KIBRIS TÜRK TARİHİ AĞUSTOS 2014 10
Akademik Danışma ve Yazı Kurulu Başkan Mehmet KORTMAZ AKADEMİK DANIŞMA KURULU: Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı ) Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci ) Yazı Kurulu Mustafa ÖZYÜREK Mehmet KARAMANOĞLU Fikri ÖZLER Halil SELÇUK Rasim TAŞ Ulaş BERATLI Gülay MERCAN GERGİN Grafik Tasarım Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Ferhat YEŞİL Dizgi Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Ferhat YEŞİL Düzeltme Gürkan GÜMÜŞATAM Baskı 6. Baskı 2014 Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek liselerin 10. sınıflarında denenip geliştirilmek üzere Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir. KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz. Baskı
İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli- Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal! Mehmet Âkif ERSOY
ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda, mevcuttur!
İÇİNDEKİLER I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU...1 A. KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞ NEDENLERİ...2 B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI...4 1. Zürih ve Londra Antlaşmaları...4 2. Garanti Antlaşması...6 3. Askeri İttifak Antlaşması...7 4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi...8 C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ NİN OLUŞUMU VE YAPISI...10 1. Komisyonlar...10 a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu)...10 b. Geçici Komite...10 c. Londra'daki Beşli Konsey...11 2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler...11 a. Bakanlar Kurulu Atamaları...11 b. Seçimler...12 3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı...13 4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının İçeriği...14 5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı...15 II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ...17 A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI...18 1. Temsilciler Meclisi...18 2. Cemaat Meclisi...19 3. Yerel Yönetimler...19 B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER...20 C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN HAZIRLAYAN FİKİR AYRILIKLARI...21 1. Anayasa Mahkemesi Kararları na Uyulmaması...21 2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı...22 3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisindeki Sorunlar...22 4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar...23 5. Ayrı Belediyeler Sorunu...23 6. Cumhurbaşkan Muavaini nin Veto Hakkı Sorunu...24 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
İÇİNDEKİLER 7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk Toplumu ile Türkiye'nin Tepkileri...24 III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİNİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİNİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967)...27 A. RUM SALDIRILARI...28 1. Lefkoşa Çarpışmaları...28 2. Ayvasıl Çarpışmaları...30 3. Boğaz Çarpışmaları...31 4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları...31 5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları...32 6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları...32 7. Baf Bölgesi Çarpışmaları...33 8. Erenköy Direnişi...34 9. Mağusa Bölgesi Çarpışmaları...36 B. BAYRAK RADYOSU NUN KURULUŞU VE KIBRIS TÜRK MÜCADELE TARİHİNDEKİ ÖNEMİ...37 C. LONDRA KONFERANSI VE 4 MART 1964 BM GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI...39 Ç. RAUF R. DENKTAŞ'IN KIBRIS'A GİRİŞİNİN ENGELLENMESİ...40 D. 1967 GEÇİTKALE VE BOĞAZİÇİ ÇARPIŞMALARI...41 IV. ÜNİTE: 1963-1974 DÖNEMİNDE SİYASİ GELİŞMELER VE KIBRIS TÜRKLERİNİN SOSYAL YAŞANTISI...43 A. SİYASİ GELİŞMELER...44 1.Toplumlararası Gelişmeler...44 a. Toplumlar Arası Görüşmelerin Başlama Nedenleri...44 b. İkili Görüşmeler...44 c. Genişletilmiş Toplumlararası Görüşmeler Süreci...45 2. Kıbrıs Türklerinde İç Siyaset...45 a. Genel Komite Yönetiminin Oluşumu...45 b. Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi nin Kuruluşu...46 c. Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi...46 ç. K ı b r ı s G e ç i c i T ü r k Y ö n e t i m i n d e Te m s i l c i l e r M e c l i s i v e Türk Cemaat Meclisi Seçimleri...48 d. Yasama Meclisinin Toplanması ve Yürütme Kurulunun Yeniden Oluşumu...48 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
İÇİNDEKİLER e. Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimleri...49 f. Kıbrıs Türk Yönetimi...49 B. SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YAŞANTI...50 1. Sosyal ve Kültürel Yaşantı...50 a. Kantonlardaki Yaşam...50 b. İzolasyonlar Altında Kıbrıs Türk Kültürü...,,,,,...52 2. Ekonomik Yaşam...,,,,,,,,,...53 V. ÜNİTE: 1974 BARIŞ HAREKÂTI, NEDENLERİ VE SONUÇLARI...,...55 A. BARIŞ HAREKÂTI NI HAZIRLAYAN GELİŞMELER...,,,,,,...56 1. Yunan Askerî Cuntası ve Makarios Arasındaki Görüş Ayrılıkları...56 2. Makarios'a Karşı 15 Temmuz Darbesinin Yapılmas...57 3. Darbenin Etkileri ve Garantör Devletlerin Tutumu...58 B. BARIŞ HAREKÂTI DÖNEMİ...58 1. Harekâtın Nedenleri...58 2. I. Barış Harekâtı...59 3. Cenevre Görüşmeleri...62 4. II. Barış Harekâtı...65 5. Barış Harekâtı'nın Sonuçları...69 C. NÜFUS VE ESİR DEĞİŞİMİ SÜRECİ...70 Ç. 1955-1974 ARASI İNSAN KAYIPLARIMIZ VE KAYIP TÜRKLER SORUNU...70 1. Sivil ve Askerî Kayıplarımız...70 2. Kayıp Türkler Sorunu...71 VI. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU...75 A. OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...76 B. KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ...76 C. 1974-1983 TOPLUMLAR ARASI GÖRÜŞMELER SÜRECİ...77 1. Toplumlararası Viyana Görüşmeleri...77 2. Denktaş Makarios Görüşmeleri...77 3. Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi...79 4. Rauf R. Denktaş-Kiprianu Doruk Görüşmesi...79 VII. ÜNİTE: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ...81 A. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri...82 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
İÇİNDEKİLER B. KKTC'nin İlânı...84 C. Kurucu Meclis in Oluşumu, KKTC Anayasası'nın Kabulü ve Seçimler...85 Ç. KKTC'NİN İLANININ ULUSLARARASI ALANDAKİ YANKILARI VE SONUÇLARI...85 VIII. ÜNİTE: 1983'TEN GÜNÜMÜZE SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK GELİŞMELER...9 1 A. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ve TÜRKİYE İLİŞKİLERİ...92 B. EKONOMİK GELİŞMELER...93 C. KKTC'YE UYGULANAN AMBARGOLARIN KIBRIS TÜRK TOPLUMUNA ETKİLERİ...95 Ç. KKTC'NİN İLANINDAN GÜNÜMÜZE KADAR MÜZAKERELER...96 D. AVRUPA BİRLİĞİ VE KIBRIS...100 E. 1983'TEN GÜNÜMÜZE İÇ SİYASAL GELİŞMELER...101 KAYNAKÇA...104 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1- Kıbrıs ın İngiliz Sömürge Dönemi ndeki sorunlarını araştırınız. 2-27-28 Ocak 1958 olayları hakkında bilgi edininiz. 3- Kıbrıs Cumhuriyeti nin kuruluş sürecinde olaya taraf olan devletlerin o günkü uluslararası siyasi ve ekonomik güçleri nasıldı? Araştırınız. 4- İngiltere nin günümüzde Kıbrıs la nasıl bir bağlantısı vardır?
