. Another result has reached students are needed more books, notebooks, computers and tools such as school and teacher in order to have better education conditions in the camp. Beside this, it has been determined that students' schools are not half full thanks to the enrolling of the school and they can continue their education life in the future because of they have learned a second foreign language. 1 Bu makale, Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumu III (USBES III) te (28-30 Nisan 2014, Ankara) sunulan sözlü bildirinin yeniden düzenlenmiş halidir. 2 Dr., Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD, e-posta ftorun@adiyaman.edu.tr 22
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN Keywors: Forced migration, Refugee, Adıyaman refugee camp, Education rights, Syria GiriĢ Geçmişten günümüze insanlar savaş, çatışma ve siyasi baskılar sonucu yaşadıkları toprakları terk ederek sınır ötesi bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır. 20. yüzyılda yaşanan II. Dünya Savaşı ndan sonra başta Avrupa olmak üzere dünyada ciddi bir nüfus hareketi yaşanmıştır. Bu durum milyonlarca insanı göçmenlik, mültecilik veya sığınmacılık kavramları ile karşı karşıya bırakmıştır. Bunun yanı sıra yaşanan bu göçler hem göçmenleri hem de göç alan ülkeleri gerek sosyal, gerek kültürel ve gerekse ekonomik açıdan problemler ile karşı karşıya bırakmıştır (Şahin, 2008; Kartal ve Başçı, 2014; Cengiz, 2015). Yakın tarihte dünya bunun bir örneğine daha şahit olmuş ve Suriye de çıkan iç savaş sonucu milyonlarca Suriyeli ülkesini terk ederek başta sınır komşuları olmak üzere başka ülkelere göç etmek zorunda kalmışlardır. Suriyeli göçmenlerin sığınmak için tercih ettikleri ülkelerin başında Türkiye, Lübnan ve Ürdün yer almaktadır. Bu ülkelere göç eden Suriyeli sığınmacı sayısı bazı ülkelerin şehir nüfuslarını aşmış durumdadır. Örneğin Ürdün deki Zaatari Kampı nda yaşayan sığınmacı sayısı Ürdün ün pek çok şehrinin nüfusundan daha fazladır. Yine ülkemizde kamplarda yaşayan Suriyeli sığınmacı sayısı azımsanamayacak kadar çoktur (Boyran, 2015). Yukarıda da belirtildiği gibi Suriyeli sığınmacılar göç etmek için öncelikli olarak komşu ülkeleri tercih etmişlerdir. Türkiye nin komşuları arasında en fazla kara sınırına (877 km) sahip olduğu ülke Suriye dir. Suriye ile en uzun kara bağlantısının yanı sıra güçlü kültürel, tarihi ve komşuluk bağlarına sahip olan Türkiye, iç savaştan kaçan Suriye vatandaşları için açık kapı politikası izlemiştir (Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, 2016).Türkiye ye sığınan Suriyelilerin çoğu, Türkiye ye yakın ve çatışmaların yoğun olduğu bölgelerden gelmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Afet ve Acil Durum (AFAD) Yönetimi Başkanlığı Türkiye ye sığınan Suriyeli sığınmacılar hakkında Temmuz 2013 te kapsamlı bir anket çalışması yapmış ve bu anket sonucuna göre bir rapor hazırlamıştır. Rapora göre; Türkiye ye gelen Suriyeli sığınmacıların yaklaşık yüzde 36 sı 10 şehirde bulunan 20 kampa yerleştirilmiştir. Yüzde 64 ü ise kampların bulunduğu 10 şehir de dâhil olmak üzere çeşitli kentlerde kamplar dışına yerleşmiştir. Bu 10 şehir, Türkiye nin güney ve güneydoğusundadır ve Suriye-Türkiye sınırına yakın konumda bulunmaktadır (AFAD, 2013). Belirtilen şehirlerde ve kamplarda yaşayan sığınmacı sayısı Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. AFAD 2013 verilerine göre Suriyeli sığınmacıların Türkiye de yaşadıkları kampların bulunduğu iller, kamp sayısı ve sığınmacı sayısı ġehir Kamp sayısı Sığınmacı Sayısı Şanlıurfa 3 73.295 Gaziantep 4 32.696 Kilis 2 27.247 Hatay 5 15.404 Kahramanmaraş 1 14.970 Adıyaman 1 9.893 (10.066) Adana 1 9.837 23
