MeTaMoRfOz FMV Özel Erenköy Işık Lisesi Işık Fen Lisesi MESLEK SEÇİMİ VE KARİYER PLANLAMA Sayın Velimiz Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisi Bülteni Mayıs 2014 Sayı: 4 Kariyer planlama; kişinin kendi yeteneklerini ve ilgi alanlarını değerlendirerek, kariyer fırsatlarını inceleyerek hedeflerini oluşturmasını ve hedeflerine ulaştıracak yolları belirlemesini içeren bir süreçtir. Kariyer planlaması eğitim ve çalışma hayatının her aşamasını kapsar. Kariyer planlamasının en önemli aşaması ise meslek seçimidir. Meslek seçimi ve kariyer planlama temel olarak iki boyutta ele alınabilir. Bilgi boyutu kişinin kendisini tanıma bilgisine sahip olmasını ve seçeceği meslek/mesleklerle ilgili araştırma ve bilgi sahibi olmasını; stratejik planlama boyutu ise kişinin şu anki durumundan idealinde olmak istediği durumuna nasıl ulaşacağı sorularına bulunması gereken cevabı içerir. Çocuğunuzun geleceği adına önemli bir dönemi yaşadığı bu yıllarda, akademik becerileri, kişisel özellikleri, hayalleri ve beklentileri doğrultusunda kendisi için doğru seçimleri yapabilmesi adına sizlere yol göstermesi amacı ile bu bülteni hazırladık. fmvisikokullari.k12.tr / erenkoykampusu isiklisesi/bultenler Yararlı olması dileğiyle 1
Meslek seçimi, sadece gelecekte nasıl bir işte çalışacağımızı değil, nasıl bir yaşam biçimi istediğimizi de belirleyeceği için önemli bir karardır. Günümüzde meslek seçeneklerinin artması, mesleklere duyulan ihtiyacın teknolojik gelişmeye bağlı olarak değişmesi, bireyin kendi yaşam biçimini seçme özgürlüğünün olduğu görüşünün benimsenmesi sonucu meslek seçimi karmaşık bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Meslek seçimi bir anda verilen bir karardan çok, yaşam boyu devam eden gelişimsel bir süreçtir. Bir anlamda bireyin meslek seçimi, geçirdiği birtakım yaşantılar ve deneyimler sonucunda verdiği bir karardır. Meslek danışmanları, mesleki karar verme sürecinde kişinin başlangıçta yetenek, ilgi ve değerlerine yönelik bir çözüm üretse de kişinin meslek seçiminde sosyal, kültürel yaşantıları olduğu kadar içsel dünyasını oluşturan psikolojik algıları, anne baba tutumları ya da doyurulmayan psikolojik ihtiyaçları da mesleki karar verme sürecini etkileyen ve kararlarına yön veren etkenlerdir. Birçok faktörün etkilediği meslek tercihini yaparken sağlıklı karar verebilmek için gencin cevaplaması gereken sorular vardır. Hangi alanlarda yetenekliyim? Gencin öncelikle "ben neleri yapabilirim", "hangi derslerde daha başarılıyım" sorularının cevabını kendisine vermesi gerekir. Yetenek, meslekteki başarıyı ve doyumu etkileyen etkenlerden biridir ve temel gerekliliktir. Seçilecek mesleğin gerektirdiği yeteneğe sahip olmayan kişinin, işinde başarılı olması pek olası değildir. Tam tersi yeteneklerini kullanamıyorsa ya da mesleğin gerektirdiği yetenek düzeyi kişinin kapasitesinin altında ise de o meslekte doyum sağlaması mümkün olmayacaktır. Örneğin, sözcükleri ustalıkla kullanamayan, yazılı ve sözlü ifade yeteneği güçlü olmayan birinin dil ve edebiyat programlarında başarılı olması zordur. Cisimleri üç boyutlu görebilme, bir şeklin açılımını düzlem üzerinde çizebilme yeteneği olan yaratıcılık gücü yüksek bir kişinin ise mimarlık mesleği için gerekli yeteneklere sahip olduğu düşünülebilir. 2