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU A. KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞ NEDENLERİ II. Dünya Savaşı sonrasında özellikle Avrupa ve Ortadoğu'da sınırlar yeniden şekillendi. İngiltere'nin Ortadoğu ve Asya'daki sömürgelerinden çekilmeye başlamasıyla bu ülkelerde yaşayan toplumlar, kendi bağımsız devletlerini kurma arayışları içine girdiler. Kıbrıs'ta yaşayan Türk ve Rum toplumları da bu arayış içindeydiler. Rum tarafı, Ortodoks Rum Kilisesinin de etkisiyle, Enosis tezine sarılarak adanın Yunanistan'a bağlanmasını istedi. Kıbrıs Türkleri ise Rumların talebine karşı çıkarak, TAKSİM tezini savundular ve adanın ikiye bölünmesini, Türk tarafının Türkiye'ye bağlanmasını istediler. Rumlar EOKA tedhiş örgütünü kurarak İngilizlere karşı terör saldırılarına Kıbrıs taki İngiliz Yönetimi EOKA Mensuplarını Yakalamak için Başlarına Mükafaat Koyuyordu başladılar. EOKA örgütü, kuruluşundan kısa süre sonra Türk toplumunu da hedef aldı. Türkler de bu durum karşısında kendilerini savunmak için çeşitli örgütler kurdular. Ortaya çıkan karışık durumla baş etmekte zorlanan İngiltere ise, kendisine adada askerî bir üs bırakılması şartıyla yönetimi iki topluma bırakmayı teklif etti. Kısa adı NATO olan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü üyesi Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'nin Kıbrıs konusunda sorun yaşaması, NATO birliğini ve Doğu Akdeniz'in istikrarını tehdit ediyordu. Bu durumu önlemek için NATO bu üç ülke arasında görüşmeleri başlatma görevini üzerine aldı. 1957 yılında yapılan bu girişim başarısız olsa da Zürih ve Londra Anlaşmalarına atılan adımlardan biriydi. 27-28 Ocak 1958 tarihlerinde Türklerin sömürge yönetimine ve Enosis'e karşı yaptığı miting sonucu meydana gelen çatışmalar ve 7 Türk'ün öldürülmesi adadaki durumu daha çok kötüleştirdi. Bununla birlikte Türkiye ile İngiltere'nin birbirleriyle olan ilişkilerini oldukça NATO Amblemi A raştıralım Kıbrıs Türkleri nin EOKA ya karşı kurduğu örgütleri araştırınız. 2 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 1958 Yılında Gerçekleşen Taksim Mitingi gölgeledi. 1958 Aralık ayında, ABD'nin girişimleriyle, Paris'teki NATO toplantılarına katılan Türk, Yunan ve İngiliz Dışişleri Bakanları Kıbrıs'ta ortaya çıkan sorun konusunda görüşmeler yaptılar. Bu görüşmelerde üzerinde en fazla durulan nokta, bağımsız bir Kıbrıs devletinin kurulması oldu. Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla İngiltere, Türkiye ve Yunanistan arasında, 1955'te düzenlenen I. Londra Konferansından bir sonuç elde edilmezken, 1959'da gerçekleşen II. Londra Konferansında yeni bir devletin kurulması için anlaşma sağlandı. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 3
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU B. KIBRIS CUMHURİYETİ KURULUŞ ANTLAŞMALARI 1. Zürih ve Londra Antlaşmaları Türkiye ve Yunanistan arasında, İsviçre'nin Zürih kentinde 6-11 Şubat 1959'da yapılan görüşmelerde Kıbrıs konusunda önemli ilerlemeler sağlandı. 11 Şubat tarihinde yayınlanan ortak bildiri ile adada yeni bir devletin kurulacağı ilan edildi. Bu devlete son şeklini vermek için imzalanacak antlaşmaların, İngiltere, Kıbrıs Türk ve Rum toplumlarının önderlerinin de katılımı ile Londra'da yapılmasına karar verildi. Zürih te Kıbrıs Görüşmesine Katılan Taraflar Türkiye Başbakanı Adnan Menderes Yunanistan Başbakanı Konstantin Karamanlis Türkiye Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu Yunanistan Dışişleri Bakanı Evangelos Averof Londra Konferansı, 17-19 Şubat 1959 tarihleri arasında yapıldı. Bu konferansta, Zürih Antlaşması nda alınan kararlar ile Kıbrıs Cumhuriyeti ni ortaya çıkaran diğer antlaşmalar imzalandı. Antlaşmaları Kıbrıs Türkleri adına Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Rumları adına da Londra Konferansı sırasında 4 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası imzalanırken Makarios imzaladı. Londra Konferansı nda imzalanan 27 maddelik antlaşma metni, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası nın temelini oluşturdu. Bu antlaşma dört ana konuyu içeriyordu. 1) Kıbrıs ın bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve anayasa düzenini güvenlik altına alan Garanti Antlaşması. 2) Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılacak Askerî İttifak Antlaşması. 3) Devletin yönetim yapısını belirleyecek Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası. 4) Kıbrıs taki İngiliz egemenliğinin Kıbrıs Cumhuriyeti ne devri için Kuruluş Antlaşması. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 5
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 2. Garanti Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti'nin varlığını korumak için imzalandı. Bu antlaşma Garanti Antlaşması olarak bilinmektedir. Garanti Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında imzalandı. Bu antlaşma ile taraf devletlere Cumhuriyet in devamlılığını teminat altına alma sorumluluğu yüklendi. Bu antlaşmayı imzalayan Kıbrıs Cumhuriyeti dışındaki devletlere garantör devlet denilmiştir. Antlaşmanın maddeleri şunlardır: 1) Bu antlaşmayı imzalayan devletler Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğünü, bağımsızlığını, güvenliğini ve Anayasa sını tanır ve garanti eder. 2) Antlaşmayı imzalayan devletler, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin herhangi bir devletle tamamen veya kısmen birleşmesini önlemeyi garanti eder. BİLGİ KUTUSU GARANTÖR: Güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen kimse, kuruluş veya devlet. 3) Bu antlaşma maddelerine uyulmaması halinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere bu 6 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 1959 yılında yapılan askeri ittifak antlaşmasına göre İngiliz üsleri Dikelya Ağrotur hükümlere saygı gösterilmesini sağlamak için birbirleriyle görüşme ve danışmalarda bulunmayı garanti eder. 4) Birlikte ya da anlaşarak hareket edilmediğinde, garantör devletlerden her biri, bu anlaşma ile meydana gelen düzeni tekrar kurmak amacıyla harekete geçme hakkını saklı tutar. 3. Askeri İttifak Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalandı. Antlaşmanın maddeleri şunlardır: 1) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan ortak savunmaları için aralarında işbirliği yapmayı garanti eder. 2) Kıbrıs'ta üçlü karargâh kurulacak. Bu karargâha Türkiye 650, Yunanistan 950 kişilik birlikle katılacak. 3) Türk ve Yunan Subaylar Kıbrıs ordusunun eğitilmesini sağlayacak. 4) Kıbrıs'ta iki bölge (toplam 99 mil kare) tamamen İngiltere Hükümeti'nin egemenliğinde olacak. Söz konusu bölgeler şunlardır: a) Ağrotur Bölgesi b) Dikelya Bölgesi KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 7
