ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI KARİYER GELİŞİMİ VE MESLEK SEÇİMİ

Transkript

1 se Li ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI KARİYER GELİŞİMİ VE MESLEK SEÇİMİ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - NİSAN 2014

2 KARİYER GELİŞİMİ VE MESLEK SEÇİMİ Meslek seçimi; insanın tüm hayatını, yaşam tarzını, yaşam koşullarını, çevresini, ilişkilerini, kısaca tüm dünya görüşünü etkileyen ve belirleyen çok önemli bir karardır. Bu kararı verirken kişi; iyi düşünmeli, acele etmemeli, öncelikle kendisini, güçlü-zayıf yönlerini iyi tanımalı, istediği meslekle kişilik özelliklerinin ve yeteneklerinin uyum içinde olması gerektiğini bilmelidir. Bireylerin, hangi mesleğin kendi kişilik yapılarına uygun olduğu konusunda doğru bir karar vermeleri gerekmektedir. Sadece yüksek gelir sağlayabilme düşüncesiyle istenilmeyen bir alanda işe başlanması, bireylerin gelecekte yaptıkları işten doyum almamalarına yol açacaktır, yani yanlış bir kariyer seçimi daha ilk aşamadan bireyin yaşamında problemlere sebep olacaktır. Bu yüzden kişilerin meslek seçme serüveninde: "Ekonomik imkânları yüksek bir iş.", "Bu iş bugünlerde çok popüler!" gibi algılar, bireylerin ilgi duymadıkları alanlara yönelmeleri yönündeki önemli tuzaklardır. Bu açıdan neyi istediğinizi bilerek, gelecekte gerçekleştirmek istediğiniz kariyer hedeflerinizi de düşünerek meslek seçimi yapmak, hayatınızla ilgili oldukça önemli bir karardır. Doğru meslek tercihinin çoğunlukla bireyin kişisel özellikleri ile ilgili olduğu iddia edilse de bu konuda pek çok sübjektif faktörün (aile, arkadaş, çevre baskısı, mesleğe biçilen toplumsal değer, mesleğin ekonomik itibarı vb.) bireyin doğru seçim yapmasını engellediği bilinmektedir. Çoğu zaman üniversitede okunulacak bölümü ya da fakülteyi bireyler yerine ebeveynleri seçmektedir. Gerek ekonomik imkânları gerekse toplumsal saygınlıklarını dikkate alan ebeveynler, çocuklarının ilgi alanlarını dikkate almaksızın onlar adına karar verebilmektedirler. Kendi hayatlarıyla ilgili karar alabilme yetenekleri gelişmeyen ve kendi hayatlarıyla ilgili kararları başkalarının vermesine alışkın olan bireyler, kendileri adına başkalarının tercih yapmasına duyarsız kalabilmektedirler. Dolayısıyla kendi adına başkalarının tercih yapmasına karşı çıkmayan bireylerin, başkalarının onlar için yaptığı seçimleri kabullenmeleri sıkça görülen bir durumdur. Bu noktada, bireylerin gelecekleri için en sağlıklı kararı alabilmeleri adına kendi seçimlerini kendi kararlarıyla belirlemeleri gerekmektedir. Kişinin kendisine uygun meslek seçmesinin önemi vurgulanırken unutulmaması gereken husus, bireyin kendisini iyi tanıyabilmesi gerçeğidir. Birey, kişilik yapısı, ilgi alanları ve yeteneklerini de dikkate alarak bir mesleğe yönelmelidir. Örneğin: Beşeri ilişkileri oldukça iyi olan bireyin halkla ilişkiler, insan kaynakları, öğretmenlik gibi alanlara yönelmesi, teknik işlere kabiliyeti yüksek olan kişinin mühendislik; sanatsal yetenekleri ağır basan bir bireyin de konservatuar ve bunun gibi ilgili bölümlere yönelmeleri uygun olacaktır. Kişilik özellikleri ile meslek seçme konusu arasındaki ilişkilerde bilimsel çalışmalar da bize yön verebilmektedir. Kişilik özelliklerine yönelik