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 Osmaniye 1 8.268 Malatya 1 6.440 Mardin 1 2.336 Toplam 20 200.386 Tablo 1 incelendiğinde Adıyaman da bulunan kamptaki sığınmacı sayısı iki farklı şekilde belirtilmiştir. AFAD (2013) verilerine göre kampta 9893 sığınmacı bulunurken, araştırmacının kamp yöneticileri ile yaptığı görüşme sonucunda araştırmanın yapıldığı dönemde kampta 10.066 sığınmacı bulunmaktadır. Bunun nedeni ise kamp sığınmacılara açık olduğu için hemen her gün sığınmacı sayısının değişmesidir. Kampın maksimum kapasitesi ise 12.000 dir. Kamplarda yaşayanların büyük çoğunluğunu kadın ve çocuklar oluşturmaktadır. Suriye de yaşanan iç savaşın başlamasının üzerinden yıllar geçmesine rağmen çatışmalar devam etmektedir. Bu durum ülkeden kaçan ve başka ülkelere göç eden sığınmacı sayısını her geçen gün daha da artırmaktadır. Türkiye sınır kapılarını açtıktan sonra Suriyeliler akın akın Türkiye ye göç ederek sığınma talep etmişlerdir. Türkiye ye göç eden Suriyeli sayısı başta yüzler, binler ile ifade edilirken 2016 da milyonlara ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler Çocuk Yardım Fonu nun son verilerine göre Türkiye de yaşayan Suriyeli mülteci sayısı 2.764.500 dür. Bu nüfusun 1.2 milyonunu (toplam Suriyeli nüfusun % 45 i) ise Suriyeli çocuklar oluşturmaktadır (UNICEF, 2016). Ülkemize sığınan Suriyelilerin sayısı arttıkça onlar için yasal bir statü belirleme gereği duyulmuş ve Suriyeli sığınmacılar için Bakanlar Kurulu tarafından geçici korumaya ilişkin bir yönetmelik yayınlanmıştır. Yönetmeliğin içeriği aşağıda belirtilmiştir. Geçici koruma, ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak veya bu kitlesel akın döneminde bireysel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen ve uluslararası koruma talebi bireysel olarak değerlendirmeye alınamayan yabancılara sağlanan koruma olarak tanımlar (Geçici Koruma Yönetmeliği, 2013). Geçici koruma politikası, beklenmeyen ve sınırlara yönelik toplu nüfus hareketlerinde izlenen bir acil durum politikasıdır. Bu politika, daha uzun vadeli bir çözüm bulununcaya kadar, bir ara çözüm niteliği taşımaktadır (Poyraz, 2012). Suriye de çıkan iç savaştan dolayı 2011 ve sonrasında başta temel haklar olmak üzere insan hakları ihlallerinde ciddi bir artış yaşanmış ve bu durum insani yardım ihtiyaçlarındaki artışları da beraberinde getirmiştir. Türkiye, gerek kendi sınırları içerisinde sığınmacı olarak yaşayan, gerekse Suriye sınırları içerisinde hayatını devam ettirmeye çalışan Suriye vatandaşlarına insani yardım sağlamada oldukça cömert davranmıştır. Savaş yüzünden yurtlarını terk etmek zorunda kalan bu insanlar arasında binlerce kadın, erkek, yaşlı ve çocuk yer almaktadır. Özellikle korunmaya muhtaç olan yaşlı, kadın ve çocuklar bu durumdan oldukça zarar görmüşlerdir. Çocuklar, Çocuk Hakları Sözleşmesi nde yer alan yaşama, beslenme, barınma ve giyinme gibi temel kişisel haklarından mahrum kalmalarının yanı sıra yine bu sözleşmede belirtilen ve çocukların sosyal hakları arasında yer alan eğitim hakkından da mahrum kalmaktadırlar. Çocuk Hakları Sözleşmesi ne göre her çocuk bedensel, zihinsel, ruhsal 24
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN ve toplumsal gelişmesini sağlayacak bir eğitim alma hakkına (Madde 28) sahiptir (Çocuk Hakları Sözleşmesi, 1989).Çocukların hem bilişsel, hem duyuşsal hem de kültürel anlamda gelişebilmeleri için bu haktan tam anlamıyla yararlanmaları gerekmektedir. Türkiye bu manada üstüne düşen görevi yerine getirmek için elinden geleni yapmaya çalışmaktadır. Bu amaçla hem kamplara geçici okullar kurulmuş, hem de kamp dışında yaşayan çocukların bir kısmı uygun okullara yerleştirilmiştir. Yapılan bu yardımlara rağmen savaştan etkilenen Suriyeliler birçok problemle karşı karşıya kalmışlardır. Özellikle çocuklar bu sorunlardan daha fazla etkilenmişlerdir. Barınma, beslenme, sağlık, aile kayıpları ve eğitim bu sorunlardan sadece birkaçıdır (Paksoy, Paksoy, Memiş ve Özçalıcı, 2012). Eğitim alanında yaşanan problemler bu sorunların baş sıralarında yer almaktadır. Özellikle Suriyeli mülteci çocukların okullaşma oranı gerek Türkiye de gerekse iltica ettikleri diğer ülkelerde oldukça düşüktür. AFAD ın 2013 yılında Türkiye de yaşayan Suriyeliler ile ilgili yaptıkları anket sonuçlarına göre barınma merkezlerindeki Suriyeli çocukların % 83 ü okula devam ederken, kamp dışında kalan Suriyeli çocukların sadece % 14 ü okula devam etmektedir (AFAD, 2013). Kartal ve Başçı (2014) yaptıkları çalışmada Türkiye de yaşayan sığınmacı çocukların en büyük problemlerinin başında eğitim olduğunu ifade etmişlerdir. Tunç (2015) Türkiye deki Suriyelilerin davranışlarının toplumsal etkilerini belirlemek amacı ile yürüttüğü çalışmada kamp dışında yaşayan Suriyeli ailelerin çocuklarını okula göndermek yerine bir işte çalıştırmayı tercih ettiklerini ifade etmiştir. Bu durum kamp dışında