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 4.Antlaşmaların Kıbrıs Türk Toplumu İçin Önemi Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası nın temellerini de oluşturan Londra Antlaşması nda Türkler için çok önemli olan hususlar vardı. Bu hususlar şunlardı: 1) Yapılan antlaşmayla Kıbrıs'ın Yunanistan'a ilhakı, yani Enosis önleniyordu. BİLGİ KUTUSU Veto hakkı; bir yetkinin, bir yasanın, bir kararın yürürlüğe girmesine karşı çıkma hakkıdır. 2 ) T ü r k l e r e ; D ı ş i ş l e r i, Savunma ve Güvenlik konularında veto hakkı tanınmıştı. 3) Ayrı Belediyeler, ordu, kamu görevlerinde temsiliyet gibi konularda Türklere nüfus oranına göre gerekli hakların verilmesi Kıbrıs Türkü nün devlet yönetimindeki yetki ve etkinlikleri Dr. Fazıl Küçük Londra antlaşmasından dönerken 8 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU bakımından önemli bir husustu. 4) Türkiye'nin Garanti ve Askerî İttifak Antlaşmalarıyla Garantör ülkelerden biri olması ve adada askerî güç bulundurması Türklerin adadaki varlıklarının devamı için güçlü bir güvenceydi. THY nin 1959 da Düşen Sev Uçağı BİLGİ KUTUSU Londra Anlaşması için Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan Menderes ve refekatindekileri götüren THY'nın "Sev" uçağı Londra Gatwick Havaalanı civarında düştü. 5 mürettebat ve 9 yolcu öldü. Başbakan Menderes kazadan hafif yaralarla kurtuldu (1959). KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 9
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU C. KIBRIS CUMHURİYETİ DEVLETİ NİN OLUŞUMU VE YAPISI Geçici Komite döneminde Vali Foot un başkanlığında yapılan toplantıda Makarios, Dr. Fazıl Küçük ve bakanlar bir arada. 1. Komisyonlar Zürih ve Londra Antlaşmalarının hükümleri gereği egemenliğin devri için 1959 Mart ayında aşağıdaki organlar oluşturuldu. a. Karma Komisyon (Anayasa Komisyonu) Bu komisyon, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasa taslağını meydana getirmek için kuruldu. Komisyon üyelerini, Kıbrıs Türk ve Rum toplumu temsilcileri, Türkiye ve Yunanistan'ın görevlendirdiği hukuk danışmanları ve tarafsız bir hukuk uzmanı oluşturdu. Kıbrıs Türk temsilcisi Rauf R. Denktaş, Kıbrıs Rum temsilcisi Glafkos Klerides, tarafsız hukuk uzmanı ise İsviçreli Prof. J. Bridel'di. Bu komisyon, çalışmalarını Kıbrıs'ta yapacaktı. b. Geçici Komite Kıbrıs'ın, İngiliz Yönetimi nden Kıbrıs Türk ve Rumlarına devri sırasında bir geçici dönem yaşandı. Bu geçici dönem Zürih ve Londra Antlaşmaları ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilan edildiği 16 Ağustos 1960 arasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde, adadaki mevcut İngiliz Yönetimi nin Kıbrıs Cumhuriyeti ne devrini hazırlamak ve bu süreci hızlandırmak için Geçici Komite kuruldu. Komitede İngiltere'nin Kıbrıs Valisi, Türk temsilcisi olarak Dr. Fazıl Küçük ve Rum toplumu temsilcisi olarak Makarios vardı. Geçici Komite'nin en önemli görevlerinden biri Bakanlar Kurulu nu oluşturmaktı. 17 Mart 1959'da 10 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU bu komite Bakanlar Kurulu'nu oluşturacak bakanlıkları tespit etti. Bu tarihten on gün sonra bakanlıkların iki toplum arasındaki paylaşımı yapıldı. 2 Nisan 1959'da ise bakanların isimleri belirlendi. c. Londra'daki Beşli Konsey Bu Konsey Ortak Komite olarak da bilinmektedir. Görevi, Londra Konferansı nın öngördüğü nihai antlaşmaları hazırlamaktır. Konsey Kıbrıs Türk ve Rum temsilcileri, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere temsilcilerinden oluşuyordu. Konseyde Kıbrıs Türklerini Osman Örek temsil ediyordu. Konseyin görevleri arasında; İngiliz üslerine sağlanacak ulaşım, iletişim kolaylıkları, askeri tatbikat alanlarının saptanması, vatandaşlık (tabiiyet) ve Kıbrıs Cumhuriyeti nin kuruluşuna ilişkin mali ve ekonomik meseleler vardı. 2. Bakanlar Kurulu Atamaları ve Seçimler Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fazıl Plümer Sağlık Bakanı Niyazi Manyera Savunma Bakanı Osman Örek a. Bakanlar Kurulu Atamaları İngiliz Valisi Sir Hugh Foot, Makarios ve Dr. Fazıl Küçük'ün oluşturduğu Geçici Komite kararıyla 2 Nisan 1959'da Bakanlar Kurulu atamaları yapıldı. Bu antlaşmaya uygun olarak 10 bakandan 7'si Rum ve 3'ü Türk olarak belirlendi. Dr. Fazıl Küçük'ün atadığı 3 Türk bakan şu isimlerden oluşuyordu: Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fazıl Plümer, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera ve Savunma Bakanı Osman Örek. A raştıralım 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti nde görev alan 3 Türk bakanın hayatlarını araştırınız. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 11
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU b. Seçimler Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş Türk Cemaat Meclisi Başkan Yardımcısı Necdet Ünel Rumlar arasında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Makarios rakibi Ioannu Klerides'i geride bırakarak Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkan Muavinliğine ise başka aday gösterilmemesi nedeniyle Dr. Fazıl Küçük seçim yapılmadan atandı. 31 Temmuz 1960 tarihinde Türk ve Rumlar tarafından karma bir şekilde oluşturulan Temsilciler Meclisi seçimleri yapıldı. Meclis Başkanı Rum olan bu kuruma Meclis Başkan yardımcısı olarak Dr. Orhan Müderrisoğlu seçildi. Meclis Başkalığına ise Glafkos Klerides seçildi. Temsilciler Meclisi 35 Rum ve 15 Türk'ten oluşmaktaydı. Bu oran, %70 Rumlar ve %30 Türkler olacak şekilde düzenlenmiştir. 7 Ağustos 1960'da yapılan seçimlerde Türk ve Rum Cemaat Meclisleri oluşturuldu. 30 kişiden oluşan Türk Cemaat Meclisi seçimlerini, başka katılan olmadığı için Milli Cephe adayları kazanmıştır. 19 Ağustos'ta yapılan Türk Cemaat Meclisi oturumunda Meclis Başkanlığına Rauf R. Denktaş, yardımcılığına ise Dr. Necdet Ünel getirildi. Cumhurbaşkan Muavinliği Seçimlerinde Tek Aday Dr. Fazıl Küçük tü 12 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 3. Komisyon Çalışmalarının Sonuçlanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı Zürih ve Londra Antlaşmalarında temelleri atılan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası 6 Nisan 1960 yılında taraflarca imzalandı ve resmiyet kazandı. 199 maddelik Anayasayı Kıbrıs Türkleri adına Rauf R. Denktaş, Rumlar adına da Glafkos Klerides imzalamıştır. 15 Ağustos'u 16 Ağustos'a bağlayan gece yapılan törende, son İngiliz Valisi Hugh Foot Kıbrıs'ın bağımsızlığını onaylayan Kraliçe II.Elizabeth in emirnamesini okudu. Törenin devamında Kıbrıs Cumhuriyeti'ni ilan eden 21 pare top atışı yapıldı. 16 Ağustos 1960 tarihinde Türk ve Yunan Alayları da Askerî İttifak Anlaşmaları çerçevesinde Mağusa Limanından adaya ayak bastılar ve Lefkoşa'daki kamplarına yerleştiler. Böylece devlet yapısı ve oluşum süreci bakımından diğer devletlere benzemeyen bir cumhuriyet kurulmuş oldu Kıbrıs Türk Halkı Mağusa Kalesi nde Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayını beklerken... 82 yıl aradan sonra Türk askeri Kıbrıs ta Dr. Fazıl Küçük Cumhuriyetin ilanı sırasında konuşurken Kıbrıs ın son İngiliz valisi Sir Hugh Foot 16 Ağustos 1960 tarihinde adadan ayrılırken Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı Komutanı Turgut Sunalp KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 13