3 meslekleri örneklendirelim: Gerçekçi bir kişilik yapısına sahip bireylerin, mekanik ilgileri olduğu, somut işlere değer verdiği için mühendislik gibi alanlara; araştırmacı yapıdaki bireylerin, bilim adamlığı, kimyagerlik gibi alanlara ilgi duyduğu görülmektedir. Sanata eğilimi olan bireylerin, müzik, tiyatro, reklam, tasarım gibi alanlara; sosyal özellikleri gelişmiş olan bireylerin, sosyal çalışma, insan kaynakları uzmanlığı ve öğretmenlik gibi alanlara ilgi duydukları; girişimci kişiliğe sahip bireylerin, işletme yöneticiliği, hukuk, politika gibi alanlara ve son olarak geleneksel yapıdaki bireylerin de bankacılık, büro işleri ve muhasebe gibi kurallı ve düzenli iş alanlarına yöneldikleri düşünülmektedir. Kariyer; mesleğimizi yaparken, belirlediğimiz hedefler doğrultusunda iş deneyimi kazanırken, gerekli eğitimleri alıp mesleki ve bireysel açıdan kendimizi gerçekleştirdiğimiz süreçtir. En iyi kariyer seçimi bireyin istek ve ihtiyaçları ile ilgi ve yeteneklerini en uygun noktada buluşturan karardır. Böyle bir karar sonucunda çalışan, daha yüksek performansla işini sürdürürken yüksek iş tatmini duygusu elde eder. Kendisinin önemli olduğunu, anlamlı bir iş yaptığını, bir değer yarattığını düşünür. Bu onun işine kendisini daha fazla adamasını ve çabalarından daha yüksek sonuçlar elde etmesini de sağlar. Kariyer kavramının, genellikle iş yaşamında başladığı düşünülür. Oysa kariyer kavramı, birey daha iş hayatına atılmadan özellikle eğitim görmeyi düşündüğü alanı seçme ve karar verme sürecinde, kişinin karşısına çıkmaktadır. Dolayısıyla, kariyerin bireyin iş yaşamına girişiyle başlayan bir süreç olarak nitelendirmek, geleneksel bir bakış açısını ortaya koyacaktır. Meslek ve kariyer, zaman zaman aynı anlamda kullanılsa da farklı iki kavramdır. Kariyer, meslekten daha geniş bir anlama sahip olduğu için, aslında meslek yerine kariyer kavramını kullanmak daha uygundur. Bu açıdan meslek seçimi yerine, kariyer seçimine odaklanmaktan bahsetmeliyiz. Meslek seçimi ve kariyer seçimi arasındaki bu farkı gösteren en kritik konu, meslek seçimi sırasında dikkate aldığımız zaman dilimidir. Üniversiteye girişte bölüm tercihi yaparken mesleğe odaklanmak, daha kısa vadeli ve durağan bir tercihi ifade ederken; kariyer seçimine odaklanmak, meslek seçimini de kapsayan daha uzun vadeli bir bakışı içermektedir. Bu bakış açısını şöyle örneklendirebiliriz: Kişiler başlangıçta bir meslek seçseler bile zaman içinde kariyer ve meslek değişiklikleri yaşayabilmektedirler. Bu yüzden meslek seçimini yaşam boyu devam eden bir karar verme süreci olarak kabul etmeliyiz. Kariyer geliştirme olarak ifade edilen bu süreci, kişilerin iş hayatlarında zaman zaman yeni tercihler yapacakları ya da yapmak zorunda kalacakları bir yolculuk olarak görmekte yarar var. Bununla birlikte, üniversiteye girerken yapılacak tercihlerin, sadece bir başlangıç olduğunu, kişilerin sonraki yıllarda sık sık farklı

4 tercihlerle karşı karşıya kalacaklarını bilmeleri gerekmektedir. İş hayatının ilerleyen yıllarında da karşımıza çıkacağı düşünülen bu tercihler, üniversiteye girişte yapılacak tercihlerden daha kolay ve daha az riskli değildir. Şu iki durumdan hangisi daha kolay? Mesleğini sevmeyen ve değiştirmek isteyen kişinin yeni bir mesleğe geçmesi mi, üniversiteye girişte bölüm seçmek mi? İş hayatında deneyim kazanmış kişilere bu soruyu sorduğunuzda muhtemelen meslek değiştirmenin daha zor ve riskli olduğu cevabını alacaksınız. Bu yüzden seçilecek mesleğin sadece bugünkü durumunu dikkate almamalı, sonraki yıllarda da başka alanlara geçişi kolaylaştıracak olmasına dikkat edilmelidir. Kariyer geliştirmenin gelişimsel bir süreç olarak ele alınmasında yarar vardır; bu süreç, üniversitede okunacak bölümün seçimi, üniversitede bölümler arası muhtemel yatay geçişler ile iş hayatında iş yeri ve meslekler arası geçişi de dikkate alan bütüncül bir yaklaşımı içerir. Yine bu yaklaşım, zaman içinde kişinin geliştiğini, istek ve beklentilerinde değişimler olduğunu varsayar. Kariyer geliştirme yaklaşımı, meslek seçimini yaşam boyu devam eden dinamik bir süreç olarak kabul eder ve kişinin her zaman istihdam edilebilir olmasını sağlayacak bilgi ve becerilerle donanmasının önemini ve gerekliliğini vurgular. Üniversiteye girişte tipik bir bölüm seçim süreci şöyle işlemekte: Öncelikle alınan puana göre girilebilecek yerlerin araştırılması, üniversitenin/bölümün eğitim kalitesi ve eğitici kadrosu değerlendirilmesi, ardından mezun olduktan sonra bölümün sağlayacağı imkânların karşılaştırılması ve tercihlerin yapılması gerekmektedir. Üniversiteye girişteki tercih sürecinde, bazı temel sorunların varlığı dikkat çekmektedir. Bu sorunlardan en önemlisi, tercih yapacak bireyin kendi kimliğini hemen hemen hiç dikkate almamasıdır. Bu yaklaşım, sonuçları uzun vadede ortaya çıkacak çok tehlikeli bir duruma işaret etmektedir. Kişilik özellikleri ile uyumlu olmayan ancak puanı ya da saygınlığı yüksek olduğu için seçilen bir bölüm, hem öğrencilik yıllarında hem de iş hayatında sürekli yeni arayışlar, alanına yoğunlaşamama, zaman kaybı, tatminsizlik ve verimsizlik gibi sonuçları doğurmaktadır. Bu tespit, geçmiş kuşaklarla kıyaslandığı zaman, bugünlerde tercihte bulunacak nesil için daha fazla geçerli olacaktır. Bölüm seçimi sırasında karşımıza çıkan ikinci temel sorun, iş dünyası ve meslekler hakkında gerçekçi bir bilgiye sahip olmadan bölüm ya da meslek tercihi yapılmasıdır. Bölüm ve meslek tercihinde büyük ölçüde belirleyici etken, ilgili bölümün puan sıralamasındaki yeridir. Seçim sürecinde daha bilinçli tercih yapanlar bile mesleğin geleceği, mesleğin sunacağı fırsatlar, muhtemel gelir düzeyi gibi bilgileri dikkate almakta, kendilerinin kim olduğunu ikinci plana atmaktadırlar.