Neleri yapmaktan hoşlanırım? Yetenekler kişinin hangi mesleklerde daha başarılı olabileceğinin, ilgiler ise hangi işleri yapmaktan zevk alacağının göstergesidir. Gencin hoşlandığı dersler ve işler onun ilgisinin belirlenmesinde en önemli ipuçlarıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, "ilginin uzun süreli" olmasıdır. İlgi duyduğumuz alanlar genellikle yetenekli olduğumuz alanlardır. Bazen de ilgi duyduğumuz alanda yeteneğimiz olmayabilir. Örneğin; müziğe, resme, edebiyata bir çoğumuzun ilgisi vardır. Ancak bu alanları meslek olarak seçecek yetenek düzeyine sahip değilsek bu ilgimizi sadece hobi düzeyinde etkinliklerle sürdürebiliriz. Hoşlanarak yapılacak bir işe yönelmek hem başarı hem de mesleki doyumu olumlu etkileyeceğinden mutlu bir hayat sürdürülmesine katkıda bulunacaktır. Kişilik özelliklerim, seçeceğim mesleğe uygun mu? Meslek seçiminde, kişilik özelliklerinin seçilecek mesleğe uygunluğu da oldukça önemlidir. Örneğin çekingen, içe dönük, ikna gücü düşük biri için pazarlama, politika, hukuk gibi alanlar çok uygun olmayacaktır. Muhasebecilik, bankacılık, gibi meslekleri seçmeyi düşünenlerin düzenli, dikkatli, kurallara bağlı, sorumluluk sahibi olmaları gerekmektedir. Belirli fiziksel özellikler ve sağlık koşullarını gerektiren askeri okulları, denizcilik ve havacılıkla ilgili bölümleri seçerken bu koşullara sahip olunup olunmadığına da dikkat edilmelidir. Beklentilerim ve mesleki değerlerim neler? Gencin yöneleceği mesleğin yetenek ve ilgi alanlarına uygunluğunun dışında kişisel değerlerine ve beklentilerine de uygun olması gerekir. Kişinin mesleki faaliyet sonucu elde etmek istediği olanaklar, mesleki değerleri hakkında ipucu verir. Bazıları için iyi bir gelir daha önemliyken, bazıları için akademik kariyer daha ön planda olabilir. Kişi; ünlü olmak, liderlik, yaratıcılığı kullanma, düzenli yaşam, saygınlık vb. değerlerden kendisi için önemli olanları belirlemeli ve ona bu değerleri sağlayacak mesleğe yönelmelidir. 3
Herkesin hayat tarzı, karakteri, hayata bakışı diğerlerinden farklı olduğu için, kişinin öncelikle kendini en iyi şekilde ifade edebileceği, hayat boyu uğraşmaktan sıkılmayacağı ve yapısına uygun olan mesleğe yönelmesi en doğru karar olacaktır. Gencin aşağıdaki sorular doğrultusunda yaptığı değerlendirmeler karar verme aşamasında ona yardımcı olacaktır. Hangi televizyon ve radyo programları ilgimi çekiyor? Hobilerim neler? Arkadaşlarımla hangi konular hakkında konuşmaktan hoşlanıyorum? En hoşuma giden meslek nedir? Eğer yurtdışında eğitim almak için yeterli maddi imkânım olsa, hangi alanda eğitim almak isterdim? Eğer elime yüklü miktarda para geçse, hangi sektöre yatırım yapardım? En çok hayran olduğum ve takdir ettiğim rol modelim kim? Neden? En kolay tamamladığım ve en başarılı olduğum projeler hangi kariyer alanıyla ilgili? Hangi alanlardaki kitapları okumaktan hoşlanıyorum? Hangi tür filmlerden hoşlanıyorum? Hangi yönlerimle ve hangi başarılarımla hatırlanmak isterim? Şu ana kadar hiçbir deneyimimin olmadığı hangi alanda başarılı olacağıma inanıyorum? Boş vakitlerimde ne yapmaktan hoşlanıyorum? Lisede en çok sevdiğim dersler neler? Ne tür insanlarla daha kolay anlaşabiliyorum? Hayallerim neler? Yukarıdaki sorulara verilen cevaplar içinde sürekli tekrar eden noktalar varsa bunlara dikkat edilmelidir. Bunlar özellikle gencin ilgi alanlarını belirlemede ve bu alanlarda bir kariyere yönelmesi konusunda ipuçları verebilir. 4
Üniversite/Bölüm/Meslek Araştırması Seçilmesi düşünülen meslek/mesleklerin uygun olup olmadığına karar verebilmek için meslekler ve öğrenim koşulları ile ilgili araştırma ve değerlendirmelerin yapılması önemlidir. Aşağıdaki soruların yanıtlanması bu değerlendirmenin yapılması aşamasında yol gösterici olacaktır. Tercih etmeyi düşünülen meslekle ilgili yeterli bilgiye ulaşılmış mıdır? Bu meslek/bölüm öğrenimi hangi üniversitelerde yapılmaktadır. Seçilen üniversite, meslek ve buna bağlı öğrenim koşulları karşılanabilecek midir? (Vakıf Üniversitesi