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 4. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası nın İçeriği 1) Kıbrıs Devleti, Cumhurbaşkanlığı Başkanlık sistemine dayanan bir Cumhuriyet olacaktır. Cumhurbaşkanı Rum ve Cumhurbaşkan Muavini Türk olacak ve genel oy yöntemiyle, adadaki Rum ve Türk toplumları tarafından ayrı ayrı seçileceklerdir. 2) Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmi dillerî Rumca ve Türkçe olacaktır. Yasama ve idari belgeler iki resmi dilde yazılacak ve yayınlanarak ilan edilecektir. 3) Kıbrıs Cumhuriyeti nin, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte seçilecek tarafsız bir desen ve renkte, kendine özgü bayrağı olacaktır. 4)Yürütme erki, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininde toplanacaktır. Bu maksatla, 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşan bir Bakanlar Konseyi (Kurulu) oluşturulacaktır. 5) Yasama erki, genel seçim hakkına uygun olarak, 5 yıl için % 70 Rum ve % 30 Türk oranında Türk ve Rum Toplulukları tarafından ayrı ayrı seçilecek olan Temsilciler Meclisi ne verilecektir. 6) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavininin, Türkiye ve Yunanistan'ın birlikte katıldığı ittifaklara ve uluslararası kurumlara Kıbrıs Cumhuriyeti nin de katılması dışında, savunma, güvenlik konuları ve dış işleriyle ilgili herhangi bir yasa veya karara karşı, ayrı ayrı veya birlikte kullanılmak üzere nihai veto hakları olacaktır. 7) Her toplum, kendisi tarafından saptanacak sayıda temsilciden oluşan bir Cemaat Meclisine sahip olacaktır. Cemaat Meclisleri, toplum gereksinimlerini ve denetimi kendilerine ait bulunan kurum ve cemiyetlerin gereksinimlerini karşılamak için, kendi toplum bireylerini vergilendirme hakkına sahip olacaktır. 8) Kamu hizmetleri % 70 Rumlardan ve % 30 Türklerden oluşacaktır. 9) Silahlı kuvvetlerin, jandarma ve polis kuvvetlerinin Komutan ve yardımcıları, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacaklar. Bu komutanlardan birisi Türk olacaktır. Komutan ve yardımcıları aynı topluma mensup olmayacaklardır. 10) Zorunlu askerlik hizmeti, ancak Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini nin bu konuda anlaşmaya varması sonucu gerçekleşebilir. Kıbrıs'ın % 60'ı Rum, % 40'ı Türk'ten oluşan iki bin kişilik bir ordusu olacaktır. 11) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini tarafından birlikte atanacak iki Rum ve bir Türk ve bir tarafsızdan oluşan Yüksek Mahkeme kurulacaktır. Tarafsız Yargıç, Mahkemeye başkanlık edecek ve iki oya sahip olacaktır. 12) Kıbrısın en büyük beş kentinde, bu kentlerde oturan Türkler tarafından ayrı belediyeler kurulacaktır. 14 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU 5. İki Toplumun Yeni Oluşuma Bakış Açısı Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilanından sonra iki toplumun bu cumhuriyeti ne kadar benimsediği basında yer alan ve çeşitli kişilerin verdiği beyanatlarda ortaya çıkıyordu. Kıbrıs Türkleri Cumhuriyet in kuruluşunu, Kıbrıs meselesinin nihai çözümü olarak görürken, Kıbrıs Rumları, bunun Enosis'i gerçekleştirecek mücadelenin bir manevrası olarak gördüler. Girne Başpiskoposu Enosis'ten vazgeçilmediğini belirten açıklamalar yapıyordu. Günlük ve haftalık Rum gazeteleri, Kıbrıs Cumhuriyeti'ni bir ara rejim olarak görüyorlardı. Alithia Gazetesi, 21 Ağustos baskısında 'Rum toplumu nihai hedefe varmak için mücadeleye devam edecektir", Demokratia gazetesi "Yunan Kıbrıs Ölümsüzdür" diyordu. Daha sonra Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios da Enosis mücadelesinin sona ermediğini ilan edecekti. 16 Ağustos'ta çıkan Halkın Sesi gazetesi başlığında 'Hakikat olan rüya' manşetini attı. Yazıda İngiliz Sömürge Yönetimi nin baskı dolu 82 yılının sona erdiği ve Zürih ve Londra Antlaşmaları gereğince Türk askerinin yeniden adaya ayak bastığı vurgulandı. Aynı gün Rauf R. Denktaş yaptığı konuşmada ''16 Ağustos, Kıbrıs Türkü nün yeni bir başlangıç yeni bir açılış günüdür.'' açıklamasında bulundu. 18 Ağustos 1960'ta yayınlanan Nacak gazetesi ise Türk askerinin adaya gelişini Kıbrıs Türk halkının nasıl coşkuyla karşıladığını yazdı. YORUMLAYINIZ Bu resimden ne anlıyorsunuz? İsmet Vehit Güney (1932-2009) 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bayrağının ve Kıbrıs Lirası'nın tasarımlarını yaptı. BİLGİ KUTUSU Yanda tasarımcının çizdiği Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağı yukarıdaki fotoğrafta cumhuriyetin ilanının ardından göndere çekiliyor. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 15
I. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞU Ölçme ve Değerlendirme Ölçme ve Değerlendirme 1- Zürih ve Londra Görüşmeleri ne katılan devletleri ve bu devletlerin temsilcilerinin isimlerini yazınız. 2- Garanti Antlaşması nın hangi maddesi, ileride Kıbrıs ta yaşanacak herhangi bir sorun için Türkiye ye tek taraflı müdahale hakkı veriyordu? 3- Askeri İttifak Antlaşması nın Türk Toplumu açısından önemi nedir? 4- Kıbrıs Cumhuriyeti nin kuruluşunu hazırlayacak olan komisyonların isimleri ve görevleri hakkında bilgi veriniz. 5- Kıbrıs Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu oluşturulurken Türklere verilen bakanlıklar hangileriydi? Bu bakanlıklara Kıbrıs Türk Toplumu ndan kimler atanmıştı? 6- İki toplumun Kıbrıs Cumhuriyeti ne bakış açısı nasıldı? 16 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1- Meclislerin devletler üzerindeki etkilerini araştırınız. 2- Yerel yönetimlerin önemi ve yetkileri hakkında bilgi edininiz. 3- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde Dr. Fazıl Küçük ün dış seyahatleri hakkında araştırma yapınız. 4- Anayasa Mahkemelerinin görev ve yetkileri nelerdir? 5- Bağlantısız Ülkeler Hareketi nedir? Araştırınız.