yaşayan ve okula devam etmeyen çocuk oranını kısmen açıklamaktadır. Bu problemi çözmek için Türk makamları Suriyeli mültecilere eğitim hizmetlerinin ulaştırılması konusunu öncelikleri arasına almışlardır (Ihlamur Öner, 2013). Türkiye de yaşayan Suriyeli çocukların eğitim durumları ile ilgili problemleri çözmek için MEB tarafından bazı politikalar geliştirilmektedir. Bu politikalar doğrultusunda MEB tarafından kamplarda yaşayan öğrencilerin eğitimlerine devam edebilmeleri için çadır ve konteynır okullar kurulmuştur. Kamp dışında yaşayan öğrenciler ise hem yaş hem de dil gelişim seviyelerine uygun okullara yerleştirilmiştir. Gerek kamp içinde gerekse kamp dışındaki öğrencilerin okullara ve sosyal hayata uyumlarını kolaylaştırmak için TÖMER (Türkçe öğretim merkezi) tarafından Türkçe dili öğretim kursları verilmektedir. Seydi (2014) Türkiye nin Suriyeli sığınmacıların eğitim sorununun çözmek için izlediği politikalar hakkında yaptığı çalışmada, Türkiye nin sığınmacılar için başlarda ülkelerine tekrar dönecekleri düşünüldüğünden dolayı kısa vadeli ve daha çok kamptaki sığınmacılara yönelik çözümler üretirken, bu sığınmacıların ülkemizde daha uzun süre kalacaklarının farkına varılmasıyla uzun vadeli politikaların planlandığını ifade etmiştir. Tüm bunlar değerlendirildiğinde Suriyeli mülteci çocukların eğitim durumlarının ve bu çocukların Türkiye de aldıkları eğitimden beklentilerinin belirlenmesinin, mülteciler için izlenecek eğitim politikalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu açıdan araştırmanın problem durumu Adıyaman mülteci kampında yaşayan Suriyeli mülteci çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşleri ve bu eğitim sürecinden beklentileri nelerdir? şeklinde belirlenmiştir. 25
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 ÇalıĢmanın Amacı Bu çalışmanın amacı ülkemize sığınan ve Adıyaman daki mülteci kampında yaşayan Suriyeli çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşlerini ve bu eğitim sürecinden beklentilerini belirlemektir. Araştırmanın temel amacına uygun olarak alt amaçlar belirlenmiştir. Araştırmanın alt amaçları: Suriyeli öğrencilerin, 1. Suriye de aldıkları eğitim ile Türkiye de aldıkları eğitim arasındaki farka ilişkin görüşleri nasıldır? 2. Eğitimlerine hangi ülkede devam etmek istediklerine ilişkin görüşleri nasıldır? 3. Gelecekte olmak istedikleri mesleğe ilişkin görüşleri nasıldır? 4. Suriye den Türkiye ye göç etmiş olmanın okul hayatlarına etkisine ilişkin görüşleri nasıldır? 5. Kamptaki eğitim olanaklarına ilişkin görüşleri nasıldır? 6. Okul saatleri dışında derslerle ilgili neler yaptıklarına ilişkin görüşleri nasıldır? 7. Türkiye de aldıkları eğitimin gelecek yaşamlarına etkisine ilişkin görüşleri nasıldır? AraĢtırmanın Modeli Yöntem Adıyaman daki mülteci kampında yaşayan Suriyeli çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşlerini ve bu eğitim sürecinden beklentilerini belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışma nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile yürütülmüştür. Bir veya birkaç olayı derinlemesine inceleyen durum çalışması, uzun zaman alır ve genelleme kaygısı taşımaz (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu araştırmada mülteci kampında yaşayan çocukların eğitim olanaklarına ilişkin görüşleri ve beklentileri araştırılması gereken durum olarak belirlenmiştir. ÇalıĢma grubu Araştırmanın çalışma grubunu Adıyaman da bulunan mülteci kampında yaşayan ve eğitimlerine bu kampta devam eden 16 sı kız, 16 sı erkek olmak üzere toplam 32 öğrenci oluşturmaktadır. Öğrencilerden 2 si kız, 2 si erkek olmak üzere toplam 4 ü beşinci sınıfa, 1 i kız, 5 i erkek olmak üzere 6 sı altıncı sınıfa, 5 i kız, 5 i erkek olmak üzere toplam 10 u yedinci sınıfa ve 8 i kız, 4 ü erkek olmak üzere 12 si sekizinci sınıfa devam etmektedir. Çalışma grubuna ait veriler Tablo 2 de gösterilmiştir. 26
