1. SİSTEM S STEM KAVRAMI VE SİSTEMDE S STEMDE İŞLETMEN LETMENİN N YERİ 1.1. Sistem Kavramı Sistem; belirli parçalardan (alt birimlerden, alt sistemlerden) oluşan,bu parçalar arasında belirli ilişkiler olan, bu parçaların aynı zamanda dış çevre ile de ilişkisi bulunduğu varsayılan bir bütün olarak tanımlanabilmektedir.
Yeryüzündeki sistemler basitten karmaşığa doğru belirli bir hiyerarşi içinde 9 lu sınıfa ayrılmaktadır: Statik yapı düzeyindeki sistemler (masa, binalar), Bazı belirli hareketlere sahip basit dinamik sistemler düzeyi (güneş sistemi, saatlerin çalışması) Kontrol mekanizmalı sistem veya sibernetik (kendi kendini ayarlayan) sistemi (makineli tüfek, termostat) Kendi kendini koruyucu ve çevre ile etkileşimi olan açık sistem (canlı hücreler), Jenetik-toplumsal düzey sistemi (bitkiler), Hayvan sistemi, İnsan sistemi, Sosyal sistemler, Fizikötesi sistemler (bağıntılar); aksiyom ve postülalar sistemi
1. SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ 1.2. Sistemde İşletmenin Yeri ve Alt Sistemleri 1.2.1. Sistemde İşletmenin Yeri Bir sistem olarak işletme; belirli amaçlara ulaşmak için faaliyete geçen, çeşitli girdilerden faydalanan,sağladığı kaynaklardan bir dizi işlemlerle çıktılar elde eden ve bu faaliyetleri düzenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için geri iletimde bulunan alt sistemler bütünüdür.
Çevre Girdiler Hammadde İnsan Kaynağı Sermaye Teknoloji Bilgi Sistem Dönüşüm Süreci Çalışanların işe dönük faaliyetleri Yönetsel Faaliyetler Teknolojik ve Operasyonel Faaliyetler Geri Bildirim Çıktılar Ürün ve Hizmetler Finansal Sonuçlar Bilgi İnsan kaynaklarına ilişkin sonuçlar Çevre
1. SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ 1.2. Sistemde İşletmenin Yeri ve Alt Sistemleri 1.2.2. İşletmenin Alt Sistemleri Ekonomik sistemin alt sistemi olan işletme sisteminin kendisi de bir sistemdir. İşletme sisteminin de kendi alt sistemleri bulunmaktadır. Bu alt sistemler aşağıdaki gibi gruplanabilir: Yönetim alt sistemleri Teknik alt sistem Psiko-sosyal alt sistem Yapısal alt sistem Fonksiyonel alt sistem
Birincil (İlkel) Alt Sistemler: 1. Sınır Alanı (Destekleyici) Alt Sistemleri: Tedarik sistemi: Bu sistem çevreden girdi temini ile ilgili sistemdir. Satış alt sistemi:işletmenin çıktılarını elden çıkarma ile ilgili sistemdir. 2. Üretim Sistemi veya Teknik Sistem: Sistemin ana işlevi, girdileri belirli teknolojileri kullanarak çıktılara dönüştürmektir. Zincirleme Teknoloji Aracı Teknoloji Yoğun Teknoloji Uyumlayıcı Alt Sistem İkincil Alt Sistemler: 1. Varlığı Koruma Alt Sistemi 2. Yönetsel Alt Sistem
2. İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ 2.1. İşletme Kavramı Başlangıçta işletme bilimi ortak noktalar nedeniyle, ekonomi biliminin bir dalı olarak gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimi sonrası, Adam Smith in Klasik Firma Teorisi nin etkisi ve bilimsel yönetim alanında yaptığı katkı bunu gerektirmiştir. Bilimsel yönetim düşüncesinden sonra oluşan ilerlemeler, Neo-Klasik yönetim teorisi ve sistem yaklaşımı, işletme biliminin bağımsız olarak gelişmesini ve ekonomi biliminden ayrı incelenmesi gereğini de beraberinde getirmiştir.
2. İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ 2.1. İşletme Kavramı İlişkide olduğumuz işletmelere baktığımızda genel görünüş itibariyle; bazılarının sadece mal üretiminde, bazılarının hizmet üretiminde ve bir kısmının da her ikisinin (mal ve hizmetler) üretiminde, faaliyet gösterdikleri izlenmektedir. Örneğin; Ülkemizde Borusan Holding bünyesinde; BORÇELİK, BORUSAN ENERJİ GRUBU, BORUSAN LOJİSTİK GRUBU gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren üretim, pazarlama ve destek şirketleri bulunmaktadır. Benzer şekilde, LASSA Lastik Fabrikası lastik, Tepe AKFEN TAV havalimanları işletmeciliği, BOTAŞ Rafinerisi petrol ürünleri üretimi, Türkiye Şeker Fabrikaları ve TARİŞ tarımsal ürünlerin üretimi ni yapmaktadır. İş Bankası, Ziraat Bankası, AKBANK gibi işletmeler bankacılık hizmeti, SETUR Turizm işletmesi ulaşım ve dinlenme hizmeti, Sosyal Sigortalar Kurumu sosyal güvenlik hizmeti nin yerine getirilmesi gibi farklı konularda faaliyetler göstermektedirler.
2. İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ 2.1. İşletme Kavramı Tüm bu değişik türdeki işletmeleri ve onları inceleyen İşletme Bilimi ni anlayabilmek, öncelikle işletme kavramını tanımlayabilmek ve kavramsal olarak nelere işaret ettiğini ayırt etmekle mümkündür. İşletme terimi sözlük anlamı olarak üç farklı anlamda kullanılabilmektedir. Bu anlamlar; - Bir aracı çalıştırma, ona iş gördürme - Çeşitli işlerin, faaliyetlerin yapıldığı yer, iş-yeri - Maddi ve beşeri unsurlardan oluşan bir üretim birimi olarak belirlenebilir.
2. İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ 2.2. İşletme Faaliyet Süreci
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.1. İşletme Tanımı İşletme; Üretim faktörlerinin bir araya getirilerek, doğada kıt olarak bulunan, insanların ihtiyaç duydukları, mal ve/veya hizmeti üreten ve/veya pazarlayan, kar amacı güden; ekonomik, yönetsel, sosyal, teknik ve hukuki birim dir. Başka bir tanıma göre ise işletme; Belirli bir amacı gerçekleştirmek için kurulan, üretim faktörlerini uyumlu bir şekilde bir araya getirerek toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetleri üreten ekonomik bir birim dir.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri Ekonomik sistem Gereksinim Arz ve talep Tüketim ve tüketici Mal hizmet Üretim Üretim faktörleri Girişim (Teşebbüs)
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.1. Ekonomik Sistem İşletmeler, toplumsal ekonomik sistemin temel birimleridir. Ekonomik sistem, bir ülkenin sahip olduğu kaynakların,vatandaşların gereksinme ve isteklerinin karşılanması amacıyla, bireyler ve kurumları arasındaki dağılımını düzenleyen kurallar bütünüdür.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.2. Gereksinim Ekonomik yaşamın çıkış noktasını ve işletmelerin var oluş nedenini insan gereksinimleri oluşturur. İnsanların maddi ve kültürel varlıklarını sürdürmek ve geliştirmek için çeşitli mal ve hizmetlere karşı duydukları isteğe, bu isteğin yarattığı gerginlik ya da açlığa gereksinim adı verilir. Gereksinimler uygun mal ve hizmetlerin tüketilmeleri ile giderilir. Malların bu gereksinimleri giderme niteliğine fayda denir.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.2. Gereksinim İnsanların gereksinim ve isteklerin bir bölümünün kesinlikle karşılanmaları ve doyurulmaları gerekir; eğer bu sağlanamıyorsa kişilerin yaşamlarını sürdürebilmeleri olanaksızlaşır. Maslow hiyerarşik olarak insan gereksinimlerini 5 ayrı basamakta göstermiştir.
Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.3. Arz ve Talep İnsanların gereksinimlerini gidermek yönünde davranışta bulunması talebi doğurur. Talep, satın alma gücü bulunan bireylerin ekonomik mal ve hizmetlere karşı gösterdikleri istekleri dir. İşletmelerin, ürettikleri mal ve hizmetlere olan talepten söz edebilmeleri için bazı koşulların bir arada olması gerekir. Bu koşullar; Mala karşı duyulan ihtiyaç, Bu ihtiyacı giderme isteği, Karşılığı ödeyebilecek gelir düzeyidir.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.3. Arz ve Talep Talep karşısında işletmelerin, tüketicilerin gereksinimlerini karşılamak üzere mal ve hizmet sunumunda bulunmaları arz olarak nitelenir. Arz ve talep, insan gereksinimlerinin giderilmesi için, tüketici ve üreticilerin bir araya geldiği ekonomik bir eğilimdir. Müşteri talep eder, işletmeler de bu talepleri karşılamak üzere uygun yer ve zamanda arzda bulunur.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.4. Tüketim ve Tüketici Tüketim; insan gereksinimlerini ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilen mal ve hizmetlerin kullanımı dır. Tüketim işlemini gerçekleştiren bireylere ya da örgütlere tüketici adı verilir. Başka bir deyişle; gereksinim ve isteklerini karşılamak amacıyla, mal ya da hizmetleri kullanan bireyler ya da örgütler tüketici olarak adlandırırlar. Tüketicileri de satın alma ve kullanma amaçları yönünden son (nihai) tüketici ve endüstriyel tüketici olarak ikiye ayrılır.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.4. Tüketim ve Tüketici Son tüketici; kişisel ya da ailevi gereksinimleri nedeniyle bir mal ya da hizmeti satın alan birey ya da kuruluş tur. Endüstriyel tüketici; üretim, yeniden satma ya da işletme kurma amacıyla satın almada bulunan bireyler ya da örgütler dir.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.5. Mal ve Hizmet İnsan gereksinimlerini gidermeye yarayan somut nesnelere mal adı verilir. İşletme biliminde mal kavramı, üretilmesi için çaba, emek harcanan nesnelere yönelik olarak kullanılır
Mal ve Hizmetlerin Belirgin Ayırıcı Özellikleri
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.5. Mal ve Hizmet Üretim aşamasında çaba harcanıp harcanmaması açısından ele alındığında ise; işletmelerin ürettikleri mallar ekonomik olmayan mallar ve ekonomik mallar olarak ikiye ayrılır. Ekonomik olmayan mallar: Serbest mallar da denir. Elde etmek için hiçbir çaba gerektirmeyen ve doğada hazır bulunan mallardır. Ekonomik mallar: Elde etmek için emek harcanan ve işletmeciliğin temelini oluşturan mallardır. İşletmeler tarafından üretilen tüm ürünler bu anlamdaki mal kavramına girer.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.5. Mal ve Hizmet Ekonomik malları aynı zamanda gereksinimleri giderme özellikleri yönünden ikiye ayırabiliriz: Tüketim malları Üretim malları
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.5. Mal ve Hizmet Tüketim malları: Gereksinimleri doğrudan doğruya giderebilen mallardır. Bu mallar, son tüketicilerce kişisel ya da aile gereksinimlerini karşılamak için işlenirler. Örneğin; ekmek,ayakkabı, çamaşır makinesi, televizyon gibi Üretim malları (Endüstriyel mallar/yatırım malları): Başka bir malın üretilmesi için gerekli olan mallardır. Başka deyişle, tüketim malları, başka yatırım malları üretmek, bir işletmenin işleyişini kolaylaştırmak için kullanılan mallar bu sınıfa girer. Örneğin: işletme binası, işletme donanımı, makineler, hammaddeler, işlenmiş maddeler gibi