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ A. CUMHURİYETİN İDARİ YAPILANMASI Kıbrıs Cumhuriyeti nin ilk Bakanlar Kurulu (1960) 1. Temsilciler Meclisi Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Temsilciler Meclisi yasama görevini yapmakla sorumluydu. Bu meclis 15 Türk ve 35 Rum üyeden oluşuyordu. Temsilciler Meclisi nin Başkanı Rum, yardımcısı ise Türk'tü. Bu Meclisin yetki alanlarından önemli olanları şunlardı: 1- Temsilciler Meclisi'nin yasa ve kararları, hazır olan üyelerin basit çoğunluğu ile kabul edilirdi. 2- Anayasa nın temel maddeleri hariç, diğer maddeleri Temsilciler Meclisi'nin Rum ve Türk üyelerinin ayrı ayrı üçte iki çoğunluğu ile değiştirilebilirdi. 3- Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen olağanüstü hali onaylama ve onaylamama yetkisine sahipti. 4- Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini ni görevden alıkoyma ve yargılanmasına karar verme yetkisine sahipti. 18 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 2. Cemaat Meclisi Cemaat Meclisi her iki toplumun kendi içişlerine bakmakla yükümlüydü. Bu meclisin yetki alanları şunlardı: 1- Toplumsal harcamalar için vergi koyma hakkı vardı. 2- Din, eğitim ve kültür işlerinden de sorumluydu. 3- Belediye işlerinin yürütülmesine katkı sağlardı. 4- Kişi ve Aile Hukuku alanlarında düzenleme yapardı. Cumhurbaşkan Muavini, Bakanlar ve Cemaat Meclisi Başkanının Ankara Ziyareti 3. Yerel Yönetimler Kıbrıs Anayasası'na göre beş büyük yerleşim yeri olan Lefkoşa, Mağusa, Limasol, Larnaka ve Baf'ta Türkler ve Rumlar ayrı belediyeler kuracaktı. Kurulan bu belediyeler kendi toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı. Eski Lefkoşa Türk Belediyesi Binası KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 19
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ B. CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ DIŞ İLİŞKİLER Kıbrıs Cumhuriyeti, ilanının hemen ardından 24 Ağustos 1960 da Birleşmiş Milletler e üye oldu. Bunun ardından, geçmişte Büyük Britanya İmparatorluğu'nun parçası olan devletler ile sonradan katılmış devletlerin oluşturduğu İngiliz Milletler Cemiyeti ne katıldı. 1961 yılında Endonezya Bandug Konferansı nda Cumhurbaşkanı Makarios Bağlantısız Ülkeler Hareketi ne üye olmak istedi. Türkiye bu isteğe şiddetle karşı çıktı. Bunun nedeni;türkiye'nin bu hareketin bir Komünist oyunu olduğunu düşünmesidir. Kıbrıs Türkleri ise Türkiye'nin bu düşüncesine tam destek verip üye olunmasına karşı çıktılar. Makarios, Bağlantısızlar Hareketinin önemli isimlerinden Eski Yugoslavya nın Cumhurbaşkanı Tito ile birlikte görünüyor. Cumhurbaşkan Muavini Dr. Fazıl Küçük Şubat 1963 Yılında Gerçekleştirdiği Almanya Ziyaretinde Askeri Tören Kıtasını Selamlarken 20 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Makarios buna rağmen Bağlantısız Ülkeler Hareketi ne katıldı ve bu hareketin dört önemli liderinden (Mısır-Nasır, Yugoslavya-Tito, Küba- Castro) biri haline geldi. Makarios'un Bağlantısız Ülkeler Hareketi ndeki gücü, hareketin içindeki ülkeleri etkileyerek, BM Genel Kurulu nda yapılan Kıbrıs görüşmelerindeki oylamalarda, her zaman Rumların lehine kararların çıkmasında etken oldu. A raştıralım Kıbrıs Rum Kesimi günümüzde Bağlantısız Ülkeler hareketine üye midir? Araştırınız. BİLGİ KUTUSU Birleşmiş Milletler: BM, II. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası ilişkileri istikrara kavuşturmak ve barışı daha sağlam temeller üzerine oturtmak için 1945 yılında kuruldu. C. CUMHURİYETİN TEMELLERİNİ SARSAN VE TOPLUMLARARASI ÇATIŞMALARA ZEMİN HAZIRLAYAN FİKİR AYRILIKLARI 1. Anayasa Mahkemesi Kararlarına Uyulmaması Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nın 133. maddesine göre Anayasa Mahkemesi, bir tarafsız hâkimin başkanlığı nda, bir Türk ve bir Rum yargıçtan oluşuyordu. Alman Anayasa Profesörü Ernst Forsthoff başkanlığını yaptığı Anayasa Mahkemesinde, gerek belediyeler konusunda gerekse %60, %40 oranı nispetinde kurulması öngörülen ordu konusunda önemli davalar açtı. Kıbrıs Türk liderliğinde açılan bu davaların olumsuz sonuçlanması için Prof. Ernst Forsthoff Rumlar ve bizzat Makarios tarafından yargıçlar üzerine büyük baskılar ve tehditler yapıldı. Makarios belediyeler konusunda mahkemenin kararından önce verdiği beyanatta, alınacak kararın aleyhte olması halinde bu karara uymayacağını söyledi. Yasaları uygulamakla görevli olan bir Cumhurbaşkanı'nın Yüksek Anayasa Mahkemesi nin aldığı veya alacağı bir kararı dikkate almaması dünyada az görülen bir olaydı. Bu baskılara dayanamayan Prof. Ernst Forsthoff ve yardımcısı Dr. Christian Heinze istifa ettiler. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 21