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN Tablo 2. Çalışma grubunda yer alan öğrenci sayısı Sınıf Kız Erkek Toplam 5 2 2 4 6 1 5 6 7 5 5 10 8 8 4 12 Toplam 16 16 32 Çalışma grubunda yer alan öğrencilerin hemen hepsi kampta aileleri ile birlikte yaşamaktadırlar. Bu öğrencilerden kampta en uzun süre yaşayan 2 yıl, en az süre yaşayan ise 5 aydır burada yaşadıklarını belirtmişlerdir. Verilerin Toplanması Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile yürütülen araştırmanın verilerini elde etmek için araştırmacı tarafından yarı yapılandırılmış bir görüşme formu oluşturulmuştur. Görüşme formu oluşturulmadan önce araştırmacı Adıyaman da bulunan mülteci kampını ziyaret ederek hem yetkililer ve görevlilerden hem de çocuklardan kamptaki eğitim olanakları hakkında ön bilgi toplanmıştır. Bu bilgiler ışığında sığınmacı öğrencilerin bir kısmının çok iyi Türkçe bilmedikleri tespit edilmiştir. Bunun üzerine görüşme soruları alan uzmanları tarafından Arapçaya çevrilmiştir. Kampta yaşayan öğrenciler Türkçe öğretim merkezlerinde Türkçe öğrenmektedirler. Görüşme formunda yer alan soruların öğrenciler tarafından tam olarak anlaşılmasını sağlamak ve böylece formun geçerliğini de sağlamak açısından veri toplarken öğrencilere önce Türkçe, sonra Arapça form verilmiştir. Formları karşılaştırabilmek için öğrencilerden her iki forma da isimlerini yazmaları istenmiştir. Hem Türkçe, hem Arapça formun doldurulması aşamasında kamptaki görevli tercümanlardan yardım alınmıştır. Daha sonra öğrencilerin Türkçe ve Arapça formlara verdikleri cevaplar karşılaştırılmış ve anlaşılmayan sorular ikinci kez daha açık ve detaylı bir şekilde yeniden yazılmıştır. Ancak bu işlem yapılırken sorular içerik bakımından değiştirilmemiştir. Daha sonra bu soruların yer aldığı yeni bir görüşme formu hazırlanmıştır. İlk iki formu anlamayan öğrenciler tespit edilmiş ve kampa giderek yeni form bu öğrencilere tekrar uygulanmıştır. Sonuç olarak bu süreçler sonunda araştırmanın veri toplama süreci özetle aşağıdaki aşamalardan oluşmuştur. 1. Görüşme formu oluşturulmadan önce kamptaki sığınmacı çocuklar ve eğitim olanakları ile ilgili kamptaki görevlilerden, yetkililerden ve çocuklardan ön bilgiler toplanmıştır. 2. Elde edilen bilgiler doğrultusunda görüşme formunun oluşturulmuş ve form Arapçaya çevrilmiştir. 3. Arapça ve Türkçe form öğrencilere uygulanmıştır. 4. Anlaşılmayan sorular düzenlenmiş ve bu soruların yer aldığı yeni form oluşturulmuştur. 27
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 5. Soruları anlamayan öğrenciler tespit edilmiş ve yeni form bu öğrencilere tekrar uygulanmıştır. Verilerin Analizi Görüşme formu ile toplanan veriler nitel araştırma analiz yöntemlerinden içerik analizi ile analiz edilmiştir. Bunun için öncelikle Arapça formlara verilen cevaplar bir Arap dili alan uzmanı yardımı ile Türkçeye çevrilmiştir. Öğrencilerin Arapça ve Türkçe formlarına Ö1, Ö2, Ö3 şeklinde kodlar verilmiş ve böylece öğrencilerin her iki forma verdikleri cevaplar karşılaştırılmıştır. Çalışmanın güvenirliğini artırmak için veriler iki farklı alan uzmanı tarafından kodlanmıştır. Bu süreçte öncelikle veriler uzmanlar tarafından ayrı ayrı analiz edilmiş ve kodlanmıştır. Daha sonra uzmanlar bir araya gelerek kodlar karşılaştırılmış, ortak kodlar olduğu gibi alınırken farklı olan kodlar yeniden gözden geçirilmiştir. Farklı kodlanan veriler her iki uzman tarafından ortak karar verilene kadar yeniden kodlanmıştır. Analiz sürecinde bazı öğrencilerin hem Türkçe hem de Arapça formda yer alan soruların bir kısmını anlamadıkları belirlenmiştir. Bu öğrenciler tespit edilerek onlar için form yeniden düzenlenmiş ve onlardan ikinci kez veri toplanmıştır. Bu veriler de yukarıda açıklandığı şekliyle analiz edilmiştir. Bütün veriler analiz edildikten sonra öğrencilerin vermiş oldukları cevaplar temalara ayrılmış ve frekans değerlendirmesi yapılmıştır. Bulguları güçlendirmek için öğrenci görüşlerinden doğrudan ifadeler kullanılmıştır. Bulgular Adıyaman daki mülteci kampında yaşayan Suriyeli çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşlerini ve bu eğitim sürecinden beklentilerini belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışmada ilk alt problem sorusu Suriye de aldığınız eğitim ile Türkiye de aldığınız eğitim arasında nasıl bir fark olduğunu düşünüyorsunuz? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo 3. Suriye ve Türkiye de aldıkları eğitim arasındaki farka ilişkin öğrenci görüşleri Öğrenci görüģleri f Fark yok 13 Suriye de daha iyiydi 10 Türkiye de daha iyi 4 Cevapsız 5 Toplam 32 28