mi? Özel harcamaları olabilecek bir bölüm mü? -örneğin diş hekimliği, gastronomi- ) Seçilmesi düşünülen bölümden/meslekten mezun olanların ne iş yaptığı biliniyor mu? Mesleğin geleceği nedir? Güncel bilgiler çerçevesinde mesleğin ekonomik koşulları hakkında bilginiz var mı? İş dünyasındaki son görüşler nelerdir? Mezuniyet sonrası sektörler arasında geçişi müsait olan bir meslek mi? Gelecekte öne çıkacak sektörler nelerdir? Tercih etmeyi düşündüğünüz bölümden mezun olduktan sonra hangi pozisyonlarda işe başlayabilirsiniz? Bu mesleğin öğreniminin yapılacağı üniversitenin sunacağı koşullar kariyer planınızı gerçekleştirirken ihtiyaçlarınızı karşılayabilir mi? Aşağıdaki kriterlerin kariyer hedefleri doğrultusunda incelenmesi oldukça önemlidir. Üniversitenin; Akademik/ Profesyonel Kadrosu Burslar (OSYM/ Başarı /Özel Burslar) Yabancı Dil Eğitimi 5
Akademik Olanakları o Bölüm Değiştirme, Çift Anadal, Yandal Uluslararası Bağlantıları (Anlaşmalı Üni./ Çift Diploma/ Erasmus) Kariyer Olanakları (Staj/ Mezuniyet Sonrası) Yüksek Lisans Eğitimi İş Dünyası ile Bağlantıları Meslekler/Üniversite ve bölümleri araştırma aşamasında Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Servisi ile bölüm/üniversite/mesleklerle ilgili görüşülebilir. Meslek tanıtım seminerleri ve üniversite gezileri hem üniversite hem de meslek/bölüm ile ilgili bir fikir verecektir. Değişik mesleklerdeki kişilerle görüşmeler ve mesleklerin uygulamalarının gözlemlenmesi mesleğin olumlu ve olumsuz yanlarını yaşayarak görme imkanı sağlayacağı için çok etkili olacaktır. Üniversitelerin web sayfalarından üniversite ve bölümlerle ilgili ayrıntılı bilgilere ulaşılabilir. (ders programları, öğretim üyeleri, koşullar vb.) Ayrıca üniversitelerin tanıtım birimleri de gencin sorularına cevap bulmak konusunda önemli bir kaynak olacaktır. Meslek Seçiminde sıkça yapılan hatalar Kendi istemediği halde anne babanın istediği mesleğe yönelmek. Akran grubunun etkisinde kalmak. Yetenekler ve kişilik özellikleri göz ardı edilip statüsüne bakılarak meslek seçmek. Popüler mesleklere yönelmek. Toplumsal önyargıların etkisinde kalmak. Üniversite sınavında alınan puana göre tercih yapmak. Bölüm değil üniversite ya da şehre göre karar vermek. 6
Sonuç olarak, bu yıllarda yapılan seçimlerin gencin geleceğini etkileyeceği unutulmamalıdır. Bu gün verilecek doğru kararlar, ileride mutlu bir hayat sürdürmeyi desteklerken, yanlış kararlar ise ileride hep arayış içerisinde olan, enerjisini hep bu yöne çevirmiş, ya da bu mücadeleyi veremeyecek kadar yorulmuş, umutsuz kişiler yaratacaktır. Günümüzde, mesleğini sevmediği için doyumsuzluk yaşayan ve iç dengesini yitiren birçok kişi vardır. Çünkü zorlanarak yürütülen bir meslek; depresyon, iş veriminde düşüş, dikkatsizlik, isteksizlik, başarısızlık ve başarısızlığın getirdiği mutsuzluk, kendini değersizleştirme, çevreyle iletişim bozukluğu gibi ciddi boyutlu rahatsızlıklara neden olabilmektedir. Gencin seçeceği mesleğin; başkalarının (anne-baba-yakın çevre vb.) inançları, düşünce ve ön yargılarına değil kendi ilgileri, yetenekleri ve mesleki olgunluk düzeyine uygun olması gerekmektedir. Meslek seçiminde son kararı veren gencin kendisi olmalıdır. Anne baba olarak sizler bu konuda yol gösterici ve destekleyici olabildiğiniz taktirde çocuklarınız için en büyük yardımı sağlamış olacaksınız. KAYNAKLAR: 1. www.kariyerpenceresi.com 2. www.aktuelpsikoloji.com 3. Prof.Dr. Yıldız KUZGUN Kendini Değerlendirme Envanteri El Kitabı Ankara 1989 4. Turgut Özal Üniversitesi Kariyer Planlama Uygulama ve Araştırma Merkezi (Karmer) Kariyer Planlama ve Geliştirme El Kitabı Ankara 2011 5. Aktüel PDR 7