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 2. Kamu Hizmetlerindeki %70 - %30 Oranının Uygulanmayışı Temsilciler Meclisi Rum liderliği, Kamu Hizmeti Komisyonu'nun Rum üyeleri ile işbirliği içinde açılan münhalleri Rumlarla, özellikle eski EOKA'cılarla dolduruyor ve anayasanın emredici hükümlerine karşı %70 - %30 oranını uygulamaya yanaşmıyordu. Bu ayrımcı tutum Türkleri göçe teşvik ediyordu. 3. Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisi ndeki Sorunlar Kıbrıs Cumhuriyeti nin Bakanlar Kurulu 7 Rum ve 3 Türk'ten oluşuyordu. Bakanlar Kurulu nda kararlar salt çoğunlukla alınıyordu. Bu kurulda Rumlara çoğunluk sağlayan bu oran ancak çoğunluğun iyi niyetli tavırları istismar etmemesi ile işleyebilirdi. Ancak Rum bakanlar hiçbir zaman bu iyi niyeti göstermediler. Türklerin en duyarlı oldukları konularda kendi çoğunluklarına dayanarak kararlar aldılar. Bunların en güzel örneğiyse belediyeler konusunda yaşandı. Anayasa'nın, her iki toplumun da beş büyük şehirde ayrı belediyelere sahip olmasını öngörmesine karşın, Temsilciler Meclisi nde Rum çoğunluk bu konuyla ilgili yasayı yapmadı. Bakanlar Kurulu ndaki 10 bakanlıktan 3'ünün, Temsilciler Meclisi ndeyse 50 üyeliğin 15'inin Türklere verilmesi, Türkleri azınlık durumuna düşürüyordu. Temsilciler Meclisi ndeki bu sayısal eşitsizliğin sorun yaratmaması için aynı Bakanlar Kurulu nda olduğu gibi iyi niyetin var olması zorunluydu. Ne var ki Rumlar Temsilciler Meclisi nde sahip oldukları çoğunluğu her zaman kendi istedikleri tek yanlı kararları almak için kullandılar. Gerek Bakanlar Kurulu nda, gerekse 22 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Temsilciler Meclisi nde Türklerin durumunu iyileştirecek ve Türk bölgelerini geliştirecek kararlar sürekli olarak engellendi. 4. Ordu ve Polis Gücündeki Sorunlar Ordunun oluşturulmasında birinci sorun, eski EOKA militanlarının Kıbrıs Ordusu'na doldurulması ve EOKA'cı Yorgacis'in İçişleri Bakanlığı'na getirilmesiydi. Aynı şekilde polis birliklerine de eski EOKA'cılar doldurulmuştu. Ordu ile ilgili ikinci anlaşmazlık ise, Anayasa nın 132. Maddesinin uygulanması konusunda oldu. Bu maddeye göre: ''Eğer bir yerleşim yerindeki halk sadece Türklerden oluşuyorsa, o yerleşim bölgesine yerleştirilecek kuvvet sadece Türk ordu mensuplarından oluşacaktı''. Rum liderliği buna karşı çıkıyor ve ordunun tüm mensuplarının belli bir bölgede toplu halde bulunmalarını istiyordu. Amaçları ise Türk bölgelerini savunmasız bırakmak ve Türk ordu mensuplarını belli bir bölgede çoğunlukta olan Rum ordu mensuplarının baskısı altında tutmaktı. Türk liderliği bu durumu hiçbir zaman kabul etmedi. 5. Ayrı Belediyeler Sorunu Kıbrıs Anayasası na göre 5 büyük yerleşim yerinde (Lefkoşa, Mağusa, Larnaka, Baf, Limasol) ayrı belediyeler kurulacak ve bu belediyeler Kıbrıs Cumhuriyeti nin İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis Kıbrıs Cumhuriyeti'nin polis birlikleri kendi toplumlarının yaşadığı bölgelerin imarı için çalışacaklardı. Bunun yanında Makarios fakir Türk bölgelerinin yükünü çekmemek için ayrı belediyeler kurulmasını da bizzat istemişti. Ne var ki daha sonra bu madde anayasaya girince, bu kez söz konusu kuralın uygulanması halinde adanın taksim edileceğini söylemeye başladı. Anayasa, belediyelerle ilgili yasaların 6 ay içinde yapılmasını öngörmesine karşın, Rum liderliği bu yönde bir çalışma yapmadığı gibi bu alandaki gelişmeleri de engelliyordu. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 23
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ 6. Cumhurbaşkan Muavaini nin Veto Hakkı Sorunu Veto hakkı, Kıbrıs Rum liderliğinin iki halklı ortaklık Cumhuriyetini, Meclis ve Bakanlar Kurulu'nda çoğunluklarına dayanarak istedikleri yere sürükleme girişimlerini en etkili şekilde önleyen bir haktı. Türk olan Cumhurbaşkan Muavini'ne, Bakanlar Kurulu ve Temsilciler Meclisi'nin kararlarını veto etme, yani yürürlüğe girmesini önleme yetkisi, Anayasanın 50. Maddesi ile verilmişti. Türk olan Cumhurbaşkan Muavini, dışişleri, savunma ve güvenlik konularında Temsilciler Meclisi ve Bakanlar Kurulu kararlarına karşı veto hakkını kullanabiliyordu. Bunun yanında Cumhurbaşkan Muavini ve Cemaat Meclisleri herhangi yasa dışı bir olayda Anayasa Mahkemesi ne başvurma hakkına sahipti. Bu önlemler, Rumların kendi çoğunluk güçlerine dayanarak, Türkler aleyhine uygulamalar içine girmelerini önlüyordu. (Dr. Küçük ilk veto hakkını ordu sorununda kullandı.) Rum liderliği Anayasa nın bu maddesinin iptali veya etkisizleştirilmesi için her türlü çabayı gösterdi. 7. Makarios'un 13 Maddelik Anayasa Değişiklik Önerisi ve Bu Öneriye Türk Toplumu ile Türkiye'nin Tepkileri Aklında Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama fikri hep bulunan Rum liderliği, önündeki engelleri kaldırmak için Makarios önderliğinde, Türk Halkı na Cumhuriyette etkin söz hakkı veren 24 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Anayasa nın 13 maddesini değiştirmek için bir plan hazırladı. 30 Kasım 1963'te ortaya atılan bu plana göre, söz konusu 13 maddenin değiştirilmesini Türklere önerecek, reddetmeleri halinde ise zorla kabul edilmesi yoluna gidilecekti. Türklerin karşı koyması halinde "Türkler hükümete isyan etti" diye olay dünyaya duyurulacak, asilerin ezilmesi" Kıbrıs hükümetinin bir iç meselesi olarak sunulacaktı. Makarios, Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde de Enosis fikrinden vazgeçmedi Makarios'un, Kıbrıs Türk Halkı ve Türkiye tarafından derhal reddedilen 13 maddelik değişiklik önerileri şunlardı: 1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini'nin VETO haklarının kaldırılması, 2) Cumhurbaşkanı yurt dışında bulunması veya görevlerini yerine getiremeyecek durumda olduğunda, Cumhurbaşkan Muavini'nin ona vekalet etmesi. 3) Rum Temsilciler Meclisi Başkanı yurt dışında, ya da görevlerini yerine getiremeyecek durumda olduğunda, Meclis Başkanlığı görevinin Meclis Başkan Yardımcısı tarafından yerine getirilmesi. 4) Temsilciler Meclisi'nin Kıbrıslı Rum Başkanı ile Kıbrıslı Türk Başkan Yardımcısı'nın, Meclisin tüm üyeleri tarafından seçilmesi. 