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN Tablo 3 incelendiğinde öğrencilerin Suriye de aldıkları eğitim ile Türkiye de aldıkları eğitim arasındaki farka ilişkin görüşleri arasında; Fark yok (f=13), Suriye de daha iyiydi (f=10), Türkiye de daha iyi (f=4) ifadeleri olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerden (f=5) kişi bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; Suriye de eğitim çok güzel ama savaş yüzünden Türkiye ye geldik, buradaki eğitim de iyi. Fark var, Suriye de her şey var ama burada yok. Araştırmanın ikinci alt problem sorusu Suriye de savaş bittikten sonra eğitiminize nerede devam etmek istersiniz? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 4 te gösterilmiştir. Tablo 4. Eğitimlerine devam etmek istedikleri yere ilişkin öğrenci görüşleri Yer f Suriye 26 Türkiye 5 Fark etmez 1 Toplam 32 Tablo 4 incelendiğinde öğrencilerin çoğunluğunun (f=26) eğitimlerine Suriye de devam etmek istedikleri belirlenmiştir. Türkiye de eğitim almak isteyen öğrenci sayısı (f=5) olarak belirlenirken, f=1 öğrenci fark etmeyeceğini ifade etmiştir. Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; Tabi ki Suriye de devam etmek istiyorum. Suriye vatanım. Savaş bittikten sonra Suriye de okumak istiyorum. Türkiye de okumak istiyorum ama Suriye deki gibi bir okulda. Araştırmanın üçüncü alt problem sorusu Gelecekte hangi mesleği olmak istiyorsunuz? Neden? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5. Olmak istedikleri mesleklere ilişkin öğrenci görüşleri Meslek tercihi f Doktor 20 Mühendis 6 Öğretmen 3 29
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 Avukat 1 İlahiyat 1 Cevapsız 1 Toplam 32 Tablo 5 incelendiğinde öğrencilerin gelecekte olmak istedikleri meslekler arasında; Doktor (f=20), Mühendis (f=6), Öğretmen (f=3), Avukat ve İlahiyat (f=1) yer almaktadır. Bu bulgulara göre öğrenciler en fazla doktor olmak istediklerini ifade etmişlerdir. 1 öğrenci ise bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; El, ayak yapmak için doktor olmak istiyorum. Hastaları, yaralıları iyileştirmek için doktor olmak istiyorum. Her yer yıkıldı, evimiz, okulumuz. Mühendis olup onları yapacağım. Araştırmanın dördüncü alt problemi Suriye den Türkiye ye göç etmiş olmanız okul hayatınızı nasıl etkiledi? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablo 6. Suriye den Türkiye ye göç etmiş olmanın okul hayatına etkisine ilişkin öğrenci görüşleri Göçün etkisi f Okula devam edebiliyorum 28 Kendi araç-gerecim oldu 5 İyi etkiledi 2 Okuma ve yazmamı etkiledi 1 Toplam 36 Tablo 6 incelendiğinde öğrencilerin Suriye den Türkiye ye göç etmiş olmalarının okul hayatlarına etkisine ilişkin görüşleri arasında; Okula devam edebiliyorum (f=28), Kendi araç gerecim oldu (f=5), İyi etkiledi (f=2) ve Okuma yazmamı etkiledi (f=1) ifadeleri yer almaktadır. Bu bulgulara göre öğrencilerin çoğunluğu Türkiye ye göç etmiş olmalarının okula devam edebilmeleri açısından olumlu olduğu şeklinde görüş belirtmişlerdir. Öğrenci ifadelerine ilişkin toplam frekans sayısı incelendiğinde (f=36), frekans sayısının çalışmaya katılan öğrenci sayısından (f=32) fazla olduğu belirlenmiştir. Bu sonuç bazı öğrencilerin bu soruya birden fazla temayı kapsayacak şekilde cevap vermelerinden kaynaklanmıştır. Beşinci ve altıncı alt problemlere ilişkin bulgularda da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. 30
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; Suriye de savaş vardı, okula gidemedim. Burada okula gidiyorum. Defterim, kitabım, kalemim oldu. Kitabım oldu, onu okuyorum. Araştırmanın beşinci alt problemi Kamptaki eğitim olanakları ile ilgili ne düşünüyorsunuz? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7. Kamptaki eğitim olanaklarına ilişkin öğrenci görüşleri Öğrenci görüģleri f İyi/harika 20 Olumlu Defter, kalem, kitap var 11 Her eğitim var 1 Toplam 32 Normal bir okul istiyorum 6 Olumsuz İyi değil, pis 2 İngilizce öğrenmek istiyorum 2 Öğretmen eksik 1 Cevapsız 1 Toplam 12 Toplam 44 Bu alt probleme ilişkin soruya öğrenciler hem olumlu hem de olumsuz cevaplar vermişlerdir. Bu açıdan veriler olumlu ve olumsuz olmak üzere iki kısımda incelenmiştir. Tablo 7 incelendiğinde kamptaki eğitim olanaklarına ilişkin olumlu görüş bildiren öğrenciler İyi/harika (f=20), Defter, kalem, kitap var (f=11) ve Her eğitim var (f=1) ifadelerini kullanmışlardır. Olumsuz görüş bildiren öğrenciler Normal bir okul istiyorum (f=6), İyi değil, pis (f=2), İngilizce öğrenmek istiyorum (f=2), Öğretmen eksik (f=1) ifadelerini kullanmışlardır. Elde edilen bulgulara göre öğrencilerin büyük çoğunluğu kamptaki eğitim olanakları ile ilgili olumlu görüş bildirmişlerdir. Bunun yanı sıra olumsuz görüş bildiren öğrencilerin kampta normal bir okul olmamasından şikayet ettikleri belirlenmiştir. Belirlenen temalara ilişkin örnek olumlu öğrenci ifadeleri; İyi. Defter, kalem ve kitap dağıtıyorlar. Okul var, öğretmen var, biz okula gidebiliyoruz. 31