5 Doğru bir kariyer planı oluşturmak için; kişilik özellikleriniz, değerleriniz, yetenek ve becerileriniz, güçlü ve zayıf yanlarınızla birlikte kendinizi tanımanız, üzerinde en fazla düşünmeniz gereken konulardan biridir. Kariyer planınızı oluştururken bunları göz önünde bulundurmalı ve bunların hepsini değerlendirmelisiniz. Kişilik özelliklerinizin yanı sıra beklentileriniz, hayal ettiğiniz çalışma ortamı ve çalışma koşulları gibi faktörleri de belirlemelisiniz. Kendinizi keşfetmeye yönelik aşağıdaki konular üzerine bir çalışma yapabilirsiniz: Kişilik özelliklerinizi ve davranışlarınızı analiz edin. Yeteneklerinizi, becerilerinizi, tavırlarınızı ortaya koyun. Güçlü ve zayıf yanlarınızı yazın. Kendinize şu soruları sorun: Neleri iyi yapabiliyorum? Neleri yapmaktan hoşlanıyorum? Yapabildiklerim ve yapamadıklarım nelerdir? Hoşlanmadığım konular ve işler nelerdir? Edindiğiniz deneyimlerde kazandığınız başarıları ve uğradığınız başarısızlıkları listeleyin. Karşılaştığınız başarısızlıklardaki davranışlarınızı, düşüncelerinizi, aktivitelerinizi not edin. Bunlar, gelecekte tekrarlayacak başarısızlıkları önleyecek ve sonraki başarılarınızın anahtarı olacaktır. Belirlediğiniz değerlerin düşünceleriniz, davranışlarınız, hedefleriniz ve düşlediğiniz kariyer ile uyumlu olup olmadıklarını kontrol edin. İdeal çalışma ortamınızı belirleyin. Masabaşı işler mi tercih edersiniz açık havada çalışmak mı sizi mutlu eder? Grup çalışmalarına yatkın mısınız yoksa bireysel çalışmalarda daha fazla mı başarılı olduğunuzu düşünüyorsunuz? Meslekleri araştırırken aşağıdaki konular üzerinde düşünebilirsiniz: Seçmek istediğiniz meslekleri listeleyin ve bunlarla ilgili araştırma yapın. İlginizi çeken mesleklerin çalışma koşulları, çalışma düzeni, çalışma saatleri, fiziksel çevresi, gelir düzeyi hakkında araştırma yapın. Mesleğin piyasadaki yeri ve geleceği ile ilgili araştırma yapın ve hedeflerinizi ne kadar gerçekleştirebileceğinizi düşünün. Mesleki kuruluşlar ve meslek üyeleri ile bağlantıya geçerek mesleğin inceliklerini öğrenebilirsiniz. İstediğiniz mesleği yapan kişilere ulaşarak bilgi alın. Bu kişilerden yaptıkları işi size ayrıntılı olarak anlatmalarını rica edin. Bu şekilde, hayal ettiğiniz işin pratikte ne tip uygulama alanları bulunduğunu öğrenebilirsiniz. Tercih ettiğiniz mesleklerle ilgili staj, gönüllü çalışma, proje bazlı çalışma, dönemsel çalışma imkânlarını araştırın ve fırsat bulduğunuzda bunları deneyin. Sahip olduğunuz kişisel özelliklerle mesleğin ve sektörün gerektirdiği yeterlilikleri karşılaştırın. Kaynak: Prof. Dr. Nihat Erdoğmuş (İstanbul Şehir Üniversitesi Öğretim Üyesi) Kariyer Gelişim Merkezi-Koç Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Kariyer Gelişimi ve Mesleki Rehberlik (MEB)