5) Bazı yasaların Meclis'te onaylanması için ayrı çoğunluk şartının aranmaması. 6) Birleşik Belediyelerin kurulması. 7) Yargı mekanizmasının birleştirilmesi. 8) Güvenlik Kuvvetlerinin, polis ve jandarma olarak ikiye ayrılmasına son verilmesi. 9) Güvenlik Kuvvetlerinin sayısının yasa ile belirlenmesi. (Anayasaya göre Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini sayıyı ortaklaşa değiştirebilirlerdi). 10) Hükümete ve orduya iki toplumun katılma oranlarının, iki toplumun nüfus oranlarına göre değiştirilmesi. 11) Amme Hizmeti Komisyonu'nun üye sayısının ondan beşe indirilmesi. (On üyeden üçü Türk'tü). 12) Amme Hizmeti Komisyonu'nun tüm kararları basit çoğunlukla alması. 13) Rum Cemaat Meclisi'nin yürürlükten kaldırılması. TARTIŞALIM Bu maddelerin bazıları Türklere kimi haklar verir gibi görünse de içerik olarak birçok tuzaklar saklamaktaydı. Bu maddelerin Kıbrıslı Türklere getireceği zararlar nelerdi? Bu karikatürden ne anlıyorsunuz? KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 25
II. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ NİN KURULUŞUNDAN ARALIK 1963 TARİHİNE KADAR GEÇEN SÜREÇ Ölçme ve Değerlendirme Ölçme ve Değerlendirme 1- Temsilciler Meclisi nin ve Cemaat Meclisleri nin yetki alanlarından önemli olanları açıklayınız. 2- Kıbrıs Cumhuriyeti nin hangi yerleşim birimlerinde ayrı Türk belediyeleri kurulacaktı? 3- Türkiye nin, Kıbrıs Cumhuriyeti nin Bağlantısız Ülkeler Hareketi ne girişine karşı çıkmasının sebebi nedir? 4- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde ortaya çıkan temel sorunları yazınız. 5- Makarios un hazırladığı 13 maddelik anayasa değişikliğinin temel nedeni nedir? Açıklayınız. 26 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1- Akritas Planı nın hazırlayıcısı ve lider kadrosu kimlerden oluşuyordu? 2- Kıbrıs ta bulunan BM Barış Gücü nün misyonunu araştırarak amaca hizmet edip etmediğini değerlendiriniz. 3- Kumsal bölgesinin Kıbrıs Türk Mücadele tarihindeki önemini araştırınız.
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) A. RUM SALDIRILARI Makarios'un, Kıbrıs Türkleri nin Cumhuriyet içerisindeki yasal varlıklarını anayasa değişikliği ile ortadan kaldırmaya yönelik tavrı, Türkler'in etkin tepkisine yol açtı. Her ihtimali gözden kaçırmayan Rum liderliği, 1963 yılının 21 Aralık gecesi, Kıbrıs Türkleri ni imha etmeyi amaçladığı AKRİTAS PLANI NI yürürlüğe koydu. Kıbrıs'ta görev yapan Yunan General Karayannis, 1965 yılında Atina'da yayınlanan Etnikos Kiriks gazetesinde Akritas Planı nda saptanan dört aşamayı şöyle sıralamaktadır: 1) Anayasa nın olumsuz bölümlerini değiştirmek 2) Uluslararası Kıbrıs Anlaşmalarını feshetmek 3) Self-determinasyon konusunu yeniden ele almak ve canlandırmak 4) Enosis'i, plebisit (referandum) yoluyla gerçekleştirmek İngiliz yazar Purcell, Karayannis'in şöyle bir itirafta bulunduğunu belirtir: Türkler Anayasa değişikliğine karşı çıkınca Başpiskopos Makarios Akritas Planı'nı uygulamaya koydu ve Rumlar 1963 Aralık ayında saldırıya geçti. 1. Lefkoşa Çarpışmaları 21 Aralık Cumartesi gününün ilk saatlerinde (20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan gece) Yorgacis'e bağlı Rum polislerin Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde açtıkları ateş sonucu iki Türk şehit edildi. Aynı gün Makarios Garanti Antlaşmaları nın geçersiz olduğunu ilan etti. 21 Aralık olaylarında Lefkoşa nın Tahtakale Semtinde şehit olan Cemaliye Emir Hüseyin ve Zeki Halil AKRİTAS PLANI Bu planın ayrıntıları 21 Nisan 1966'da yayınlanan Patris Gazetesinde verildi. Planın içeriği; Türklerin devlet yönetimindeki haklarını kısıtladıktan sonra planlı bir şekilde onların adadaki varlıklarını ortadan kaldırmak ve Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamaktı. Bu planın hazırlayıcıları aşağıdaki isimlerden oluşuyordu; Başkan: Polikarpos Yorgacis Başkan Vekili: Çalışma Bakanı Thassos Papadopulos Kurmay: Nikos Koçiş(Milletvekili) Kurmay Daireleri Müdürü: Glafkos Klerides 28 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) Gece yaşanan olayları protesto etmek isteyen Lefkoşa Türk Lisesi öğrencilerine Rum polisleri tarafından ateş açıldı iki öğrenci yaralandı. Lefkoşa surlarının Girne Kapısı önündeki Atatürk heykeli, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığı ve Belediye Pazarı yanındaki Selimiye Camii'ne de ateş açıldı. 22 Aralık'ta Dr. Küçük herkese sakin olma çağrısı yaptıysa da bu beyanat Rumlar tarafından Kıbrıs Radyosu nda yayınlanmadı. Bu sırada Türk memur ve milletvekilleri hayatları tehlikede olduğu ve Rum baskıları devam ettiği için görevli bulundukları makamlarına gidemediler. Tüm devlet daireleri ve Radyo- Televizyon Rumlar tarafından işgal edildi. 23 ve 24 Aralık'ta çarpışmalar Lefkoşa çevresinde gün boyu devam etti. 24 Aralık günü Rumlar, Kumsal Bölgesi'ne yaptığı baskında Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı nda görevli Doktor Binbaşı Nihat İlhan ın eşi ve üç çocuğunu katlettiler. Binbaşı Nihat İlhan ın eşi Mürüvvet İlhan ve çocukları Hakan, Kutsi ve Murat BİLGİ KUTUSU 21 Aralık olaylarında Kıbrıs'ta bulunan Daily Express muhabiri Harry Scott Gibbons, tanık olduğu bu olayları ve Türklerin yaşadığı zorlukları belgeleyerek tüm dünyaya tarafsız bir gözle anlatmıştır. BİLGİ KUTUSU Yeşil Hat 27 Aralık 1963'te bir İngiliz generali olan Tümgeneral Peter Young komutasında üç garantör ülkenin askerleri, "Barışı Koruma Kuvveti" adı altında göreve başladı. 30 Aralık günü, General Young, Lefkoşa'yı ikiye ayıran Yeşil Hat tı harita üzerine yeşil yağlı bir kalemle çizdi. Bu hat, Lefkoşa'nın Türk ve Rum kesimini birbirinden ayırdı. KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 29