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 Belirlenen temalara ilişkin örnek olumsuz öğrenci ifadeleri; Normal bir okula gitmek istiyorum. Çadır okul istemiyorum. Tablet, laptop, konteynır (okul) istiyorum. Bazı derslerimizin öğretmeni yok. Araştırmanın altıncı alt problem sorusu Kampta okul saatleri dışında eğitsel (derslerle ilgili) hangi faaliyetleri yapıyorsunuz? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 8 de gösterilmiştir. Tablo 8. Okul saatleri dışında derslerle ilgili neler yaptıklarına ilişkin öğrenci görüşleri Öğrenci Faaliyetleri f Ödev yapıyorum 15 Kur an kursuna gidiyorum 10 Kitap okuyorum (Türkçe) 8 Cevapsız 5 Bilgisayar kursuna gidiyorum 3 Türkçe öğreniyorum 2 Toplam 43 Tablo 8 incelendiğinde öğrencilerin okul saatleri dışında yaptıkları eğitsel faaliyetlere ilişkin görüşleri arasında; Ödev yapıyorum (f=15), Kur an kursuna gidiyorum (f=10), Türkçe kitap okuyorum (f=8), Bilgisayar kursuna gidiyorum (f=3) ve Türkçe öğreniyorum (f=2) ifadeleri yer almaktadır. Bu soruyu f=5 öğrenci cevapsız bırakmıştır. Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; TV izliyorum, kitap okuyorum, ödev yapıyorum. Kuran kursuna gidiyorum. Türkçe öğrenmek için kursa gidiyorum, bir de arkadaşlarımla konuşuyorum. Araştırmanın yedinci ve son alt problem sorusu Türkiye de aldığınız eğitimin gelecek yaşamınızı nasıl etkileyeceğini düşünüyorsunuz? şeklindedir. Bu alt probleme ilişkin bulgular Tablo 9 da gösterilmiştir. Tablo 9. Türkiye de aldıkları eğitimin gelecek yaşamlarına etkisine ilişkin öğrenci görüşleri Öğrenci görüģleri f Yabancı bir dil öğreniyorum 15 Üniversite için faydalı 7 32
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN Sınıfta kalmayacağım 5 Gelecek için faydalı 4 Cevapsız 1 Toplam 32 Tablo 9 incelendiğinde öğrencilerin Türkiye de aldıkları eğitimin gelecek yaşamlarına etkisine ilişkin görüşleri arasında; Yabancı bir dil öğreniyorum (f=15), Üniversite için faydalı (f=7), Sınıfta kalmayacağım (f=5) ve Gelecek için faydalı (f=4) ifadeleri yer almaktadır. Bu soruyu f=1 öğrenci ise cevapsız bırakmıştır. Belirlenen temalara ilişkin örnek öğrenci ifadeleri; Yeni bir dil öğrendim, faydası var. Suriye den Türkiye ye bir daha geri dönersem çok faydası olacak. Okulum yarım kalmaz, ben gelecekte doktor olmak istiyorum. Sonuç ve TartıĢma Adıyaman daki mülteci kampında yaşayan Suriyeli çocukların kampta aldıkları eğitime ilişkin görüşlerini ve bu eğitim sürecinden beklentilerini belirlemek amacı ile yürütülen araştırma verilerinden elde edilen bulgular doğrultusunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Ulaşılan sonuçlar literatürdeki ilgili çalışmalar ışığında tartışılmıştır. Araştırmanın birinci ve ikinci alt problemlerine ait sonuçlar beraber değerlendirilmiştir. Bu alt problemlerde öğrencilerin Suriye de aldıkları eğitim ile Türkiye de aldıkları eğitim arasındaki farka ilişkin görüşleri ve gelecekte eğitimlerine nerede devam etmek istediklerine ilişkin görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda kampta yaşayan Suriyeli öğrencilerin her iki ülkedeki eğitim arasında çok fark olmadığı ancak gelecekte eğitimlerine Suriye de devam etmek istedikleri ortaya çıkmıştır. Araştırmanın üçüncü alt probleminde öğrencilerin gelecekte hangi mesleği olmak istedikleri ve neden bu mesleği tercih ettikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulgular sonucunda öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun (f=20) yaralıları tedavi etmek için eğitimlerini tamamlayıp doktor olmak istedikleri ortaya çıkmıştır. Suriyeli öğrenciler ile çalışma öncesinde yapılan ön görüşmede pek çoğunun aile üyelerinden veya tanıdıklarından en az bir veya birkaçının savaşta hayatlarını kaybettiklerini