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.5. Mal ve Hizmet Ekonomik malların sınıflandırılmasında diğer bir ölçüt de, bu malların kullanım süreleridir. Bu açıdan bakıldığın mallar; dayanıklı mallar, dayanıksız mallar olarak ikiye ayrılırlar. Dayanıksız mallar: Bir kez ya da kısa süreli kullanım sonucunda tüketilip yok edilen mallardır. Marketten aldığımız yoğurt, peynir, bisküvi gibi gıda maddeleri dayanıksız tüketim mallarıdır. Dayanıklı mallar: Bir defa kullanım ile tükenmeyen, uzun süreli kullanımla yavaş yavaş yok edilen mal türüdür. Örneğin; televizyon, buzdolabı, çamaşır makinesi bir kez kullanıldığında ömrünü tüketmez.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.6. Üretim Üretim, Girdiyi, çıktıya dönüştürme işi olarak da ifade edilebilir. Üretimde amaç, insan gereksinimlerinin karşılanması veya tatmin edilmesidir. Bu açıdan üretimi, insan ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla yapılan her türlü çaba veya faaliyet olarak da tanımlayabiliriz.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.7. Üretim Faktörleri Mal ve hizmetleri ortaya koymak, kısaca üretim yapabilmek için bir takım öğelerin bulunması ve bunların birleştirilmesi gerekir. Tüm bu öğelere üretim faktörleri (öğeleri) adı verilir.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.7. Üretim Faktörleri İşletme bilimine göre başlıca üretim faktörleri şu şekilde sıralanmaktadır: Emek (işgücü) Sermaye Doğal kaynaklar Girişimci (müteşebbis) Teknoloji (üretim yöntemi)
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.7. Üretim Faktörleri Emek: İnsanların veya iş görenlerin bir işte ortaya koydukları bedensel ve düşünsel (zihinsel) çabalara emek veya işgücü adı verilir. Sermaye: İşletmenin amacına ve üretim faaliyetlerine uygun olarak toplanmış maddi ve gayri maddi varlıkların tümü dür. Doğa (Tabiat - Doğal Kaynaklar): Tabiat, toprak veya doğal kaynaklar adı verilen doğa, yeryüzünün altında ve üstünde bulunan tüm kaynakları kapsamaktadır. Örneğin; toprak, su, maden ve mineraller, petrol ve orman önemli sayılabilen doğal üretim faktörlerini oluştururlar. Girişimci: Kar sağlamak amacıyla işletmeyi kuran ve genellikle harekete geçiren kişi dir. Teknoloji: Mal ve hizmetlerin tasarımı (planlanması), üretimi, geliştirilmesi ve dağıtımı (pazarlanması) gibi işlevleri olanaklı kılan mühendislik ve yönetime ilişkin bilgilerin tümü dür.
3. İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ 3.2. İşletmenin Bileşenleri 3.2.8. Girişim Teşebbüs veya girişim sözcüğü genelde işletme kavramı ile aynı anlama gelmektedir. Bazen işletme literatüründe, işletme ile teşebbüs arasında bir ayrım yapıldığını ve teşebbüsün işletmeye göre daha geniş bir örgüt sayıldığını görmek mümkündür. Teşebbüs; hukuki, iktisadi ve mali bir birim olarak görülür. Bir veya birden çok işletme kurup işleten bir örgüttür denilir.
4. İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ 4.1. Rasyonalizasyon Bilimsel Yönetim Hareketi (Frederick W. Taylor) Rasyonalizasyon, Bir ekonomik kuruluşun veya işletmenin daha iyi, daha verimli, daha etkin,daha prodüktif ve daha ekonomik çalışmasını sağlayacak tedbirlerin alınması işlemine denir. Rasyonellik ilkeleri üçe ayrılır: Prodüktivite ya da verimlilik Rantabilite ya da etkinlik Ekonomiklik ya da iktisadilik
4. İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ 4.2. Başarı Ölçütleri 4.2.1. Etkinlik Teknik etkinlik: Teknik etkinlik iki farklışekilde tanımlanabilir. Bunlar; İşletme faaliyetlerinin belirlenen niceliksel standartlara ulaşabilme derecesidir. Belirli bir işi en ucuz yoldan yerine getirmek ya da belirli bir çıktıyı elden gelen en düşük girdi ile sağlayabilmektedir. Ekonomik etkinlik:işletmelerin ellerinde bulunan kıt kaynakları en iyi biçimde kullanma derecesidir.
4. İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ 4.2. Başarı Ölçütleri 4.2.2. Verimlilik (Prodüktivite) Verimlilik, Üretimden elde edilen çıktıların fiziksel niceliklerinin, üretimde harcanan girdilerin fiziksel niceliklerine oranıdır diye tanımlanabilir.
4. İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ 4.2. Başarı Ölçütleri 4.2.3. Ekonomiklik (İktisadilik) Ekonomiklik, üretimin satış tutarının, üretimin maliyet tutarına oranlanması dır.
4. İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ 4.2. Başarı Ölçütleri 4.2.4. Karlılık (Rantabilite) Karlılık; Belirli bir zaman kesiti içinde, işletme faaliyetleri sonucunda elde edilen toplam net karın, o zaman kesitinde kullanılan sermayeye (kapital) oranı olarak tanımlanabilir.