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 24 Aralık akşamı Kumsal daki Rumların denetiminde olan Un Fabrikası na sabotaj için gelen TMT üyelerinden; Tuncer Hasan, Aziz Güner, Muhip Hüseyin şehit edilmiştir. Tuncer Hasan Aziz Güner Muhip Hüseyin Hüseyin Ruso Lefkoşa nın en şiddetli çarpışmalarından biri de Küçük Kaymaklı bölgesinde yaşandı. Yunan takviyeli Rum kuvvetleri Küçük Kaymaklı bölgesine saldırınca zor durumda kalan Türk Halkı yakındaki Hamitköy e sığındı. Bu çarpışmalarda şehit olanlardan biri de öğretmen Hüseyin Ruso dur. 25 Aralık günü saat 14.00'de Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Garanti Antlaşması nın IV. maddesindeki haklarından faydalanarak Lefkoşa üzerinde, Türk Hava Kuvvetleri ne bağlı uçaklarla ihtar uçuşu yaptı. Bu olay üzerine Rumlar ateşkesi kabul etmek zorunda kaldı ve Lefkoşa'daki saldırılar durdu. 2. Ayvasıl Çarpışmaları 24 Aralık 1963'de Lefkoşa'nın kuzey batısında bulunan Ayvasıl (Türkeli) köyünde yaşanan katliam 13 Ocak 1964'te ortaya çıkdı. İngiliz Askerleri ve St. John Ambulance Teşkilatı temsilcilerinin refakatinde araştırma yapan Türk doktorlar yığın halde gömülen 21 Türk cesediyle karşılaştılar. Aralarında London Times, Guardian, Daily Express gibi önemli medya kuruluşlarının muhabirleri bu olayı kayda geçirmek için oradaydı. Ayvasıl Şehitleri Anıtı 30 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 3. Boğaz Çarpışmaları 25 Aralık'ta Boğaz bölgesini ele geçirmeye çalışan Rum kuvvetleri mücahitlerin direncini kıramayarak geri çekilmek zorunda kaldı. 4 Mart 1964 tarihinde Girne'ye bağlı Zeytinlik ve Ozanköy Rum saldırısına uğradı. Kıbrıs ordusunda bulunan Türk personelin bölgeye yardıma gelmesiyle, iki köyün halkı güvenli Türk bölgelerine ulaşmayı başardılar. 25 Nisan 1964 yılında St. Hilarion'daki çarpışmalarda 8 mücahit şehit oldu. Boğaz çarpışmalarnda şehit olan Sonay Salih 4. Larnaka Bölgesi Çarpışmaları Larnaka kazasındaki Türkler, 22 Aralık'tan itibaren Rum tedhişçilerin kuşatması altında kalırlar. Bazı bölgelerde kuşatmadan dolayı yiyecek ve su sıkıntısı çekilir. Bölgedeki telefonlar da susturularak Türklerin dışarı ile irtibatı kesilir. Larnaka'daki esas çatışmalar bu bölgeye bağlı Geçitkale ve Boğaziçi köylerinde 1967'de yaşanacaktır. Larnaka ya bağlı Tuzla şehitliğinin günümüzdeki durumu KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 31
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 5. Lefke Bölgesi ve Yeşilırmak Çarpışmaları Lefke'ye bağlı Çamlıköy, Gaziveren, Cengizköy ve Bağlıköy gibi Türk köyleri 1964-1967 yılları arasında Rum saldırılarına uğramış ve mücahitler tarafından savunulmuşlardır. Özellikle 1965-1967 yılları arasında stratejik tepelere sahip Yeşilırmak bölgesi, Rumlar tarafından ele geçirilmek istenmiş fakat Rumların bu girişimleri sonuçsuz kalmıştır. 6. Limasol Bölgesi Çarpışmaları Şubat 1964'de Limasol'da başlayan çarpışmalarda Türkler, Limasol sokaklarında tanklarla desteklenmiş Rum birliklerine karşı savaşmışlardı. Bu çarpışmalarda öne çıkan olayların başında, mermileri bitince son olarak ellerindeki el bombalarını kullanan ve düşmana ağır zaiyat verdikten sonra şehit olan Münir Hilmi Şago ve arkadaşları gelmektedir. Limasol şehitleri, her yıl Girne ilçesinde düzenlenen törenle anılmaktadır. Türk Mücahitleri Limasol Direnişinde 32 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF
III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) 7. Baf Bölgesi Çarpışmaları Mart 1964 yılında başlayan çarpışmalarda Rumlar, kasabanın Türk yerleşim yerlerine zırhlandırılmış buldozer, roketatar ve havan ateşiyle saldırdılar. Yunan subaylarının da görev aldığı saldırılara rağmen, her zorluğa direnen bu bölge daha sonra 'GAZİ' ünvanı alacak ve Gazi Baf olarak anılacaktır. Baf Şehitliğinin Bugünkü Durum Çarpışmalarda köylerini terk eden Türkler civardaki okullara sığınırken... KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF 33
8. Erenköy Direnişi Erenköy'ün önemi, 5 km'lik bir sahil şeridine sahip olmasıdır. Rumların bu bölgeyi alması Türkiye ile Kıbrıs Türkleri arasındaki bağlantının kesilmesi anlamına geliyordu. Bereketçiler Türkiye'den aldıkları silahları bu bölgeden adaya getiriyorlardı. Rumlar Nisan ayından itibaren bu bölgeyi almak için küçük de olsa saldırılarına başlamışlardı. Aynı ayın içinde Türkiye'den silah ve cephane ikmali yapılmış, İngiltere ve Türkiye'de öğrenci olan Kıbrıslı Türkler de vatanlarını savunmak için Erenköy'den adaya çıkmışlardı. III. ÜNİTE: RUMLARIN KIBRIS CUMHURİYETİ Nİ YIKMA FAALİYETLERİ, KIBRIS TÜRKLERİ NİN DİRENİŞİ VE SİYASİ GELİŞMELER (1963-1967) Erenköy sahil şeridinin kuşbakışı görünüşü 6 Ağustos 1964'te Grivas Komutasındaki Rum kuvvetleri Erenköy ve çevresine genel bir saldırı gerçekleştirdiler. Bu bölgelerde oturan Kıbrıs Türk halkı topraklarını korumak için Erenköy'deki mücahitlerle birlikte saldırılara karşı savunmaya geçtiler. 7 Ağustos'ta şiddetlenen Rum saldırılarından dolayı Erenköy çevresini savunan mücahitlerimizin bulunduğu çember daralmaya başladı. 34 KIBRIS TÜRK TARİHİ - 10. SINIF