ifade etmişlerdir. Hayatlarını kaybetmeyenlerin bir kısmının ise el, kol veya göz gibi bir uzvunu kaybettiklerini de belirtmişlerdir. Bu durumun öğrencilerde savaşa ilişkin bir travma yaratmış olduğu ve doktorluk mesleğine ilişkin bir sempati oluşmasına neden olduğu düşünülmektedir. Şirin ve Rogers-Şirin (2015) kamplarda yaşayan mülteci çocukların akıl sağlıkları ile ilgili ihtiyaçlarını ve savaşta yaşadıkları travmaları belirlemek amacı ile yürüttükleri çalışmada 311 çocuğa bağımsız resim çizdirmişlerdir. Çocuklardan 26 sı resimlerine doğaçlama şeklinde kan, gözyaşı, ölü ve silah figürleri eklemişlerdir. Bu durum çocukların ülkelerinde yaşanan savaştan etkilendikleri ve normal 33
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 yaşantılarına yansıttıkları şeklinde yorumlanmıştır. Bu sonuç araştırma sonucu ile benzerlik göstermektedir. Araştırmanın dördüncü alt probleminde öğrencilerin Türkiye ye yapmış oldukları zorunlu göçün eğitim yaşantılarına etkisi araştırılmıştır. Çalışma sonucunda öğrencilerin Suriye den Türkiye ye zorunlu göç etmiş olmalarının eğitim hayatlarını olumsuz etkilediği ancak en azından eğitimlerinin yarım kalmadığı için mutlu oldukları belirlenmiştir. Watkins ve Zyck (2014) Suriye de çıkan iç savaştan önce ülkede ilkokula kayıt oranında dünya ortalamasına yaklaşıldığını ancak ortaöğretimde hala bu oranın düşük olduğunu ifade etmiştir. Savaş ile birlikte hem ilkokula hem de ortaokula kayıt oranının çok gerilediğini ve okula devam etmeyen öğrenci sayısının çok arttığını belirtmişlerdir. Bu öğrencilerden bir kısmı göç ettikleri ülkede tekrar okula kayıt şansını yakalamışlardır. Özellikle kamplarda kalan öğrenciler için çadır veya konteynır okullar kurularak bu öğrencilerin okula devamları sağlanmaya çalışılmıştır. Suriye de çıkan savaş yüzünden okula devam etme hakları ellerinden alınan öğrenciler bu sayede tekrar eğitim haklarını kullanabilmişlerdir. Bu durum öğrencilerin okula kayıt oranını da artırmıştır. Watkins ve Zyck (2014) tarafından belirtilen göçün öğrencilerin eğitim hayatlarını olumsuz etkilemesi sonucu bu çalışmanın bulguları ile benzerlik göstermektedir. Ancak Türkiye bu olumsuz durumun etkilerini en aza indirmek için özellikle kamplarda eğitim ile ilgili gerekli çalışmaları yapmış ve çalışma sonucuna göre öğrencilerin bu durumdan olumlu etkilendikleri belirlenmiştir. Araştırmanın beşinci alt probleminde kamptaki eğitim olanaklarına ilişkin öğrenci görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Kampta daha iyi bir eğitim almak için öğrencilerin öncelikle konteynır okullara ve bunun yanı sıra tablet, bilgisayar ve daha fazla İngilizce dersine ihtiyaç duyulduğu belirlenmiştir. Şirin ve Rogers-Şirin (2015) Suriyeli mülteci çocukların eğitsel ve akıl sağlığı ile ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek amacı ile hazırlamış oldukları raporda Türkiye, Lübnan ve Ürdün de yaşayan Suriyeli mülteci çocukların özellikle öğretmen, kitap ve eğitsel dokümanlarla ilgili sıkıntı yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Watkins ve Zyck (2014) Suriyeli mülteci krizinde eğitim alanında yaşanan başarısızlıklar ile ilgili bir rapor hazırlamıştır. Raporda Birleşmiş Milletlerin mülteciler için ayrılan bütçeden özellikle eğitim alanı için düşük pay ayırdıklarını, mülteci çocukların daha fazla öğretmene, okul ve dersliğe ihtiyaçları olduğunu ifade etmiştir. Türkiye de Suriyeli çocukların özellikle öğretmen ihtiyacını gidermek için kamplarda ve kamp dışında gönüllü öğretmenlik yapan Suriyeli öğretmenlere aylık teşvikler verilmektedir (UNICEF, 2016). Araştırmanın altıncı alt probleminde öğrencilerin eğitimlerini desteklemek için okul saatleri dışında neler yaptıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda öğrencilerin ders dışında eğitimlerini desteklemek için ders çalıştıkları, Türkçe kitap okudukları ve farklı kurslara gittikleri belirlenmiştir. Araştırmanın son alt probleminde ise Suriyeli mülteci çocukların Türkiye de aldıkları eğitim sayesinde okullarının yarım kalmadığı ve ikinci bir yabancı dil öğrendikleri için gelecekte eğitim hayatlarına devam edebilecekleri sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu sonuç Suriyeli öğrencilerin göç ettikleri ülkenin ana dilini öğrenmelerinin eğitim hayatlarını olumlu etkilediği şeklinde yorumlanabilir. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNİCEF) Lübnan temsilciliği tarafından 2012 yılında Lübnan da yaşayan Suriyeli çocukların 34
ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 FATMA TORUN eğitim problemleri ile ilgili bir rapor hazırlanmıştır. Raporda Suriyeli çocukların Lübnan da okullaşma oranının düşük olduğu ifade edilmiştir. Bunun nedenlerinin başında yabancıl dil probleminin olduğu belirtilmiştir. Çünkü Suriyeli çocuklar göç ettikleri ülkenin ana dilini bilmediklerinden dolayı okul hayatına uyum problemleri yaşamaktadırlar. Beste (2015) Suriyeli mültecilerin Ürdün, Lübnan ve Türkiye de sahip oldukları eğitim olanaklarını belirlemeyi amaçladığı çalışmada Türkiye de yaşayan Suriyeli çocukların okullara uyum sağlamada yaşadıkları en büyük problemin dil olduğunu ifade etmiştir. Suriyeli çocuklar Türkiye de gerek Türkçe Öğretim Merkezleri (TÖMER) tarafından gerekse okullarda açılan Türkçe öğretim kurslarına katılarak Türkçe öğrenmektedirler. Böylece bu problem kısmen çözülmeye çalışılmaktadır. KAYNAKÇA AFAD, (2013). Türkiye deki Suriyeli sığınmacılar, 2013 saha araştırması sonuçları, https://www.afad.gov.tr/dokuman/tr/60-2013123015491-syrian-refugees-in-turkey- 2013_baski_30.12.2013_tr.pdf. Beste, A. (2015). Education provision for syrian refugees in Jordan, Lebanon and Turkey: Preventing a Lost generation. Policy Report Education Refugees Final. Boyran, Z., (2015). Türkiye'de göçmen sorununa örnek Suriyeli mülteciler. Journal of World of Turks, Vol. 7, No. 2, 35-58. Cengiz, D., (2015). Zorunlu göçün mekânsal etkileri ve yerel halkın algısı; Kilis örneği, Turkish Studies, Vol.10, No.2, 101-122. Geçici Koruma Yönetmeliği, (2013). 17.03.2015. tarihinde http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/10/20141022-15-1.pdf sayfasından erişilmiştir. Ihlamur Öner, S. G., (2013). Turkey s refugee regime stretched to the limit? The case of Iraqi and Syrian refugee flows. PERCEPTIONS, Vol. 18, No. 3, 191-228. Kartal, B. ve Başçı, E., (2014).Türkiye ye yönelik mülteci ve sığınmacı hareketleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12, Sayı:2, 275-299. Paksoy, H.M., Paksoy, S., Memiş, H. ve Özçalıcı, M., (1-2 Ekim 2012). Arap Baharı nın sosyoekonomik etkileri: Türkiye-Suriye karşılaştırması, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu (Tam metin). Poyraz, Y., (2012). Suriye vatandaşlarının geçici korunması ve uluslararası mülteci hukuku. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 2, 53-71. Seydi, A. R., (2014). Türkiye nin Suriyeli sığınmacıların eğitim sorununun çözümüne yönelik izlediği politikalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 31, 267-305. 35
Adıyaman mülteci kampında yaşayan DİYALEKTOLOG Suriyeli çocukların eğitim durumlarına ilişkin ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ görüşlerinin incelenmesi KIŞ WINTER 2016-SAYI NUMBER 13-SAYFA PAGE 22-36 Şahin, S., (2008). Avrupa Birliği nde demografik dönüşümler ve Türk nüfusun geleceği. Türkiye Sosyal araştırmalar Dergisi, 12 (2), 187-205. Şirin, R. S. ve Rogers-Şirin, L., (2015). The educational and mental health needs of Syrian refugee children, Washington, DC: Migration Policy Institute. TC İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, (2016). Geçici Korumamız Altındaki Suriyeliler. 17.03.2016 tarihinde http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-korumamizaltindaki-suriyeliler_409_558_560 sayfasından erişilmiştir. Tunç, A. Ş., (2015). Mülteci davranışı ve toplumsal etkileri: Türkiye deki Suriyelilere ilişkin bir değerlendirme. Tesam Akademi Dergisi. 2(2), 29-63. UNICEF (2012). Education rapid needs assessment for displaces Syrian children:in schools, community and safe spaces, UNICEF LCO Education Programme. UNICEF (2016). Türkiye de kayıp bir kuşak oluşmasını önlemek, 10.11.2016 tarihindehttp://www.unicef.org.tr/files/bilgimerkezi/doc/10.2016_children%20of%20syri a_revised_tr.pdf sayfasından erişilmiştir. Watkins, K. ve. Zyck, S. A. (2014). Living on hope, hoping for education: The failed response to the Syrian refugee crisis. London: Overseas Development Institute. Yıldırım, A. ve Şimşek, H., (2005). Sosyal bilimlerden nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 36